Tài liệu Các trường phái và khuynh hướng nghiên cứu văn hóa vùng pptx

Bài thứ hai
Bài thứ hai
CÁC TRƯỜNG PHÁI VÀ KHUYNH
CÁC TRƯỜNG PHÁI VÀ KHUYNH
HƯỚNG NGHIÊN CỨU VĂN HOÁ
HƯỚNG NGHIÊN CỨU VĂN HOÁ
VÙNG
VÙNG
GS.TS. Ngô Đức Thịnh
GS.TS. Ngô Đức Thịnh

TẠI SAO PHẢI NGHIÊN CỨU VĂN HOÁ VÙNG
TẠI SAO PHẢI NGHIÊN CỨU VĂN HOÁ VÙNG
?
?

Văn hoá là yếu tố của đời sống nhân loại như là một
Văn hoá là yếu tố của đời sống nhân loại như là một
kết quả tác động với nhau giữa con người với môi
kết quả tác động với nhau giữa con người với môi
trường tự nhiên, con người với nhau trong môi trường
trường tự nhiên, con người với nhau trong môi trường
xã hội
xã hội

Nghiên cứu vùng văn hoá để thấy được các sắc thái
Nghiên cứu vùng văn hoá để thấy được các sắc thái

văn hoá đa dạng của các khu vực, vùng, miền, địa
văn hoá đa dạng của các khu vực, vùng, miền, địa
phương, của các cộng đồng người, thấy được sự hình
phương, của các cộng đồng người, thấy được sự hình
thành, phát triển, biến đổi, giao lưu, tiếp thu, lan toả
thành, phát triển, biến đổi, giao lưu, tiếp thu, lan toả
của văn hoá.
của văn hoá.

Từ các đặc trưng văn hoá vùng, truyền thống văn hoá
Từ các đặc trưng văn hoá vùng, truyền thống văn hoá
vùng để tìm kiếm các biện pháp, cách thức phù hợp
vùng để tìm kiếm các biện pháp, cách thức phù hợp
trong quy hoạch phát triển vùng.
trong quy hoạch phát triển vùng.

I. TIẾN HOÁ LUẬN
I. TIẾN HOÁ LUẬN
(Evolutionism
(Evolutionism
)
)
1.Tiến hoá luận (Evolutionism) xuất phát từ luận điểm tiến hoá
1.Tiến hoá luận (Evolutionism) xuất phát từ luận điểm tiến hoá
của thế giới tự nhiên, như tiến hoá sinh học, tiến hoá vô cơ,
của thế giới tự nhiên, như tiến hoá sinh học, tiến hoá vô cơ,
tiến háo hành tinh , đặc biệt với thành tựu về thuyết tiến hoá
tiến háo hành tinh , đặc biệt với thành tựu về thuyết tiến hoá
các loài của Darwin
các loài của Darwin

2. Ưng dụng tiến hoá tự nhiên vào tiến hoá xã hội (social
2. Ưng dụng tiến hoá tự nhiên vào tiến hoá xã hội (social
Evolution), đại diện là : Morgan, Taylor
Evolution), đại diện là : Morgan, Taylor

Tính thống nhất của xã hội, văn hoá nhân loại
Tính thống nhất của xã hội, văn hoá nhân loại

Xã hội và văn hoá phát triển theo quy luật chung
Xã hội và văn hoá phát triển theo quy luật chung

Tiến hoá đơn tuyến, từ thấp tới cao, từ lượng sang chất
Tiến hoá đơn tuyến, từ thấp tới cao, từ lượng sang chất
3. Phê phán tính quy luật theo đơn tuyến, nhấn mạnh khía cạnh
3. Phê phán tính quy luật theo đơn tuyến, nhấn mạnh khía cạnh
tiến hoá, ứng dụng vào phục dựng xã hội theo phương pháp
tiến hoá, ứng dụng vào phục dựng xã hội theo phương pháp
tàn dư
tàn dư

II. LÝ THUYẾT KHUYẾCH TÁN VĂN HOÁ
II. LÝ THUYẾT KHUYẾCH TÁN VĂN HOÁ


N
N
ét đặc trưng nhất của thuyết khuyếch tán văn hoá
ét đặc trưng nhất của thuyết khuyếch tán văn hoá
hay truyền bá văn hoá (diffutionism) “giải thích sự
hay truyền bá văn hoá (diffutionism) “giải thích sự

phát triển của các nền văn hoá, văn minh không phải
phát triển của các nền văn hoá, văn minh không phải
là sự tiến hoá độc lập, mà cơ bản hay thậm chí chỉ
là sự tiến hoá độc lập, mà cơ bản hay thậm chí chỉ
bằng những vay mượn các thành tựu văn hoá hay do
bằng những vay mượn các thành tựu văn hoá hay do
các cuộc thiên di của các dân tộc tạo nên”. Lý thuyết
các cuộc thiên di của các dân tộc tạo nên”. Lý thuyết
này hình thành từ cuối thế kỷ XIX đầu XX với ba
này hình thành từ cuối thế kỷ XIX đầu XX với ba
trường phái lớn :
trường phái lớn :

1.
1.
Trường phái văn hoá lịch sử ở Đức Áo
Trường phái văn hoá lịch sử ở Đức Áo

2. Trường phái “age and area” Bắc Mỹ
2. Trường phái “age and area” Bắc Mỹ

3. Trường phái truyền bá văn hoá ở Anh
3. Trường phái truyền bá văn hoá ở Anh

1. Trường phái văn hoá lịch sử Đức-Áo
1. Trường phái văn hoá lịch sử Đức-Áo

Hình thành cuối thế kỷ XIX, đầu XX.
Hình thành cuối thế kỷ XIX, đầu XX.


Đại diện : F. Ratsel, L.Frobenius, F. Grabner,
Đại diện : F. Ratsel, L.Frobenius, F. Grabner,
W.Schmidt
W.Schmidt

Nội dung:
Nội dung:
+ Xem xét tất cả mối quan hệ giữa con người với tự
+ Xem xét tất cả mối quan hệ giữa con người với tự
nhiên
nhiên
+ Văn hoá có hai thuộc tính cơ bản là tiếp xúc và truyền
+ Văn hoá có hai thuộc tính cơ bản là tiếp xúc và truyền
bá. Khẳng định tính chất sống động của văn hoá, học
bá. Khẳng định tính chất sống động của văn hoá, học
tập, bắt chước lẫn nhau, là động lực phát triển văn
tập, bắt chước lẫn nhau, là động lực phát triển văn
hoá
hoá

+ “Vòng văn hoá”, “khu vực văn hoá” là một không
+ “Vòng văn hoá”, “khu vực văn hoá” là một không
gian địa lý phân bố các yếu tố văn hoá thuộc về một
gian địa lý phân bố các yếu tố văn hoá thuộc về một
dân tộc hoặc một số dân tộc. Thường đó là một hiện
dân tộc hoặc một số dân tộc. Thường đó là một hiện
tượng văn hoá tiêu biểu, như bumarăng, mẫu hệ, táng
tượng văn hoá tiêu biểu, như bumarăng, mẫu hệ, táng
thức, cung, nỏ
thức, cung, nỏ

+ Đồng quy văn hoá: hai cộng đồng người sống tại hai
+ Đồng quy văn hoá: hai cộng đồng người sống tại hai
khu vực cách xa nhau, không có mối liên hệ với nhau
khu vực cách xa nhau, không có mối liên hệ với nhau
nhưng lại có nhiều tương đồng về văn hoá
nhưng lại có nhiều tương đồng về văn hoá
+ Sự ảnh hưởng, lan truyền của văn hoá theo từng thành
+ Sự ảnh hưởng, lan truyền của văn hoá theo từng thành
tố hay tổ hơp, gắn với thiên di hay không thiên di của
tố hay tổ hơp, gắn với thiên di hay không thiên di của
chủ thể văn hoá.
chủ thể văn hoá.

2. Trường phái “Age and Area” Bắc Mỹ
2. Trường phái “Age and Area” Bắc Mỹ

Sự phát triển của văn hoá nhân loại gắn liền với sự
Sự phát triển của văn hoá nhân loại gắn liền với sự
truyền bá nhưng không nhất thiết phải phụ thuộc vào
truyền bá nhưng không nhất thiết phải phụ thuộc vào
luồng dân di cư.
luồng dân di cư.

Nh
Nh
ấn mạnh vai trò của môi trường sinh thái
ấn mạnh vai trò của môi trường sinh thái

Khi một hiện tượng văn hoá được truyền bá thì nó
Khi một hiện tượng văn hoá được truyền bá thì nó

nhanh chóng tập hợp quanh nó một tổ hợp hoặc làm
nhanh chóng tập hợp quanh nó một tổ hợp hoặc làm
nảy sinh những yếu tố mới kèm theo
nảy sinh những yếu tố mới kèm theo

3.Trường phái truyền bá văn hoá ở Anh
3.Trường phái truyền bá văn hoá ở Anh

Truyền bá văn hoá là một quá trình lâu dài và phức
Truyền bá văn hoá là một quá trình lâu dài và phức
tạp
tạp

Thường đi vào những hiện tượng cụ thể, giải quyết
Thường đi vào những hiện tượng cụ thể, giải quyết
các vấn đề văn hoá cụ thể.
các vấn đề văn hoá cụ thể.

Nghiên cứu tiếp xúc văn hoá giữa Cựu thế giới và
Nghiên cứu tiếp xúc văn hoá giữa Cựu thế giới và
Tân thế giới, trong đó văn hoá Hy La và văn hoá Ai
Tân thế giới, trong đó văn hoá Hy La và văn hoá Ai
Cập là trung tâm trong mối qaun hệ với văn hoá châu
Cập là trung tâm trong mối qaun hệ với văn hoá châu
Mỹ
Mỹ

III. LÝ THUYẾT VÙNG VĂN HOÁ MỸ
III. LÝ THUYẾT VÙNG VĂN HOÁ MỸ


Ra đời đầu thế kỷ XX,
Ra đời đầu thế kỷ XX,

Đ
Đ
ại diện : CL. Wissler, A.L. Kroeber
ại diện : CL. Wissler, A.L. Kroeber

Văn hoá của mỗi dân tộc được hình thành trong quá
Văn hoá của mỗi dân tộc được hình thành trong quá
trình lịch sử gắn với một môi trường tự nhiên, xã hội
trình lịch sử gắn với một môi trường tự nhiên, xã hội
nhất định
nhất định

Phê pháp thuyết truyền bá luận,
Phê pháp thuyết truyền bá luận,
qu
qu
á cường điệu vai
á cường điệu vai
trò của trung tâm, lựa chọn đặc trưng vùng dựa trên
trò của trung tâm, lựa chọn đặc trưng vùng dựa trên
tiêu chí đơn nhát
tiêu chí đơn nhát


Nghiên cứu vùng văn hoá nhất thiết phải từ nghiên
Nghiên cứu vùng văn hoá nhất thiết phải từ nghiên
cứu một tổ hợp các yếu tố

cứu một tổ hợp các yếu tố

khái niệm “các bộ lạc đặc trưng”, “típ văn hoá đặc
khái niệm “các bộ lạc đặc trưng”, “típ văn hoá đặc
trưng”
trưng”

Lý thuyết
Lý thuyết
“
“
trung tâm văn hoá” là vùng có sức hấp
trung tâm văn hoá” là vùng có sức hấp
thu, lan toả văn hoá lớn, ảnh hưởng đến nhiều khu
thu, lan toả văn hoá lớn, ảnh hưởng đến nhiều khu
vực ngoại vi
vực ngoại vi

IV. LÝ THUYẾT KHU VỤC LỊCH SỬ-VĂN HOÁ
IV. LÝ THUYẾT KHU VỤC LỊCH SỬ-VĂN HOÁ

Ra đời từ nửa đầu thế kỷ XX
Ra đời từ nửa đầu thế kỷ XX

Các đại diện : M.G.Lêvin, N. N. Trêbôcxarốp .
Các đại diện : M.G.Lêvin, N. N. Trêbôcxarốp .

Là một vùng lãnh thổ mà ở đó có các tộc người sinh
Là một vùng lãnh thổ mà ở đó có các tộc người sinh
sống lâu đời, có sự giao lưu ảnh hưởng qua lại mật

sống lâu đời, có sự giao lưu ảnh hưởng qua lại mật
thiết, từ
thiết, từ
đ
đ
ó
ó
hình thành nên các đặc trưng văn hoá
hình thành nên các đặc trưng văn hoá
chung,
chung,
ph
ph
ân biệt với các vùng văn hoá-lịch sử khác
ân biệt với các vùng văn hoá-lịch sử khác


Là một phạm trù lịch sử,
Là một phạm trù lịch sử,
h
h
ình thành, biến đổi trong
ình thành, biến đổi trong
những thời kỳ lịch sử khác nhau
những thời kỳ lịch sử khác nhau

Các cấp độ khu vực văn hoá-lịch sử :
Các cấp độ khu vực văn hoá-lịch sử :
Mi
Mi

ền, Khu vực,
ền, Khu vực,
tiểu khu vực, vùng, tiểu vùng
tiểu khu vực, vùng, tiểu vùng

Áp dụng nghiên cứu các khu vực văn hoá-lịch sử trên
Áp dụng nghiên cứu các khu vực văn hoá-lịch sử trên
thế giới,
thế giới,
chia h
chia h
ành tinh thành 16 miền văn hoá-lịch
ành tinh thành 16 miền văn hoá-lịch
sử, như ĐNA, Đông Á, Nam Á
sử, như ĐNA, Đông Á, Nam Á

So sánh Loại hình KT-VH và Khu vực VH-LS
So sánh Loại hình KT-VH và Khu vực VH-LS

V. LÝ THUYẾT LOẠI HÌNH KINH TẾ-VĂN HOÁ (NGA)
V. LÝ THUYẾT LOẠI HÌNH KINH TẾ-VĂN HOÁ (NGA)

Ra
Ra
đời
đời


đầu thế kỷ XX
đầu thế kỷ XX


Đ
Đ
ại diện : Sp.T
ại diện : Sp.T
ônstôp
ônstôp
, M.G. Lêvin, N.N.
, M.G. Lêvin, N.N.
Trêbôcxarốp
Trêbôcxarốp



Một tổng thể các đặc điểm kinh tế và văn hoá hình
Một tổng thể các đặc điểm kinh tế và văn hoá hình
thành trong quá trình lịch sử của các dân tộc khác
thành trong quá trình lịch sử của các dân tộc khác
nhau, cùng ở một trình độ phát triển kinh tế - xã hội
nhau, cùng ở một trình độ phát triển kinh tế - xã hội
và sinh sống trong môi trường địa lý tự nhiên như
và sinh sống trong môi trường địa lý tự nhiên như
nhau
nhau


Ba nhóm loại hình kinh tế - văn hoá của xã hội loài
Ba nhóm loại hình kinh tế - văn hoá của xã hội loài
người theo ti
người theo ti

ến trình phát triển
ến trình phát triển
là:
là:


- Nhóm I-các loại hình kinh tế săn bắt, hái lượm,
- Nhóm I-các loại hình kinh tế săn bắt, hái lượm,
đánh cá (sớm nhất),
đánh cá (sớm nhất),


- Nhóm II- Các loại hình kinh tế nông nghiệp dùng
- Nhóm II- Các loại hình kinh tế nông nghiệp dùng
cuốc và chăn nuôi,
cuốc và chăn nuôi,


- Nhóm III- Các loại hình kinh tế nông nghiệp dùng
- Nhóm III- Các loại hình kinh tế nông nghiệp dùng
cày với sức kéo súc vật và hệ thống thuỷ lợi.
cày với sức kéo súc vật và hệ thống thuỷ lợi.

So s
So s
ánh Loại hình kinh tế-văn hoá với vùng văn hoá-
ánh Loại hình kinh tế-văn hoá với vùng văn hoá-
lịch sử
lịch sử

V.KẾT LUẬN
V.KẾT LUẬN

Lý thuyết sau luôn kế thừa thành tựu và khắc phục
Lý thuyết sau luôn kế thừa thành tựu và khắc phục
những hạn chế của lý thuyết trước
những hạn chế của lý thuyết trước

Bản chất tư tưởng văn hoá vùng là sự tương đồng và
Bản chất tư tưởng văn hoá vùng là sự tương đồng và
khác biệt văn hoá
khác biệt văn hoá

Con người đã có ý niệm về sự tương đồng và khác
Con người đã có ý niệm về sự tương đồng và khác
biệt từ xa xưa, nhưng mãi đến giữa và cuối thế kỷ
biệt từ xa xưa, nhưng mãi đến giữa và cuối thế kỷ
XIX mới hình thành các lý thuyết để giải thích hiện
XIX mới hình thành các lý thuyết để giải thích hiện
tượng trên
tượng trên

Các lý thuyết về vùng văn hoá là sự kế thừa, phát
Các lý thuyết về vùng văn hoá là sự kế thừa, phát
triển để dần hoàn thiện hơn
triển để dần hoàn thiện hơn