SKKN nâng cao hiệu quả của phương pháp trò chơi học tập trong môn khoa học lớp 5

SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5

PHẦN THỨ NHẤT 1: MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Trong thời đại cơng nghiệp hố, hiện đại hoá đất nước hiện nay, việc đào
tạo thế hệ trẻ trở thành những người lao động có ích cho xã hội là việc làm cấp
bách và cần thiết, địi hỏi sự dày cơng của người giáo viên, bởi yêu cầu ngày
càng cao của xã hội, đòi hỏi người giáo viên phải có trình độ, có năng lực phẩm
chất đạo đức tốt, tâm huyết với nghề, yêu thương tận tụy với học sinh, không
ngừng đổi mới phương pháp dạy học. Giáo dục đóng vai trị quan trọng vì mọi
kiến thức, hành vi và phẩm chất đạo đức được hình thành ở nhà trường đặc biệt
là cấp tiểu học.
Trong những năm qua Phịng Giáo Dục và Đào Tạo huyện Krơng Ana và
Ban giám hiệu Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai rất quan tâm và thường
xuyên chỉ đạo giáo viên trong công tác dạy và học. Giáo dục cho học sinh Tiểu
học là phải giáo dục tồn diện, khơng coi trọng mơn chính, mơn phụ. Bởi vậy
cùng với các mơn học khác, mơn Khoa học đã góp phần khơng nhỏ vào việc
hình thành và phát triển tồn diện cho học sinh. Để dạy tốt môn Khoa học, người
giáo viên cần biết phối kết hợp các phương pháp dạy học như: Phương pháp
quan sát; phương pháp thí nghiệm; phương pháp trị chơi học tập… Trong đó
phương pháp Trị chơi học tập là một trong những phương pháp dạy học có hiệu
quả nhằm khuyến khích sự tị mị khoa học, thói quen đặt câu hỏi, tìm câu giải
thích khi các em được tiếp cận với thực tế, qua đó các em dễ dàng ghi nhớ nội
dung bài học. “Trò chơi học tập là một phương pháp dạy học giúp các em vui vẻ
hẳn lên, thích hoạt động hơn… Khi bị khép vào luật chơi, các em dần có trật tự,
kỷ luật hơn…”
- Trị chơi học tập cịn có một vai trị rất lớn trong mỗi tiết học vì:
+ Nó làm thay đổi khơng khí lớp học, tập thể có được bầu khơng khí vui vẻ,
thân ái, thông cảm...

1


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5
+ Q trình học tập cịn trở thành 1 hình thức vui chơi hấp dẫn.
+ Học sinh thấy nhanh nhẹn cởi mở hơn.
+ Học sinh tiếp thu bài tự giác, tích cực hơn.
+ Học sinh được hệ thống và củng cố kiến thức.
Tôi thấy phương pháp Trị chơi học tập có nhiều ưu điểm, khơng những
giúp học sinh tự khám phá, hình thành, hệ thống kiến thức mà nó cịn tạo cho
các em có sự thi đua, tính nhanh nhẹn, cởi mở, vui vẻ khi đến trường tạo điều
kiện cho sự phát triển toàn diện ở học sinh Tiểu học.
Qua nhiều năm giảng dạy tại Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai, tôi thấy đa
số học sinh rất muốn được tham gia trò chơi học tập nhưng vẫn cịn khơng ít học
sinh thụ động, tự ti, chưa mạnh dạn tham gia vào các hoạt động này. Mặt khác,
trong mơn Khoa học lớp 5 có rất nhiều tiết học cần sử dụng đến phương pháp
Trò chơi học tập để phát hiện kiến thức mới hoặc để củng cố kiến thức.
Với các lý do trên, tôi đã mạnh dạn nghiên cứu đề tài: Nâng cao hiệu quả
của phương pháp Trị chơi học tập trong mơn khoa học lớp 5.
1.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Phương pháp tổ chức trị chơi trong mơn Khoa học
lớp 5C năm học 2017 - 2018 Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai.
1.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong đề tài này tôi chỉ nghiên cứu tập thể học sinh lớp 5C năm học 2017
- 2018 Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai mà tôi chủ nhiệm. Nghiên cứu một số
biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của phương pháp trị chơi trong mơn Khoa
học, thời gian nghiên cứu một năm.
2. Mục đích nghiên cứu

2


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5
Góp phần nâng cao đổi mới phương pháp dạy học môn Khoa học ở tiểu
học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, tăng
cường hoạt động cá thể phối hợp với học tập giao lưu. Hình thành và rèn luyện
kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Điều đó dẫn đến những đổi mới về nội
dung và phương pháp dạy học. Chương trình mới chú ý đến phương pháp dạy
học nhằm thúc đẩy quá trình tự học của học sinh, tạo cho học sinh những kỹ
năng và thói quen tự học để có thể học tập lên những cấp học tiếp theo và học
tập suốt đời.

PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lý luận
Vui chơi là một hoạt động không thể thiếu được của con người ở mọi lứa
tuổi, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học, lứa tuổi học mà chơi - chơi mà học, nó phù hợp
với đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi này. Vì vậy Trị chơi học tập được đánh
giá cao trong giảng dạy.
Trị chơi học tập là gì? Trị chơi khơng chỉ là một “cơng cụ” dạy học mà
nó cịn là con đường sáng tạo xun suốt q trình học tập của học sinh. Phương
pháp tổ chức trị chơi khơng chỉ là sự đánh giá trong q trình dạy và học của
thầy và trị mà nó cịn tạo cho ta cảm giác thoải mái, tự tin, có sự sáng tạo, nhanh
trí, có óc tư duy, tưởng tượng của học sinh. Trò chơi học tập là trò chơi mà luật
của nó bao gồm các qui tắc gắn với kiến thức kĩ năng có được trong hoạt động
học tập, gắn với nội dung bài học, giúp học sinh khai thác vốn kinh nghiệm của
bản thân để chơi, thông qua chơi học sinh được vận dụng các kiến thức kĩ năng
đã học vào các tình huống trị chơi và do đó học sinh được luyện tập thực hành

củng cố, mở rộng kiến thức, kĩ năng đã học. Trò chơi học tập làm thay đổi hình
thức hoạt động của học sinh, tạo ra bầu khơng khí dễ chịu thoải mái trong giờ
học, giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự giác tích cực. Giúp học sinh
3


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
rèn luyện củng cố kiến thức đồng thời phát triển vốn kinh nghiệm được tích luỹ
qua hoạt động chơi. Trị chơi học tập rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, thúc đẩy hoạt
động trí tuệ, nhờ sử dụng trị chơi học tập mà q trình dạy học trở thành một
hoạt động vui và hấp dẫn hơn, cơ hội học tập đa dạng hơn.
Trị chơi khơng chỉ là phương tiện mà còn là phương pháp giáo dục. Như
Bác Hồ đã nói: “Trong lúc học cũng cần cho chúng vui, trong lúc vui cũng cần
cho chúng học”. Dạy kết hợp với tổ chức trị chơi chính là việc giáo viên hướng
dẫn học sinh hoàn thành tốt phẩm chất của con người mới Xã hội chủ nghĩa.
Tổ chức trò chơi là một phương pháp dạy học, chơi là một biện pháp học
tập có hiệu quả của học sinh. Thơng qua trị chơi, học sinh được tập luyện, làm
việc cá nhân, làm việc theo nhóm theo sự phân cơng với tinh thần hợp tác. Đó là
những việc làm thuộc phương pháp học tập mới mà Trường Tiểu học Nguyễn
Thị Minh Khai được hình thành ở các lớp học, và đặc biệt là các em học sinh lớp
5. Thông qua trò chơi, các em trong lớp sẽ được kết nối với nhau, tăng thêm tinh
thần đoàn kết giữa các thành viên trong nhóm và trong lớp. Tạo niềm vui và sự
phấn khởi trong học tập. Do đó tiết học sẽ đạt hiệu quả cao.
2. Thực trạng
Huyện Krông Ana là một trong những huyện đi đầu trong các phong trào,
đặc biệt là các phong trào dạy và học. Phòng Giáo dục đã trang bị cơ sở vật chất
như: bàn ghế, sách vở, bảng máy chiếu, tranh ảnh,… cho các trường trong địa
bàn huyện. Phòng Giáo dục đã triển khai kịp thời những thông tư, văn bản chỉ

đạo đúng theo sự đổi mới của Đảng và Nhà nước. Thành lập các tổ tư vấn của
mơ hình trường học mới VNEN, tổ tư vấn về thông tư 30/2014 và 22/2016 của
Bộ Giáo dục và Đào tạo giúp giáo viên giải quyết những vướng mắc trong quá
trình dạy học.
Ban giám hiệu nhà trường làm tốt cơng tác tham mưu với Phịng Giáo dục
để đầu tư kịp thời về cơ sở vật chất, các tài liệu hướng dẫn xây dựng và thực
4


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5
hiện tốt các hình thức dạy học, trong đó có hình thức Trị chơi học tập, tổ chức
chuyên đề, tập huấn cấp trường để giáo viên trao đổi học hỏi lẫn nhau nâng cao
chất lượng giảng dạy. Ngồi ra tổ chun mơn thường xun dự giờ thăm lớp,
kiểm tra hồ sơ kịp thời điều chỉnh những sai sót, chia sẻ kịp thời những vướng
mắc mà giáo viên gặp phải trong quá trình xây dựng và thực hiện các hình thức
dạy học, điều này giúp giáo viên và học sinh yên tâm trong công tác, hồn thành
nhiệm vụ được giao.
Năm học 2016 - 2017 tơi được phân công dạy học lớp 5B, tôi đã
dạy môn Khoa học theo chuẩn kiến thức kĩ năng môn học nhưng do kinh
nghiệm chưa được nhiều, khả năng tổ chức các hình thức dạy học cho học sinh
cịn nhiều hạn chế nên ít tổ chức trị chơi cho học sinh. Vì vậy khả năng tham gia
chơi trị chơi học tập của học sinh không được cao. Cụ thể như sau:
- Tổng số HS : 29
- Số học sinh muốn được tham gia, hiểu mục đích và thu được kết quả sau trò
chơi học tập: 60%
- Số học sinh muốn được tham gia, nhưng chỉ tham gia với mục đích vui chơi
là chính mà chưa hiểu, chưa thu được kết quả sau trò chơi học tập: 20%.
- Số học sinh chưa muốn tham gia: 20%.

Sở dĩ các em chưa muốn tham gia hoặc tham gia mà chưa thu được kết quả là
do một số nguyên nhân sau:
+ Các em chưa hiểu mục tiêu của trị chơi: chơi để làm gì? chơi nhằm mục
đích gì?
+ Các em chưa hiểu rõ cách chơi, luật chơi, sự thi đua “thưởng - phạt”…
giữa các đội chơi.
+ Trò chơi giáo viên đưa ra chưa thú vị, chưa đủ hấp dẫn để lôi cuốn.
5


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5
+ Trị chơi q khó, các các em khơng thể tham gia.
+ Nhiều em còn hiếu thắng, tranh cãi, vi phạm luật chơi, dẫn đến giận hờn,
buồn chán. Hiệu quả bài học không cao.
+ Giáo viên không chủ động về thời gian, về các tình huống xảy ra dẫn đến
tình trạng trị chơi bỏ dở hoặc kết thúc trị chơi mà khơng thu hoạch được gì, học
sinh khơng hứng thú với tiết học.
Đầu năm học 2017 - 2018 tôi được Ban giám hiệu nhà trường phân công
chủ nhiệm lớp 5C. Được nhà trường tạo điều kiện về mọi mặt và tôi luôn xác
định được nhiệm vụ của mình trong cơng tác dạy học và tâm huyết với nghề
mình đã chọn, quan tâm, thương yêu đến học sinh của mình. Từ đó ln cố gắng
rèn luyện chuyên môn nghiệp vụ, học hỏi các đồng nghiệp đi trước, ln biết
lắng nghe sự góp ý của đồng nghiệp để hồn thiện bản thân. Tơi đã lựa chọn
được một số biện pháp để nâng cao chất lượng học tập bằng phương pháp trị
chơi mơn Khoa học lớp 5.

3. Những biệnpháp đề ra
3.1. Giáo viên cần lựa chọn trò chơi phù hợp với nội dung bài học

Không phải tiết Khoa học nào cũng cần sử dụng đến phương pháp Trị
chơi học tập. Nếu như vậy thì giáo viên đã quá lạm dụng phương pháp này. Vì
thế, với mỗi tiết dạy, giáo viên cần xác định rõ mục tiêu của bài học, lựa chọn
phương pháp dạy học cho phù hợp với nội dung từng phần, áp dụng linh hoạt
các phương pháp dạy học trong tiết dạy sao cho tiết học trở nên nhẹ nhàng, học
sinh tiếp thu bài tích cực, chủ động hơn. Tùy từng bài mà giáo viên sử dụng
phương pháp Trị chơi học tập cho thích hợp. Khi đã lựa chọn được phương
pháp dạy học cho mỗi hoạt động, giáo viên cần xác định rõ mục tiêu để xây
dựng hình thức tổ chức cho hoạt động đó.
6


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
Một số đểm giáo viên cần chú ý:
a. Các hình thức dạy học theo mơ hình VNEN
Trong dạy học mơn Khoa học người giáo viên cần biết vận dụng linh hoạt
và lựa chọn các phương pháp vào từng hoạt động của các dạng bài học, để
hướng dẫn học sinh tự tìm tịi chiếm lĩnh kiến thức mới, hướng dẫn học sinh
thực hành hình thành và rèn luyện kĩ năng, hướng dẫn học sinh giảng giải kết
hợp việc vận dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ nhằm đáp ứng
nhu cầu đổi mới trong dạy học.
Tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động là mấu chốt
của vấn đề đổi mới. Vì vậy khi giảng dạy giáo viên cần kết hợp các hình thức tổ
chức dạy học:
b. Một số nguyên tắc thiết kế trò chơi học tập
Tổ chức trò chơi học tập mỗi chúng ta phải dựa vào nội dung bài học,
điều kiện thời gian trong mỗi tiết học cụ thể để đưa ra các trò chơi cho phù hợp,
xong muốn tổ chức được trị chơi có hiệu quả cao thì địi hỏi mỗi giáo viên phải

có kế hoạch chuẩn bị chu đáo, tỉ mỉ, cặn kẽ và đảm bảo các yêu cầu sau:
- Trò chơi mang ý nghĩa giáo dục.
- Trị chơi phải nhằm mục đích củng cố, khắc sâu nội dung bài học.
- Trò chơi phải phù hợp với tâm sinh lí của học sinh lớp, phù hợp với khả
năng người hướng dẫn và cơ sở vật chất của nhà trường.
- Hình thức tổ chức trị chơi phải đa dạng, phong phú.
- Trò chơi phải chuẩn bị chu đáo.
- Trò chơi phải gây hứng thú với học sinh.
- Trò chơi phải rèn luyện được cho học sinh một số kĩ năng.
7


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
c. Cấu trúc của trị chơi học tập
- Tên trị chơi.
- Mục đích: Nêu rõ mục đích của trị chơi nhằm ơn luyện, củng cố kiến
thức, kĩ năng nào. Mục đích của trị chơi sẽ qui định hành động chơi được thiết
kế trong trò chơi.
- Đồ dùng, đồ chơi: Mô tả đồ dùng, đồ chơi được sử dụng trong trò chơi
học tập.
- Nêu lên luật chơi: Chỉ rõ qui tắc của hành động chơi qui định đối với
người chơi, qui định thắng thua của trò chơi.
- Số người tham gia chơi: Cần chỉ rõ số người tham gia chơi
d. Cách tổ chức chơi
- Thời gian tiến hành thường từ 5-7 phút. (tiến hành ngay đầu tiết học
hoặc có thể lồng ghép trong mỗi bài tập, cuối bài học) nhằm thu hút sự chú ý và
củng cố kiến thức một cách vững chắc hơn qua mỗi loại bài tập tương ứng với
mỗi loại kiến thức.

- Đầu tiên là giới thiệu trò chơi:
+ Nêu tên trò chơi.
+ Hướng dẫn trị chơi bằng cách vừa mơ tả vừa thực hành, nêu rõ qui định
chơi.
- Chơi thử và qua đó nhấn mạnh luật chơi .
- Chơi thật.
- Nhận xét kết quả chơi, thái độ của người tham dự, giáo viên có thể nêu
thêm những tri thức được học tập qua trò chơi, những sai lầm cần tránh.
8


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
- Thưởng - phạt: phân minh, đúng luật chơi, sao cho người chơi chấp nhận
thoải mái và tự giác làm trò chơi thêm hấp dẫn, kích thích học tập của học sinh.
Phạt những học sinh phạm luật chơi bằng những hình thức đơn giản, vui như hát
một bài, nhảy cò cò… Giáo viên cần khen ngợi, tặng thưởng cho những học sinh
hoặc nhóm thắng cuộc (một tràng pháo tay, bông hoa thi đua,...) đồng thời cũng
động viên, khích lệ những học sinh hoặc nhóm chưa dành thắng lợi để những lần
chơi sau các em sẽ cố gắng hơn.
3.2. Giúp học sinh xác định rõ mục đích của trị chơi
Trước khi tổ chức cho học sinh tham gia chơi, giáo viên cần giúp học sinh
hiểu: Qua trị chơi, các em sẽ tìm được những kiến thức gì, cũng cố hay khắc
sâu, hệ thống được những kiến thức gì?
Phần lớn Trị chơi học tập trong mơn khoa học lớp 5 ở 2 dạng kiến thức: chơi
để khám phá, hình thành kiến thức mới và chơi để củng cố, hệ thống hóa kiến
thức đã học. Cụ thể như sau:
+ Trị chơi để hình thành kiến thức mới

Bài
Bài 1: Sự sinh sản

Tên trị chơi

Mục đích trị chơi

Bé là con ai?

Học sinh nhận ra, mỗi trẻ em đều
có những đặc điểm giống bố, mẹ
mình.

Bài 2: Nam và nữ

Ai nhanh, ai đúng?

Học sinh biết phân biệt đặc điểm về
mặt sinh học và xã hội của nam và
nữ.

Bài 3: Các giai

Ai nhanh, ai đúng?

đoạn của cuộc đời

Học sinh hiểu 1 số đặc điểm chung
của trẻ ở từng giai đoạn từ 3 đến 10
tuổi.

9


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5
Bài 7: Phịng

Ai nhanh, ai đúng?

Học sinh biết tác nhân gây bệnh, sự

tránh các bệnh lây

nguy hiểm của bệnh viêm não.

truyền do muỗi đốt
Bài 9: Phịng

Ai nhanh, ai đúng?

Học sinh giải thích được HIV,

tránh HIV/AIDS

AIDS là gì? các đường lây bệnh

thái độ đối với

HIV.

người nhiễm
HIV/AIDS
Bài 19: Sự chuyển

Ai nhanh, ai đúng?

Học sinh biết đặc điểm của chất rắn

thể của chất

- chất lỏng - chất khí.

Bài 20: Hỗn hợp

Nhà khoa học trẻ

Học sinh biết các phương pháp tách

và dung dịch
Bài 21: Biến đổi

các chất ra khỏi hỗn hợp.
Bức thư bí mật

Học sinh biết vai trị của nhiệt trong

hóa học
Bài 30: Sinh sản

biến đổi hóa học.
Ghép chữ

Học sinh biết đặc điểm bên ngồi

và chu trình sinh

của động vật đẻ con, động vật đẻ

sản của động vật

trứng.

Bài 31: Sinh sản

Bắt chước tiếng

Học sinh biết thời gian, địa điểm

và q trình phát

kêu

sinh sản của ếch.

triển của cơn
trùng, ếch.
+ Trị chơi để củng cố hóa kiến thức

Bài

Tên trị chơi

Mục đích của trị chơi

Bài 3: Các

Ai đang ở giai đoạn

Củng cố hiểu biết về lứa tuổi vị

giai đoạn của

nào?

thành niên, tuổi trưởng thành, tuổi
10


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
cuộc đời

già.

Bài 5: Thực

Chiếc ghế nguy

Thực hành để củng cố sự hiểu biết

hành nói

hiểm

về tác hại của chất gây nghiện.

Ai nhanh, ai đúng?

Củng cố về giá trị dinh dưỡng của

không với chất
gây nghiện
Bài 6: Dùng
thuốc an tồn
Bài 10: Phịng

thuốc và cách sử dụng thuốc an tồn.
Ứng xử khơn khéo

tránh bị xâm

Học sinh biết cách ứng xử khi bị
xâm hại.

hại tình dục
Bài 22: Năng

Ai nhanh, ai đúng?

Củng cố kiến thức về năng lượng.

Ghép chữ

Củng cố kiến thức về thực vật có

lượng
Bài 27: Sinh
sản của thực

hoa.

vật có hoa
Bài 32: Sinh

Ai nhanh, ai đúng

sản và chu

Củng cố kiến thức về sự sinh sản
của động vật.

trình sinh sản
của động vật.
Bài 34: Mơi

Ơ chữ kì diệu

trường tự

Củng cố về sự sinh sản ở thực vật có
hoa.

nhiên có vai
trị gì đối với
đời sống của
cong người?

Bài 35: Con
người tác động

Ai nhanh, ai đúng?

Hệ thống 1 số nguồn tài nguyên và
tác dụng của chúng.
11


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
đến môi
trường như thế
nào?
Bài 36: Chúng Ai nhanh,ai đúng?

Hệ thống kiến thức về môi trường.

ta cần làm gì
để bảo vệ mơi
trường?
- Cách nêu mục tiêu của trò chơi, giáo viên cần đưa ra một cách khéo léo, hấp
dẫn, có tính chất gợi mở để tạo sự tò mò khám phá cho học sinh.
- Sau khi các em đã hiểu được mục đích của trị chơi, thấy được sự hấp dẫn
của trò chơi các em sẽ chủ động tham gia chơi mà không cần giáo viên ép buộc.
Để có được điều đó, giáo viên cần xây dựng trò chơi học tập sao cho hợp lý, hợp
lý về thời gian, hợp lý về hình thức chơi, về luật chơi, về hình thức khen
thưởng…
3.3. Cách xây dựng trị chơi học tập
Giáo viên có thể tổ chức một hoạt động học tập thành một trò chơi học tập khi
đã có đủ các điều kiện sau:
- Về đồ dùng, dụng cụ phục vụ cho trò chơi.
- Về thời gian, thời điểm chơi, khơng gian chơi.
- Có cách chơi, luật chơi rõ ràng.
- Có cách tính điểm để phân định “thắng- thua”, khen thưởng…
Các yếu tố đó là sự chuẩn bị cụ thể chu đáo của giáo viên, góp phần quyết định
sự thành cơng hay khơng của trị chơi.
* Sự chuẩn bị đồ dùng học tập cho học sinh tham gia trò chơi.

12


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
Đối với mỗi tiết học nói chung hay với mỗi trị chơi học tập nói riêng, giáo
viên cần xác định rõ: Để phục vụ cho trò chơi này cần đến những đồ dùng nào?
dụng cụ nào? phương tiện nào?... từ đó, giáo viên dành thời gian để chuẩn bị.

Đối với những đồ dùng dễ tìm kiếm, dễ chuẩn bị giáo viên cần cho học sinh
chuẩn bị, vừa thể hiện nhiệm vụ và vừa tăng thêm sự thích thú, hưng phấn của
học sinh. Học sinh sẽ cùng chuẩn bị hoặc cùng người thân ở nhà chuẩn bị, đây
cũng chính là hoạt động ứng dụng ở mỗi bài (Ví dụ: Bài 12: Tre, mây, song), qua
đó cha mẹ học sinh cũng cùng tham gia vào quá trình học tập của học sinh, làm
cho việc học của các em trở nên nhẹ nhàng.

Hình 1: Giáo viên chuẩn bị đồ dùng

13


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5

Hình 2: Học sinh chuẩn bị đồ dùng ở nhà
VÍ DỤ:
+ Thực hiện trị chơi tiếp sức “Ai nhanh ai đúng?’’ của Bài 22: Năng lượng
(trang 16) cần chuẩn bị: 2 cột A và B, học sinh thi theo nhóm, nhóm nào nối
nhanh và đúng hơn thì nhóm đó sẽ dành phần thắng.
Cột A

Cột B

Hoạt động/biến đổi
Chim bay
Ơ tơ đồ chơi chạy
Nước được đun nóng lên
Xe máy chạy

Ti vi phát hình ảnh, âm thanh
Sưởi ấm cho Trái đất

Nguồn năng lượng
Xăng
Pin
Điện (lấy từ ổ điện)
Mặt trời
Thức ăn
Than

14


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5

Hình 3: Học sinh các nhóm đang chơi trị chơi “Ai nhanh, ai đúng”
+ Chuẩn bị cho trò chơi “Ghép chữ” của Bài 27: Sinh sản của thực vật có hoa
(trang 38).
Giáo viên cần vẽ hoặc in 2 tranh câm: Sơ đồ cơ quan sinh sản ở thực vật có
hoa:

15


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5

Hình 4: Sơ đồ cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa
- 2 bộ thẻ chữ có ghi tên các bộ phận của cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa:

Hạt phấn

Đầu nhụy

Vịi nhụy

Ống phấn

Bao phấn

Bầu nhụy
Nỗn

Với tranh câm giáo viên cần vẽ đúng các bộ phận của cơ quan sinh sản ở thực
vật có hoa. Các bộ phận phải rõ nét, phân biệt bằng màu sắc cụ thể, đảm bảo
tính khoa học và thẩm mỹ cho bức tranh.
Sự chuẩn bị chu đáo, hấp đẫn sẽ tạo niềm hứng khởi, thu hút học sinh tham
gia. Sự rõ ràng, khoa học sẽ giúp các em dễ tìm hiểu, dễ nhận biết kiến thức,
16


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
nhiệm vụ của bản thân trong quá trình tham gia chơi. Sự chuẩn bị cho một trị
chơi khơng nhất thiết phải q cầu kì, đơi khi cịn dễ tìm, dễ kiếm.

+ Để chuẩn bị cho trò chơi “Chiếc ghế nguy hiểm” của Bài 5: Thực hành nói
khơng với chất gây nghiện (trang 15), giáo viên chỉ cần lấy ln chiếc ghế của
mình, phủ lên ghế một tấm vải tối màu để học sinh không phát hiện được bên
trong ghế là cái gì? Sự chuẩn bị này tuy đơn giản nhưng vẫn tạo được sự tò mò,
tâm trạng hồi hộp của học sinh khi đến gần chiếc ghế, chiếc ghế ấy sẽ thu hút
học sinh tham gia vào trò chơi.
Với sự chuẩn bị như vậy, giáo viên sẽ khuyến khích các em tham gia vào trị
chơi. Ngồi việc chuẩn bị đồ dùng dạy học, giáo viên cần biết bố trí thời gian
cho các hoạt động trong tiết học một cách hợp lý. Trò chơi học tập cũng là một
hoạt động trong tiết học. Bởi vậy, giáo viên cần sắp xếp thời gian, thời điểm phù
hợp cho mỗi trò chơi.
* Xác định thời gian, thời điểm diễn ra trò chơi.
Để xác định thời gian, thời điểm diễn ra trò chơi, giáo viên cần đọc kĩ mục tiêu
tiết dạy, mục tiêu của trò chơi để phân bố thời gian cho hợp lý.
Ở những trị chơi hình thành kiến thức mới, hoạt động này được diễn ra đầu
tiết học hoặc đầu một phần nội dung bài học. Những trò chơi để củng cố nội
dung kiến thức đã học thường diễn ra cuối tiết học hoặc cuối 1 phần nội dung
vừa học. Tuy nhiên, trò chơi diễn ra vào thời điểm nào, giáo viên cũng cần xác
định thời gian cho hợp lý, không để ảnh hưởng đến thời gian của tiết học hoặc
thời gian của tiết học khác.
VÍ DỤ:
- Trò chơi: “Ai nhanh, ai đúng?” của Bài 7: Phòng tránh các bệnh lây truyền
do muỗi đốt (trang 20), đây là hoạt động đầu tiên của tiết học, cũng là một hoạt
động chính giúp học sinh hiểu được:
17


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5

+ Tác nhân gây bệnh viêm não.
+ Tác hại của bệnh viên não.
+ Lứa tuổi hay mắc bệnh viêm não.
+ Đường lây truyền bệnh viêm não.
Bởi vậy, giáo viên cần dành từ 4 - 5 phút để học sinh có đủ thời gian để đọc
các thông tin trong sách Hướng dẫn học Khoa học, thảo luận rồi lựa chọn đáp án
đúng. Đáp án đúng chính là những kiến thức mới mà các em đã tự tìm hiểu,
khám phá cho bản thân.
- Trị chơi: Ghép chữ của Bài 27: Sự sinh sản của thực vật có hoa (trang 38)
đây là trị chơi có mục đích để củng cố kiến thức vừa học ở hoạt động trên, vì
vậy giáo viên khơng cần q nhiều thời gian cho trò chơi, sẽ gây ảnh hưởng đến
các hoạt động khác, chỉ cần từ 3 - 4 phút, đủ để học sinh đọc nhanh nội dung ghi
trên các tấm bìa rồi gắn vào: Sơ đồ nhị và nhuỵ của hoa.
Việc chuẩn bị chu đáo sẽ giúp cho giáo viên tự tin, chủ động trong tiết dạy.
Bởi vậy ngoài việc chuẩn bị về đồ dùng dụng cụ, xác định thời gian, thời điểm
cho hợp lý giáo viên cần xác định địa đểm, số lượng học sinh tham gia chơi cho
mỗi trò chơi để phù hợp cả về không gian, thời gian, phù hợp với tất cả đối
tượng học sinh.
* Địa điểm và đối tượng học sinh tham gia chơi.
Phần lớn các trò chơi được diễn ra trong lớp học. Tuy vậy, với mỗi trị chơi
cũng cần có khoảng khơng gian chơi cho phù hợp.
*VÍ DỤ:
- Những trị chơi để hình thành kiến thức mới, thường tất cả các học sinh được
tham gia chơi, do vậy các em có thể ngồi ngay trong bàn học theo từng nhóm
chơi, như trị chơi: Ai nhanh, ai đúng? của Bài 19: Sự chuyển thể của chất (trang
18


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5
3). Hay trị chơi: Chiếc ghế nguy hiểm của Bài 5: Thực hành nói không với chất
gây nghiện (trang 15), mặc dù đây là trò chơi để củng cố nội dung nhưng tất cả
học sinh cần được tham gia, các em cần xếp thành hàng dọc để lần lượt đi qua
chiếc ghế nguy hiểm. Bởi vậy, nếu trời không mưa, các em sẽ xếp hàng ngoài
sân rồi lần lượt đi qua chiếc ghế vào lớp.
Nếu trời mưa, giáo viên cần sắp xếp bàn ghế gọn gàng để học sinh xếp hàng
trong lớp.
Những chuẩn bị này, dù là rất nhỏ nhưng giáo viên cũng cần để ý tới để chủ
động trong mọi tình huống.
Khi sự chuẩn bị đã chu đáo, giáo viên sẽ tổ chức trò chơi học tập cho các em
tham gia sao cho học sinh hào hứng làm việc và thu được kết quả tốt, đó là điều
hết sức quan trọng.

19


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5

Hình 5: Học sinh cả lớp chơi trò chơi “Chiếc ghế nguy hiểm”

3.4. Tiến hành tổ chức Trò chơi học tập
Với mỗi trò chơi giáo viên cần tiến hành qua 3 bước sau:
Bước1: Giáo viên nêu mục đích và hướng dẫn cách chơi, luật chơi.
- Tên trị chơi hấp dẫn, dễ hiểu sẽ lơi cuốn các em tham gia chơi.
+ VD: “Chiếc ghế nguy hiểm”; “Bức thư bí mật”; “Ơ chữ kì diệu”…

20

SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5

Hình 6: Trị chơi “Ơ chữ kì diệu”
- Mục đích trị chơi sẽ giúp các em định hình được mình tham gia chơi để làm
gì? mình sẽ tìm thấy kiến thức gì qua trị chơi này?...từ đó học sinh xác định
nhiệm vụ của bản thân trong khi chơi.
- Hướng dẫn cách chơi cụ thể giúp các em hiểu được từng bước hoạt động mà
mình phải tiến hành.
- Luật chơi rõ ràng giúp các em chơi tích cực, tự giác.
- Hình thức “thưởng- phạt” sẽ là động cơ thúc đẩy sự cố gắng của mình.
Bước2: HS tham gia chơi. (Học sinh có thể chơi thử nếu cần thiết).
Khi các em đã hiểu rõ mục đích, cách chơi và luật chơi, các em sẽ tham gia
trò chơi một cách chủ động, tự tin, hào hứng ở bước này học sinh là người quyết
định cho kết quả của trò chơi, do vậy các em phải làm việc tích cực, tuy nhiên ở
21


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5
1 số trị chơi học sinh vẫn cần có sự giúp đỡ của giáo viên hoặc sự tán thưởng
của bạn. Ở những trò chơi hình thành kiến thức mới, giáo viên cần quan sát,
nhắc nhở, giúp đỡ các em nếu các em còn lúng túng. Ở trò chơi củng cố nội
dung vừa học, bè bạn cũng cần có sự động viên bằng những tràng vỗ tay…
(nhưng không quá ồn ào tránh ảnh hưởng đến lớp khác).
Bước 3: Nhận xét, đánh giá.

Đây là bước thu hoạch của cả một quá trình chuẩn bị và làm việc ở trên. Bởi
vậy, giáo viên không được coi nhẹ bước này.
Sau khi các đội chơi đã hoàn thành, giáo viên hoặc Chủ tịch hội đồng tự quản sẽ
là trọng tài để phân định “thắng - thua” và quan trọng hơn là kết luận được rút ra
để hình thành kiến thức mới hoặc để nhấn mạnh, khắc sâu kiến thức đã học.
- Học sinh (hoặc đại diện của nhóm chơi) báo cáo kết quả.
- Đánh giá, phân định “thắng - thua’’, tuyên dương khen thưởng đội thắng
cuộc, nhưng đồng thời cũng động viên an ủi, khích lệ những nhóm chưa dành
được chiến thắng để lần sau sẽ chơi tốt hơn. Tạo nên sự thi đua lành mạnh trong
các nhóm.
- Em học tập được gì qua trị chơi?

22


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong mơn

khoa học lớp 5

Hình 7: Nhóm thắng cuộc được nhận bơng hoa thi đua của lớp
VÍ DỤ:
Trị chơi: “Ai nhanh, ai đúng?” Bài 7: Phòng tránh các bệnh lây truyền do
muỗi đốt (trang 20)
Bước 1: GV giới thiệu:
- Viêm não là một loại bệnh hết sức nguy hiểm. Nguyên nhân gây bệnh là gì?
lứa tuổi nào hay mắc bệnh? Bệnh nguy hiểm như thế nào? Các em sẽ khám phá
qua trò chơi: “Ai nhanh, ai đúng?”.
- Mỗi nhóm thành một đội chơi, các em sẽ cử đội trưởng cho đội mình.
- Các nhóm sẽ đọc thơng tin trong sách Hướng dẫn học Khoa học, bàn bạc
trong nhóm để chọn câu trả lời tương ứng với từng câu hỏi. Sau khi cả nhóm

thống nhất, nhóm trưởng sẽ ghi đáp án theo thứ tự câu hỏi vào bảng phụ.
23


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
- Sau 4 phút nhóm nào có đáp án gắn lên bảng lớp nhanh nhất và đúng nhất là
thắng cuộc, nhóm thắng cuộc sẽ được nhận một phần thưởng xứng đáng.
Bước 2: Học sinh hoạt động theo các yêu cầu trên.
Giáo viên quan sát, nhắc nhở học sinh (nếu học sinh còn lúng túng).
Bước 3: Nhận xét, đánh giá.
- Nhóm trưởng báo cáo kết quả. Mỗi nhóm có thể trả lời thêm 1 số câu hỏi mà
trọng tài đưa ra:
+ Vì sao từ 3 - 5 tuổi hay mắc bệnh viêm não?
+ Bệnh viêm não nguy hiểm như thế nào?...
-

Đánh giá, phân định “thắng - thua’’, tuyên dương khen thưởng đội thắng

cuộc, nhưng đồng thời cũng động viên an ủi, khích lệ những nhóm chưa dành
được chiến thắng để lần sau sẽ chơi tốt hơn. Tạo nên sự thi đua lành mạnh trong
các nhóm.
- Em rút ra được kiến thức gì qua trị chơi này?

Hình 8: Học sinh rất vui mừng khi dành chiến thắng
24


SKKN Nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn

khoa học lớp 5
Với cách tiến hành như trên, các em sẽ chủ động tìm tịi và phát hiện kiến
thức mới cho bài học, hình thành kiến thức cho bản thân..
Bài 27: Sinh sản của thực vật có hoa (trang 38)
Bước 1: Giáo viên giới thiệu:
- Để thể hiện lại quá trình thụ phấn, thụ tinh ở thực vật có hoa, thầy sẽ tổ chức
cho các em chơi trị: “Ghép chữ vào hình”.
- Có 2 nhóm chơi, mỗi nhóm 7 em, các em sẽ chọn tấm thẻ có ghi chú thích
(hạt phấn; ống phấn; bao phấn; bầu nhuỵ; đầu nhuỵ; nỗn; vịi nhuỵ ) để gắn vào
sơ đồ câm: “Cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa”. Mỗi em chỉ được gắn một lần,
bạn sau có thể sửa lại cho bạn trước trong nhóm của mình, hết lượt mình, sẽ
xuống đứng vào cuối hàng của nhóm. Nhóm nào nhanh và đúng hơn là đội thắng
cuộc, thời gian tối đa là 3 phút.
- Giáo viên cử HS tham gia chơi, (có đủ cả 3 đối tượng).
Bước2: Học sinh chơi như đã hướng dẫn.
Bước 3: Nhận xét, đánh giá.
- Nhóm trưởng báo cáo kết quả của đội. (chỉ vào từng bộ phận và nêu tên của
bộ phận đó).
- Trọng tài nhận xét, phân định “ thắng-thua”, tuyên dương nhóm thắng cuộc.
- Em học được gì qua trị chơi?
Học sinh có thể học tập được về: nội dung, kiến thức của bài học; về sự cẩn
thận khi làm việc; về sự nhanh nhẹn, khéo léo khi hoạt động…
Với sự chuẩn bị chu đáo, từ khâu soạn bài, chuẩn bị đồ dùng, dụng cụ đến
khâu tổ chức cho học sinh tham gia trò chơi và bước thu hoạch ở phần đánh giá,

25