SU DUNG SO DO TU DUY ON THI MON SU k12

Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong những năm học gần đây, cách thức và nội dung của kỳ thi THPT Quốc gia
đã thay đổi, trong đó có bộ môn lịch sử. Nếu như trước đây, bộ môn lịch sử được lựa
chọn thi theo hình thức tự luận với phương pháp học để nhớ, để viết và đánh giá lại các
sự kiện lịch sử thì giờ đây hình thức thi đã thay đổi (làm các bài thi theo hình thức trắc
nghiệm khách quan) nên phương pháp tổ chức dạy học ôn tập cho học sinh tham gia kỳ
thi THPT Quốc gia cần thay đổi. Do đó để tổ chức hiệu quả việc dạy và ôn tập phục vụ
kỳ thi THPT Quốc thì việc đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm phát huy sự sáng tạo,
tính tích cực, tự giác của người học là cần thiết.
Để tổ chức các giờ ơn tập hiệu quả, có rất nhiều phương pháp, kỹ thuật dạy học
mới theo hướng hiện đại đã đang được áp dụng trong tất cả các nhà trường (dạy học
theo các chuyên đề, dạy học theo các chủ đề tích hợp, liên mơn hay xun mơn, dạy học
nêu vấn đề, dạy học bằng cách sử dụng sơ đồ tư duy), qua đó góp phần đưa chất lượng
ơn tập, kết quả các kỳ thi được nâng lên.
Đáp ứng với những yêu cầu của kỳ thi THPT Quốc gia như hiện nay,với đặc trưng
riêng của bộ môn Lịch sử trong hệ thống trường phổ thơng thì có nhiều phương pháp
dạy học theo hướng tích cực để tạo hứng thú, kích thích người học phát huy tính sáng
tạo, tích cực. Trong đó, phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học ôn tập môn
lịch sử là một trong những phương pháp có thể áp dụng và đem lại nhiều hiệu quả giảng
dạy trong các giờ ôn tập.
1. Cơ sở lý luận.
Học lịch sử sẽ giúp cho thế hệ trẻ hiểu được cội nguồn dân tộc, tự hào về truyền
thống dựng nước và giữ nước và xây kiến thiết nước của dân tộc ta. Qua đó sẽ kế thừa
và phát huy những truyền thống, lòng tự hào dân tộc để xây dựng đất nước và bảo vệ tổ
quốc ngày nay. Do đó, việc dạy học lịch sử trong trường phổ thơng là hết sức cần thiết.
Học lịch sử góp phần phát triển năng lực tồn diện của học sinh, có cách nhìn sự
vật, hiện tượng mang tính biện chứng, khách quan, không phiến diện và luôn đặt trong
bối cảnh rõ ràng để đánh giá và vận dụng vấn đề trong cuộc sống.
Hiện nay, trong các kỳ thi THPT Quốc gia cùng với môn địa lý, giáo dục công

dân, môn lịch sử nằm trong ban Khoa học xã hội được nhiều học sinh lựa chọn thi để xét
tốt nghiệp và xét vào các trường chuyên nghiệp. Bởi thế trong quá trình dạy học giờ đây
1


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

cần chú ý tới các phương pháp dạy học tốt nhất để có hiệu quả cao nhất. Do đó, rất
nhiều thầy cơ và học sinh đã có những cách tiếp cận và giải quyết các bài học lịch sử với
các phương pháp hay và sáng tạo. Cạnh đó, việc tiếp cận nội dung và phương pháp triển
khai bộ môn lịch sử của nhiều học sinh chưa đầy đủ, một số giáo viên còn lúng túng
trong q trình tổ chức ơn tập nên kết quả môn lịch sử ở các kỳ thi của nhiều học sinh
chưa cao.
Để nâng cao chất lượng giờ dạy ôn tập mơn lịch sử thì việc hệ thống hóa, sơ đồ
hóa kiến thức, sâu chuỗi các kiến thức trọng tâm thành một mạch hoặc theo dạng sơ đồ
là cần thiết, qua đó hiệu quả của giờ ơn tập mơn lịch sử sẽ đạt kết quả cao.
2. Cơ sở thực tiễn.
Hiện nay, trong các kỳ thi THPT Quốc gia được nhiều học sinh lựa chọn là môn
thi, xét tốt nghiệp và xét vào các trường chuyên nghiệp nên ngoài việc truyền đạt kiến
thức thì việc hướng dẫn học sinh phương pháp học tập, cách thức tiếp cận và giải quyết
bài tập, khắc sâu kiến thức của bài học để làm bài thi là hết sức cần thiết.
Để các giờ học môn lịch sử khơng cịn khơ cứng, khơng phải là ép buộc đối với
học sinh, thì việc tạo hứng thú cho học sinh để các em học sinh đón nhận một cách tự
nguyện thì hiệu quả giảng dạy bộ mơn ngày càng được nâng lên…Vì vậy, để học sinh
hào hứng với mơn học thì mỗi giáo viên cần chú ý tới việc đổi mới phương pháp và
cách thức giảng dạy, mỗi giáo viên bộ môn lịch sử cần sáng tạo, linh hoạt trong q
trình giảng dạy, biết kết hợp có hiệu quả các phương tiện và đồ dùng hỗ trợ giảng dạy
phù hợp, biết kích thích sự sáng tạo của học sinh và cần giúp học sinh hiểu được bộ môn
một cách ngắn gọn, xúc tích nhất chứ khơng phải chỉ nhớ những sự kiện, những dữ liệu
lịch sử như nhiều người lầm tưởng. Có rất nhiều cách thức, phương pháp để giáo viên

kích thích sự sáng tạo, khơi dậy lịng say mê của học sinh đối với bộ môn hay để học
sinh khơng cịn sợ mơn lịch sử, để người học khơng cịn có quan điểm học bộ mơn lịch
sử là khơ khan, khó nhớ… Để làm được những điều đó, mỗi giáo viên có nhiều phương
pháp giảng dạy và nhiều cách thức khai thác, sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học của bộ
mơn, trong đó sử dụng Sơ đồ tư duy là một trong những phương pháp sẽ kích thích sự
sáng tạo của học sinh, khiến học sinh dễ tiếp cận, dễ ghi nhớ và khắc sâu kiến thức của
bộ mơn. Qua đó góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy bộ mơn Lịch sử theo hướng
phát huy tính tích cực, tự giác của người học.
2


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia mơn Lịch sử

Hiện nay cịn có một số giáo viên đang lúng túng, gặp nhiều khúc mắc trong các
giờ dạy ôn tập môn Lịch sử: giáo viên khơng thể hướng dẫn người học hệ thống hóa
kiến thức, thậm chí giáo viên cịn tổ chức cho người học tóm tắt nội dung trong SGK,
qua đó mơ hình chung lại sao chép nội dung kiến thức thêm một lần nữa đã gây nên hiệu
quả các giờ ôn tập khơng cao, thậm chí cịn gây nhàm chán cho người học…
Qua thực tế, bản thân tôi đã kiểm chứng được hiệu quả của việc sử dụng Sơ đồ tư
duy trong q trình giảng dạy các tiết ơn tập đã mang lại kết quả khả quan so với các tiết
dạy bình thường: với sơ đồ tư duy đã phát huy được tính sáng tạo, khả năng phát triển tư
duy của học sinh, đồng thời học sinh biết cách khai thác và hệ thống hóa lượng kiến
thức trọng tâm của bài, qua đó sẽ nắm được kiến thức cơ bản của bài và cịn khắc sâu
kiến thức một cách logic qua hình thức ghi chép bằng mạng liên tưởng với các màu sắc,
hình ảnh, từ ngữ, đường nét trong việc đào sâu kiến thức mới cũng như hệ thống hóa
kiến thức cũ. Từ dó có thể giúp các em tránh nhàm chán và ác cảm trong khi tiếp cận bộ
môn Lịch sử.
3. Lý do chọn đề tài.
Xuất phát từ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn cũng như qua thực tế áp dụng Sơ đồ
tư duy vào giảng dạy ôn tập thi THPT Quốc gia môn Lịch sử ở các được phân công

giảng dạy tại Trung tâm KTTH-HNDN&GDTX tỉnh tôi đã thấy được sự hiệu quả rõ rệt.
Với việc nghiên cứu vấn đề này, tôi mong muốn sẽ được trao đổi cùng đồng
nghiệp, qua đó nhận được nhiều góp ý từ đồng nghiệp để việc ứng dụng Sơ đồ tư duy
vào giảng dạy ôn tập thi THPT Quốc gia môn Lịch sử ngày càng hoàn chỉnh và mang lại
hiệu quả cao nhất. Vì vậy trong năm học 2018-2019 để nâng cao chất lượng bộ môn
trong việc tổ chức ôn thi THPT Quốc gia cho học sinh, cũng như sự góp ý của đồng
nghiệp trong các giờ hội giảng, tổ chức chuyên đề… tôi đã chọn phương pháp Sử dụng
Sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử là đề tài cho Sáng kiến kinh
nghiệm của mình.
4. Phạm vi đề tài.
Đề tài được áp dụng và kiểm nghiệm trong nhiều năm học, nhất là các tiết dạy ôn
tập thi THPT Quốc gia tại nhiều lớp học ở Trung tâm KTTH-HNDN&GDTX tỉnh với
nhiều đối tượng học sinh có nhận thức khác nhau: có học sinh là người dân tộc thiểu số,
có học sinh có tư duy, nhận thức nhanh, có học sinh tư duy nhận thức chậm và yếu…
3


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

5. Bố cục đề tài.
Đề tài được bố cục gồm 3 phần: Đặt vấn đề; Nội dung; Kết luận
6. Phương pháp nghiên cứu.
Đề tài được thực hiện dựa trên phương pháp nghiên cứu: sưu tầm và nghiên cứu
tài liệu về hướng dẫn sử dụng Sơ đồ tư duy, áp dụng Sơ đồ tư duy vào giảng dạy các tiết
ôn tập và được kiểm nghiệm thực tiễn (qua quá trình giảng dạy cùng nội dung nhưng
áp dụng phương pháp khác nhau, có và khơng có sử dụng Sơ đồ tư duy, phiếu khảo sát).

4

Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

NỘI DUNG
1. Điều kiện thực hiện.
1.1. Những thuận lợi khi thực hiện đề tài.
Trước đây, từ năm học 2011- 2012 Bộ GD&ĐT đã hướng dẫn giảm tải một số nội
dung trong chương trình sách giáo khoa và khuyến khích giáo viên chủ động nghiên
cứu, tìm tịi và áp dụng những phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy. Sơ đồ tư
duy được triển khai và thực hiện ở nhiều trường học trong toàn quốc nên giáo viên có
nhiều cơ hội để áp dụng và rút kinh nghiệm trong quá trình thực hiện.
Hiện nay hầu hết các cơ sở giáo dục đều được trang bị đồ dùng, thiết bị dạy học
khá hiện đại và đa dạng (máy tính kết nối mạng Internet, máy chiếu, trang thiết bị nghe
nhìn…), đội ngũ giáo viên đều có trình độ và kỹ năng khai thác, ứng dụng CNTT vào
giảng dạy khá tốt nên việc sử dụng phần mềm Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind
Map) được dễ dàng.
Sơ đồ tư duy được thực hiện một cách dễ dàng khi không sử dụng được trên các
phương tiện hỗ trợ dạy học thì vẫn có thể thể hiện sơ đồ tư duy tại bảng bằng cách viết
tay hay vẽ các nét, các nhánh sơ đồ kiến thức.
Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind Map) là một trong những phương pháp dạy
học mới nên sẽ tạo ra những giờ học mơn Lịch sử khơng cịn khơ khan, nặng nề mà thay
vào đó là học sinh sẽ được tự do sáng tạo, thể hiện hóa ý tưởng của bản thân thơng qua
sơ đồ hóa kiến thức vì vậy giờ học của bộ mơn sẽ mang lại hiệu quả cao.
1.2. Khó khăn khi triển khai đề tài SKKN
Trong quá trình hướng dẫn sử dụng sơ đồ tư duy tại các Trung tâm GDTX gặp một
số khó khăn như:
Đối tượng học sinh tại các Trung tâm GDTX nói chung và tại Trung tâm KTTHHNDN&GDTX tỉnh nói riêng có nhiều em nhận thức chưa nhanh, chưa tự giác và ý
thức trong học tập, chưa tích cực làm các bài tập theo định hướng của giáo viên nên
nhiều bài tập của nhiều em học sinh chưa hiệu quả như mong muốn.
Đặc thù công việc của giáo viên tại các Trung tâm GDTX phải thực hiện nhiều
cơng việc khác ngồi giảng dạy nên ít nhiều ảnh hưởng đến việc nghiên cứu, tìm tịi và

thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy, trong đó có việc sử dụng sơ đồ tư duy; hơn
nữa giáo viên bộ môn lịch sử tại các Trung tâm GDTX cịn ít (hầu hết các Trung tâm chỉ
có 01 giáo viên) nên việc cọ xát, giao lưu, rút kinh nghiệm về chuyên môn không thuận
lợi như các trường phổ thơng.
1.3. Hướng khắc phục những khó khăn và phát huy những thuận lợi.
Các nhà trường quán triệt, chỉ đạo tổ chuyên môn triển khai và hướng dẫn cụ
thể, rõ ràng, kĩ càng đến từng giáo viên cách thức, kĩ năng sử dụng những phương
pháp dạy học mới.

5


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Tổ chuyên môn động viên, khuyến khích và lấy tiêu chí có tích cực, chủ động
áp dụng các phương pháp dạy học mới để đánh giá giờ dạy, xếp loại giáo viên trong
năm học.
Từng giáo viên chủ động, tự giác học hỏi, nghiên cứu, tìm tịi để nâng cao kĩ
năng sử dụng những trang thiết bị hỗ trợ giảng dạy hiện đại, vận dụng các phương
pháp dạy học hiện đại (trong đó có áp dụng sơ đồ tư duy) vào từng bài học phù hợp
để nâng cao chất lượng và hiệu quả của giờ học.
Giáo viên hướng dẫn học sinh hiểu đúng, thực hiện đúng cách thức sử dụng sơ
đồ tư duy vào bài học phù hợp sẽ kích thích học sinh tự giác làm các bài tập trước
khi đến lớp, sẽ tạo các giờ học nhẹ nhàng nhưng đầy hiệu quả.
2. Tìm hiểu Sơ đồ tư duy.
2.1. Khái niệm Sơ đồ tư duy.
Sơ đồ tư duy hay bản đồ tư duy (Mind Map) là hình thức ghi chép sử dụng màu
sắc, hình ảnh nhằm tìm tịi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của
một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề.
Sơ đồ tư duy đặc biệt chú trọng về màu sắc, hình ảnh với từ ngữ ngắn gọn thể hiện

qua mạng liên tưởng (các nhánh trong bài giảng). Từ phần nội dung chính, giáo viên vẽ ra
từng nhánh nhỏ theo từng tiểu mục chính của bài giảng và chú thích, giảng giải theo một
ngơn ngữ dễ hiểu và gần gũi với học sinh.
Như vậy sơ đồ tư duy thực chất là một sơ đồ mở của riêng từng người không theo
một khuôn mẫu mà là cách hệ thống kiến thức tạo ra một tiết học sinh động, đầy màu sắc
và thực sự hiệu quả. Giảng dạy theo sơ đồ tư duy phát huy tính tích cực nhiều nhất trong
các giờ ôn tập. Khi học sinh trở thành chủ thể thành nhân vật trung tâm trong mỗi tiết học,
các em sẽ trở nên hào hứng và hăng say hơn trong học tập.
Sơ đồ tư duy phát huy khả năng tư duy của bộ não. Nó được coi là sự lựa chọn
cho tồn bộ trí óc hướng tới lối suy nghĩ mạch lạc.
2.2. Giới thiệu một số phần mềm để tạo sơ đồ tư duy.
Một sơ đồ tư duy có thể được thực hiện dễ dàng trên một tờ giấy với các loại bút
màu khác nhau, tuy nhiên, cách thức này có nhược điểm là khó lưu trữ, thay đổi, chỉnh
sửa. Một giải pháp được hướng đến là sử dụng các phần mềm để tạo ra sơ đồ tư duy.
Một số phần mềm tiêu biểu trong thể loại “phần mềm mind mapping” (mind mapping
software).
Phần mềm Buzan’s iMindmap™: một phần mềm thương mại. Phần mềm do
công ty Buzan Online Ltd www.imindmap.com
Phần mềm Inspiration: sản phẩm thương mại của công ty Inspiration Software,
Inc. Sản phẩm có phiên bản dành cho trẻ em (các em từ mẫu giáo đến lớp 5) rất dễ dùng
và nhiều màu sắc tại www.inspiration.com

6


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Phần mềm Visual Mind: sản phẩm thương mại của công ty Mind Technologies.
Phần mềm dễ sử dụng và linh hoạt trong sắp xếp các nút chứa từ khóa tại www.visualmind.com
Phần mềm FreeMind: sản phẩm hồn tồn miễn phí, được lập trình trên Java.

Các icon chưa được phong phú, tuy nhiên chương trình có đầy đủ chức năng để thực
hiện mind mapping tại:
/>Ngoài ra, chúng ta cịn có thể tham khảo một danh sách các phần mềm loại mind
mapping tại địa chỉ sau:
/>Ứng dụng Coggle: Coggle là ứng dụng chạy trên nền tảng web giúp bạn ra những
sơ đồ vô cùng sinh động, đầy màu sắc. Sử dụng Coggle rất đơn giản, bạn chỉ cần đăng
ký một tài khoản và sau đó truy cập vào nền web là có thể thoải mái dùng. Điểm cộng
cho công cụ vẽ bản đồ tư duy Online này là cho phép người dùng xem sản phẩm của
mình mọi lúc mọi nơi, chỉ cần một chiếc máy tính có kết nối Internet là được.
Các tính năng nổi bật của Coggle như sau:
Tạo sơ đồ tư duy với các nút và các nhánh màu sắc.
Thêm các chú thích ở đầu các nút.
Thêm hình ảnh từ máy tính, khơng giới hạn hình ảnh.
Tương tác với các thành viên trong nhóm.
Download về máy tính với các định dạng phổ biến như PDF, PND, TEXT hoặc
.mm files (tập tin mindmap).
Các chương trình ứng dụng khác có thể sử dụng để vẽ sơ đồ tư duy thuận
tiện, nhanh gọn như: Xmind, MindArchitect, Novamind, Mindomo, ConceptDraw
Mindmap, OpenMind, TheBrain…
2.3. Cách tạo Sơ đồ tư duy.
Bước 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm
Qui tắc vẽ chủ đề:
+ Vẽ chủ đề ở trung tâm để từ đó phát triển ra các ý khác
+ Có thể tự do sử dụng tất cả các màu sắc mà bạn thích
Bước 2: Vẽ các nhánh
Qui tắc vẽ:
+ Mỗi nhánh một màu
+ Nhánh cấp một nét đậm nhất; các nhánh cấp 2, 3… theo đó mờ dần.
Bước 3: Vẽ thêm các tiêu đề phụ
Qui tắc vẽ tiêu đề phụ:

+ Tiêu đề phụ có thể nằm trên các nhánh hoặc trong khung của mỗi nhánh.
+ Tiêu đề phụ được vẽ gắn liền với trung tâm
7


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Bước 4: Trong từng tiêu đề phụ, vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ Bất cứ
lúc nào có thể, hãy dùng những biểu tượng, cách viết tắt để tiết kiệm không gian vẽ và
thời gian.
- Tất cả các nhánh của một ý nên tỏa ra từ một điểm
- Tất cả các nhánh tỏa ra từ một điểm ( thuộc cùng một ý) nên có cùng một màu.
Bước 5: Ở bước này, hãy để trí tưởng tượng của bạn bay bổng. Bạn có thể thêm
nhiều hình ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật, cũng như giúp lưu chúng vào
trí nhớ bạn tốt hơn.
Bước 6 : Giải thích sơ đồ : đó là phần quan trọng nhất. Vì người thiết kế phải đọc
sơ đồ ngắn gọn nhất, qua sơ đồ người thiết kế sẽ triển khai thành bài viết hoàn chỉnh.

2.4. Những lưu ý học sinh khi sử dụng sơ đồ tư duy
Màu sắc cũng có tác dụng kích thích bộ não như hình ảnh. Tuy nhiên, học sinh
cũng không cần phải sử dụng quá nhiều màu sắc. Học sinh có thể chỉ cần dùng một hai
màu nếu thích và muốn tiết kiệm thời gian. Nếu học sinh thấy mất quá nhiều thời gian
để tô đậm màu trong một nhánh, thì học sinh có thể gạch chéo, đánh dấu cộng, hay
chấm bi trong đó – rất mới mẻ và tốn ít thời gian.
Vẽ nhiều nhánh cong hơn là đường thẳng để tránh sự buồn tẻ, tạo sự mềm mại,
cuốn hút. Khi học sinh sử dụng những từ khóa riêng lẻ, mỗi từ khóa đều khơng bị ràng
buộc, do đó nó có khả năng khơi dậy các ý tưởng mới, các suy nghĩ mới.
Hãy sử dụng các hình ảnh hoặc từ khóa ký hiệu: Nếu trên mỗi nhánh học sinh viết
đầy đủ cả câu thì như vậy học sinh sẽ dập tắt khả năng gợi mở và liên tưởng, thậm chí
có thể sẽ mất hết hứng thú khi tiếp nhận một thơng tin hồn chỉnh. Vì vậy, trên mỗi

nhánh học sinh chỉ viết một, hai hình ảnh hoặc từ khóa mà thơi. Khi đó, học sinh sẽ viết
rất nhanh và khi đọc lại, não của học sinh sẽ được kích thích làm việc để nối kết thơng
tin và nhờ vậy, thúc đẩy năng lực gợi nhớ và dần dần nâng cao khả năng ghi nhớ của
học sinh.
8


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Giáo viên nên thường xuyên cho học sinh sử dụng sơ đồ tư duy khi làm việc nhóm
và hệ thống kiến thức đã học trong môn học lịch sử, đặc biệt là khi ôn tập. Sơ đồ tư duy
cũng giúp các học sinh và các thầy cô tiết kiệm thời gian làm việc ở nhà và trên lớp rất
nhiều với các phần mềm sơ đồ tư duy trên máy tính học sinh có thể làm tại nhà và gửi
email cho các thầy cô chấm chữa trước khi lên lớp.
3. Tổ chức thực hiện.
3.1. Các bước để xây dựng sơ đồ tư duy.
Bước 1: Xác định được mục tiêu bài học: Trước tiên giáo viên phải xác định
được những yêu cầu của kiến thức, kĩ năng của bài học. Cần bám sát tài liệu: Chuẩn
kiến thức kĩ năng của bộ mơn, SGK và trình độ nhận biết của học sinh để thiết kế
sơ đồ tư duy phù hợp: đáp ứng được cả những mục tiêu yêu cầu và phù hợp với đối
tượng học sinh. Sau đó sẽ tổ chức, hướng dẫn học sinh xây dựng sơ đồ đáp ứng các
cấp độ kiến thức mà mục tiêu đã xây dựng.
Bước 2: Thiết kế bài giảng: Sau khi giáo viên xác định được mục tiêu bài
học, việc thiết kế bài giảng là bước quan trọng để truyền đạt kiến thức cho học sinh:
bài học gồm các bước tiến hành như thế nào? Phần nào cần giảng giải, phần nào
cần liên hệ, minh chứng, phần nào để chốt kiến thức...
Bước 3: Thiết kế sơ đồ phù hợp: giáo viên cần phải có sơ đồ riêng của mình
để sau khi học sinh thiết kế sơ đồ xong giáo viên có thể cho học sinh xem sơ đồ của
mình nếu trong các sơ đồ của học sinh khơng có sơ đồ nào thể hiện đầy đủ các nội
dung, kiến thức trọng tâm của bài.

Bước 4: Kiểm tra sơ đồ: giáo viên cần hướng dẫn và nhắc nhở học sinh cần
bám sát lượng kiến thức trọng tâm tại SGK để kiểm tra sơ đồ một cách kĩ càng xem
có bị thiếu ý, thừa ý hay các ý bị chồng chéo…
Bước 5: Trình bày, thuyết minh sơ đồ: học sinh sẽ trình bày và thuyết minh
sơ đồ của bản thân (giáo viên nên để ít nhất 3 học sinh được trình bày sơ đồ của
mình, tránh chỉ có 1 hoặc 2 sơ đồ như vậy sẽ không thấy hết những sáng tạo của
từng cá nhân. Giáo viên nên chấm điểm cho từng sơ đồ khoa học, cần rút kinh
nghiệm cụ thể cho những sơ đồ chưa hiệu quả, sơ đồ còn sơ sài…)
3.2. Bài tập áp dụng.
Bài tập 1: Hội nghị Ianta (2/1945) chương trình lớp 12, phần Lịch sử thế giới.
Sau khi triển khai đầy đủ các bước. Giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận theo
các nhóm trong thời gian nhất định. Thu được kết quả cụ thể từ các nhóm như sau (có
nhiều sơ đồ nhưng giáo viên đã chọn ra một sơ đồ có nội dung và hình thức tốt nhất).

9


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

H1: Sơ đồ của em Vàng Văn Trình (lớp 12A2- Trung tâm KTTH-HNDN&GDTX tỉnh)
Bài tập 2: Hướng dẫn học sinh lập sơ đồ tư duy bài nước Mĩ 1945-2000
Sau khi triển khai đầy đủ các bước. Giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu và lập
sơ đồ cá nhân thu được kết quả của từng cá nhân: có những học sinh lập sơ đồ rất tốt,
ngược lại có một số học sinh chưa biết cách xây dựng sơ đồ hoặc chưa thật sự tích cực
trong làm bài tập. Sau khi xem xét sơ đồ của các hs, giáo viên lựa chọn sơ đồ hoàn chỉnh
của học sinh cụ thể như sau.

H2: Sơ đồ của em Nguyễn Thị Hồng Minh (lớp 12A4- Trung tâm KTTHHNDN&GDTX tỉnh)

10

Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Bài tập 3: Sơ đồ: Xu thế tồn cầu hóa

H3: Sơ đồ của em Cao Phi Hùng (lớp 12A3- Trung tâm KTTH-HNDN&GDTX tỉnh)
Bài tập 3: Tìm hiểu Tổ chức ASEAN

H4: Sơ đồ của em Phan Thị Tươi (lớp 12A2- Trung tâm KTTH-HNDN&GDTX tỉnh)

11


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Bài tập 4: bài Cách mạng tháng Tám năm 1945 của nhóm học sinh.
Sau khi triển khai đầy đủ các bước. Giáo viên tổ chức cho học viên tìm hiểu và lập
sơ đồ cá nhân thu được kết quả của từng cá nhân: có những học viên lập sơ đồ rất tốt,
ngược lại có một số học viên chưa biết cách xây dựng sơ đồ hoặc chưa thật sự tích cực
trong làm bài tập. Sau khi xem xét sơ đồ của các học sinh, giáo viên lựa chọn sơ đồ hoàn
chỉnh của học viên cụ thể như sau.

Bài tập số 5:
Hướng dẫn Hướng dẫn nhóm học viên 3 người cùng lập sơ đồ và giải thích sơ đồ
mục Đảng cộng sản Việt Nam ra đời (đầu năm 1930) chương trình Lịch sử lớp 12.

12

Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Bài tập 6:
Hướng dẫn nhóm học sinh 3-5 người cùng lập sơ đồ và giải thích sơ đồ bài: Cuộc
cách mạng khoa học Cơng nghệ cuối TK XX.
Các bước tiến hành lần lượt được thực hiện theo kế hoạch. Các nhóm về cơ bản đã
thể hiện rất tốt ý đồ của giáo viên và thuyết trình sơ đồ của nhóm dễ hiểu. sơ đồ H4 của
học sinh như sau.

3.3. Kết quả của việc áp dụng giảng dạy Sơ đồ tư duy trong các tiết ôn tập
thi THPT Quốc gia môn Lịch sử.
Sau khi kết thúc bài giảng ở các lớp với hai phương pháp khác nhau: phương
pháp thuyết trình, dạy ơn tập khơng sử dụng sơ đồ tư duy và phương pháp tổ chức
dạy học bằng cách lập sơ đồ tư duy, giáo viên tiến hành kiểm nghiệm tính hiệu quả
như sau.
Đối tượng kiểm nghiệm: cơ bản chất lượng học sinh của 03 lớp giống nhau.
Cách thức kiểm nghiệm:
Cách 1: Kiểm nghiệm bằng cách ra bài tập (Bài tập kiểm tra nhanh sau
khi tiết học kết thúc)
Đối với bài ôn tập: Cuộc cách mạng khoa học công nghệ nửa sau TK XX
Câu hỏi: Nguồn gốc và đặc điểm của cuộc cách mạng KHCN nửa sau
TKXX?
Đối với bài học: Đảng cộng sản Việt Nam ra đời
Câu hỏi: Đảng cộng sản Việt Nam trong những hoàn cảnh lịch sử nào? Hội
nghị thành lập Đảng đã quyết định những vấn đề gì?

13


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Kết quả:
Bài: Nguồn gốc và đặc điểm của cuộc cách mạng KHCN nửa sau TKXX.
Bài tập không sử dụng Sơ đồ tư duy
Lớp 12A2, số lượng học sinh: 33
Điểm

Dưới 5

Từ 5 đến 7

Số lượng (tỷ lệ)

20/33 (60,6%)

13/33(39,4%)

Tổng số

20/33 (60,6%)

13/33 (39,4%)

0/36 (0%)

Dưới 5

Từ 5 đến 7

Từ 8 trở lên

Số lượng (tỷ lệ)

07/24 (29,1%)

13/24 (54,2%)

4/24 (16,7%)

Tổng số

07/24 (29,1%)

13/24 (54,2%)

4/24 (16,7%)

Dưới 5

Từ 5 đến 7

Từ 8 trở lên

Số lượng (tỷ lệ)

3/32 (9,3%)

20/32 (62,5%)

9/32(28,2%)

Tổng số

3/32 (9,3%)

20/32 (62,5%)

9/32(28,2%)

Kết quả

Từ 8 trở lên

Bài giảng đã sử dụng sơ đồ tư duy
Lớp 12A3, số lượng học sinh: 24
Điểm
Kết quả

Lớp 12A4, số lượng học sinh: 32
Điểm
Kết quả

Kết luận: Qua 03 lớp với 02 phương pháp khác nhau cho thấy: ở phương pháp
giảng có sử dụng sơ đồ tư duy thì tỷ lệ học sinh có điểm dưới 5 đã giảm, tỷ lệ học sinh
có điểm trên 8 đã có. Như vậy bài giảng có sử dụng sơ đồ tư duy mang lại hiệu quả hơn.
Cách 2: Kiểm nghiệm bằng cách đưa ra phiếu thăm dị:
PHIẾU THĂM DỊ NHU CẦU HỌC BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY
Có
Tiết học có nên sử dụng sơ đồ tư duy
Học qua sơ đồ tư duy dễ hiểu, dễ nhớ

Học sơ đồ tư duy học sinh dễ hệ thống hóa kiến thức
Học qua sơ đồ tư duy học sinh chủ động khai thác và tiếp
thu kiến thức
Học qua sơ đồ tư duy lượng kiến thức để học ôn dễ được
tiếp thu và khắc sâu kiến thức cho người học

* Ghi chú: học sinh tích vào ơ vng nếu đồng ý.
14

Không


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Kết quả:
Tiến hành kiểm nghiệm trong tổng số 100% học sinh các lớp 12 mà giáo viên
đã trực tiếp giảng dạy bằng 2 phương pháp: với tổng số 146 học sinh thu được kết
quả:
Có
Tiết học có nên sử dụng sơ đồ tư duy

Học qua sơ đồ tư duy dễ hiểu, dễ nhớ

Học sơ đồ tư duy học sinh dễ hệ thống hóa kiến
thức
Học qua sơ đồ tư duy học sinh chủ động khai
thác và tiếp thu kiến thức
Học qua sơ đồ tư duy lượng kiến thức để học
ôn dễ được tiếp thu và khắc sâu kiến thức cho
người học

Không

81/89
(91%)

08/89

87/89

02/89

(97%)

(3%)

89/89

0/

(9%)

(100%)
87/89

02/89

(97%)

(3%)

79/89

02/89

(90%)

(10%)

Nhận xét việc sử dụng Sơ đồ tư duy vào giảng dạy
Học sinh có hứng thú và nhu cầu khi học các tiết học có sử dụng sơ đồ tư
duy. Vì qua sơ đồ tư duy, học sinh dễ khắc sâu kiến thức, mất ít thời gian truyền đạt
và giải thích. Dễ hệ thống hóa kiến thứ, về nhà ơn bài sẽ tốn ít thời gian và khắc sâu
kiến thức trọng tâm của bài.
Kết quả giờ dạy có sử dụng sơ đồ tư duy mang lại hiệu quả cao hơn so với
phương pháp dạy học không sử dụng sơ đồ tư duy.
Ưu điểm và tác dụng của sử dụng Sơ đồ tư duy trong giảng dạy.
1. Dễ nhìn, dễ viết.
2. Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của học sinh.
3. Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não.
4. Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ một cách logic.
Tác dụng dạy và học có sử dụng Sơ đồ tư duy giúp cho học sinh :
1. Sáng tạo hơn
2. Tiết kiệm thời gian
3. Ghi nhớ tốt hơn
4. Nhìn thấy bức tranh tổng thể
5. Tổ chức và phân loại
15

Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

Như vậy với việc giảng dạy bằng sơ đồ tư duy tạo cơ hội cho học sinh tự phát huy
khả năng sáng tạo của mình bằng cách tự vẽ, tự phân bố và thể hiện nội dung bài học qua
sơ đồ sau đó yêu cầu các bạn khác bổ sung những phần còn thiếu. Kết thúc bài giảng, thay
vì phải ghi chép theo cách truyền thống, học sinh có thể tự “vẽ” bài học theo cách hiểu của
mình với nhiều màu sắc và hình ảnh khác nhau. Đến tiết học sau, chỉ cần nhìn vào sơ đồ,
các em có thể nhớ được những phần trọng tâm của bài học.
Giảng dạy theo sơ đồ tư duy mang tính khả thi cao vì có thể vận dụng được với bất kỳ
điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường, có thiết kế trên giấy, bìa, bảng bằng cách
sử dụng bút chì màu, phấn màu hoặc cũng có thể thiết kế trên phần mềm sơ đồ tư duy đã
được triển khai đến từng trường. Việc vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học sẽ dần hình
thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề
một cách hệ thống, khoa học.
Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, giáo viên giúp học sinh có thói quen tự tay
ghi chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã đọc – đã học, theo cách hiểu của học
sinh với dạng sơ đồ tư duy.
Sử dụng sơ đồ tư duy chính là để học sinh “Học cách học, học cách ghi nhớ kiến
thức và tích lũy để vận dụng kiến thức vào làm bài thi THPT”: Học sinh được học để
tích lũy kiến thức, nhưng từ trước đến nay học sinh chưa biêt cách học cách để lĩnh hội
những kiến thức bộ môn lịch sử một cách hiệu quả.

16


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

KẾT LUẬN
Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học kiến thức mới giúp học sinh học tập một cách
chủ động, tích cực và huy động được phần lớn học sinh tham gia xây dựng bài một cách

hào hứng. Với sản phẩm độc đáo “kiến thức + hội họa” là niềm vui sáng tạo hàng ngày
của học sinh và cũng là niềm vui của chính thầy cơ giáo và phụ huynh học sinh khi
chứng kiến thành quả lao động của học sinh của mình. Cách học này còn phát triển được
năng lực riêng của từng học sinh khơng chỉ về trí tuệ (vẽ, viết gì trên sơ đồ tư duy), hệ
thống hóa kiến thức (huy động những điều đã học trước đó để chọn lọc các ý để ghi),
khả năng hội họa (hình thức trình bày, kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu sắc), sự vận dụng
kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống.
Trước đây, các tiết ôn tập lớp 12 một số giáo viên cũng đã lập bảng biểu, vẽ sơ đồ,
biểu đồ… và cả lớp có chung cách trình bày giống như cách của giáo viên hoặc của tài
liệu, chứ không phải do học sinh tự xây dựng theo cách hiểu của mình, hơn nữa, các
bảng biểu đó chưa chú ý đến hình ảnh, màu sắc và đường nét. Sử dụng sơ đồ tư duy
trong dạy học lịch sử bước đầu tạo một khơng khí sơi nổi, hào hứng, mới mẻ trong cách
thức giảng dạy môn lịch sử trong nhà trường học sinh sẽ tránh được tâm lý nhàm chán,
sợ học mơn sử qua đó sẽ góp phần nâng cao lòng say mê, yêu lịch sử, hiểu và tự hào về
truyền thống của dân tộc, góp phần giáo dục lịng u nước.
Sơ đồ tư duy một cơng cụ có tính khả thi cao vì có thể vận dụng được với bất kì
điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay. Có thể thiết kế sơ đồ tư duy
trên giấy, bìa, bảng phụ,… bằng cách sử dụng bút chì màu, phấn, tẩy,… hoặc cũng có
thể thiết kế trên phần mềm sơ đồ tư duy. Với trường có điều kiện cơ sở hạ tầng công
nghệ thông tin tốt có thể cài vào máy tính phần mềm Mindmap cho giáo viên và học
sinh sử dụng, bằng cách vào trang web www.download.com.vn gõ vào ơ “tìm kiếm”
cụm từ Mindmap, ta có thể tải về bản demo ConceptDraw MINDMAP 5 Professional,
phần mềm này không hạn chế số ngày sử dụng và việc sử dụng nó cũng khá đơn giản.
Bước đầu có thể kết luận: Việc vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học sẽ dần hình
thành cho học sinh tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn
đề một cách hệ thống, khoa học. Sử dụng sơ đồ tư duy kết hợp với các phương pháp dạy
học tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình,… có tính khả thi cao góp phần đổi

17

Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

mới phương pháp dạy học, đặc biệt là đối với các tiết ôn tập khơng chỉ ở lớp 12 mà cịn
ở tất cả các khối lớp.
Sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống hóa kiến thức Lịch sử lớp 12 ở Trung tâm
GDTX là một phương pháp mới trong việc dạy và học Lịch sử, giúp học sinh có thể hệ
thống hóa kiến thức Lịch sử bằng một sơ đồ có kết hợp của cả màu sắc và hình ảnh. Sử
dụng bản đồ tư duy trong các bài hệ thống hóa kiến thức sẽ tạo sự hứng thú của học sinh
trong học Lịch sử, giúp học sinh phát triển tư duy mở, đặc biệt là tư duy logic, đồng thời
đây cũng là phương pháp giúp học sinh có thể thực hiện việc tự học một cách hiệu quả.
Tuy nhiên trong quá trình dạy học, giáo viên nên sử dụng kết hợp với một số
phương pháp dạy học khác như phương pháp trực quan, phương pháp thảo luận nhóm…
Như vậy sẽ nâng cao hiệu quả của dạy học các bài hệ thống hóa kiến thức và hiệu quả
của việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Lịch sử của giáo viên, đặc biệt trong các
tiết ôn tập, hướng dẫn học sinh làm bài tập.

18


Sử dụng sơ đồ tư duy để dạy ôn tập, thi THPT Quốc gia môn Lịch sử

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tony & Bary Buzan (2008), The Minmapp- Sơ đồ tư duy, NXB Tổng hợp thành
phố Hồ Chí Minh.
2. Tony Buzan, Bản đồ tư duy trong công việc- Minmap at word, NXB Lao độngXã hội.
3. Trần Đình Châu Sử dụng bản đồ tư duy- Một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học sinh
học tập Tạp chí Giáo dục, kì 2, tháng 9-2009.
4. Lê Công Triếm, Lương Thị Lệ Hằng (2010), Hệ thống hóa bài tập Vật lý với sơ

đồ tư duy, Tạp chí Giáo dục thàng 3.
5. Hồng Thanh Tú (2007), Tập bài giảng Phương pháp dạy học lịch sử, Đại học
Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà nội.
6. Nguyễn Thị Côi (2007), Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học
lịch sử ở trường THPT. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
7. www.mind-map.com (trang web chính thức của Tony Buzan)
8. www.peterussell.com/mindmaps/mindmap.htm
9. Trần Đình Châu, Sử dụng Bản đồ tư duy – một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học
sinh học tập Tạp chí Giáo dục, kì 2, tháng 9-2009.

19