DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC: THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP

DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC:
THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP
•

Phạm Phúc Vĩnh*

TĨM TẮT
Lịch sử địa phương có vị trí đặc biệt trong việc giáo dục tư tưởng, tình yêu quê
hương, đất nước cho học sinh. Chính vì vậy, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã quyết định
đưa nội dung lịch sử địa phương vào chương trình mơn Lịch sử ở trường trung học.
Các cơ quan quản lý giáo dục tổ chức biên soạn tài liệu dạy học lịch sử địa
phương, các trường trung học và giáo viên mơn lịch sử đã có nhiều cố gắng để
nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương.
Tuy nhiên, việc triển khai dạy học lịch sử địa phương trong thời gian qua vẫn còn
nhiều hạn chế như: phần lịch sử địa phương được bố trí vào cuối học kỳ, nội dung
lịch sử địa phương khơng dạy tích hợp trong lịch sử dân tộc mà tách riêng thành
các bài độc lập dài dịng, có tính khái qt cao, thiếu hấp dẫn, hình thức dạy học
khơng phong phú,… làm cho giờ học thiếu hấp dẫn, hiệu quả của việc dạy học lịch
sử địa phương chưa cao.
Để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương, Bộ Giáo dục và Đào tạo
không phân bố các tiết dạy vào phân phối chương trình như hiện nay mà nên giao
cho các trường tự chủ động thực hiện. Trong quá trình dạy học, giáo viên chủ động
tích hợp lịch sử địa phương vào bài dạy lịch sử dân tộc, tổ chức các tiết học lịch sử
địa phương bằng các hình thức ngoại khóa, học tại di tích lịch sử văn hóa, tại bảo
tàng,… để làm cho giờ học sinh động, gắn với thực tế của địa phương.
Từ khóa: Lịch sử địa phương, dạy học lịch sử, đổi mới dạy học

**TS., Đại học Sài Gòn.


1. Đặt vấn đề

Trong các môn học ở nhà trường phổ thơng, mơn Lịch sử có một vị trí rất quan trọng
trong việc giáo dục tình cảm, đạo đức, lịng yêu quê hương, đất nước cho học sinh. Bởi thông
qua các sự kiện, nhân vật lịch sử, học sinh sẽ thấy được những tấm gương hy sinh của các
anh hùng dân tộc, tự hào về truyền thống bảo vệ và xây dựng đất nước của bao thế hệ cha
ông…
Đặc biệt, việc cung cấp những sự kiện, nhân vật lịch sử gắn liền với làng q, thơn xóm,
phố phường – nơi mà học sinh đang sinh sống (hay còn gọi là lịch sử địa phương) sẽ có tác
động mạnh mẽ đến tình cảm, tư tưởng của học sinh.
Chính vì đặc điểm đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã dành một thời lượng nhất định phần
Lịch sử địa phương nhằm giúp các học sinh hiểu biết để tự hào về lịch sử của địa phương
mình đang sinh sống.
Tuy nhiên, trong thời gian qua, bên cạnh một số cách làm sáng tạo, quá trình triển khai
dạy học lịch sử địa phương đã và đang bộc lộ nhiều hạn chế, làm cho việc dạy học lịch sử địa
phương trở nên kém hiệu quả, không đáp ứng được những mục tiêu đề ra. Vấn đề đặt ra là
chúng ta cần phải tìm ra nguyên nhân và xây dựng những giải pháp để nâng cao chất lượng
của việc dạy học lịch sử địa phương.
2. Thực trạng dạy – học lịch sử địa phương
Theo phân phối chương trình mơn Lịch sử của Bộ Giáo dục và Đào tạo, ở bậc THPT, thời
lượng dành cho phần Lịch sử địa phương đối với cả Ban Cơ bản và Ban Khoa học xã hội và
nhân văn gồm có 4 tiết (lớp 10: 1 tiết; lớp 11: 1 tiết; lớp 12: 2 tiết); ở bậc THCS, tổng thời
lượng dành cho phần Lịch sử địa phương là 7 tiết (Lớp 6: 1 tiết; Lớp 7: 3 tiết; Lớp 8: 1 tiết;
Lớp 9: 2 tiết).
Trong phân phối chương trình mơn Lịch sử THSC và THPT hiện hành, Bộ Giáo dục và
Đào tạo đã hướng dẫn về giảng dạy Lịch sử địa phương như sau:
Nhất thiết phải dạy đầy đủ những tiết lịch sử địa phương được quy định trong chương
trình, đồng thời thường xuyên sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học những bài
học lịch sử dân tộc.


Về phương pháp dạy học lịch sử địa phương, cần tuân thủ theo nguyên tắc dạy học nói

chung. Tuy nhiên, cần chú ý tình cụ thể, hình ảnh và xúc cảm cho học sinh. Rèn luyện khả
năng tự học của học sinh, đồng thời tăng cường hình thức tổ chức các hoạt động học tập
như trao đổi, thảo luận, trình bày ý kiến riêng của mình.
Về hình thức tổ chức dạy học, cần phải đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học lịch sử
địa phương như: dạy học trên lớp, tại thực địa, tại bảo tàng và tổ chức các hoạt động ngoại
khóa1.
Trên cơ sở quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các Sở Giáo dục và Đào tạo đã có sự
vận dụng và quy định khác nhau về việc triển khai giảng dạy lịch sử địa phương ở địa
phương mình:
Đến nay, hầu hết các Sở Giáo dục và Đào tạo đều đã tổ chức biên soạn tài liệu Lịch sử địa
phương2 từ khi hình thành đến nay theo tiến trình lịch sử của dân tộc và tài liệu hướng dẫn
dạy học lịch sử địa phương. Các trường trung học cơ sở và trung học phổ thông căn cứ vào
các tài liệu này để tiến hành tổ chức giảng dạy.
Về phân phối chương trình lịch sử địa phương hiện nay cũng khá đa dạng: Phần lớn các
địa phương quy định phân phối các bài lịch sử địa phương bám sát tiến trình lịch sử dân tộc
trong chương trình3. Tuy nhiên, một số địa phương cũng có quy định khác như Nghệ An chỉ
quy định chọn một số bài để dạy, cụ thể:
Ban Cơ bản: Lớp 1 (1 tiết) chọn một trong các bài sau: Nghệ An từ nguồn gốc đến thế kỷ
X; Nghệ An từ thế kỷ XI đến giữa thế kỷ XIX; Các dân tộc thiểu số ở Nghệ An; Lớp 11 (1 tiết)
chọn một trong các bài sau: Nghệ An cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX; Phong trào chống Pháp
ở Nghệ An cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX; Một số di tích lịch sử - văn hóa của Nghệ An; Lớp
12 (2 tiết) chọn hai trong các bài sau: Nghệ An từ 1919 đến đầu 1930; Cuộc vận động giải
phóng dân tộc ở Nghệ An từ 1930 đến 1945; Nghệ An trong kháng chiến chống thực dân
1 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Tài liệu phân phối chương trình THCS mơn Lịch sử (Dùng cho các cơ quan quản
lí giáo dục và giáo viên, áp dụng từ năm học 2008 - 2009), Hà Nội; Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Tài liệu phân
phối chương trình THPT mơn Lịch sử (Dùng cho các cơ quan quản lí giáo dục và giáo viên, áp dụng từ năm học
2009 - 2010), Hà Nội.
2 Cụ thể như: Đồng Tháp, Tây Ninh, Long An, Cà Mau, An Giang, Tp. Hồ Chí Minh, Nghệ An, Khánh Hịa, Quảng
Bình,…
3 Cụ thể như: Tây Ninh, Tp. Hồ Chí Minh, Đồng Tháp,…

Pháp (1945-1954) và đế quốc Mĩ (1954-1975); Nghệ An trong công cuộc xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc (1976-2010).
Ban Khoa học xã hội và nhân văn: Lớp 10 (1 tiết) chọn một trong các bài: Khái quát
lịch sử Nghệ An từ nguồn gốc đến thế kỷ X. Khởi nghĩa Hoan Châu; Tình hình kinh tế, chính
trị - xã hội Nghệ An từ thế kỷ XI đến giữa thế kỷ XIX; Văn hoá các dân tộc thiểu số ở Nghệ
An; Lớp 11 (1 tiết) chọn một trong các bài: Tình hình kinh tế, chính trị - xã hội Nghệ An cuối
thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX; Phong trào Cần Vương ở Nghệ An. Khởi nghĩa Nguyễn Xn Ơn;
Di tích lịch sử - văn hóa và lễ hội truyền thống ở Nghệ An; Lớp 12 (2 tiết) chọn hai trong các
bài: Tình hình kinh tế - xã hội Nghệ An từ 1919 đến đầu 1930; Xô viết Nghệ Tĩnh và cuộc
vận động giải phóng dân tộc ở Nghệ An từ 1932 đến 1945; Đóng góp của nhân dân Nghệ An
trong kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954) và đế quốc Mỹ (1954-1975); Nghệ An
cùng cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội và thực hiện công cuộc đổi mới (1976-2010) 4.
Theo hướng dẫn dạy học lịch sử địa phương của Khánh Hòa, giáo viên được phép thiết kế
giáo án theo phân phối chương trình hoặc lồng ghép kiến thức lịch sử địa phương vào bài
học lịch sử dân tộc hoặc tổ chức hoạt động ngoại khố.
Về hình thức tổ chức dạy học lịch sử địa phương được các địa phương quy định khá đa
dạng: dạy trên lớp, ngoại khóa, học tại bảo tàng, sưu tầm sử liệu, bảo vệ di tích,…
Việc tổ chức biên soạn tài liệu, hướng dẫn dạy học lịch sử địa phương như trên đã giúp
giáo viên và học sinh có cơ sở để tổ chức dạy học, góp phần quan trọng cho việc nâng cao
chất lượng dạy học lịch sử địa phương so với trước đây. Tuy nhiên trongthực tế, việc dạy học lịch sử địa phương ở nhà trường phổ thơng vẫn cịn nhiều vấn đề bất cập:
Thứ nhất, do phải đảm bảo tính bao quát tồn bộ tiến trình lịch sử của địa phương, trong
khi số tiết lại q ít nên các giáo trình lịch sử địa phương thường chỉ viết một cách khái quát
về lịch sử chung của tỉnh dẫn đến tình trạng nội dung thiếu sinh động, khơ khan và thậm chí
chưa thật sự địa phương?
Thứ hai, do chương trình lịch sử địa phương chỉ được phân bố khoảng 1 đến 2 tiết trong
cả năm học và được xếp vào cuối chương trình, nên cả giáo viên lẫn học sinh thường ít quan

4 Bùi Văn Hào, “Nghiên cứu, biên soạn tài liệu dạy học Lịch sử địa phương ở trường Trung học phổ thơng”, Tạp chí

Khoa học cơng nghệ Nghệ An, Số 2/2015, tr. 26.


tâm và thực hiện một cách chiếu lệ, thậm chí nhiều nơi còn sử dụng những tiết lịch sử địa
phương để ơn tập cho học sinh.
Thứ ba, mặc dù có quy định tổ chức ngoại khóa, thực tế, học tại bảo tàng,… nhưng do
tiết dạy lịch sử địa phương được phân phối trong chương trình chính khóa nên phương pháp
tiến hành các tiết dạy lịch sử địa phương vẫn theo lối dạy học trên lớp là chủ yếu, chưa tạo
được hứng thú cho học sinh.
Những hạn chế trên đã làm cho hiệu quả dạy - học lịch sử địa phương ở trường phổ thông
hiện nay chưa cao, làm cho việc giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức thơng qua lịch sử địa
phương vì vậy cũng chưa đạt kết quả như mong muốn.
3. Suy nghĩ về một số giải pháp nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương
Thiết nghĩ, để khắc phục những bất cập trên nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa
phương, bên cạnh việc thực hiện nghiêm túc các giờ học lịch sử địa phương theo đúng quy
định của chương trình, giáo viên và các trường trung học cần thay đổi mạnh mẽ hai vấn đề
liên quan đến nội dung và phương pháp giảng dạy dưới đây:
Thứ nhất, tích hợp lịch sử địa phương trong quá trình dạy lịch sử dân tộc.
Lịch sử địa phương là một phần của lịch sử dân tộc, khơng có một sự kiện hay nhân vật
lịch sử nào lại không gắn liền với một địa phương cụ thể cả và lịch sử dân tộc được viết trên
cơ sở lịch sử của các địa phương trong cả nước. Ngược lại, lịch sử địa phương tuy có những
nét riêng, nhưng về cơ bản cũng diễn tiến theo xu hướng phát triển chung của lịch sử dân tộc.
Vậy tại sao trong quá trình giảng dạy lịch sử dân tộc, chúng ta lại khơng lồng ghép, tích hợp
vào bài giảng những đặc trưng riêng, những sự kiện nhân vật lịch sử của địa phương gắn liền
với từng giai đoạn lịch sử của dân tộc?
Theo thiển ý của chúng tôi, các Sở Giáo dục và Đào tạo nên hướng dẫn giáo viên tích hợp
các nội dung lịch sử địa phương vào lịch sử dân tộc trong quá trình dạy học (như trường hợp
của Khánh Hịa đang thực hiện), khơng cần phải dạy lại tiến trình lịch sử địa phương như
hiện nay. Cách làm này sẽ đưa lịch sử dân tộc gần gũi, sinh động, thực tế và tạo cho các em
những ấn tượng sâu sắc hơn về lịch sử của địa phương mình. Đồng thời giúp cho nội dung

của lịch sử địa phương gắn với bối cảnh chung của lịch sử dân tộc.
Thứ hai, để giáo viên được quyền quyết định nội dung lịch sử địa phương.


Hiện nay, do các Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức biên soạn tài liệu lịch sử địa phương
theo dạng thông sử và phân phối vào các tiết lịch sử địa phương theo quy định của chương
trình nên bắt buộc giáo viên phải dạy trên lớp. Tuy nhiên, trong thực tế, bên cạnh những sự
kiện chung của tỉnh, mỗi quận/huyện,… cũng có những nét riêng và các điều kiện phục vụ
cho dạy học lịch sử địa phương cũng có khác nhau nên để giáo viên được chủ động và sáng
tạo trong việc lựa chọn nội dung lịch sử địa phương trong quá trình dạy học.
Để giúp giáo viên làm tốt việc lựa chọn và biên soạn nội dung lịch sử địa phương, Sở
Giáo dục và Đào tạo cần bổ sung thêm vào tài liệu lịch sử địa phương những chuyên đề về
những sự kiện lịch sử văn hóa tiêu biểu của các địa phương (quận/huyện), đồng thời hướng
dẫn, tập huấn cho giáo viên phương pháp nghiên cứu và biên soạn lịch sử địa phương, để
giáo viên biết cách nghiên cứu và sử dụng tài liệu lịch sử địa phương một cách sáng tạo trong
quá trình lựa chọn và chuẩn bị các nội dung lịch sử gắn với lịch sử địa phương mình.
Đồng thời, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần bỏ quy định phân phối cứng nhắc các tiết dạy lịch
sử địa phương trong chương trình, giao cho các trường trung học tự quyết định phân phối và
tổ chức theo điều kiện thực tế của mình.
Thứ ba, đa dạng hóa hình thức dạy học lịch sử địa phương.
Hiện tại ở các địa phương, hệ thống các di tích văn hoá - lịch sử được phục dựng, trùng tu
rất nhiều. Tại sao chúng ta khơng khai thác những di tích đó để tiến hành một số tiết học lịch
sử địa phương có nội dung liên quan thay cho những tiết dạy thuyết trình trên lớp?
Trong thời gian qua, một số trường THPT và THCS đã kết hợp phần lịch sử địa phương
với địa lý địa phương… để xây dựng chương trình ngoại khóa cho học sinh trong cả cấp học.
Theo kế hoạch đó, học sinh sẽ lần lượt được tham quan học tập tại các bảo tàng, di tích lịch
sử văn hóa tại TP. Hồ Chí Minh và các địa phương lân cận dưới hình thức ngoại khóa. Sau
các buổi ngoại khóa, học sinh viết bài thu hoạch bày tỏ cảm tưởng của mình. Nhiều bài thu
hoạch của các em đã thể hiện rõ những cảm xúc về truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Mong rằng một vài ý kiến nhỏ trên sẽ góp phần cho việc tìm ra những nguyên nhân và

giải pháp cho tình trạng khủng hoảng về chất lượng dạy học mơn Lịch sử nói chung và lịch
sử địa phương nói riêng ở trường phổ thơng hiện nay.

TÀI LIỆU THAM KHẢO


1 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Tài liệu phân phối chương trình THCS mơn Lịch sử
(Dùng cho các cơ quan quản lí giáo dục và giáo viên, áp dụng từ năm học 2008 - 2009),
Hà Nội
2 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Tài liệu phân phối chương trình THPT mơn Lịch sử
(Dùng cho các cơ quan quản lí giáo dục và giáo viên, áp dụng từ năm học 2009 - 2010),
Hà Nội
3 Công văn số: 5977/BGDĐT-GDTrH, ngày 07/7/2008 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Về
việc hướng dẫn thực hiện nội dung giáo dục địa phương ở cấp THCS và cấp THPT từ
năm học 2008-2009
4 Bùi Văn Hào (2015), Nghiên cứu, biên soạn tài liệu dạy học Lịch sử địa phương ở trường
Trung học phổ thông, Tạp chí Khoa học cơng nghệ Nghệ An, Số 2/2015, tr. 22-26
5 Đỗ Hồng Thái (2008), Nghiên cứu và dạy - học lịch sử địa phương ở Việt Bắc, Trường
Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên
6 Tài liệu lịch sử địa phương của một số tỉnh: Tây Ninh, Long An, Khánh Hịa, Cà Mau, An
Giang, Tp. Hồ Chí Minh