Tài liệu Các hệ sinh thái biển-chức năng hiện trạng sử dụng và những tác động docx

D ÁN KHU BO TN BIN HÒN MUN
KHOÁ TP HUN QUC GIA V QUN LÝ KHU BO TN BIN











CÁC H SINH THÁI BIN- CHC NNG
HIN TRNG S DNG VÀ NHNG TÁC NG







Võ S Tun
Vin Hi Dng Hc

Nha Trang, tháng 8 nm 2003

D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
2
H SINH THÁI RN SAN HÔ


1. LCH S PHÁT TRIN
Rn san hô đc to thành nh s phát trin ca các loài san hô, trong đó san
hô cng đóng vai trò quyt đnh. Th gii hin có hàng ngàn rn san hô, gii hn phân
b ca chúng ch  vùng nhit đi và cn nhit đi tri t khong 30
o
v tuyn bc đn
30
o
v tuyn nam ni mà nhit đ nc bin him khi xung di 18
oC
. Din tích bao
ph rn san hô lên đn 6 x 10

5
km
2
(Smith, 1978). S khác bit v hình thái, thành
phn sinh hc, tính đa dng và cu trúc phn ánh đc trng đa - sinh hc, tui, phân
vùng đa đng vt và điu kin môi trng. Tuy nhiên, chúng không luôn luôn tn ti
nh hin nay mà đã tri qua mt lch s thay đi, bin thái liên quan cht ch đn
nhng s kin ln v đa cht và khí hu toàn cu.
 nhng ni mà to rn tn ti, kiu phát trin ca rn tùy thuc vào đa hình
(đ sâu và hình dng) ca nn đáy, lch s phát trin đa cht ca vùng và các nhân t
môi trng, đc bit là nhit đ và mc đ chu đng sóng gió. Mt trong nhng nhân
t c bn nht kim soát s phát trin ca rn là mi quan h giã tc đ thay đi mc
nc bin. S thay đi ca mc nc bin trong lch s có nh hng ln đn tt c
các rn san hô. Tuy nhiên, còn ti nhng nh hng ''đa phng'' do s lún xung
hoc nâng lên ca nn đáy di rn. Darwin đã gii thích rng các atoll phát trin 
nhng ni mà đo b chìm xung bin. Rn san hô vin xung quanh các đo tr nên
ngày càng xa đo. Khi đo bin mt cái còn li là atoll - mt vòng rn bao quanh mt
lagoon.
Hc thuyt Darwin không cho rng tt c các đo b chìm đu hình thành rn.
Mt s chìm quá nhanh không cho phép s hình thành rn din ra. S khác hình thành
rn ngm, chìm di nc do s đi lên ca chúng không theo kp tc đ chìm xung
ca đo. Các quá trình ngc li cng có th din ra. áy bin có th đc nâng lên
và đo atoll có th ni lên mt bin. iu này đã din ra  nhiu ni t New Guinea
đn ài Loan và du vt còn gi li là mt din th ca các rn rim đôi khi trông
ging nh nhng bc cu thang ln b n mòn, mi mt bc là kt qu ca mt ln
nâng lên.
Tt c các rn mà chúng ta thy hin nay là sn phm ca các lp san hô và to
san hô sinh trng trên nhng rãnh và h ca nhng ln trc. Trong phm vi ln, nn
đáy b xói mòn này chi phi hình dáng ca rn hin đi, nhng ngc li nó là kt qu
sinh trng ca san hô và s xói mòn ca nn đáy trc đó. Mt cách tng ng, ch

mt vài rn phn ánh rõ rt đa hình nn đáy c bn (non - reefal bedrock). S khác là
sn phm ca các lp sinh trng ca san hô, mi mt lp sinh trng theo t hp các
điu kin môi trng din ra cùng thi gian
Qua nhiu quá trình bin đng, đã hình thành các kiu rn san hô khác nhau:
- Rn rim (fringing reef) rt ph bin xung quanh các đo nhit đi và đôi khi
dc theo b đt lin. Do tn ti  gn b, b nh hng bi s đc nc, nên chúng
him khi vn đn đ sâu ln. Chúng ch mi phát trin trong vòng 6000 nm nay khi
bin gi đc mc nc nh hin nay.
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
3
-Rn dng nn (platform reef): phát trin trên thm lc đa và có th thay đi
ln v hình dng. Kích thc ca chúng có th rt ln, đn 20 km
2
chiu ngang và lch
s đa cht ca chúng cng rt khác nhau.
- Rn chn (barrier reef): đc phát trin trên g ca thm lc đa và chúng có
th có kiu đa cht ging nh kiu atoll theo hc thuyt Darwin.
- Rn san hô vòng (atoll): là nhng vùng rn rng ln nm  vùng bin sâu và
đc hình thành theo mô hình thành to rn san hô ca Darwin.
Tr li lch s, nhng san hô cng đu tiên xut hin  b phía tây ca bin
Tethys, hin nay là phía nam Châu Âu và a Trung Hi. Chúng tng bc di chuyn
vào mt vùng sinh thái quan trng mà trc đó không có hoc có rt ít đng vt xoang
tràng do s suy gim bi tai bin san hô bàn và hi miên Stromatoporoid  Paleozoe
gia. Nhng san hô cng đu tiên là t tiên ca san hô hin đi còn lu li du vt 
các rn hóa thch  Châu Âu bao gm 6 h tách bit, tt c đu xut hin  Trias gia
(230 triu nm trc đây). Sut thi k Trias nhng san hô cng này còn ít quan trng

so nhng vt to rn khác, đc bit là nhng hi miên Sphinctozoan, nhng cá th ca
chúng có th vt quá 1 m đng kính. n Jura mun (150 triu nm trc đây) san
hô cng tri qua thi k đa dng hóa và tri ra toàn cu. Hu ht các h đc bit hin
nay đã xut hin và chúng to nên rn dc theo b bin vùng nhit đi ca th gii 
thi k Jura. Rn hu nh không phát trin  thi k Creta sm - có l khí hu bt li
trên toàn th gii. Cui Creta c san hô to rn và không to rn phát trin rc r nh
hin nay, chúng to nên các rn không khác my so vi các rn hin nay.
Thi k Tertiary: S thay đi toàn cu vào thi k Creta đã tiêu dit 1/3 s
lng h đng vt. Các khu h đng thc vt bin bao gm c sinh vt ni và qun xã
sinh vt rn cng b nh hng và trong sut 10 triu nm rn đã không phc hi.
Qua Tertiary, quá trình trôi dt lc đa vn tip tc. Hình dng ca tt c các
đng b lc đa trong Tertiary sm khác c bn vi hin nay. Nhng khác bit quan
trng nht liên quan đn rn là s tách bit 2 lc đa Châu M. Vì vy, vi s tn ti
ca bin Tethys và s vng mt ca eo Panama, khí quyn nhit đi và cn nhit đi 
phía bc có đng bin giao lu đy đ. Ngoài ra còn có s khác nhau ln v khí hu.
Sut Mesozoe và Tertiary không có s đóng bng  cc cho đn Miocene. Th gii có
khí hu bin điu hòa hn hin nay và lc đa phía bc thì m hn. Do các đi dng
chính ít đc phân chia và có s chênh lch ít v nhit đ theo v tuyn, dòng chy
ca nc tng mt (c  xích đo và vùng cc) và nh hng khí hu kèm theo ca
chúng ít đc ghi nhn. Mt s phát tán nh ca san hô rn đã din ra vào Eocene và
nhiu ging thi đó còn tn ti đn nay. S phát tán xa hn din ra vào Miocene và 
đây chúng ta tìm thy ngun gc trc tip ca nhiu san hô hin nay.
Vào thi k tin Miocene (khong 25 triu nm trc đây), các lc đa đã
chuyn vào gn đn v trí nh hin nay. Bin Tethys tr thành mt kênh hp ni lin
Aán  Dng vi a Trung Hi đang hình thành qua vnh Ba T hin nay. Bin 
hin nay trong tng thi k ni vi a Trung Hi. Trong Miocene khí hu lnh hn
và nhiu mùa hn. i dng hình thành các ranh gii nhit đ và các khi bng nam
cc đc sinh ra. Bin nhit đi đc phân chia nh hin nay và trung tâm đa dng
ca san hô và sinh vt ca rn đc thit lp  i Tây Dng (vùng Caribbean) và
Aán  -Tây Thái Bình Dng. Nhng vùng này đc tách bit bi đt lin nh hin

D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
4
nay nhng do không gian rng ln, đông Thái Bìnhâ Dng tr thành mt màng lc
s di c ca san hô hn là mt rào chn đy đ.
Vào Pliocene, 5 triu nm trc đây, Bin  không còn thông vi a Trung
Hi và ct đt giao lu gia tây Thái Bình Dng vi i Tây Dng. Cng vào
Pliocene, eo Panama đc đóng kín hoàn toàn, tách bit đông Thái Bình Dng vi
i Tây Dng. Mt s ging san hô hin nay ch gii hn  Aán  - Thái Bình
Dng đã đc ghi nhn là đã phát trin mnh  Caribbean trc khi đóng eo Panama
nh là Pocillopora. Nguyên nhân hy dit ca chúng cha rõ ràng, có th bi nhng
rn này b nh hng ca bng hà nhiu hn các rn Aán  - Thái Bình Dng. Sau
khi đóng eo Panama, nhng cái còn li ca khu h Caribbean  đông Thái Bình Dng
cng b tiêu dit. Hin nay ch có mt ít loài san hô  đông Thái Bình Dng và tt
c chúng đu có s ging nhau v cu trúc vi các loài  tây Thái Bìmh Dng.
Thi K Bng Hà (Ice Ages): Sau thi k Pliocene, đi dng th gii đc
phân chia nh ngày nay, các bin c đa cht không còn có ý ngha ln đi vi sinh vt
bin. Thay vào đó, thi k này có nhng thay đi khí hu to ln nh hng lên tt c
các dng sng bao gm san hô. Pliocene là khi đim ca thi đi bng hà, trong đó có
vài thi k đóng bng xen k vi thi k m áp. Trong mi ln đóng bng, các khi
bng  cc đc hình thành và th tích ca nó ln đn mc mc nc bin h xung.
Trong ln đóng bng cui cùng (khong 20.000 trc đây), bin h xung trên 100 m
thp hn hin nay. Hình dng đng b thay đi và nhiu vùng bin ni lên. Tt c
các rn trc đó lúc này lên b và khô. S lng b tiêu dit không đc rõ nhng
chc chn các qun th san hô còn tn ti ch  nhng vùng tng đi cách bit không
liên quan đn các rn hin nay.
Mc nc bin hin nay không quá 6.000 nm tui. ó là thi gian đ cho hu

ht các rn đt ti mt s mc n đnh, nhng s điu chnh v di truyn đang đc
m rng hn đi vi san hô do s tái t hp các qun th đã b tách bit hàng ngàn
nm vn còn tip din.

2. MÔI TRNG T NHIÊN
2.1. Ánh sáng:
Tt c san hô to rn đòi hi đ ánh sáng cho quang hp ca to cng sinh
trong ni bào ca chúng. Theo đ sâu, ánh sáng thay đi rt nhanh c v cng đ và
c v thành phn. Ngi chp nh di nc phi bit rõ rng phi s dng đèn chp
nh ngay c  đ sâu vài mét đ b sung ánh sáng và cân bng màu sc, ngay c khi
nc rt trong. Tm nhìn ca nc trên rn có th lên ti 50 m  nhng rn bin m
và có th di 1 m sau bão trên các rn rim. Gii hn này kim soát đ sâu mà san
hô sinh trng. Các loài khác nhau có sc chu đng khác nhau đi vi mc đ chiu
sáng cc đi và cc tiu. ó cng là mt nguyên nhân chính ca s khác nhau v cu
trúc qun xã rn.
2.2. Sóng:
Hot đng ca sóng đt cc đi trên mào sóng (reef front) và phn ngoài mt
bng rn (reef flat). Trong nhng ngày yên tnh, mào rn có b mt hin hòa. Khi có
bão, ni đây tr nên d di. Các sóng ln hình thành trên sn dc (slope) rn và sau
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
5
đó đ lên phn ngoài mt bng rn. Ch mt ít loài san hô có th sng sót trong điu
kin này và chúng thng còi cc xng xu. Trong khi sóng đang đp d di vào
mào rn thì  sn dc thp hn ch cách đáy vài trm mét, nc hoàn toàn yên tnh.
2.3. Trm tích:
Nhiu kiu trm tích khác nhau bao ph trên và xung quanh rn bao gm vn

san hô thô, các loi cát và c bùn mn. Kiu trm tích trên rn  mt s ni nào đó ph
thuc vào dòng chy, sóng và c ngun gc trm tích. Phn ngoài ca rn thng có
trm tích calci to bi to, đáng chú ý là Halimeida và san hô. Nhng trm tích này
đc vn chuyn d dàng và có nh hng tng đi nh lên đ trong ca nc. 
gn b trm tích ch yu đc cung cp t đt lin qua vn chuyn ca sông. Nhng
trm tích nh th có thành phn hu c cao d b khuy đng bi sóng và có th gi
li l lng trong nc mt thi gian dài làm đc nc và hn ch đ xuyên ca ánh
sáng. S lng xung ca chúng có th git cht các sinh vt nh san hô bng cách chôn
vùi chúng hoc làm nght các polyp không có kh nng đy chúng ra đ nhanh.
2.4.  mui:
Ít khi đ mui nc bin tr nên quá cao đ nh hng đn qun xã san hô. 
mui thp có nh hng quan trng và thông thng hn đi vi phân b rn và phân
vùng san hô. Rn không th phát trin  nhng vùng mà tng thi k nc sông tràn
ngp, đó là nhân t chính kim soát san hô dc b. Aûnh hng chính ca đ mui lên
phân b vùng san hô là do nc ma. San hô  mt bng rn nói chung có kh nng
chu đng đ mui thp trong mt giai đon ngn, nhng khi ma rt to cùng vi triu
thp, mt bng rn có th b hi, thm chí b phá hu hoàn toàn.
2.5. Mc chênh triu:
Mc chênh triu khác nhau gia các rn  các vùng khác nhau. s khác nhau đó
nh hng đáng k lên s phân vùng ca qun xã san hô trên mt bng rn và mào rn.
Triu càng cao, nh hng ca s ngp triu và kh nng vn chuyn cht dinh dng
tng ng cng nh nh hng ca vic phi khô càng ln. Nói chung, mc chênh
lch triu càng cao thì phân vùng ca san hô và to san hô trên sn dc càng rõ rt.
Các lagoon ít b nh hng vì nc trong lagoon đc gi li khi triu thp to ra mc
nc cao hn so vi vùng bin xung quanh.
2.6. Thc n và các cht dinh dng vô c :
Cng nh nhng sinh vt khác, san hô đòi hi c thc n và các cht dinh
dng vô c. i vi sinh vt rn, c hai đc hòa tan trong nc bin. Thc n cng
có th l lng trong nc bin nh nhng mnh nh bao gm c sinh vt đang sng.
Nh nhng ni khác, trên rn mt sinh vt n các sinh vt này và b n bi các sinh vt

khác và nh th thc n chui đc hình thành, trong đó tt c các đng thc vt đu
liên h vi nhau. Khi quan tâm đn nhu cu thc n ca sinh vt rn, mt điu quan
trng là phi tách bit gia nhu cu ca mt loài, nhóm loài vi nhu cu ca toàn rn,
bi vì đ đt đc s bn vng lâu dài, mt cân bng toàn th ca chu trình dinh
dng buc phi đt đc. Rn đng thi va nhp va xut các cht dinh dng,
nhng trao đi vi vùng bin xung quanh thì nh so vi vt cht sn sinh bên trong t
chu trình liên tc. Cht dinh dng đi vào rn thng là t sông, nhng nu không có
sông, đi vi các rn  xa đt lin, cht dinh dng ch đn qua dòng chy b mt. S
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
6
cung cp này thng rt nghèo vì đi dng mênh mông đc coi nh "sa mc dinh
dng". n  - Thái Bình Dng có nhiu atoll khng l trong "sa mc" đó. Nhiu
rn có s cung cp dinh dng vô c khác nh là di mt điu kin nào đó, dòng
chy hng vào rn có th làm cho nc tng sâu chuyn lên b mt. Loi nc tri
này thng giàu phophorite và các cht hóa hc c bn khác. Nhiu rn có s thay đi
theo mùa v ngun dinh dng, đc bit  nhng rn có v đ cao ni mà nh hng
các mùa rõ rt hn. Nhng s thay đi này c bn là do to ln khi chúng xut hin và
bin mt theo s thay đi nhit đ và s gi nng trong ngày. Vai trò đt bit ca san
hô trong toàn b nng sut và ngun dinh dng ca rn đc hiu ít hn mt phn là
do không d dàng đo đc, phn khác vì các nhóm san hô khác nhau có phng pháp
thu nhn hu c khác nhau.
2.7. Nhit đ và đ sâu:
Các yu t trên đây là tt c phng din chính ca môi trng t nhiên kim
soát cu trúc qun xã. Mt yu t khác đã kim chng là nhit đ. Nó gii hn sinh
trng san hô và phát trin rn. Cng nh vy, đ sâu ca mt vùng kim soát ch yu
hình dng ca rn và các bc cng nh đ sâu sn dc rn. Nhng yu t này ngc

li nh hng ln hoc kh nng chiu sáng, đ dc, dòng chy

3. CÁC MI QUAN H TRONG QUN XÃ
Môi trng t nhiên quan trng đi vi vic xác đnh thành phn qun xã san
hô, môi trng sinh hc to nên trng thái ca các loài, biu hin đc trng ca rn san
hô. S đa dng có th tn ti ch sau khi hàng lot cân bng sinh thái đt đc; không
ch cân bng gia san hô vi nhau mà còn gia san hô vi các sinh vt khác bao gm
c bn n tht và ký sinh cng nh vi các sinh vt có ít quan h trc tip vi san hô
nh là gia cá n thc vt vi to ln (nhóm này có th sinh trng quá mc nu
không đc điu chnh liên tc).
Mi loài san hô có s sp xp riêng v chin lc sinh trng, nhu cu thc n
và kh nng sinh sn. Mi mt cng thích ng riêng vi s tác đng ca bão t, sinh
vt n tht, bnh tt và vt n hi. Mi loài cnh tranh vi loài khác v không gian, ánh
sáng và các li ích khác. Kt qu cui cùng ca tt c các mi quan h và s cân bng
làm cho qun xã san hô tr nên đa dng nht trong tt c các qun xã trên trái đt. Vi
san hô nhng mi quan h cn đc xem xét bao gm: thc n, tng h k thù và s
cnh tranh lãnh th gia chúng vi nhau.
3.1. Thc n:
San hô to rn có hai ngun thc n chính: T bt mi và t các hp phn hu
c đc to ra và đc bài tit bi to cng sinh Zooxanthellia trong mô san hô.
Ngc li, san hô cung cp cho to ni sng và các cht thi ra ca đng vt nh
phosphate và nitrate. To đáp ng cho san hô ti 98% nhu cu thc n tng s ca nó.
Nhng san hô sinh trng  vùng nc nông trong sut vi đ chiu sáng cao,
ví d nh Acropora, Pocillopora thng có polyp nh. Chúng có kh nng bt các
đng vt ni nh. Mt s lng ln san hô to rn sng trong điu kin tng đi ti.
Chúng có tc đ sinh trng chm hn và có nhu cu dinh dng ít hn. Mt s to
thích nghi trong điu kin chiu sáng thp là ngun thc n ca bn này. Chúng còn
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
7
hp th các bã hu c và vi sinh vt mà mt s lng ln chính là lp chp nhy tit
ra bi các ngoi bào chuyên dng và đc vn chuyn đn polyp bi vn đng ca các
lông mao nh. Chúng còn có th hp th trc tip các cht hu c hòa tan trong nc
bin. Mt s san hô khác bao gm Euphyllia, Catalaphyllia, Gonipora thng sng 
các vùng nc đc có các polyp ln thng thò ra vào ban ngày. Chúng không có b
t bào gây đc trên các súc tu nh bn n sinh vt ni. Ngun thc n ca chúng cha
đc rõ, nhng có th ch yu là mùn bã hu c.
Hu ht các rn san hô tn ti trong môi trng nghèo cht dinh dng vô c
nh phosphate, nitrate và st nhng chúng có nng sut xp x nh rng nhit đi. Các
cá th san hô và to cng sinh Zoothanllae có th hp th cht dinh dng hòa tan t
nc bin hoc thu đc cht dinh dng t thc n bt đc. Do các rn ch nhn
đc mc dinh dng thp t đi dng xung quanh, chúng buc phi có kh nng
ln nhm bo tn và xoay vòng cht dinh dng. iu này ch có th đt hiu qu khi
các nhóm đng thc vt và qun xã ca chúng hình thành  trong mt th cân bng vi
nhau. Trong đó bao gm nhiu quá trình t điu chnh, khi chúng kt hp vi nhau to
nên chu trình dinh dng ca rn. Có hai quá trình có th cung cp dinh dng vô c
cho rn. Mt là nhiu to lam si hin vi có kh nng hp thu khí nit t nc bin và
chuyn thành NO
3
. Khi nhng to này b n, cht dinh dng này tr nên có th s
dng đc cho các sinh vt rn khác. Nhng to này phong phú và hiu qu đn mc
mt lng nh NO
3
thng d thng đc phóng thích cho vùng nc xung quanh
rn. Th hai là rn  b ca thm lc đa có th tip nhn s cung cp không liên tc
 lp nc giàu dinh dng và lnh tri lên t bin sâu. Ý ngha và tm quan trng
ca hin tng này cha đc bit rõ. Ngoài ra vi khun sng trong trm tích có kh

nng c đnh đm và hp th phosphate hòa tan trong nc bin nh vy đã gi li
cht này trong chui thc n ca rn. Vi khun t nó đã hình thành thc n cht lng
cao cho đng vt không xng sng rn.
3.2. Quan h hi sinh:
Nhiu sinh vt sng cùng vi san hô mà không gây ra mt tác hi nào trong
điu kin bình thng. ó là nhng sinh vt hi sinh và bao gm nhiu loài khác nhau
nh giun dt, giun nhiu t, tôm, cua, sao bin, rn, thân mm và cá. Trong hu ht các
trng hp, mi quan h gia san hô và sinh vt hi sinh là không bt buc và sinh vt
hi sinh có th sng vi nhiu san hô khác nhau hoc có th sng đc lp. Trong mt
s trng hp, mi liên h này là rt đc hiu, vt hi sinh có th liên kt bt buc vi
mt loài hoc mt nhóm loài riêng bit và bin đi màu sc, tp tính, thm chí c chu
trình sinh sn ca san hô.
Có l vt hi sinh vi san hô rt ph bin là các loài giun dt nh, ch dài
khong 2 mm, sng trên b mt polyp san hô. Chúng không có rut mà ch hp thu
cht dinh dng t cht nhy san hô. Chúng thng tìm thy trên san hô vi s lng
ít nhng đôi khi đt mt đ cao và thng git cht san hô trong b nuôi. Nhng vt
hi sinh đc bit nhiu là tôm, cua. Vài loài tôm ch sng trên xúc tu Euphyllia,
Goniopora và Heliofungia trong khi đó s khác ch sng trên san hô cành, đc bit là
Acropora và h Pocilloporidae. Ít nht 40 loài tôm hi sinh bt buc đã đc nghi
nhn. c bit nhiu hn là loài cua Hapalocarcinus marsupialis và cua Trapezia
eymodoce đc bt gp trên Acropora divaricata và các loài thuc h Pocilloporidae.
Mt quan h rt gn gi tn ti gia các loài Fungia vi loài hai mnh v Fungiacava
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
8
eilatensis sng trong khoang cáù th san hô cng nh gia các loài Montrastrea vi
giun nhiu t nh Toposyllis có nhim v làm thành các rãnh gia các polyp. Có nhiu

mi quan h nhu th gia san hô và sinh vt khác mà s phân bit gia hi sinh và ký
sinh cha rõ ràng. Ch có mt s trng hp (loi tr cng sinh ca to) san hô ph
thuc vào mt sinh vt khác là san hô nh sng t do nh Heteropsammia,
Heterocyathus, Psammoseris sng ph thuc vào bn Sipunculida sut đi ca chúng.
3.3. K thù ca san hô:
T giai đon u trùng sm nht đn tp đoàn trng thành san hô b bao vây
bi mt lot các sinh vt n san hô. Ni bt nht trong chúng là sao bin gai
Acanthaster planci, nhiu khi tr thành dch bnh tiêu dit nhng vùng san hô rng
ln. Tuy nhiên hu ht các rn, sao bin gai thng tránh các san hô khi ln và nh
vy các tp đoàn ln (nht là Porites và Diploastrea) thng không b tn công. Sao
bin gai đc ghi nhn khp vùng Aán  - Thái Bình Dng vi s bùng n din ra
gn nh cùng mt thi gian khp vùng này. Cái gì gây ra s bùng n này và thng
din ra  mc đ nào vn còn cha đc gii thích. S tng lên s lng u trùng sao
bin gai có liên quan đn lng ma và s tng cao cht dinh dng t sông trong thi
k lt li. Rõ ràng là s bùng n không phi do con ngi, nhng con ngi có th
làm tng s khc lit bi khai thác các loi c mà mt s trong chúng là vt d đi vi
sao bin gai và bi s b sung cht dinh dng cho sông thông qua vic phá rng và
phân bón nông nghip làm tng mc sng ca u trùng sao bin.
Mt s sinh vt khác có th gây hi rn san hô. Trong đó đáng k là mt loài c
nh Drupella đã tng phá hoi nhiu rn  Tây Thái Bình Dng. Mt s vài loài c
n san hô khác cng đc ghi nhn. Các sinh vt đc l (ví d nh thân mm
Lithophaga, các loài giun bao gm Spirobranchus gigianiteus và hi miên đc l)
cng có th gây nh hng lâu dài lên vài qun xã san hô. Tuy nhiên, vt d có hi
nht ca san hô là cá. Nhiu loài có rng thích hp đ n các polyp san hô. ây là mt
tác đng ln đi vi cu trúc qun xã san hô và có th nh hng phân b trong phm
vi rng.
Cho đn nay, nhng hiu bit v bnh ca san hô hãy còn rt ít. Bnh ph bin
nht gi là ty trng san hô. San hô trc xut to cng sinh hoc to b cht và tr nên
trng và cht mt cách t t. Mt s bnh khác cng có th xy ra khi tp đoàn b đp
v. S nhim trùng phn b v lan rng cho đn khi tp đoàn cht. Ging nh các sinh

vt khác, san hô cng có dng bnh nh ung th, mt phn ca tp đoàn sinh trng
nhanh hn nhiu so vi các phn còn li.
3.4. Cnh tranh gia các san hô:
Vào ban ngày ít có du hiu chng t các loài san hô xâm ln ln nhau, ngoi
tr khi mt tp đoàn phát trin trùm lên mt tp đoàn khác. Tuy nhiên vào ban đêm,
các xúc tu thò ra san hô có th và thng tn công ln nhau. Mt s san hô nh
Galaxea, Euphyllia, Gonipora, các loài thuc h Mussidae và Fungidae xâm ln các
loài khác trong tm vi ca chúng. Chúng có th đy các si màng rut ra và tiêu hóa
mô ca ngi láng ging. Mt loài khác phát trin mt s lng nh các xúc tu rt dài
gi là các xúc tu quét có kh nng tn công các tp đoàn lân cn đôi khi xa ti vài cm.
Do vy nhiu tp đoàn ngng sinh trng hoc hình thành nhng di cht khi gn vi
nhng loài khác.
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
9
S xâm ln th hin rõ ràng hn khi các tp đoàn cnh tranh v không gian
bng cách phát trin vt lên nhau. San hô khi sinh trng chm, d b vt lên nht
nhnh chúng cng ít b phá hy do bão hoc các sinh vt đc l. Nhng yu t này
thng phá hy các tp đoàn lân cn phát trin nhanh. Nhóm này, đc bit Acropora
thng phc hi sm nht  nhng vùng tr tri do bão hoc sao bin gai. Nhng cui
cùng chúng có th không phi là u th trong cu trúc qun xã.
Mt s qun xã ít thay đi và tng đi bn vng. Trong khi đó mt s khác
thay đi liên tc khi mt loài tr nên u th hn hn trong mt din th không ngng
ca các mi liên h gia các loài khác nhau và gia chúng vi môi trng sinh hc và
phi sinh hc.

4. CHC NNG VÀ CÁC QUÁ TRÌNH SINH THÁI

Con đng trao đi cacbon đc bit là tính cht riêng ca h sinh thái rn san
hô phân bit vi các h sinh thái khác. Quang hp ca các thc vt t to roi đn bào,
rong thng đn rong vôi c đnh cacbon vào các hp cht và to ra các cu trúc sinh
hc hoc đi vào chui dinh dng. Sn phm quang hp trên đn v din tích ph
thuc vào tng nng lng mt tri và s tiêu gim cng đ cng nh s thay đi
ph ánh sáng khi đi qua ct nc. Quá trình này thuc vào v trí đa lý và đ trong ca
nc. S c đnh cacbon còn ph thuc vào cht lng nc cng nh hàm lng dinh
dng, pH, CO
2
, O
2
, H
2
CO
3
hòa tan, nhit đ và đ mui. Con đng to nên cu trúc
sinh hc là quá trình tích ly các khi đá vôi đ chúng gn kt vi nhau thành b
khung ca rn. Con đng to dinh dng cung cp cho chui thc n thc vt, đng
vt n thc vt và n tht và phân hu bùn bã do vi sinh vt. Thành phn tiêu th và
phân hy đc b sung vi mc đ khác nhau bi vt cht hu c nhp khu gm
mùn bã, thc vt phù du, đng vt phù du và đng vt có xng sng. Ph dinh dng
ca rn san hô và qun hp đáy rn thay đi t u th là t dng đn c bn ph
thuc vào vt cht hu c t ngoài vào (Winkinson, 1986; Birkeland, 1987).
Sinh vt sn xut ca rn san hô cc k đa dng. Chúng bao gm tt c các
nhóm rong to và có th c c bin. Thành phn sn xut riêng bit ca san hô là to
cng sinh Zooxanthellae vi nhiu loài to roi đn bào sng trong t bào ca đng vt
có quá trình canxi hóa (san hô, phóng x trùng và thân mm), chúng đc gi là nhà
máy đin ca san hô. Sn phn s cp t sinh vt phù du (thc vt phù du) đôi khi tr
nên quan trng trong các lagoon ca rn vòng, nhng thng nh hn so vi sn phm
to ra t nn đáy cng và cát. Mt đ và sinh khi ca sinh vt sn xut khác nhau rt

ln gia các rn nh là hàm s ca ch đ dinh dng ca môi trng xung quanh,
hin trng din th nng lng sóng và áp lc ca đng vt n thc vt. Nhng ni
duy trì đáng k đng vt n rong có sn lng đng vt đáy rt thp và s xut khu
vt cht thc vt ra bin m hoc đn vùng cht đáy tích ly mùn bã s gim xung ti
thiu. Ngc li, các h thng rn  v đ cao hoc đang b tác đng phân b các thm
rong dày đc (Carpenter, 1986; Crossland, 1988). San hô cng là thc n cho nhiu
loài cá và đng vt không xng sng và hình thành nhóm n san hô vi nhiu kiu
dinh dng khác nhau. Chúng li đc kim soát bi nhóm vt d th cp tiêu th cá
th trng thành hoc u trùng nhóm trc. Cui cùng ca tháp dinh dng ca rn
san hô là các vt d nh cá mp và các loài cá xng thuc vào nhiu lp dinh dng.
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
10
ng vt n tht sng đáy và gia tng nc bao gm đn 60% tng s loài. Sn phm
th cp có th thu hoch n đnh t rn (ch yu gm cá, thân mm, da gai, giáp xác)
đc tính khong 15 tn/ ha (Munro & William, 1985).
Sinh vt hình thành cu trúc sinh hc là sinh vt đáy sng bám có kh nng to
b xng gm aragonic, calcite, khoáng trên c s CaCO
3
vi nng đ vt ca Mg và
Sr (Chalker, 1983). Nhóm này gm hai thành phn là sinh vt to khung thuc nhóm
san hô và rong vôi dng ph còn sinh vt không to khung gm phóng x trùng, rong
vôi dng cây và thân mm.  hình thành cu trúc sinh hc, rn san hô còn có nhóm
sinh vt h tr gm 3 nhóm: nhóm tng cng canxi hóa là các to roi đn bào cng
sinh bi hot đng đng hóa ca chúng h tr cho s canxi hóa trong vt ch. Nhóm
xói mòn sinh hc đa dng v thành phn gm cá, hi miên, thân mm hai mnh v,
Sipunculida, cu gai, giun nhiu t và to si. chúng cng có th đúc b xng đá vôi

hoc gm mòn b mt. Nhóm ch bin trm tích (sediment operators) có đi din là
thân mm, giun nhiu t, hi sâm và cá có kh nng chuyn trm tích đáy qua ng tiêu
hóa đ tiêu hóa to silic trên đáy.
Rn san hô còn có các sinh vt xúc tác (facilatous) nh hng lên cu trúc qun
xã. Ví d, đng vt n thc vt giúp cho san hô sinh trng bình thng thông qua
vic ngn cn s phát trin quá mc ca chúng.
T nm 1955, Odum & Odum đã cho rng s tích ly sinh khi cao  rn san
hô ph thuc vào 2 yu t: s dng có hiu qu nng lng mt tri và chu trình khép
kín cht dinh dng. Nng lng mt tri đc c đnh bi to cng sinh, vi to trên
b mt đáy và các loài rong. Chu trình dinh dng din ra trong t bào san hô gia to
cng sinh và vt ch cng nh gia các đng thc vt trong t hp phc tp ca rn và
chui thc n nhiu tng. Tuy nhiên, các quá trình nng lng không ging nhau gia
các đi trong mt rn, gia các rn thuc các vùng đa lý khác nhau và  các mc đ
phát trin khác nhau. Rn san hô trong trng thái cân bng có t s gia sn xut và hô
hp (P/ R) xp x bng 1. Khi rong to u th P/ R > 1, nhng vùng cát và si phi
nhp khu mùn bã ch có h s P/ R < 1.

5. TM QUAN TRNG CA H SINH THÁI RN SAN HÔ
Các rn san hô đa dng và tuyt m đã tham gia hình thành và bo v hàng
ngàn hòn đo. Chúng cng có tm quan trng ln  nhiu đo ln và vùng b bin
trong vic bo tn đt đai và s tn ti ca con ngi. Rn có ý ngha tht s đi vi
cng đng ven bin và các quc gia nhit đi. Do s khác nhau v yu t kinh t, xã
hi, vn hóa, giá tr ca rn san hô đc đánh giá mt cách khác nhau gia các nc
hoc các cng đng. i vi các cng đng kinh t phát trin, rn san hô đc coi là
tài nguyên v xã hi và vn hóa. Giá tr kinh t đc hiu  phng din gii trí và du
lch. Các đc sn cng rt hp dn nhng không phi là thit yu. Nhiu cng đng
nh th đã h tr cho chng trình nghiên cu khoa hc nhm hiu bit chc nng ca
các h rn san hô và t hp phc tp này liên quan nh th nào đn môi trng bin và
lc đa. Sau đây là nhng đc tính ca rn san hô góp phn to nên giá tr v mt xã
hi và vn hóa và đc coi là mt ngun li đc bit (Kenchington & Hudson, 1988).

5.1. Sc sn xut:
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
11
Các rn san hô đc coi là h sinh thái có nng xut cao nht trên th gii.
Chúng chim khong 0,1% din tích b mt qu đt. Nhng ngh cá liên quan trc tip
hoc gíán tip vi rn san hô và đc đánh giá là chim khong 10% sn lng ngh
cá th gii. Sc sn xut cao có đc nh tính hiu qu ca chu trình chuyn hóa vt
cht. Trong đó to cng sinh Zooxanthellea, to có kh nng c đnh N và vi khun
sng trong trm tích đóng vai trò quyt đnh.
5.2. Tính đa dng:
Rn san hô cng đc coi là h sinh thái đa dng nht. chúng bao gm nhiu
loài đc trng đi din cho hu ht các nhóm đng vt bin. Mt s lng ln các hang
hc trên rn cung cp ni trú n cho cá, đng vt không xng sng đc bit là cá con.
 b sung cho chin lc cnh tranh, các loài sng trong điu kin mt đ dày trên
rn có th hình thành nhiu kiu quan h. Mt trong nhng quan h ph bin nht là
quan h đi kháng. Các phc cht hóa sinh hot tính cao đã đc chit xut t nhiu
đi tng san hô, mt s có th đc s dng trong y hc.
Tính đa dng ca các loài trên san hô cao đn mc nhiu loài; đc bit là đng
vt không xng sng nh giun, tôm vn cha đc mô t. Vì vy rn đc coi là
"kho d tr " gen. Chúng nm gi nhiu du vt đ chúng ta có th hiu đc các qun
th đng thc vt phát trin nh th nào và có chc nng gì. Mt s loài mang li li
ích kinh t và xã hi trc tip cho con ngi. Giá tr v mt "kho gi tr " gen ca các
loài có giá tr đc chng t qua 2 ví d v s di chuyn thành công Oác đn Trochus
niloticus  Thái Bình Dng và cá thc phm  Hawaii.
5.3. Ni  ca các loài:
Rn là môi trng mà nhiu loài ph thuc hoàn toàn vào nó. Nn đáy cng

trên rn là ni mà nhiu sinh vt đáy đc trng nh sò, trai, hi miên, hu bin, hi quì
và to bám sinh trng. Vi nhng loài này rn san hô là ni  bt buc. Nhiu loài
khác coi rn là ni  cp thit trong giai đon d b đe da ca chu trình sng và rn
đc s dng đ kim n, đ trng hoc đc coi là bãi ng con và trú n. Vic thoát
khi đe da nh ni  là c s quan trng duy trì ngh cá và giúp tránh khi s tiêu
dit ca các loài có giá tr cao. Rùa bin là mt ví d v chc nng này ca rn san hô.
Chúng là thành phn quan trng ca qun xã rn san hô. Rùa Xanh đi đû và p trng
trên bãi ng con trên cn. i Mi không di c xa nh Rùa Xanh và phân b  rn
nhiu hn. Chúng n ng trên rn và đ trng trên các bãi cát san hô ca các đo san
hô hoc các đo có rn rim.
5.4. Giá tr thm m:
S phc tp v quá trình hình thành, s khác nhau v hình dng màu sc và
trng thái ca sinh vt đã làm cho rn có v đp him có và s lôi cun đi vi con
ngi. Rn là ngun cm hng và đi tng cho các nhà nhip nh di nc và ca
các nhà t nhiên hc. Rn cng là ngun li to ln phc v cho gii trí và du lch và
đc coi là mt giá tr vn hóa hin đi.

D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
12
H SINH THÁI RNG NGP MN


I. PHÂN B VÀ C TRNG MÔI TRNG
Rng ngp mn (mangroves) là thut ng mô t mt h sinh thái thuc vùng
nhit đi và cn nhit đi thành to trên nn các thc vt vùng triu vi t hp đng
thc vt đc trng. Trong h sinh thái này, các đng thc vt, vi sinh vt trong đt và

môi trng t nhiên đc liên kt vi nhau thông qua quá trình trao đi và đng hóa
nng lng. Các quá trình ni ti nh c đnh nng lng, tích ly sinh khi, phân hy
vt cht hu c và chu trình dinh dng chu nh hng mnh m bi các nhân t bên
ngoài gm cung cp nc, thy triu, nhit đ và lng ma.
Theo lch s tin hóa, thc vt ngp mn có l đã hình thành t các thc vt
sng trên cn dn dn thích nghi vi điu kin ngp mn qua các đt bin tin và bin
thoái. H thc vt này bt ngun t các loài cây vùng triu nhit đi thuc Malaysia,
Indonesia có qu và ht thích ng vi kiu phát tán nh trao đi nc bin. Cho đn
nay, chúng đã hình thành nên h sinh thái đc trng phân b rng  Aán  - Thái
Bình Dng (Hình ). S có mt ca rng ngp mn  i Tây Dng đc gii thích
bi hai gi thit: Có th trc k Th Ba, mt s cây ngp mn ca khu vc Thái Bình
Dng đã đc dòng hi lu phát tán qua eo bin Panama trc khi vùng này b khép
li hoc i Tây Dng cng hình thành mt trung tâm phát tán th hai song song vi
vùng Malaysia - Indanesia. Tng din tích rng ngp mn trên th gii lên đn trên 15
triu ha trong đó có hn 6 triu ha thuc Châu Á nhit đi và khong 3,5 triu ha thuc
Châu Phi (Aksorakoae , 1985)
Theo Phùng Trung Ngân, Châu Quang Chin (1987), h thc vt ngp mn Vit
Nam bt ngun t các cây tiêu biu ca trung tâm Malaysia - Indonesia nhng thành
phn loài ít đa dng hn và càng nghèo hn khi khong cách đn trung tâm phát tán
càng xa hn. S không có mt ca mt s loài thuc phía Nam nh c, ng, Bn
i, Bn Trng  phía bc Vit Nam là mt ví d. Trong rng ngp mn Vit Nam
còn có mt s cây có ngun gc nc ngt đc các dòng sông đa đn vùng ca bin
và dn dn thích nghi vi môi trng nc mn - l nh Lác Nc, c Gai, Chà
Là. Hin nay, din tích rng ngp mn Vit Nam đc c lng là khong trên
250.000ha, trong đó châu th sông Mekong chim ti 191.800 ha (Phan Nguyên Hng,
1988).
t ngp nc rt quan trng cho s tn ti và phát trin ca h sinh thái. ây
là ni din ra s phân hy ym khí ca vi sinh vt thông qua hàng lot quá trình oxy
hóa - kh (redox). Th oxy hóa - kh là s đo v s tiêu gim nng lng và là ch s
ca mc đ ym khí (anoxia). Trm tích ym khí hoàn toàn có ch s thp hn -

200mV, trong lúc đt oxy hóa tiêu biu có th nng trên + 300mV. Thành phn c hc
trm tích cng nh hng trc tip lên thành phn loài và tng trng ca cây ngp
mn. Các hp phn sét, bùn, cát cùng vi kích thc ht điu khin tính thm nc
ca đt, chi phi đ mui và lng nc trong đt. Hàm lng dinh dng cng liên
quan đn thành phn c hc ca đt. Thông thng đt sét chim nhiu dinh dng
hn đt cát. Trm tích cha nhiu bùn là đt cha n đnh và chu nhiu bin đng do
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
13
sóng và triu.  thích nghi, các thc vt ngp mn có cu to r rt đa dng và đc
bit nhm giúp chúng bám cht vào nn đáy. Cu trúc ca r còn có tác dng tng
cng trao đi khí và thúc đy quá trình lng đng phù sa.
Ngun nc cung cp cho đng, thc vt rng ngp mn ph thuc vào tn s
và khi lng ca các đt triu cng nh nc ngt chy ti và lng bc hi ca khí
quyn. Cây ngp mn có kh nng thích nghi vi môi trng nc mn nh có cu to
nhm gim s thoát hi nc nh lá dày có lông che ph hoc l thoát khí nm  mt
di lá, nhiu mô tích ly nc trong cây và nh áp sut thm thu ca t bào cây luôn
cao hn dung dch nc trong đt (thng cách bit t 7 - 9 atmosphe). Ngoài ra, cây
ngp mn còn có nhng c ch loi b lng mui quá nhiu trong lá sau khi thoát hi
nc. Mt s loài có tuyn bài tit mui trc tip qua b mt lá. Các loài khác có th
phát trin mô tích nc  h bì đ pha loãng nng đ mui. Tuy nhiên, trong điu kin
thiu nc ngt b sung thì nng đ mui trong đt có th vt quá sc chu đng
sinh lí ca các loài thc vt. Khi đó, thm thc vt s tr nên kém phát trin. S phát
trin tt nht ca h sinh thái rng ngp mn đt đc  nhng ni mà vùng triu cao
đc cung cp nc ngt thng xuyên nh lng ma cao hn lng bc hi, nhiu
nc ngt thm t ni đa hoc có ngun nc đu ngun phong phú. Rng ngp mn
phát trin tt nht  nhng vùng có nng đ mui thích hp nht nm trong khong 15

- 25%o. Tuy nhiên, khong thích nghi cng khác nhau ln gia các loài (Phan Nguyên
Hng, 1991).
Di nh hng ca đ n đnh ca đt và mc đ ngp nc, s phát trin ca
rng ngp mn đc phân chia thành các đi khác nhau. i ngoài cùng vi thi gian
ngp nc kéo dài, đt mm cha n đnh và thng xuyên chu tác đng ca sóng và
dòng chy ch thích nghi cho các loài tiên phong nh Bn, Mm có h thng r chng
cht gn mt đt vi các r thô hình ngn chông. Khi đt đc các loài tiên phong c
đnh, bùn sét lng t nhanh và nn đáy c đnh hn s to điu kin cho các loài thích
nghi vi ch đ ngp trung bình phát trin gm c, Chà là, Xú, Vt tr Vùng triu
cao ít ngp bi thy triu và nn đáy rn ch thun li cho các loài chu khô và mn
nh Vt dài, Giá, Chà là. Din th trên đây cùng vi quá trình lng đng phù sa dn
đn quá trình tích t to nên đa hình bng phng và cây ngp mn phát trin thành
qun xã rng ln song song vi quá trình ln bin. Mt quá trình ngc li là khi đ
cao ca nn đáy tng lên, cây s b thiu oxy  vùng r, bi lp phù sa cn tr lp
thông hi. Thiu oxy cng xy ra trong điu kin nc tù và đt ym khí. iu đó có
th tiêu dit c cây đã trng thành.
Cung cp đ cht dinh dng cho cây rt quan trng trong vic duy trì h sinh
thái. Ngun khoáng vô c t bên ngoài đc đa vào h bng quá trình trao đi nc
t sông và bin hoc nh gió cun t b bin. S phân hy cht hu c do vi sinh vt
kt hp vi hot đng ca nhng đng vt ln hn (đc bit là cua) to ra cht dinh
dng di dng dung dch vô c. S ch bin cht dinh dng ni ti này làm cho
cht dinh dng đc bo tn trong h. Nh vy, tng tác gia điu kin môi trng
vi cây ngp mn là rt phc tp và có tính nhân qu. Mi liên h qua li này có th
đc tóm tt qua s đ trên hình 11.2 (Theo Clough, pers.).


D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun

Hin trng s dng và nhng tác đng
14
II. CU TRÚC VÀ CHC NNG
Thành phn cây ngp mn đc phân chia làm hai nhóm gm cây ngp mn
ch yu (true mangroves) và cây tham gia rng ngp mn (associate mangroves). H
thc vt trong rng ngp mn  ông Nam Á đa dng nht th gii vi 46 loài ch
yu thuc 17 h và 158 loài tham gia rng ngp mn thuc 55 h.  Vit Nam đã ghi
nhn 35 loài ch yu và 40 loài tham gia rng ngp mn (Phan Nguyên Hng, 1991).
Ngoài thành phn ch đo là cây ngp mn, t hp đng thc vt trong h rt đa dng.
Mt s sinh vt sng trong rng ngp mn ch mt giai đon trong vòng đi hoc dùng
rng ngp mn nh là qun c tm thi. Thành phn sinh vt sng thng xuyên trong
h và có vai trò sinh thái quan trng gm vi khun, nm, to, đài tiên, dng x, đa y,
cây mt và hai lá mm, đng vt nguyên sinh, rut khoang, sa lc, giun, giáp xác,
côn trùng, thân mm, da gai, hi quì, cá, bò sát, lng thê, chim và thú.
Chc nng ca h sinh thái rng ngp mn liên quan đn dòng nng lng và
chu trình vt cht thông qua các thành phn cu trúc ca h đã đc minh ha bi
Odum (1971) v phng din chui thc n (Hình 11.2 - Theo Aksonakoae, 1985).
Nhng quá trình quan trng nht có th tóm tt nh sau:
Lá ca cây ngp mn s dng nng lng mt tri đ chuyn hóa khí CO
2

thành các hp phn hu c nh quang hp. Các cht này cùng cht dinh dng t đt
cung cp vt liu thô cho cây sinh trng. Lá rng và thi ra phóng thích carbon và
dinh dng cho các sinh vt trong h s dng. Mùn bã t lá đc phân hy bi nm và
vi khun hoc tr thành thc n cho cua nh. ng vt thân mm, cua, tôm, cá n vt
cht hu c đc phân hy và đn lt chúng là thc n cho các đng vt ln hn.
Cht dinh dng phóng thích vào nc cng là ngun vt cht nuôi sng cây ngp
mn, sinh vt ni và rong. Mùn bã hu c còn đóng góp đ nâng cao nng sut sinh
hc vùng ven b và bin khi (Lovelock, 1993).
Rng ngp mn là ngôi nhà ca vô s sinh vt trên cn và di nc. Cá su và

rn bin vào rng ngp mn đ kim n. Hu ht các loài cá đu tri qua mt phn
trong vòng đi ca mình  rng ngp mn. Các loài giáp xác (hà, tôm, cua) thc s
phong phú. Nhiu loài thân mm thng đc gp  gc ca cây ngp mn (Lovelock,
1993). Nhiu loài chim đn rng ngp mn theo mùa đ kim n hoc trú n và có th
hình thành các đàn ln. Hàng lot tôm cá tri qua giai đon u trùng trong rng ngp
mn và ra khi khi trng thành. Mt s đng vt nh cua li ch yu sng  rng
ngp mn và ch đi ra bin khi sinh sn.

III. TM QUAN TRNG
Công dng ca các loài thc vt rt đa dng. T l các loài đc s dng so vi
tng s loài rt ln. ã t lâu các loài thc vt này đã cung cp nhng nhu cu cp
thit hàng ngày nh g xây dng, lá lp nhà, thc phm, cht đt, thc n gia súc, 
Vit Nam, trong s có 51 loài thc vt đã đc thng kê ch mt s loài ít giá tr, còn
thì có th xp vào các nhóm công dng ch yu sau:
- 30 loài cây cho g, than, ci
- 14 loài cây cho tamin
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
15
- 24 loài cây làm phân xanh, ci to đt hoc gi đt
- 21 loài cây dùng làm thuc
- 9 loài cây ch th cánh kin đ
- 21 loài cây cho mt nuôi ong
- 1 loài cho nha đ sn xut nc gii khát, đng, cn
Ngoài ra còn mt s loài cây s dng cho công nghip nh lie làm nút chai, ct
m, cho si. Cng còn mt s công dng cha đc chú ý nh làm giy, ván ép, Li
ích ca rng ngp mn mang li không ch là nhng sn phm trc tip có th khai

thác đc mà còn bao gm nhiu tác dng gián tip.
Mt khi rng ngp mn hình thành, mùn bã do lá và các b phn khác ca cây
rng xung đc vi sinh vt phân hy là ngun thc n quan trng cho nhiu đng vt
 nc. Mt khác, rng vi h thng r chng cht đã gi phù sa, to ra môi trng
sng thích hp cho nhiu loi đng vt đáy.
Rng ngp mn đóng mt vai trò quan trng trong chu trình dinh dng, là
ngun cung cp cht hu c đ tng nng sut vùng ven bin, là ni sinh đ, nuôi
dng hoc ni sng lâu dài cho nhiu hi sn có giá tr nh cá, tôm, cua, sò
Nhiu kt qu nghiên cu cho rng vic đánh bt thy sn cho nng sut cao
ch yu  các vùng nc sông, ven b, ca sông có rng ngp mn. Có th gii thích:
vùng này là ni tp trung các cht dinh dng do sông mang t ni đa ra và do nc
triu đem t bin vào. Có mt mi liên quan mt thit gia sn lng và các loi thy
sn đánh bt đc  rng ngp mn.  min tây Australia, ngi ta đánh giá là 67%
toàn b các loài thy sn có giá tr thng mi đánh bt đc đu ph thuc vào rng
ngp mn  vùng ca sông. Hamilton và Snedaker (1984) cho rng 90% các loài sinh
vt bin sng  vùng ca sông rng ngp mn trong sut mt hoc nhiu giai đon
trong chu trình sng ca chúng; đi vi nhiu loài thy sn, mi quan h đó là bt
buc.
iu đáng quan tâm là ngun ging tôm, cua, cá trong rng ngp mn rt phong
phú. So sánh thàng phn các loài cá và tôm trong mt vùng có rng ngp mn vào các
mùa v trong nm, đu thy lng u trùng ca chúng cao hn hn vùng đt, cát 
ngoài bin và vùng có c bin. T đó rút ra nhn xét rng ngp mn là ni nuôi dng
chính cho u trùng ca tôm, cua và mt s loài sò, cá khác. Do đó kênh rch trong
rng ngp mn là ni cung cp ngun ging ch yu cho ngh nuôi hi sn.
Rng ngp mn có tác đng đn điu hòa khí hu trong vùng. Blasco (1975)
nghiên cu khí hu và vi khí hu rng, đã có nhn xét: các qun xã rng ngp mn là
mt tác nhân làm cho khí hu du mát hn, gim nhit đ ti đa và biên đ nhit. Trên
th gii có rt nhiu ví d đin hình v vic mt rng ngp mn kéo theo s thay đi vi
khí hu ca khu vc: Sau khi thm thc vt không còn thì cng đ bc hi nc
tng làm cho đ mn ca nc và đt tng theo. Có ni, sau khi rng ngp mn b phá

hy, tc đ gió ca khu vc tng lên đt ngt, gây ra hin tng sa mc hóa do hin
tng cát di chuyn vùi lp kênh rch và đng rung. Tc đ gió tng lên gây ra sóng
ln làm v đê đp, xói l b bin. Mt rng ngp mn s nh hng đn lng ma
ca tiu khu vc.
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
16
S phát trin ca rng ngp mn và m rng din tích đt bi là hai quá trình
luôn luôn đi kèm nhau, tr mt s trng hp đc bit. Nhìn chung, nhng bãi bi có
điu kin th nhng, khí hu phù hp, có ngun ging và đc bo v đu có cây
rng ngp mn. Các di rng ngp mn đu có th thy trên đt bùn mm, đt sét pha
cát, cát và ngay c trên các va san hô (Snedaker, 1978, 1982).  nhng vùng đt mi
bi có đ mn cao thng phân b các thc vt tiên phong thuc chi mm, bn i.


D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
17
H SINH THÁI THM C BIN


I. PHÂN B VÀ CU TRÚC
C bin (seagrass) là mt nhóm thc vt có hoa sng di nc  vùng nhit
đi và ôn đi. Chúng phát trin mnh  vùng nc nông có kh nng thích nghi vi

môi trng nc mn, chu đc sóng gió và có kh nng th phn nh nc. Các
thm c bin bao ph mt s vùng rng ln  di ven b vi nhiu chc nng lý-sinh
hc và to nên mt h sinh thái đc thù.
Các thm c bin tp trung  Aán  - Tây Thái Bình Dng, vnh Caribbe và
vùng b Thái Bình Dng thuc Trung M. Vùng ông Á có khu h c bin đa dng
nht th gii (Fortes, 1988) và có th đây là trung tâm phát tán ca c bin. Chính vì
vy, chúng rt phong phú  di ven bin thuc vùng này (Hình 12.1. Theo Kenchinton,
1996).
S tn ti và phát trin ca các loài c bin ph thuc cht ch vào các nhân t
môi trng mà quan trng nht là đ mui, nhit đ, đ đc, đ sâu, th oxy hóa-kh
và c ht trm tích. Ví d, Halophila spinulosa và Thalassodendron coliatum thích
nghi vùng nc trong và sâu hn (2 - 17m). Các qun th đa phng Halophila
bacearii và Ruppia maritima ch đc ghi nhn  vùng nc l. Ngc li, Halophila
minor li đc thu thp trên nn đáy cát  đ sâu ti 17 mét (Fortes, 1995). S đa dng
loài c bin chu nh hng ca các nhân t ti ch. S loài nhiu nht đc ghi nhn
 vùng có nn đáy bùn cát, đc che chn mt phn tác đng mnh ca sóng gió.
Ngc li, thành phn loài rt nghèo  vùng đi sóng vi nn đáy cng hoc không n
đnh và  nhng ni hoàn toàn b che chn vi nn đáy bùn. Nhiu thm c bin liên
kt chc ch vi các rn san hô và có th có đ ph cao trên nhiu rn rim.
Nh khái nim v h sinh thái c bin, các thc vt có hoa này là thành phn
cu trúc quan trng nht trong h. Chúng bao gm 58 loài đc mô t trên các đi
dng th gii; thuc vào 12 ging, 4 h và 2 b (Kuo and McComb, 1989). Tuy
nhiên, thm c bin có th ch có mt loài hoc qun xã nhiu loài, ti đa là 12 loài
(Kinkman, 1985). Tng thm c bin có tính phân đi t vùng triu thp đn vùng
di triu. Mi đi có loài u th và t hp loài kèm theo trong mi quan h vi dng
sinh trng ca cây. Cu trúc ca qun hp c bin còn thay đi theo mùa. Nói chung,
bin đi mt đ bin thiên 2 đnh trong nm vi giá tr cao nht đt đc vào mùa hè
(tháng 3 - 5) và mùa ma (tháng 7 - 11) (Fortes, 1986). Tuy nhiên, s bin thiên cng
rt khác nhau gia các loài. Tùy theo kh nng thích nghi vi bin đng điu kin môi
trng. i vi sinh khi c bin, thi gian ban ngày kéo dài là nhân t rt quan trng,

trong khi đó mc triu thp nht din ra vào ban ngày có nh hng tiêu cc.
Sinh vt bám (periphyton) là thành phn quan trng ca thm c bin. Thuc
nhóm này là các sinh vt nh nh to, vi khun, nm, đng vt và mùn bã vô c và
hu c. Chúng đóng góp mt phn đáng k cho dòng carbon tng s trong thm c
bin (Klumpp et all., 1992) và tr nên có ý ngha sinh thái đi vi vùng bin ven b
nhit đi. Các nghiên cu  ông Nam Á ch ra rng rong đ (Phodophytes) chim u
th trong qun hp sng bám. Tính u th thp hn thuc v rong lc (Chlorophytes)
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
18
rong nâu (Phaeophytes) và Vi khun lam (Cyanobacteria). Tuy vy, s u th thay đi
và ph thuc điu kin ti ch. To xanh lam (blue- green algae) thng gp hn 
thm c bin nc l, còn các nhóm khác nhiu hn trong vùng bin m. Không có s
phân bit v sinh vt bám theo các loài c bin. n gin là s tn ti ca c bin có
tác dng làm tng b mt đ chúng phát trin và nh vy tr nên phong phú hn. 
nhng vùng b u dng, qun hp sng bám tng trng và phong phú rõ rt và do
vy kém đa dng đã làm cho tính đc hiu ca nn đáy bin mt (Emison and Moss,
1980).
S lng loài cá trong thm c bin nhiu hn 5 ln so vi trên nn đáy bin là
bùn, xác sinh vt và cát (Lean et all., 1990). Ti mi Bolinao (Philippines) trong tng
s 104 loài cá ghi nhn, có 5 loài c trú thng xuyên, 23 loài đn đây theo mùa và 59
loài xut hin ngu nhiên. Vai trò sinh thái ca nhóm này cha đc xác đnh rõ ràng.
ng vt đáy ln thng gp trong thm c bin gm tôm, hi sâm, cu gai,
cua, đip, vm và c. Mt s trong chúng có th đt s lng ln và mt đ cao. Trong
khi đó, rong bin ln tng đi kém phát trin do c bin làm thay đi trm tích đáy
và chim lnh thành công. Tuy vy, mt s ít loài rong cng xut hin theo mùa v và
có th tr nên phong phú. Mt khác,  giai đon non, nhiu rong bám trên c bin và

ch bám đáy khi trng thành.
Mt s sinh vt him nh bò sát và thú bin đc ghi nhn là có mi quan h
vi thm c bin. Trong các loài Bò Sát, rùa Xanh Chelonia mydas, rùa Lepidochelys
olivacea, Vích Caretta caretta, rùa Lng dt Chelonia depressa và loài rn
Acrochirdus granulatus thng xut hin trong các thm c dày  Thái Lan, Malaysia,
Indonesia và Philippines. Rùa bin  đo Rùa (nam bin Sulu) đc xác đnh là n c
c bin và rong (Estacion and Alcala, 1986). i mi cng n c bin, dù đây không
phi là thc n chính (Alcala, 1980). Phân b ca bò bin Dugong dugon trùng hp
vi vùng có c bin. C bin là thc n chính ca loài thú quí him và nhiu huyn
thoi này.

II. CHU TRÌNH DINH DNG
Vai trò sinh thái ca thm c bin đc quyt đnh bi tc đ thành to hu c
nhanh chóng ca c bin. Tính theo đn v din tích, giá tr này cao hn nng sut ca
Thc vt Phù du  ngoài khi Peru - vùng có nng sut sinh hc cao nht th gii
(Ryther, 1969). Nng sut ca E. acoroides  vnh North Bais, nam Philippine (1.08
gmC/m
2
/ngày, Escacion and Fortes, 1988) và  mi Bolinao, bc Philippine (1,4
gmC/m
2
/ngày, Fortes, 1986) có th so sánh đc vi nng sut trng trt lúa mì, ngô,
lúa (Fortes, 1990). Các nghiên cu  Vit Nam cng phn ánh đc trng này. Nh vy,
so vi các thc vt khác, c bin  vùng nhit đi có nng sut thô hàng nm cao nht.
Các thm c bin có mt đ đng vt và vi khun cao hn và đ đa dng loài
ln hn so vi các thy vc không thc vt lân cn. iu này có đc là nh nng sut
sinh hc cao ca chúng. Vào thi k cao đim ca gió mùa hoc khi c bin phi ra
vào mùa hè, lá ca chúng đc bc khi cây. Mt s b dòng chy đem đi xa, s còn
li chìm xung đáy và đc phân hy. Sinh vt n mùn bã, xé lá thành nhng mnh
nh và sau đó đc tiêu th bi vi khun và nm. Nhiu ng vt không xng sng

cng n c bin thi ra. n lt chúng tr thành thc n cho bc dinh dng cao
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
19
hn nh cá và cua. Nghiên cu  a Trung Hi cho thy khong 30% nng sut thô
ca thm P. oceanica đc mang ti vùng sâu hn  dng lá cht và cung cp nng
lng cho chui dinh dng gm vi khun, nm và nguyên sinh đng vt  đáy và vt
d nh cá  tng nc (Augier, 1980). Sinh khi ca c bin là nhân t c bn ca t
chc qun hp đng vt ln (Stone, 1980). Do vy, thm c bin kim soát tính phc
tp ca qun c, tính đa dng loài và đ phong phú ca đng vt không xng sng
liên quan và hình thành cu trúc qun xã (Heck and Wetstone, 1977; Maddleton et all.,
1984).
Nh vy, t thành phn c bn là c bin, mt h sinh thái đc hình thành vi
các chc nng lí - sinh hc  môi trng bin. Thm c bin hình thành s phân lp
dinh dng đc trng bi các t hp đa dng cao ca sinh vt sn xut, sinh vt n
thc vt, sinh vt d, sinh vt n tp, sinh vt n mùn bã và sinh vt phân hy (Hình
12.2 - Theo Fortes, 1995, tr.26).
iu cn chú ý là các sinh vt n tp (omivorous) khá phong phú trong qun xã
sinh vt ca thm c bin. Nhóm này gm nhiu nhóm giáp xác mi chân, c và mt
s da gai. Mt loài có th n c bin hoc rong thi ra, mùn bã nh trên là và nn đáy
và c nhng đng vt còn sng hay đã cht. Thm chí mt s cua bi ln còn n c
thân mm, giáp xác, giun nhiu t và mt phn đáng k mô thc vt thi ra và to
si. Mt s nghiên cu ch ra rng cu trúc mng dinh dng có th thay đi do s
khác nhau theo mùa ca vt làm mi và vt d.
Nh đã tho lun, dòng nng lng ca h sinh thái thm c bin có s đóng
góp quan trng ca sinh vt sng trong đáy cát vi vai trò là sinh vt phân hy. Nghiên
cu ca Thayer, Adams và La Croix (in press)  bc Caroline cho thy, nng sut thô

ca thc vt phù du, to đáy và c bin đc c tính khong 1.550 Kcal/m
2
/nm;
trong khi đó sn lng mùn bã lên đn 21.000Kcal/m
2
nm và tn ti  dng vt cht l
lng, mùn bã trên đáy và carbon hu c trong đáy đn đ sâu 18 cm. Chúng đc hp
th bi các đng vt sng trong hoc trên đáy và cá.
Quá trình thi ra là mt đc trng ca thm c bin. Nh đó mà các b phn
ca c bin khi cht đi đã gii phóng các cht hu c. Các hp phn carbon cu trúc
còn li b vi sinh vt (vi khun và nm) tn công và các vt liu đc phân hy cha
nhiu vi khun và nm tr thành thc n tiêu hóa đc ca đng vt đáy. Hu ht đng
vt đa bào ch tiêu hóa vi khun và mô cht ca lá thi ra đc thi ra cho quá trình
phân hy tip tc. S phá v mùn bã thành các mnh nh hn làm tng b mt tip xúc
và tng cng hot đng ca vi sinh vt.
Quá trình trên đây cng liên quan đn s bin đi theo mùa ca qun xã sinh
vt. Các đng vt n mùn bã và n lc tng lên vào mùa c bin thi ra. Ngc li
đng vt di chuyn n thc vt li tng vào mùa phát trin ca c bin và gim vào
thi k thi ra. Hàm lng Oxy cng thay đi. Hàm lng thng gim vào mùa hè
(mùa thi ra) do gim quang hp và tng các quá trình vi sinh. Vi s lng ln ca
vi sinh vt, mùa này thun li cho s phát trin ca u trùng ca sinh vt đáy n lc và
vì vy là mùa đ ca nhiu loài. S bin đi theo mùa ca qun xã thm c bin rt
khác nhau gia các vùng do s bin đi khí hu và các điu kin sinh thái khác.


D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng

20
III. CHC NNG
Nh s c đnh nng lng mt tri có hiu qu và sn lng sinh khi cao, c
bin có kh nng tng cng và duy trì đ phì nhiêu ca thy vc. iu này còn đc
b sung bi quá trình trao đi vt cht hu c có hiu qu din ra trên lá và nn đáy.
Quá trình này đc thc hin bi cu trúc dinh dng đa dng cao và đc tng cng
bi các cht ni ti cng nh ngc li. Theo nghiên cu  a Trung Hi, nng sut
cao ca P. oceanica và đ ph nn đáy ln ca nó đã đóng góp phn quan trng cho s
thành to oxy trong nc vi khong 4 - 20 lít O
2
trong 24 gi trên 1 m
2
thm c bin
(Boudouresque and Meinesz, 1982).
Mt chc nng quan trng khác ca thm c bin là cu ni trong con đng di
c ca sinh vt và là qun c ng ging cho bin. Các thm c bin thng phát trin
 vùng trung gian ca rng ngp mn và rn san hô hoc là vùng đm ca hai h sinh
thái khác. Vì vy, chúng tr thành đim dng chân ca nhiu loài cá, đng vt không
xng sng, thú và bò sát. Ví d, thm c tóc tiên phi bãi khi triu thp  bc i
Tây Dng là mt phn ca con đng di c ca chim nc (Buchs baum, 1987).
Bng vic cung cp ni n nu thông qua tán cây và hình thái, kích thc khác nhau
ca bóng khí cng nh ngun dinh dng giàu có, thm c bin tr thành bãi ng
ging cht lng cao ca nhiu sinh vt. Ngun ging sau khi đc nuôi dng  đây
s phát tán đn các h xung quanh ra bin khi.
Thm c bin dày vi h r neo chc vào nn đáy có tác dng làm gim nng
lng ca sóng, dòng chy và nh vy chúng có kh nng chng xói l, bo v đng
b. Mt ví d kinh đin là sau mt bnh dch nm 1930, vi 90% c tóc tiên  bc i
Tây Dng b tiêu dit, không ch nhiu sinh vt b mt qun c sinh sng mà s xói
l cng đã xy ra.  nhng vùng chu nhiu bão t, c bin có vai trò lu gi trm tích
nh h thng thân, r ngm và nh vy to nên vùng đm chng sóng gió. Cu trúc

thân - r và đc tính tng trng phn ánh đc tính ca ch đ trm tích ca thy vc.
Mt khác, thm c bin là b máy có hiu qu cao đi vi vic hp th cht dinh
dng, cht thi t đt lin và có vai trò nh nhng by trm tích làm gim đ đc ca
nc.
Hin nay, các thm c bin đang cung cp cho loài ngi nhng sn phm trc
tip nh vt liu di truyn, thc phm; vt liu thô cho công nghip và nng lng. 
các nc Philippines, Indonesia, các loài rong sng trong thm c bin nh Caulerpa,
Gracilaria, Coclidiella đang đc khai thác làm thc phm, ch bin các cht dùng
trong công nghip và phân bón cho nông nghip. Các tri trng rong đ Euchema
đc đc trong đm vi c bin u th  Calatagan, Philippines. Nhiu loài sinh vt
đáy sng thng xuyên ch tri qua giai đon u trùng trong thm c bin đc coi
nh là có giá tr thng mi cao. Thành phn ca chúng khá đa dng gm: tôm, hi
sâm, cu gai, cua, đip, vm và c. Tm quan trng ca thm c bin đi vi ngh cá
thng đc đánh giá trong mi quan h chc ch vi rn san hô. Mt khác, mt s
loài cá đc khai thác ngay trên thm c bin mà sn lng cao thuc v các h bng
và dìa Riêng cá dìa chim 1.23% sn lntg cá ca các nc châu Á. Cá kinh t
thng gp khác trên thm c bin Trung Philippines gm: cá kh, cá Sarlin, cá Hng,
cá Mó [Fostes, 1990]. Ngoài ra, thm c bin còn đc coi là môi trng thun li
cho nuôi trng trên bin. Du lch bin cng ly thm c bin làm ni gii trí, câu cá.
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
21
THÁC VÀ S DNG TÀI NGUYÊN BIN


Ngh cá
Ngun li thy sn  bin thc s đóng vai trò quan trng đi vi nhân loi.

Sn lng khai thác cá hàng nm t 1955 đn 1965 ch vào khong 30 – 60 triu tn,
nhng đã tng nhanh lên ti 92 triu tn k t nm 1980, trong đó các nc ASEAN
chim 6,8 triu tn (FAO 1995). i vi nhiu quc gia, ngh cá chim t trng khá
trong nn kinh t. Ví d,  Philippines, ngh cá đóng góp 5% GDP và gii quyt vic
làm cho 1 triu ngi. Thành phn có giá tr thng mi rt đa dng gm các loài cá
rn san hô (cá Mú, cá Hng, cá Dìa ), cá bin khi (cá Thu, cá Ng, cá Kh ), các
loài mc, trai, c, giáp xác,vv Trong tng sn lng thy sn th gii, thy sn bin
chim đn 90%. Phn ln sn lng đc khai thác  vùng ven b (85%). Cá chim
gn 90% sn lng thy sn bin, s còn li là cá voi, thân mm, giáp xác, rong. Trong
nhiu nm liên tip, Peru và Nht Bn đng đu th gii v sn lng khai thác thy
sn ca th gii. Thân mm chim 70% sn lng thy sn ngoài cá, trong đó thân
mm hai mnh chim 1/2, mc chim 1/3 sn lng. Giáp xác là ngun li quan trng
sau cá và thân mm vi thành phn chính là tôm, cua. Nhiu đng vt khác nh hi
sâm, cu gai, sa cng đc khai thác nhng sn lng không cao. Ngun li rong
bin đang đc chú trng hn vi nhiu loài có gíá tr thc phm thuc các nhóm rong
đ, rong nâu, rong lc.
Nuôi trng thy sn đang tr thành ngành công nghip  nhiu nc cùng vi
s phát trin mnh ca công ngh sinh hc và các k thut hin đi. Vài chc nm gn
đây, nuôi trng thy sn, đc bit là nuôi tôm đã mang li li nhun đáng k. Ngh
nuôi tôm  ông Nam Á hàng nm to ra gn 2 t USD (Chure 1989). Hot đng này
gn cht ch vi h sinh thái rng ngp mn, ni cung cp ngun ging t nhiên, duy
trì cht lng môi trng và ngun thc n phong phú. Nuôi thân mm, trng rong
bin cng cung cp s lng sn phm ln, chi phí thp nh s dng thc n và cht
dinh dng t t nhiên. Nhiu loài thy sinh vt, ch yu t rn san hô nh cá Mú,
tôm Hùm đc nuôi bng lng và mang li li nhun rt ln  các tnh ven bin Min
Trung.
Là mt quc gia ven bin, Vit Nam coi trng ngh khai thác thy sn. Tng
tr lng hi sn đc c tính c 3 - 3,5 triu và sn lng khai thác cho phép
khong 1,2 -1,5 triu tn, trong đó khai thác t bin chim 2/3. Xut khu thy sn
mang li gn hai t USD trong nm 2001. Theo thng kê, đn cui nm 1996, trên

600.000 ha mt nc đc s dng cho nuôi trng vi 290.000 ha nuôi nc l và trên
2.000 tri nuôi lng trên sông và bin.

Ngun li phi sinh vt
Ngun li phi sinh vt đc xác đnh là các ngun khoáng sn và nng lng
nm trong hoc trên đáy bin và trong khi nc bao gm cát, cát cha khoáng sn,
cui, khoáng sn hòa tan du và khí hoc nng lng có th tái sinh.
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
22
Trên thm lc đa, nhiu khoáng sn hình thành nh s lng đng gm các loi
cát, vt liu ngun gc sinh hc nh cát san hô, v trai c, phosphorite, thành phn cát
khoáng sn cha vàng, đá qúi hoc qung thic, titan và các kim loi khác, chúng ch
yu phân b  vùng ven b. Khong 30% sn lng thic th gii đc khai thác 
vùng bin Indonesia và Thái Lan. Nguyên liu đá vôi san hô trên b bin là ngun
nguyên liu sn xut vt liu xây dng (Cement, vôi)  nhiu quc gia. Trm tích đáy
bin ca thy vc đi dng hình thành thông qua các sn phm xói mòn ca thm lc
đa lân cn và các đo hoc t b xng ca sinh vt phù du. Cui kt Mangan thng
khá phong phú trên đáy bin sâu 5.000 – 6.000m là hn hp vi Oxid st và Magiê.
Cui kt cng cha hàm lng cao Cobalt, Nickel, đng và các kim loi khác.
Du và khí là dn xut t vt cht hu c và đc phát hin nhiu trên các
thm lc đa và đôi khi  bin sâu.  ông Nam Á lng du thô khai thác t bin
chim 50% tng sn lng. Ngun nc đa nhit đã đc s dng  Nht Bn. Nng
lng mt tri dùng đ phi thc phm t lâu và đang cung cp đin nng nh pin mt
tri  nhiu vùng nhit đi. Ngun nng lng t bin còn bao gm gió, sóng, thy
triu, sinh khi đ mui và dòng chy. Hin nay, nng lng gió, sóng, triu đã mang
li giá tr thng mi.

Du lch bin
Du lch đc đánh giá là mt trong nhng ngành công nghip ln nht th gii
và mang nhiu nét vn hóa xã hi. Vùng ven bin và các đo  vùng nhit đi thu hút
hot đng du lch nh các bãi bin hp dn, các rn san hô đy màu sc, đng thc vt
đa dng, khí hu m áp và c dân thân thin, đa dng v vn hóa. Khách du lch ngày
nay tìm đn các ngun tài nguyên t nhiên nh mt tri, cát và bin.
Trong thp k 60 và 70 hot đng du lch ch coi trng mc tiêu kinh t. T
nhng nm tám mi ngi ta đã quan tâm đn kim soát môi trng, chú trng các
yu t vn hóa xã hi song song vi tìm kim li nhun.
Du lch  các quc gia bin thuc Châu Á - Thái Bình Dng tng trng
nhanh chóng, t 7% nm 1980 đn 12% nm 1992. Khách trong vùng đt ti 58,5 triu
vi thu nhp 43,3 t USD trong nm 1992.
Các loi hình du lch bin rt đa dng gm tm bin, bi ln, câu cá, đua
thuyn, lt sóng, thng thc thiên nhiên và th gin không khí trong lành.

Các ngun li khác
Nhiu sn phm ca bin đc dùng đ trang trí và làm hàng m ngh. San hô
đ và san hô đen đc s dng làm hàng m ngh vi giá tr đt 50 triu USD vào
nm 1982. San hô cng tr thành vt lu nim cho khách du lch. Nhiu loi trai c
đc ch bin làm đ trang sc, đc bit là trai ngc. Sinh vt cnh t bin đang t t
tr thành sn phm có giá tr.  Philippines xut khu cá cnh thu đc 2,5 triu USD
nm 1979.  Srilanka, 50% thu nhp t xut khu thy sn là sinh vt cnh gii quyt
vic làm cho 50.000 ngi và li tc 1,1 triu USD.
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
23

Các đi dng, kênh rch là con đng giao thông ni lin các vùng ca lc
đa. Các hi cng mang li nhiu li nhun cho quc gia s hu chúng.
Khong không gian rng ln ca bin là ni đ m rng din tích ca lc đa.
Cùng vi quá trình ln bin t nhiên, con ngi xây dng các công trình ln bin 
vùng bin nông và sau đó có th xây dng nhng hòn đo nhân to t gn b đn xa
b. Sân bay quc t Kansai ca Nht Bn là mt ví d.
Bin rng ln còn mang chc nng ca mt dây chuyn x lý cht thi. Mt
ngun không quá ln s đc phân hy bi vi khun và các vi sinh vt khác. Mt
khi lng ln Oxid carbon (CO
2
) đc hp th bi các t bào thc vt bin thông qua
quá trình quang hp làm gim tác nhân gây hiu ng nhà kính.
Các h sinh thái ven b là phng tin cho giáo dc đào to trên nhiu lnh vc.
Rn san hô, rng ngp mn là nhng ni thit lp các trm nghiên cu hoc đa đim
thc tp ca hc sinh. ây cng là nhng mu hình v các nguyên lí sinh hc, sinh
thái mà hc sinh đã hc lý thuyt.
Các qun c bin có giá tr ln v phng din y dc hc. Nhiu cht hóa hc
to ra bi đng, thc vt có tác dng cha tr hoc ngn nga bnh tt. Các ví d đin
hình là Prostalandin trong san hô mm, Tetrodobexin trong cá Nóc, Lysate  Sam,
Lectin trong Hi Sâm Con ngi có th chit các cht hot tính sinh hc này t sinh
vt đ s dng hoc bt chc công thc đ sn xut trên dây chuyn công nghip.

D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
24
NHNG MI E DO I VI CÁC H SINH THÁI BIN

Khai thác quá mc
Khai thác quá mc tc là tc đ s dng s lng ngun li nhanh hn kh
nng phc hi t nhiên hoc nhân to. Quá trình khai thác mt ngun li nào đó din
ra theo mt trình t. u tiên, mt s ngi phát hin ngun li và khai thác theo nhu
cu ca th trng ti ch. K thut khai thác còn đn gin và cha gây hi cho qun
c và ngun li. Nhu cu th trng tng lên, các nhà kinh t bt đu quan tâm, hot
đng khai thác tng cng. Sau đó, đánh bt tr nên rm r vi đu t ln v tài chính
và k thut khai thác mi. Cui cùng, sn lng khai thác gim vì vt quá kh nng
phc hi tr lng, ngh khai thác sp đ và gây ra nhiu vn đ xã hi. Ví d, sn
lng cá đánh bt hàng nm trên toàn th gii tng rt nhanh, trung bình khong 92
triu tn. Bên cnh đó, khong 27 triu tn cá tp coi nh không cn thit đc vt
xung bin cùng vi 21 triu tn cá nc ngt đc đánh bt đã làm cho tng sn
lng ca toàn th gii hàng nm lên đn 140 triu tn. Mc cho phép khai thác hàng
nm ch đt ti đa khong 100 triu tn. Nh vy vic khai thác quá mc ngun li cá
đã dn đn s suy gim ngun li trong nhng nn gn đây, mà c th nht là sn
lng đánh bt trên mi đn v công sut tàu thuyn gim đi rt nhanh.
Bên cnh làm bin mt hoc làm gim s lng ca mt loài, khai thác quá
mc còn liên quan đn cân bng sinh thái ca các qun xã sinh vt. Nh đã tho lun,
chui thc n bt đu t các sinh vt sn xut vi sinh khi to ra là ngun thc n cho
các bc dinh dng cao hn gm các sinh vt n thc vt, n tht và cui cùng là con
ngi. Khi nhng vt nh b khai thác quá mc, sinh vt n thc vt ít b tiêu th hn
và tng v s lng. Ngc li, khi sinh vt n thc vt gim mnh do khai thác, các
loài vt d nh chuyên hóa thc n tr nên him và có th bin mt  nhng vùng nht
đnh. S lng sinh vt n thc vt quá ít còn thun li cho s phát trin tràn ngp ca
rong bin, làm thay đi cu trúc qun xã.
Khai thác quá mc không ch liên quan đn vn đ sinh hc mà còn gây nên
mt tình trng gi là s “quá ti” (over - capacity ). Khái nim này biu hin tính kém
hiu qu kinh t xy ra khi nng lc đánh bt vt quá nhu cu. Theo c tính ca
FAO, nhân loi đã mt đi 15 t USD do đu t quá mc cn thit hoc nôm na là “có

quá nhiu tàu sn bt mà cá thì quá ít”. Thc t  Vit Nam cng cho thy, hiu qu
đánh bt gim gn hai ln trong 10 nm t 1983 - 1992 (Võ & Trng, 1996).
Không ch các loài cá, mc truyn thng b khai thác quá mc mà nhiu loài
sinh vt khác cng đang chu đng tình trng này. Chúng bao gm san hô làm cnh (k
c san hô đ và san hô đen), các loài trai c, hi sâm, tôm hùm.v.v… Mt s hu qu
sinh thái ca vic này đã đc ghi nhn mà ví d đin hình là s đánh bt cn kit c
Tù Và (Charonia tritonis) đã giúp bùng n sao bin gai Acanthaster planci tiêu dit
các rn san hô n  - tây Thái Bình Dng. Ví d ch trong vòng cha đy 3 nm
Sao Bin Gai đã phá hu đn 90 % din tích rn san hô trong mt phm vi rn khong
38 km  vùng bin Guam. Vic đánh bt cá rn cng dang din ra theo chiu hng
tiêu cc. Mt s ni đánh bt quá nhiu các loài cá rn có kh nng n rong, u th
D án Khu Bo tn Bin Hòn Mun
Khoá tp hun Quc gia v Qun lý Khu bo tn bin

H sinh thái-chcc nng Võ S Tun
Hin trng s dng và nhng tác đng
25
Cu gai đen to điu kin thun li cho s phát trin mnh ca các đi tng này.
Rong bin phát trin mnh s cnh tranh giá bám làm hn ch s b sung hoc phc
hi ca san hô. S phát trin mnh ca các loài rong trên rn và s bùng n v mt đ
ca cu gai đen, sao bin gai làm mt cân bng sinh thái trên rn san hô, và cui cùng
các rn dn dn b suy thoái.
Phát trin nuôi trng vùng ven bin mà không có qui hoch hp lí cng có th
đc coi là s dng quá mc h sinh thái. Trong 50 nm qua, khong 50% din tích
rng ngp mn đã bin mt  các nc ASEAN đ tr thành vùng nuôi tôm, cá
(Kenchington 1996). S hy hoi này tác đng trc tip tr li hot đng nuôi trng do
làm thay đi cht lng môi trng, sau đó hn ch s phc hi h sinh thái và thay
đi chui thc n trong bin.

Khai thác hy dit

 tng hiu qu khai thác ngun li không còn phong phú, nhiu phng tin
khai thác hy dit đã đc s dng. ánh cá bng cht n và cht đc là dng thng
gp nht. Cht n tàn phá môi trng và ngui li bin do sóng áp lc to ra trong
nc, gây cht nhiu loi sinh vt bin. Cht n thng đc s dng nhng ni mà cá
thng tp trung nh vùng kim n hoc đ trng. Cá con vi giá tr thng mi thp
nhng quan trng v vai trò ngun ging b tác đng rt ln. Vì vy đánh cá bng cht
n gây ra nhng hu qu lâu dài.
S dng cht đc cc k có hi vì có th gây ra nh hng loi tr lên h sinh
thái, đc bit là rn san hô. Dung dch Cyanide hin đang đc s dng rng rãi nht.
Cht này có kh nng gây cht hu ht sinh vt rn gm cá nh, đng vt không xng
sng, trong đó có san hô. Thông qua mi quan h phc tp ca chui thc n, Cyanua
gây nên tác đng lâu dài lên môi trng và đe da sc khe con ngi và trng thái
sinh vt tiêu th.
Các khai thác hy dit khác cng khá đa dng. Dng c cào gây ra s sáo trn
nn đáy. ánh cá bng đin dit hoc gây hi hu ht các loài cá, bao gm c u trùng
và cá con.
Khai thác hy dit đang là vn đ ln  các quc gia ông Nam Á. Philippines
có l là nc ni ting nht v s dng cht n và cht đc đánh cá. Vit Nam cng
cha ngn chn đc đánh cá bng cht n và hot đng này ph bin  nhiu vùng
bin. S dng cht đc cng bt đu xut hin  vài ni vi s khuyn khích ca các
doanh nhân ngh cá t Hng Kông, ài Loan.

Ô nhim bin
Ô nhim bin là vic đa vào các cht hóa hc hoc s bin đi đc trng vt
lý, hóa sinh hc ca môi trng bin. Các qui trình này gây ra nhng nh hng sinh
lý ca mt s hoc tt c sinh vt bin. Các cht ô nhim nh hng  mc đ khác
nhau lên đi sng sinh vt nh :
- Git cht các đng thc vt đã trng thành
- Gây tr ngi các quá trình sinh lí , đc bit là sinh sn