Tài liệu Cách hạn chế tác dụng phụ của thuốc đái tháo đường docx

Cách hạn chế tác dụng phụ của
thuốc đái tháo đường

Thuốc insulin đường tiêm trị bệnh đái tháo đường týp 1.
Cho đến nay, đái tháo đường (ĐTĐ) vẫn là bệnh chưa thể chữa khỏi hoàn
toàn. Chính vì vậy con người vẫn đang cố gắng để tìm ra nhiều loại thuốc mới
nhằm điều trị ĐTĐ hiệu quả hơn. Hiện nay trên thị trường đang có rất nhiều loại
thuốc điều trị ĐTĐ khác nhau, và ngay một loại thuốc cũng có thể có rất nhiều tên
thương mại khác nhau. Vì vậy, để hiểu rõ tác dụng cũng như cách dùng và cách
hạn chế các tác dụng phụ của các loại thuốc này đóng vai trò cực kỳ quan trọng.
Tại sao các BN ĐTĐ lại phải cần dùng thuốc?
Insulin là hormon do tụy tiết ra, khi dòng máu mang glucose đến các cơ
quan, insulin sẽ giúp glucose đi vào trong tế bào và giúp tế bào sử dụng glucose để
sinh ra năng lượng cho hoạt động của các tế bào. Vì thế khi thiếu insulin, cơ thể sẽ
không sử dụng được glucose, hậu quả là glucose trong máu sẽ tăng cao và xuất
hiện trong nước tiểu.
- Các BN ĐTĐ týp 1, do tụy không sản xuất được insulin nên bắt buộc phải
tiêm insulin. Đối với các BN ĐTĐ týp 2, lúc mới bị bệnh, tụy có thể sản xuất
insulin bình thường thậm chí nhiều hơn bình thường nhưng cơ thể lại không sử
dụng được, một trong các nguyên nhân khiến cơ thể không sử dụng được glucose
là do BN béo hoặc có rối loạn mỡ máu. Điều trị ban đầu BN ĐTĐ týp 2 phải là
chế độ ăn và tập luyện nhằm làm giảm cân và điều chỉnh rối loạn mỡ máu, nếu các
biện pháp này không có tác dụng thì sẽ phải dùng thêm một hoặc nhiều loại thuốc
uống làm hạ đường máu. Còn sau khi được chẩn đoán ĐTĐ týp 2 từ 5-10 năm thì
tụy của đa số các BN này bị giảm hoặc mất khả năng sản xuất insulin, khi đó sẽ
không thể kiểm soát được đường máu dù đã tăng liều các thuốc uống lên tối đa và
các BN sẽ cần phải tiêm insulin.

Tập thể dục vừa sức giúp cải thiện đường huyết trong bệnh đái tháo
đường.

Insulin
Tính theo thời gian tác dụng (thời gian bắt đầu có tác dụng, thời gian có tác
dụng tối đa và thời gian hết tác dụng), có 3 loại insulin thường được dùng hiện nay
là insulin nhanh, insulin bán chậm và insulin hỗn hợp (hay insulin mixtard gồm 2
loại nhanh và bán chậm được trộn theo những tỉ lệ nhất định). Có thể phân biệt lọ
insulin nhanh thường trong suốt còn các loại insulin khác thì có màu đục. Ngoài
những BN ĐTĐ týp 1, tiêm insulin còn được chỉ định cho các BN ĐTĐ týp 2 khi
đã thất bại (không đáp ứng) với các thuốc uống hạ đường máu, khi đường máu
tăng quá cao, bị hôn mê do ĐTĐ hoặc trong các trường hợp đặc biệt như bị nhiễm
trùng nặng, bị tai biến mạch não hoặc bị suy gan, suy thận
Các thuốc uống điều trị ĐTĐ týp 2
Có nhiều nhóm thuốc uống để điều trị ĐTĐ týp 2, mỗi nhóm có cơ chế tác
dụng khác nhau. Các thuốc và nhóm thuốc chính là:
Metformin:
- Metformin được coi là thuốc điều trị đầu tay cho những BN ĐTĐ týp 2 có
béo phì hoặc thừa cân do có tác dụng chính lên sự đề kháng insulin. Metformin có
ưu điểm nổi bật là không làm tăng cân và cũng không gây hạ đường máu quá thấp.
Các tác dụng phụ của thuốc có thể là gây đầy bụng, buồn nôn, tiêu chảy Nên
uống các thuốc metformin ngay sau bữa ăn. Không dùng metformin khi có suy
thận, suy gan, suy hô hấp. Phải thận trọng khi dùng cho những BN lớn tuổi.
Các thuốc nhóm sulfonylurea
- Nhóm sulfonylurea là những thuốc điều trị ĐTĐ týp 2 được dùng phổ
biến nhất, nó có tác dụng chính là kích thích tụy tăng tiết insulin. Tác dụng phụ
của thuốc có thể là gây tăng cân tuy không nhiều (1-2kg) và hạ đường máu quá
thấp (hay gặp khi dùng chlopropamide và glibenclamide) nhất là ở những BN già,
BN có bệnh gan hoặc thận. Nhóm thuốc này thường phải dùng 2-3 lần mỗi ngày,
uống vào trước bữa ăn.
Các thiazolidinediones (TZD)
Các thuốc TZD có tác dụng làm tăng tác dụng của insulin tại các mô trong
cơ thể nhưng không làm tăng tiết insulin. Ngoài ra nó còn có tác dụng làm giảm

rối loạn mỡ máu. Điều trị TZD thường gây tăng cân (khoảng 2-4kg/24 tháng), chủ
yếu do làm tăng tích trữ mỡ dưới da và một phần do giữ nước. Vì vậy cần thận
trọng khi điều trị TZD cho các BN bị suy tim hoặc có bệnh tim, viêm gan hoặc có
men gan tăng cao.
Acarbos:
Tăng đường máu sau bữa ăn khá phổ biến ở các BN ĐTĐ týp 2. Men alpha-
glucosidase có vai trò quan trọng trong việc tiêu hoá và hấp thu thức ăn. Acarbose
ức chế men alpha-glucosidase nên sẽ làm chậm quá trình hấp thu carbonhydrate ở
đường tiêu hoá, nhờ đó làm giảm mức độ tăng đường máu sau bữa ăn. Acarbose
có thể được dùng riêng lẻ cùng chế độ ăn kiêng hoặc dùng phối hợp với
sulfonylurea, metformin hoặc insulin. Tác dụng phụ của acarbose là gây đầy hơi
và sôi bụng, đôi khi gặp đau bụng và tiêu chảy. Để khắc phục thì nên uống thuốc
vào giữa bữa ăn, bắt đầu bằng liều thấp và tăng liều từ từ.
Các thuốc uống điều trị ĐTĐ týp 2 khác:
- Novonorm có tác dụng tương tự sulfonylurea nhưng kích thích tiết insulin
sớm hơn. Vì vậy nó thường được dùng vào đầu bữa ăn, và làm giảm đường máu
sau bữa ăn.
- Mediator cũng có tác dụng trên cả sự đề kháng insulin và rối loạn mỡ máu
nhưng kém hơn so với metformin. Có thể điều trị mediator đơn thuần hoặc phối
hợp với sulfonylurea
Điều trị phối hợp các thuốc:
Theo các khuyến cáo mới của Hội ĐTĐ Mỹ thì khi dùng một thuốc mà
không kiểm soát được đường máu thì nên điều trị phối hợp sớm 2 hoặc 3 loại
thuốc uống với nhau hoặc với insulin. Điều trị phối hợp rất có lợi vì cùng lúc nó
tác dụng lên nhiều khâu, nhiều rối loạn khác nhau của quá trình sinh bệnh ĐTĐ
týp 2.
Các thuốc có thể phối hợp cùng nhau là:
- Sulfonylurea + metformin hoặc acarbose hoặc TZD.
- Metformin + acarbose hoặc TZD.
- Insulin + sulfonyurea hoặc metformin hoặc acarbose.

Đánh giá tác dụng của thuốc điều trị ĐTĐ
Muốn biết các thuốc mà mình đang sử dụng có tác dụng tốt hay không thì
bắt buộc phải kiểm tra đường máu. Khi mới bắt đầu điều trị hoặc thay đổi chế độ
điều trị, các bạn cần thử 3-4 lần mỗi ngày, bao gồm đo đường máu trước và sau
bữa ăn 2 giờ. Còn khi đường máu đã ổn định thì vẫn cần đo 2-3 lần mỗi tuần. Hãy
ghi lại kết quả để thông báo cho bác sĩ biết khi bạn đi khám bệnh và hỏi bác sĩ
xem đường máu của mình đã được kiểm soát tốt chưa. Theo hội ĐTĐ Mỹ, đường
máu của các BN ĐTĐ được coi là an toàn nếu nằm trong khoảng sau:
- Trước bữa ăn: 5,0–7,2 mmol/L.
- Sau ăn 1 – 2 giờ: nhỏ hơn 10 mmol/L.
- Trước lúc đi ngủ: 6,0 – 8,3 mmol/L.
Tóm lại: Trong công cuộc đấu tranh phòng ngừa và điều trị bệnh ĐTĐ,
chắc chắn sẽ ngày càng có nhiều loại và nhiều dạng thuốc mới ra đời. Chúng ta
hoàn toàn có quyền hy vọng trong tương lai sẽ chữa khỏi bệnh ĐTĐ. Tuy nhiên
hành động thiết thực bây giờ là những BN ĐTĐ hãy tìm hiểu rõ các loại thuốc
ĐTĐ mà bạn đã, đang và sẽ phải dùng để dùng thuốc đúng cách nhằm điều trị tốt
nhất bệnh ĐTĐ.