Sự lựa chọn ngành học của sinh viên trường đại học bạc liêu

Tóm tắt
Lựa chọn đúng đắn một ngành học sao cho phù hợp với bản thân cá nhân, gia
đình và đáp ứng đƣợc nhu cầu về nguồn nhân lực của xã hội là một trong những
quyết định quan trọng đối với mỗi cá nhân con ngƣời. Tuy nhiên, thực tế cho thấy
việc chọn ngành học của học sinh trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu
trong thời gian qua chƣa đáp ứng tốt các tiêu chí chọn ngành, các em khi chọn
ngành học chƣa dựa trên nhu cầu, khả năng, hứng thú của bản thân cũng nhƣ nhu
cầu về nguồn nhân lực của xã hội, mà phần lớn sự chọn lựa ngành học của các em
chịu sự tác động của các yếu tố khách quan bên ngoài nhƣ chọn theo bạn bè, chọn
vì thấy ngành đó sau khi ra trƣờng đi làm có thu nhập cao ... Từ đó dẫn đến việc các
em sau khi chọn ngành học, vào học đƣợc một thời gian thì cảm thấy chán, cảm
thấy không phù hợp với bản thân.
Do vậy, đề tài Sự lựa chọn ngành học của sinh viên Trƣờng Đại học Bạc
Liêu, nhằm tìm ra các yếu tố có ảnh hƣởng đến việc chọn ngành học. Trên cơ sở đó
đề xuất các giải pháp cho sự lựa chọn ngành học và công tác tƣ vấn tuyển sinh phù
hợp với khả năng của ngƣời học.
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận - kiến nghị, nội dung luận văn gồm có 3
chƣơng. Cụ thể nhƣ sau:
Chƣơng 1: Cơ sở lí luận về sự lựa chọn ngành học. Chƣơng này tổng hợp các
lí thuyết cần thiết về sự lựa chọn ngành học nhƣ các thuật ngữ, khái niệm, các yếu
tố ảnh hƣởng đến sự lựa chọn ngành học, …
Chƣơng 2: Thực trạng sự lựa chọn ngành học của sinh viên trƣờng Đại học
Bạc Liêu. Chƣơng này trình bày kết quả khảo sát và thực trạng hoạt động chọn
ngành học của sinh viên Đại học Bạc Liêu.
Chƣơng 3: Đề xuất giải pháp. Chƣơng này trình bày 2 vấn đề sau: Một là,
giải pháp cho sự lựa chọn ngành học và công tác tuyển sinh phù hợp với khả năng
của ngƣời học (có 2 giải pháp); Hai là, kết quả đánh giá của chuyên gia về mức độ
cấp thiết, phù hợp và tính khả thi của các giải pháp.

iv

ABSTRACT
The right choice of a study field that suits and meets the needs of human
resources is one of the important decisions for everyone. However, the reality show
the choice of majors for high school students in Bac Lieu province has not met the
criteria for choosing a major. When choosing a field of study not based on the
needs, abilities, interests of themselves as well as the needs of human resources of
society, but most of the choice of majors of students is influenced by the weak
external objective factors such as choosing according to friends, choosing because
that industry after graduating to work has a high income ... From there, it leads to
the students after choosing majors, to learn for a while, then give birth tablets feel
bored, feel unsuitable for themselves.
Therefore, the research topic "BLU Students’ Field of Study Choice" aims to
find out the factors that influence the choice of the major. On that basis, the author
proposes solutions to help learners choose their majors and admissions counseling
appropriate to their abilities. In addition to the introduction and conclusion recommendations, the thesis consists of 3 chapters, as follows:
Chapter 1: Rationale for choosing field of study. This chapter shows the
necessary theories about the choice of majors such as terms, concepts, factors
affecting the study choice of the learner, etc.
Chapter 2: Current situation of study field selection of students in Bac Lieu
University (BLU). This chapter presents the survey results and the situation of
choosing majors of BLU students.
Chapter 3: Proposed solutions. This chapter presents two issues: Firstly, the
solution for choosing majors and admission work to suit the ability of the learners
(there are 2 solutions); Secondly, the expert's evaluation of the urgency, relevance,
and feasibility of the solutions.

v

MỤC LỤC
TRANG
Trang tựa
Quyết định giao đề tài
Lí lịch cá nhân ................................................................................................................ i
Lời cam đoan ................................................................................................................. ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................... iii
Tóm tắt ......................................................................................................................... iv
Mục lục .......................................................................................................................... vi
Danh sách các chữ viết tắt ............................................................................................. ix
Danh sách các hình......................................................................................................... x
Danh sách các bảng ...................................................................................................... xi
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................... 2
2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................. 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................. 4
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .......................................................................... 4
5. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................................ 4
6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................... 4
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................................... 5
8. Đóng góp của Luận văn ............................................................................................ 5
9. Cấu trúc của Luận văn ............................................................................................... 5
PHẦN NỘI DUNG ....................................................................................................... 6
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ LỰA CHỌN NGÀNH HỌC ................... 7
1.1. Tổng quan về sự lựa chọn ngành học .................................................................. 7
1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới ...................................................................................... 7
1.1.2. Nghiên cứu trong nƣớc....................................................................................... 10
1.2. Các khái niệm cơ bản .......................................................................................... 12
1.2.1. Ngành học ......................................................................................................... 12

vi


1.2.2. Sự lựa chọn ngành học ...................................................................................... 13
1.2.3. Nghề nghiệp ...................................................................................................... 15
1.2.4. Chọn nghề nghiệp ............................................................................................. 16
1.2.5. Tƣ vấn nghề nghiệp ............................................................................................ 17
1.3. Một số vấn đề lí luận về sự lựa chọn ngành học ............................................... 18
1.3.1. Lựa chọn ngành học và tính chất của nó ........................................................... 18
1.3.2. Ngun nhân chọn ngành học không phù hợp .................................................. 19
1.3.3. Những yếu tố ảnh hƣởng đến sự lựa chọn ngành học ....................................... 21
Kết luận chƣơng 1 ....................................................................................................... 31
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG SỰ LỰA CHỌN NGÀNH HỌC CỦA SINH
VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC BẠC LIÊU .................................................................. 32
2.1. Khái quát về trƣờng Đại học Bạc Liêu ............................................................. 32
2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển ........................................................................ 32
2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ ........................................................................................ 33
2.1.3. Cơ cấu tổ chức ................................................................................................... 33
2.1.4. Về công tác đào tạo ............................................................................................ 34
2.2. Tổ chức khảo sát các yếu tố ảnh hƣởng đến sự lựa chọn ngành học của
sinh viên trƣờng Đại học Bạc Liêu ........................................................................... 34
2.2.1. Mục tiêu khảo sát ............................................................................................... 34
2.2.2. Mẫu khảo sát ..................................................................................................... 34
2.2.3. Phƣơng pháp khảo sát ....................................................................................... 35
2.2.4. Các yếu tố khảo sát ........................................................................................... 36
2.2.5. Xây dựng thang đo ............................................................................................ 37
2.2.6. Đánh giá độ tin cậy của thang đo ....................................................................... 39
2.3. Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố đến sự lựa chọn ngành học của sinh viên
trƣờng Đại học Bạc Liêu ............................................................................................. 39
2.3.1. Yếu tố bản thân ................................................................................................. 39

2.3.2. Yếu tố gia đình .................................................................................................. 43
2.3.3. Yếu tố bạn bè .................................................................................................... 45

vii


2.3.4. Yếu tố thông tin ngành học ............................................................................... 48
2.3.5. Yếu tố kinh tế .................................................................................................... 52
2.3.6. Yếu tố trƣờng ĐHBL ........................................................................................ 56
2.4. Ngun nhân khơng hài lịng về việc lựa chọn ngành học của sinh viên
trƣờng Đại học Bạc Liêu ........................................................................................... 60
Kết luận chƣơng 2 ....................................................................................................... 62
CHƢƠNG 3: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP CHO SỰ LỰA CHỌN NGÀNH HỌC
VÀ CÔNG TÁC TƢ VẤN TUYỂN SINH PHÙ HỢP VỚI KHẢ NĂNG CỦA
NGƢỜI HỌC ............................................................................................................. 63
3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp ..................................................................................... 63
3.1.1. Cơ sở pháp lí ..................................................................................................... 63
3.1.2. Cơ sở thực tiễn .................................................................................................. 65
3.1.3. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp ...................................................................... 66
3.2. Giải pháp cho sự lựa chọn ngành học và công tác tƣ vấn tuyển sinh phù
hợp với khả năng của ngƣời học .............................................................................. 67
3.2.1. Giải pháp 1: Đổi mới hình thức tổ chức tƣ vấn tuyển sinh của trƣờng Đại học
Bạc Liêu ...................................................................................................................... 67
3.2.2. Giải pháp 2: Trƣờng ĐHBL liên kết với các trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh
Bạc Liêu cho học sinh thực hiện bài test về giáo dục hƣớng nghiệp của Holland
thông qua website của trƣờng ĐHBL ......................................................................... 71
3.3. Kiểm nghiệm các giải pháp đề xuất .................................................................. 73
3.3.1. Mục đích ............................................................................................................ 73
3.3.2. Đối tƣợng .......................................................................................................... 74
3.3.3. Cách thức thực hiện ........................................................................................... 74

3.3.4. Kết quả kiểm nghiệm ........................................................................................ 74
Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................................ 85
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................. 86
Tài liệu tham khảo ..................................................................................................... 91
Phụ lục ......................................................................................................................... 96

viii


DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

CHỮ VIẾT TẮT

NỘI DUNG CHỮ VIẾT TẮT

1

CNH

Cơng nghiệp hóa

2

ĐHBL

Đại học Bạc Liêu

3

GDHN

Giáo dục hƣớng nghiệp

4

GD&ĐT

Giáo dục và Đào tạo

5

GS

Giáo sƣ

6

HS

Học sinh

7

SV

Sinh viên

8

HĐH

Hiện đại hóa

9

KHXH

Khoa học xã hội

10

KTTH - HN

Kĩ thuật tổng hợp - hƣớng nghiệp

11

THCS

Trung học cơ sở

12

THPT

Trung học phổ thơng

13

TPHCM

Thành phố Hồ Chí Minh

14

TS

Tiến sĩ

15

TW

Trung ƣơng

ix


DANH SÁCH CÁC HÌNH
Trang
Hình 1.1:Sơ đồ vùng chọn nghề tối ƣu

27

Hình 1.2: Mơ hình mã Holland

28

Hình 1.3: Các yếu tố ảnh hƣởng đến sự lựa chọn ngành học

30

Hình 2.1. Trƣờng Đại học Bạc Liêu

32

Hình 2.2: Các yếu tố tác động đến sự lựa chọn ngành học

36

x


DANH SÁCH CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Thang đo các thành phần ảnh hƣởng đến việc chọn ngành học

37

Bảng 2.2. Ảnh hƣởng của Bản thân đến sự lựa chọn ngành học

40

Bảng 2.3. Ảnh hƣởng của Gia đình đến sự lựa chọn ngành học

44

Bảng 2.4. Ảnh hƣởng của Bạn bè đến sự lựa chọn ngành học

46

Bảng 2.5. Ảnh hƣởng của Thông tin ngành học đến sự lựa chọn ngành học

49

Bảng 2.6. Ảnh hƣởng của Kinh tế đến sự lựa chọn ngành học

52

Bảng 2.7. Ảnh hƣởng của Trƣờng ĐHBL đến sự lựa chọn ngành học

56

Bảng 3.1. Mức độ cần thiết của các giải pháp

76

Bảng 3.2. Mức độ phù hợp của các giải pháp

78

Bảng 3.3. Mức độ khả thi của các giải pháp

81

xi


PHẦN MỞ ĐẦU

1


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chất lƣợng sống, sự phát triển của mỗi cá nhân nói riêng và sự phát triển của
xã hội nói chung đƣợc quyết định bởi nhiều yếu tố. Trong đó, sự lựa chọn đúng đắn
một ngành học sao cho phù hợp với bản thân cá nhân và đáp ứng đƣợc nhu cầu về
nhân lực của xã hội đƣợc coi là yếu tố quan trọng hàng đầu. Vì khi lựa chọn đƣợc
một ngành học phù hợp với khả năng, điều kiện của bản thân sẽ giúp cho mỗi cá
nhân có thể phát triển đƣợc tài năng, sở trƣờng của mình. Từ đó tạo ra hứng thú
trong học tập, sự quyết tâm đeo đuổi đến cùng ngành học - nghề nghiệp mà mình đã
lựa chọn. Đồng thời, việc lựa chọn đƣợc một ngành học đáp ứng đƣợc nhu cầu về
nhân lực của xã hội cũng góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho cá nhân sau khi ra
trƣờng có đƣợc một cơng ăn việc làm ổn định, góp phần đảm bảo cuộc sống của cá
nhân và gia đình cũng nhƣ góp phần giúp cho xã hội tránh đƣợc tình trạng “thừa
thầy thiếu thợ”, nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực cho xã hội, đảm bảo đƣợc sự
cân đối giữa đặc điểm cá nhân với yêu cầu nghề nghiệp và nhu cầu của xã hội đối
với các ngành nghề.
Tại khoản 1, điều 20 của Bộ luật lao động nƣớc ta có ghi: “Mọi người có
quyền tự do chọn nghề và học nghề phù hợp với nhu cầu việc làm của mình”. Điều
này khẳng định tất cả mọi cá nhân đều có quyền tự do lựa chọn cho mình một nghề
nghiệp - một con đƣờng vào đời dựa trên khả năng, nhu cầu của bản thân. Và việc
lựa chọn đó cịn thể hiện quyền và trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với bản thân,
gia đình và xã hội.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy phần đông các em học sinh THPT ở địa bàn tỉnh
Bạc Liêu, đặc biệt là các em ở các huyện do điều kiện kinh tế, xã hội còn chƣa phát
triển nhiều nên khi chọn ngành học - nghề nghiệp tƣơng lai cho mình, các em chƣa,
hoặc có rất ít các thơng tin về ngành học mà mình muốn chọn nói riêng và các

thơng tin về các ngành nghề nói chung. Do đó, chƣa biết lựa chọn dựa trên khả
năng, sở thích của bản thân, mà chỉ chọn đại, chọn theo sự rủ rê từ bạn bè, hoặc
chọn theo sự định hƣớng từ phía những ngƣời thân trong gia đình … Từ đó dẫn đến

2


việc sau một thời gian theo học tại các trƣờng Cao đẳng, Đại học sinh viên bắt đầu
cảm thấy chán, khơng hài lịng với sự lựa chọn của mình. Kết quả là mất hứng thú
trong học tập, không muốn tiếp tục học, kết quả học tập yếu, kém, số môn phải học
lại ngày càng nhiều, muốn chuyển ngành, …
Từ những lí do trên có thể khẳng định rằng, sự lựa chọn ngành học của học
sinh THPT là hết sức quan trọng. Nó khơng những ảnh hƣởng trực tiếp đến cuộc
sống tƣơng lai của bản thân học sinh, mà còn ảnh hƣởng đến gia đình, đến lợi ích
của cộng đồng và xã hội. Khi xã hội càng ngày càng phát triển, nghề nghiệp trong
xã hội càng ngày càng phong phú hơn, đa dạng hơn và có những chuyển biến sâu
sắc hơn thì việc lựa chọn đƣợc một ngành học phù hợp với khả năng, nguyện vọng
của bản thân là một thách thức lớn đối với học sinh THPT. Vậy, vấn đề đặt ra là:
bằng cách nào có thể giúp học sinh THPT có đƣợc sự lựa chọn ngành học một cách
đúng đắn và khoa học, tức là sự lựa chọn đó phải phù hợp với nhu cầu, nguyện
vọng, năng lực của cá nhân chứ khơng phải lựa chọn vì sự tác động của các yếu tố
bên ngồi hay chọn đại vì thiếu thơng tin, thiếu hiểu biết về ngành nghề.
Chính vì những điều trên, tác giả quyết định chọn đề tài “Sự lựa chọn ngành
học của sinh viên Trường Đại học Bạc Liêu” để tìm hiểu về những yếu tố tác động
đến việc chọn ngành học của sinh viên. Trên cơ sở đó, đề xuất một số giải pháp cho
sự lựa chọn ngành học và công tác tƣ vấn tuyển sinh của trƣờng góp phần giúp học
sinh THPT có sự lựa chọn ngành học phù hợp với khả năng của bản thân và nhu cầu
của xã hội. Từ đó giúp học sinh khi vào học tại các trƣờng Cao đẳng, Đại học sẽ có
lịng say mê, gắn bó với ngành học mà học sinh đã chọn và có ý chí vƣợt qua những
khó khăn, cản trở trong q trình học, quyết theo đuổi đến cùng, tránh việc lãng phí

thời gian, cơng sức, tiền của khi chọn không đúng ngành học.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Đánh giá thực trạng các yếu tố tác động đến việc lựa chọn ngành học của
sinh viên trƣờng Đại học Bạc Liêu, từ đó đề xuất giải pháp cho sự lựa chọn ngành
học và công tác tƣ vấn tuyển sinh phù hợp với khả năng của ngƣời học.

3


3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nhiệm vụ 1: Nghiên cứu cơ sở lí luận về việc lựa chọn ngành học của sinh
viên.
- Nhiệm vụ 2: Nghiên cứu thực trạng việc lựa chọn ngành học của sinh viên
trƣờng Đại học Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu.
- Nhiệm vụ 3: Nghiên cứu đề xuất biện pháp cho sự lựa chọn ngành học và
công tác tƣ vấn tuyển sinh phù hợp với khả năng của ngƣời học.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình quyết định, lựa chọn ngành học của sinh
viên trƣờng Đại học Bạc Liêu.
- Đối tƣợng nghiên cứu: Các yếu tố ảnh hƣởng đến việc lựa chọn ngành học
của sinh viên trƣờng Đại học Bạc Liêu.
5. Giả thuyết nghiên cứu
Việc lựa chọn ngành học của sinh viên trƣờng Đại học Bạc Liêu phần lớn do
các yếu tố bên ngồi chi phối, ít phù hợp với khả năng, năng lực của bản thân sinh
viên. Do đó động cơ học tập thấp. Nếu triển khai các biện pháp nhƣ ngƣời nghiên
cứu đề xuất thì việc chọn ngành học của ngƣời học sẽ phù hợp với năng lực bản
thân của họ. Từ đó thúc đẩy động cơ học tập của ngƣời học.
6. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung, đề tài này thuộc loại đề tài mơ tả. Vì vậy, nội dung của đề tài
chỉ đi sâu nghiên cứu, mô tả về sự lựa chọn ngành học của sinh viên trƣờng Đại học

Bạc Liêu và các yếu tố tác động đến việc lựa chọn ngành học của họ.
Về địa bàn nghiên cứu, đề tài này chỉ nghiên cứu sinh viên chính qui tại bốn
khoa của trƣờng Đại học Bạc Liêu:
(1) Khoa Sƣ phạm
(2) Khoa Kinh tế - Luật
(3) Khoa Công nghệ thông tin
(4) Khoa Nông nghiệp

4


7. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận: Đề tài sử dụng phƣơng pháp này để phân
tích, tổng hợp, hệ thống hóa các nghiên cứu lí luận cũng nhƣ thực tiễn về việc đánh
giá sự lựa chọn ngành học đã đƣợc công bố trên các ấn phẩm trong và ngồi nƣớc
để làm cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu.
- Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: (1) Sử dụng phƣơng pháp khảo sát bằng
bảng hỏi để khảo sát sinh viên tại 4 khoa của trƣờng Đại học Bạc Liêu nhằm tìm
hiểu về thực trạng việc chọn ngành học của sinh viên; (2) Sử dụng phƣơng pháp
chuyên gia để tham khảo ý kiến về mức độ cần thiết, sự phù hợp và khả thi của các
giải pháp đề xuất.
- Các phƣơng pháp thống kê toán học: Sử dụng phần mềm SPSS 20 để xử lí
các thơng tin thu đƣợc. Trên cơ sở đó, rút ra các kết luận mang tính khái quát và cần
thiết cho đề tài.
8. Đóng góp của luận văn
- Một, góp phần làm phong phú thêm cơ sở lí luận của lĩnh vực nghiên cứu
về sự lựa chọn ngành học và định hƣớng nghề nghiệp.
- Hai, đã xây dựng đƣợc mơ hình nghiên cứu về sự lựa chọn ngành học của
sinh viên trƣờng Đại học Bạc Liêu với 6 nhân tố là: Bản thân, Gia đình, Bạn bè,
Thơng tin ngành học, Kinh tế và Nhà trƣờng.

- Ba, trên cơ sở nghiên cứu về những nhân tố ảnh hƣởng đến sự lựa chọn
ngành học của sinh viên trƣờng Đại học Bạc Liêu, đề tài đã có những đề xuất, kiến
nghị cụ thể phù hợp với tình hình thực tế của địa phƣơng.
9. Cấu trúc của luận văn
Luận văn gồm có 3 chƣơng chính. Cụ thể nhƣ sau:
- Chƣơng 1: Cơ sở lí luận về sự lựa chọn ngành học.
- Chƣơng 2: Thực trạng sự lựa chọn ngành học của sinh viên trƣờng
Đại học Bạc Liêu.
- Chƣơng 3: Đề xuất giải pháp cho sự lựa chọn ngành học và công tác
tƣ vấn tuyển sinh phù hợp với khả năng của ngƣời học.

5


PHẦN NỘI DUNG

6


Chƣơng 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ SỰ LỰA CHỌN NGÀNH HỌC
1.1. Tổng quan về sự lựa chọn ngành học
1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới
Việc định hƣớng về sự lựa chọn ngành học - nghề nghiệp cho thế hệ trẻ, tƣ
tƣởng này đã có từ thời Hy Lạp cổ đại, mà cụ thể là nhà triết gia nổi tiếng Platon đã
quan niệm rằng ông trời khi tạo ra con ngƣời đã nhào nặn họ với vàng, bạc, đồng.
Từ đó tạo ra 3 loại ngƣời: (1) Những ngƣời vàng là những ngƣời làm khoa học,
quản lí nhà nƣớc hoặc nghệ thuật; (2) Những ngƣời bạc là những chiến binh bảo vệ
đất nƣớc; (3) Những ngƣời đồng là những thợ thủ công, nông dân và nô lệ - họ là

những ngƣời gánh trên vai tất cả sự nặng nhọc của lao động cơ bắp. Cịn Ở thời
Khổng Tử, ơng cho rằng khi chọn nghề nghiệp thì nên chọn theo sở thích, sự hứng
thú, sự đam mê thật sự của bản thân vì chỉ có sự đam mê, sự hứng thú, tình u với
cơng việc mới giúp con ngƣời thành công trên con đƣờng sự nghiệp của mình. Có
đam mê, có tình u với ngành học - với nghề nghiệp sau này của bản thân thì mới
có thể giúp con ngƣời vƣợt qua những khó khăn, cản trở trong cuộc sống để quyết
tâm theo đuổi đến cùng con đƣờng sự nghiệp mà bản thân đã lựa chọn.
Holland (1971) đã nghiên cứu và chỉ ra mối liên hệ giữa tính cách con ngƣời
và nghề nghiệp. Đó là, mỗi kiểu tính cách tƣơng ứng với một lĩnh vực nghề nghiệp
mà mỗi cá nhân có thể chọn để có đƣợc một cơng việc tốt nhất. Quan điểm này đã
đƣợc dùng rộng rãi trong nghiên cứu thực tiễn hƣớng nghiệp trên thế giới. Holland
chia con ngƣời thành sáu kiểu tính cách và đƣợc viết tắt là RIASEC.
1. R: realistic (Ngƣời thực tế)

 Lĩnh vực kĩ thuật

2. I: investigative (Ngƣời tìm tịi nghiên cứu)

 Lĩnh vực nghiên cứu

3. A: artist (Ngƣời có tính nghệ sĩ)

 Lĩnh vực nghệ thuật

4. S: social (Ngƣời xã hội)

 Lĩnh vực xã hội

5. E: enterprising (Ngƣời lãnh đạo)

 Lĩnh vực kinh doanh

6. C: conventional (Ngƣời lề lối)

 Lĩnh vực tổ chức

7


Với bộ test của mình, Holland đã giúp mỗi cá nhân tự phát hiện ra con ngƣời
nổi trội tiềm ẩn bên trong để từ đó bƣớc đầu biết đƣợc khả năng của bản thân trong
việc chọn ngành nghề và có thể tự định hƣớng ngành nghề cho bản thân. Ngoài việc
xây dựng bộ test trên, Holland còn phân loại các nghề phổ biến ở Mỹ và xây dựng
thành một bộ từ điển, thơng qua đó giúp các cá nhân dễ dàng tra cứu, lựa chọn
những ngành nghề phù hợp với mình hoặc những ngành nghề mà mình quan tâm.
Hiện nay có rất nhiều quốc gia trên thế giới đã và đang sử dụng lý thuyết này của
Holland để xây dựng bộ test hƣớng nghiệp cho mình.
Cùng với đó là bộ trắc nghiệm Wise Mentor của Kynda - Hàn Quốc (2003)
gồm một chuỗi các bài kiểm tra giúp mỗi cá nhân tự đánh giá bản thân, tìm ra
những năng khiếu, các điểm mạnh, điểm yếu, thói quen học tập, khả năng quản lí
thời gian, các hành vi cá nhân đối với mơi trƣờng xung quanh. Các bài kiểm tra
Wise Mentor cịn chỉ ra năng khiếu và thiên hƣớng nghề nghiệp của mỗi ngƣời
nhằm giúp các cá nhân có thể chọn và theo đuổi chuyên ngành - nghề nghiệp phù
hợp nhất với năng lực và đam mê của bản thân. Đồng thời giúp cho giáo viên và
nhà trƣờng hiểu hơn về năng khiếu, sở trƣờng của từng học sinh, từ đó đƣa ra lời
khuyên và tƣ vấn đúng đắn, cũng nhƣ lấy đó làm cơ sở để nâng cấp và phát triển
các phƣơng pháp đào tạo thích hợp với nhu cầu thị trƣờng.
Tang et al (2008) đã áp dụng mơ hình lý thuyết phát triển xã hội nghề nghiệp
để khảo sát các yếu tố tác động đến xu hƣớng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh
trung học. Những phát hiện trong nghiên cứu của ông đã chứng minh tầm quan

trọng của các yếu tố nhƣ: kinh nghiệm học tập, sự tự đánh giá năng lực nghề
nghiệp, lợi ích và kết quả mong đợi đối với quá trình phát triển nghề nghiệp của học
sinh trung học. Theo kết quả nghiên cứu của ông, để can thiệp thành công trong
việc định hƣớng chọn ngành cho học sinh thì cần phải xem xét đến những mối quan
hệ phức tạp giữa các yếu tố và cần phải biết kết hợp các biện pháp can thiệp ở mức
độ đa hệ thống. Ngoài ra, nghiên cứu của Tang et al (2008) còn cho rằng vai trò của
các nhà tƣ vấn là hết sức cần thiết trong quá trình phát triển và thực hiện chƣơng

8


trình phát triển nghề nghiệp tồn diện, giúp học sinh phát triển năng lực nghề
nghiệp của họ thông qua các hoạt động học tập thiết thực.
Kniveton (2004) trên cơ sở khảo sát 348 thanh thiếu niên (trong đó có 174
nam và 174 nữ) tuổi từ 14 đến 18 đã đƣa ra kết luận cho rằng nhà trƣờng và gia
đình đều có ảnh hƣởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp của học sinh thông qua việc
cung cấp những thông tin, hƣớng dẫn trực tiếp hoặc gián tiếp. Giáo viên có thể xác
định những năng khiếu và khả năng của học sinh, qua đó khuyến khích học sinh
tham gia các hoạt động ngoại khoá, tham gia lao động hƣớng nghiệp hoặc tham
quan những cơ sở sản xuất. Còn phụ huynh học sinh có ảnh hƣởng rất lớn đến việc
cung cấp những hỗ trợ thích hợp nhất định cho sự lựa chọn nghề nghiệp của học
sinh. Ngoài ra, khi lựa chọn ngành nghề học sinh còn chịu sự tác động của anh chị
em trong gia đình, bạn bè và các yếu tố khác.
Nghiên cứu của Borchert (2002) về các nhân tố lựa chọn nghề nghiệp của
các học sinh trung học trên cơ sở khảo sát 325 học sinh trung học của trƣờng Trung
học Germantown, bang Wisconsin, tác giả đã chỉ ra ba nhóm yếu tố chính ảnh
hƣởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp của sinh viên là: môi trƣờng (environment), cơ
hội (opprtunity) và đặc điểm cá nhân (personality). Trong đó, ơng cho rằng yếu tố
đặc điểm cá nhân có ảnh hƣởng quan trọng nhất đến sự chọn lựa nghề nghiệp của
học sinh trung học.

Chapman (1981) khi nghiên cứu về việc lựa chọn trƣờng của các em học sinh
cũng cho rằng, học sinh khi lựa chọn thƣờng bị tác động mạnh mẽ bởi những lời
khuyên nhủ, thuyết phục của gia đình và bạn bè. Ngoài ra, các yếu tố cố định của
trƣờng đại học nhƣ: học phí, vị trí địa lý, chính sách hỗ trợ về chi phí hay mơi
trƣờng ký túc xá cũng có ảnh hƣởng đến quyết định chọn trƣờng của học sinh.
Trong nghiên cứu của mình, ơng cịn nhấn mạnh đến tầm ảnh hƣởng của các
trƣờng, các cơ sở đào tạo đến quyết định lựa chọn trƣờng của học sinh và các yếu tố
tự thân của cá nhân học sinh là một trong những yếu tố có ảnh hƣởng đến quyết
định chọn trƣờng của bản thân họ.

9


Tóm lại, các tác giả trên đã đề cập những yếu tố tác động, ảnh hƣởng đến
việc chọn ngành nghề của học sinh xoay quanh những vấn đề nhƣ gia đình, bạn bè,
uy tín của nhà trƣờng, danh tiếng của đội ngũ giáo viên, khả năng, sở thích, đam
mê, mơi trƣờng, cơ hội nghề nghiệp sau này của cá nhân.
1.1.2. Nghiên cứu trong nƣớc
Ở Việt Nam, vào đầu những năm 80 của thế kỉ XX, vấn đề định hƣớng ngành
nghề cho ngƣời học đã đƣợc chú ý và quan tâm. Đƣợc thể hiện thông qua các văn
bản pháp qui nhƣ: Quyết định 126/CP kí ngày 19/3/1981 của Chính phủ về công tác
hƣớng nghiệp trong trƣờng phổ thông và sử dụng hợp lí học sinh các cấp phổ thơng
cơ sở và phổ thông trung học tốt nghiệp ra trƣờng. Quyết định này đã mang lại tính
pháp lí cho hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp ở Việt Nam; Thông tƣ 31/TT - 1981,
kí ngày 17/11/ 1981 do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành đã đề cập đến vấn đề về
hƣớng nghiệp nhƣ sau: (1) Vị trí và nhiệm vụ của công tác hƣớng nghiệp; (2) Việc
tiến hành công tác hƣớng nghiệp trong nhà trƣờng phổ thông; (3) Bƣớc đi trong thời
gian tới, qui định bốn hình thức giáo dục hƣớng nghiệp trong nhà trƣờng phổ thông
là: Hƣớng nghiệp qua các môn học; Hƣớng nghiệp qua hoạt động lao động sản xuất;
Hƣớng nghiệp qua việc giới thiệu các ngành nghề; Hƣớng nghiệp qua các hoạt động

ngoại khóa; Chỉ thị 33/2003/CT - BGD&ĐT do Bộ trƣởng Bộ Giáo dục và Đào tạo
Nguyễn Minh Hiển kí ngày 27/7/2003 cũng đã đề cập đến vấn đề về hƣớng nghiệp
nhƣ sau: (1) Xác định nhận thức về giáo dục hƣớng nghiệp; (2) Quán triệt yêu cầu
giáo dục hƣớng nghiệp trong q trình xây dựng, hồn thiện chƣơng trình, biên soạn
sách giáo khoa, sách giáo viên và trong giảng dạy các môn học; (3) Triển khai hoạt
động giáo dục hƣớng nghiệp - tƣ vấn hƣớng nghiệp; (4) Nâng cao chất lƣợng dạy
nghề phổ thông; (5) Xây dựng các trung tâm KTTH - HN; (6) Xã hội hóa giáo dục
hƣớng nghiệp. Luật Giáo dục năm 2005 cũng đã khẳng định: “Giáo dục THPT
nhằm giúp cho học sinh củng cố và phát triển những kết quả của THCS, hoàn thiện
học vấn để tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung học nghề nhiệp, học nghề, và đi
vào cuộc sống sống lao động”.

10


Theo Nguyễn Văn Hộ & Nguyễn Thị Huyền (2006) khi nhận định về vấn đề
chọn nghề và hƣớng nghiệp, các tác giả nhận định rằng nguyên nhân của sự phát
triển đa dạng các ngành nghề trong xã hội là do sự phát triển của nền cơng nghiệp.
Trên cơ sở đó, các tác giả đã đƣa ra kết luận: giáo dục hƣớng nghiệp là một trong
những nhân tố thúc đẩy xã hội và không thể thiếu trong một xã hội phát triển. Nhƣ
vậy, ta thấy rằng để xã hội phát triển và đáp ứng cho nhu cầu thị trƣờng nghề
nghiệp thì địi hỏi xã hội phải có nhiều ngành nghề đa dạng. Vì xu hƣớng chọn
ngành nghề góp phần thúc đẩy sự phát triển nhu cầu nghề nghiệp của xã hội.
Nguyễn Phƣơng Tồn (2011) cho rằng ngƣời có cơng đóng góp to lớn cho
giáo dục hƣớng nghiệp ở Việt Nam chính là Giáo sƣ Phạm Tất Dong, ơng đã có rất
nhiều cơng trình nghiên cứu các vấn đề về lí luận và thực tiễn của giáo dục hƣớng
nghiệp ở Việt Nam nhƣ: xác định mục đích, ý nghĩa, vai trị của hƣớng nghiệp;
hứng thú, nhu cầu và động cơ nghề nghiệp; hệ thống các quan điểm, nguyên tắc
hƣớng nghiệp, các nội dung, phƣơng pháp, biện pháp giáo dục hƣớng nghiệp. Còn
Nguyễn Văn Hộ (2006) đã có những nghiên cứu chuyên sâu về giáo dục hƣớng

nghiệp, ông đã thiết lập và phát triển hệ thống giáo dục hƣớng nghiệp cho học sinh
Việt Nam trong điều kiện phát triển kinh tế - xã hội cụ thể của đất nƣớc. Đồng thời
tác giả đã xây dựng các vấn đề nhƣ: cơ sở lí luận của giáo dục hƣớng nghiệp; tổ
chức giáo dục hƣớng nghiệp trong trƣờng THPT và giảng dạy kĩ thuật ở nhà trƣờng
THPT trong điều kiện kinh tế thị trƣờng và sự nghiệp CNH - HĐH của đất nƣớc.
Nguyễn Văn Tài (2003) đã tiến hành khảo sát hệ thống thứ bậc động cơ chọn
ngành học tại Đại học Quốc gia TPHCM và đƣa ra kết luận cho rằng động cơ thúc
đẩy việc chọn ngành học của sinh viên các trƣờng Đại học trực thuộc Đại học Quốc
gia TPHCM là xuất phát từ sở thích, năng lực, hứng thú, đam mê của bản thân sinh
viên đối với ngành học. Còn các yếu tố nhƣ: điểm tuyển thấp, theo ý kiến của bạn
bè, theo truyền thống của gia đình khơng phải là động cơ chính thúc đẩy sinh viên
lựa chọn ngành học.
Trần Văn Quí & Cao Hào Thi (2009) đã phân tích 227 bảng trả lời của học
sinh lớp 12 năm học 2008 - 2009 của 5 trƣờng THPT tại Quảng Ngãi. Và đƣa ra kết

11


quả có 5 yếu tố ảnh hƣởng đến quyết định lựa chọn trƣờng Đại học của học sinh.
Đó là, (1) Yếu tố cơ hội việc làm trong tƣơng lai; (2) Yếu tố đặc điểm của trƣờng
Đại học; (3) Yếu tố về bản thân cá nhân học sinh; (4) Yếu tố về các cá nhân; (5)
Yếu tố về thông tin của ngành học.
Nguyễn Đức Nghĩa (2004) cho rằng sinh viên khi chọn ngành học thƣờng có
xu hƣớng chọn các ngành đang phát triển trong xã hội hoặc có thể phát triển trong
tƣơng lai, mà chƣa quan tâm đến các ngành cần thiết cho sự phát triển của xã hội.
Bên cạnh đó, ơng cịn cho rằng có một xu thế khác trong việc lựa chọn ngành nghề
của sinh viên là chọn những trƣờng có điểm chuẩn trúng tuyển thấp trong kỳ tuyển
sinh trƣớc để tăng cơ hội trúng tuyển.
Ngoài ra, một số nhà nghiên cứu khác có các đề tài nghiên cứu về vấn đề lựa
chọn nghề nghiệp của học sinh THPT có thể kể đến nhƣ: Lê Thị Thanh (2013),

Nguyễn Thị Thu Hƣơng (2016), Châu Thị Hứa (2015), Phạm Huy Cƣờng (2009),
Nguyễn Văn Tòng (2015), Phan Thị Tố Oanh (2009), Bùi Thị Thanh Hà và Hồ
Ngọc Châm (2014), Nguyễn Thị Ngọc Vũ (2013), Trần Thị Phụng Hà (2014),
Nguyễn Thị Kim Nhung và Lƣơng Thị Thành Vinh (2018), Cao Nhƣ Phúc (2012),
Vũ Thảo My (2011), Nguyễn Hữu Dũng (2005).
Nhƣ vậy, vấn đề về việc lựa chọn nghề nghiệp ở Việt Nam đã đƣợc quan tâm
và nghiên cứu rất nhiều, đặc biệt là trong những năm gần đây. Các nghiên cứu tập
trung vào nghiên cứu xoay quanh các vấn đề nhƣ: tác động của việc chọn ngành
học, định hƣớng nghề nghiệp, hoạt động giáo dục hƣớng nghiệp với mục đích tìm ra
thực trạng của vấn đề hƣớng nghiệp ở Việt Nam. Trên cơ sở đó đề ra biện pháp
nâng cao cơng tác hƣớng nghiệp để giúp học sinh trong quá trình lựa chọn ngành
nghề có cơ sở để đƣa ra quyết định lựa chọn đúng đắn, phù hợp với bản thân, gia
đình và xã hội.
1.2. Các khái niệm cơ bản
1.2.1. Ngành học
Trong thuật ngữ trƣờng đại học các nƣớc Xã hội chủ nghĩa của Ủy ban quốc
gia Liên Xô về giáo dục quốc dân năm 1998 thì “ngành là một lĩnh vực khoa học, kỹ

12


thuật cho phép người học tiếp nhận những kiến thức và kĩ năng mang tính hệ thống
cần có để thực hiện các chức năng lao động trong khuôn khổ của nghề cụ thể.
Ngành phải được ghi trong văn bằng tốt nghiệp đại học”. Còn theo Bảng phân loại
quốc gia của Cộng hịa Belarut - ngành đào tạo và trình độ chun mơn của Bộ đào
tạo Belarut năm 2000 thì “ngành là một loại hình hoạt động lao động địi hỏi những
kiến thức và kĩ năng nhất định được thu nhận thông qua đào tạo hoặc kinh nghiệm
thực tế”.
Theo Luật giáo dục Đại học năm 2019 của Việt Nam thì “ngành là tập hợp
kiến thức và kĩ năng chuyên môn trong phạm vi hoạt động nghề nghiệp, khoa học và

công nghệ, do Bộ Giáo dục và Đào tạo thống kê, phân loại”. (Luật giáo dục Đại
học, 2019, Điều 4, chƣơng I).
Nhƣ vậy, ngành học là một chuyên ngành đào tạo nhằm cung cấp, trang bị
cho ngƣời học những kiến thức, kĩ năng chuyên môn nhất định của một lĩnh vực
nghề nghiệp cụ thể.
1.2.2. Sự lựa chọn ngành học
Chọn ngành học là việc lựa chọn một ngành nghề tại một trƣờng cao đẳng,
đại học nào đó để tiếp tục việc học sau khi tốt nghiệp THPT (Lê Thị Thanh, 2013).
Bên cạnh đó, chọn ngành học còn đƣợc coi là thuật ngữ dùng để chỉ sự quyết định
của cá nhân về việc lựa chọn một ngành học nào đó mà các trƣờng Cao đẳng và Đại
học đang đào tạo để đăng kí dự thi hoặc xét tuyển, để theo học sau khi tốt nghiệp
THPT (Nguyễn Phƣơng Tồn, 2011). Cịn Phạm Mạnh Hà (2009) thì cho rằng hoạt
động chọn ngành học là quá trình cá nhân tìm hiểu, lựa chọn một ngành học nào đó
trong số nhiều ngành học khác nhau có trong xã hội để thỏa mãn các nhu cầu của cá
nhân và thể hiện trách nhiệm của cá nhân với xã hội. Qua đó cho thấy: việc chọn
ngành học là một trong những quyết định hết sức quan trọng của mỗi cá nhân. Làm
thế nào để lựa chọn một nghề nào đó cho bản thân trong tƣơng lai. Sự lựa chọn đó
phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố chủ quan và khách quan của cá nhân nhƣ sở thích,
giới tính, bạn bè, gia đình và nhiều yếu tố khác.

13


Ohiwerei & Nwosu (2009) cho rằng sự lựa chọn ngành học là một trong
những quyết định quan trọng nhất mà ngƣời ta đƣa ra trong cuộc sống. Việc này ảnh
hƣởng lớn đến mỗi cá nhân về vị thế xã hội, thu nhập, lối sống, tầng lớp bạn bè,
trạng thái tinh thần và thể chất. Tất cả bị ảnh hƣởng bởi loại cơng việc mà ngƣời đó
dự định làm. Nói cách khác, lựa chọn ngành học của sinh viên đóng vai trị quan
trọng trong tồn bộ cuộc sống của họ. Ra quyết định lựa chọn nghề nghiệp không
phải là một nhiệm vụ dễ dàng, mỗi ngƣời phải đối mặt với nhiệm vụ về sự lựa chọn

này. Theo Ohiwerei & Nwosu thời điểm này đƣợc coi là giai đoạn quan trọng nhất.
Bởi vì nếu đƣa ra một quyết định sai lầm khi chọn ngành học thì khơng thể tạo ra
hạnh phúc trong cuộc sống, và cũng dẫn đến sai nghề. Chính vì vậy, việc này cho
thấy rằng quyết định về sự lựa chọn nghề nghiệp thực tế có ảnh hƣởng rất nhiều đến
cuộc sống của sinh viên. Đối với Igbinedion (2011) thì lựa chọn ngành học là sự lựa
chọn dựa trên các yếu tố nhƣ tâm lý, xã hội học, kinh tế, tình huống, chính trị và tơn
giáo.
Bên cạnh đó, khi chọn ngành học sinh viên còn chú trọng đến các vấn đề
nhƣ: việc chọn trƣờng để học, đặc điểm môn học và dịch vụ hỗ trợ việc làm của
trƣờng mà mình chọn. Thứ nhất, việc chọn trƣờng để học có ý nghĩa quan trọng đối
với sinh viên bởi vì khi chọn ngành học ở các trƣờng có uy tín sẽ giúp sinh viên có
ƣu thế hơn trong q trình xin việc làm sau khi ra trƣờng. Sự lựa chọn ngành học
đƣợc quyết định rất lâu trƣớc khi ngƣời học đến các trƣờng cao đẳng, đại học. Đã
có rất nhiều nghiên cứu cho thấy rằng uy tín của các trƣờng cao đẳng, đại học giữ
vai trò quan trọng trong sự lựa chọn ngàmh học của sinh viên (Weishew & Penk,
1993; Garrahy, 2001; McMahon & Watson, 2005; Barnett, 2007); Thứ hai, khi lựa
chọn ngành học cho bản thân, sinh viên thƣờng quan tâm đến việc các mơn học
trong chƣơng trình học có đa dạng khơng? Có đảm bảo kiến thức để hoạt dộng nghề
nghiệp sau này hay khơng? Ngồi ra, sinh viên khi lựa chọn ngành học cịn chú ý
đến việc chƣơng trình học có vừa sức hay khơng? Vì nếu chƣơng trình học vừa sức
thì sinh viên sẽ tiết kiệm đƣợc thời gian và quá trình học tập cũng hiệu quả hơn. Các
chƣơng trình tiên tiến ln đƣợc sinh viên quan tâm và cân nhắc trƣớc khi đƣa ra

14


quyết định lựa chọn ngành học cho bản thân. Shumba & Naong (2012) nghiên cứu
và chỉ ra rằng chƣơng trình đào tạo phải hấp dẫn và phù hợp với sinh viên vì khi lựa
chọn ngành học, sinh viên thƣờng quan tâm đến việc chƣơng trình này có phù hợp
với sự nghiệp của mình hay khơng? Ngành học này có kéo dài hay khơng? Sinh

viên có xu hƣớng tránh lựa chọn các ngành học mà thời gian đào tạo đòi hỏi dài vì
tài chính của của sinh viên sẽ khơng thể hỗ trợ đƣợc cho việc học của họ; Thứ ba,
sinh viên khi lựa chọn ngành học còn chú trọng đến các dịch vụ tƣ vấn hỗ trợ việc
làm sau khi ra trƣờng. Do đó, các cơ sở đào tạo cần chú ý thƣờng xuyên tổ chức
luân phiên các buổi trò chuyện với các chuyên gia của công ty, các cơ quan thƣơng
mại để tạo ra sự tƣơng tác với sinh viên, phối hợp với các doanh nghiệp cùng tham
gia tuyển sinh theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp, lựa chọn nhóm ngành nghề phù
hợp, mở rộng tuyển sinh, thu hút nguồn nhân lực tham gia, ký kết hợp tác với các
doanh nghiệp trong công tác tuyển sinh, tổ chức đào tạo gắn với giải quyết việc làm
sau tốt nghiệp cho ngƣời học (các hợp đồng liên kết đào tạo với doanh nghiệp; đặt
hàng đào tạo theo yêu cầu của doanh nghiệp...).
Tóm lại, sự lựa chọn ngành học là một trong những quyết định quan trọng
trong cuộc đời của mỗi cá nhân. Nó có ảnh hƣởng rất lớn đến con đƣờng sự nghiệp,
tƣơng lai sau này của cá nhân cũng nhƣ gia đình và xã hội. Sự lựa chọn ngành học
của sinh viên phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố chủ quan của cá nhân nhƣ trình độ
nhận thức về lĩnh vực nghề nghiệp, nhu cầu, sở thích, khả năng của cá nhân, …
cũng nhƣ các yếu tố khách quan nhƣ gia đình, bạn bè, xã hội, …
1.2.3. Nghề nghiệp
Lƣơng Văn Úc (2003) cho rằng nghề nghiệp là một hình thức phân cơng lao
động, nó đƣợc biểu thị bằng những kiến thức lý thuyết tổng hợp và thói quen thực
hành để hồn thành những cơng việc nhất định. Những cơng việc đƣợc sắp xếp vào
một nghề là những cơng việc địi hỏi kiến thức lí thuyết tổng hợp nhƣ nhau, thực
hiện trên những máy móc, thiết bị, dụng cụ tƣơng ứng nhƣ nhau, tạo ra sản phẩm
thuộc về cùng một dạng.

15


Còn Trần Xuân Cầu & Mai Quốc Chánh (2008) quan niệm nghề nghiệp là
một dạng xác định của hoạt động trong hệ thống phân công lao động của xã hội, là

toàn bộ kiến thức (hiểu biết) và kĩ năng mà một ngƣời lao động cần có để thực hiện
các hoạt động xã hội nhất định trong một lĩnh vực lao động nhất định.
Arnold (1997) cho rằng nghề nghiệp là một chuỗi các vị trí, vai trị liên quan
đến việc làm, hành động và kinh nghiệm. Còn Raynor & Entin (1982) thì quan niệm
nghề nghiệp là cách giúp cho cá nhân xác định bản thân trong một bối cảnh, môi
trƣờng cụ thể trong xã hội. Việc thành công hay thất bại của cá nhân ở tƣơng lai phụ
thuộc vào việc họ xác định năng lực và thuộc tính bản thân ở hiện tại khi chọn nghề.
Vậy, nghề nghiệp chính là một dạng lao động mà cá nhân sẽ thực hiện trong
một mơi trƣờng cụ thể trong xã hội. Nó địi hỏi cá nhân phải có những kiến thức, kĩ
năng, kĩ xảo chuyên biệt và thông qua hoạt động nghề nghiệp sẽ giúp cá nhân phát
triển và khẳng định giá trị bản thân.
1.2.4. Chọn nghề nghiệp
Theo Holland (1971) sự lựa chọn nghề nghiệp của một ngƣời là biểu hiện
của tính cách, sự quan tâm, sự ƣa thích của ngƣời đó về nghề nghiệp trong mơi
trƣờng làm việc. Mọi ngƣời tìm kiếm mơi trƣờng làm việc để họ thực hiện các kỹ
năng và khả năng, sở thích, thái độ và giá trị của họ.
Còn Levitov (1963) chọn nghề nghiệp là kết quả cuối cùng của cá nhân đƣa
ra sau khi đã phân tích một cách kĩ lƣỡng về nhu cầu, khả năng, năng lực cũng nhƣ
tính cách của bản thân đồng thời có sự đối chiếu với những yêu cầu của từng nghề
nghiệp.
Theo Nguyễn Phƣơng Thảo (1991) chọn nghề nghiệp là một sự tìm kiếm và
khẳng định giá trị xã hội có liên quan đến nghề nghiệp tƣơng lai. Đó là các vấn đề
nhƣ uy tín nghề nghiệp, vị trí của ngành nghề đó trong xã hội, lợi ích vật chất và
tinh thần mà cá nhân có đƣợc khi làm nghề đó, vấn đề sở thích cá nhân, năng lực
của cá nhân, nhu cầu của xã hội về ngành nghề đó.
Vậy, chọn nghề nghiệp là quá trình cá nhân đƣa ra quyết định chọn một nghề
trong số nhiều nghề trên cơ sở nhận thức của bản thân về các vấn đề sau:

16

 Thứ nhất, khả năng, tính cách của bản thân đối với những u cầu mà
nghành nghề đó địi hỏi.
 Thứ hai, nhu cầu, nguyện vọng của bản thân đối với giá trị của nghề
nghiệp đó.
 Thứ ba là nhu cầu của xã hội đối với nghề nghiệp đó.
1.2.5. Tƣ vấn nghề nghiệp
Phạm Tất Dong & Nguyễn nhƣ Ất (2003) quan niệm tƣ vấn nghề nghiệp là
việc đƣa ra những lời khuyên cho con ngƣời dựa trên cơ sở xem xét mối quan hệ
giữa đặc điểm của hoạt động nghề phù hợp với những đặc điểm tâm sinh lí, thể
chất, dựa trên cơ sở các kết quả chẩn đoán tâm lí, tâm sinh lí và y tế.
Cao Nhƣ Phúc (2012) thì cho rằng tƣ vấn nghề nghiệp là hình thức tác động
hƣớng nghiệp thơng qua sự góp ý và lời khuyên của những nhà chuyên môn. Thông
thƣờng là thành lập những ban tƣ vấn nghề nghiệp trong trƣờng học hoặc trung tâm
tƣ vấn nghề nghiệp ngồi nhà trƣờng. Tại đó, tiến hành theo dõi sự phát triển những
đặc điểm tâm lí, sinh lí của từng học sinh và đối chiếu với những đặc điểm đó với
yêu cầu của các nghề rồi giới thiệu một số nghề phù hợp cho học sinh.
Phạm Mạnh Hà (2009) cho rằng tƣ vấn nghề nghiệp là quá trình tƣơng tác
giữa nhà tƣ vấn với học sinh, mà trong đó nhà tƣ vấn sử dụng những kĩ năng nghề
nghiệp của mình để giúp học sinh hiểu thấu và tự giải quyết những khó khăn trong
chọn nghề nghiệp của bản thân. Tƣ vấn là giúp đỡ, tạo điều kiện cho học sinh tự
xem xét hoàn cảnh, điều kiện, hứng thú, nhu cầu, nhận thức, khả năng của mình; đối
chiếu với nghề nghiệp và thị trƣờng sức lao động để tự chọn cho mình một nghề
nghiệp phù hợp.
Morgan & Hart (1977) cho rằng tƣ vấn hƣớng nghiệp trong nhà trƣờng là
việc khuyến khích học sinh suy nghĩ về bản thân mình và về thế giới cơng việc; u
cầu học sinh cần có kiến thức, hiểu biết và kĩ năng trong quá trình chọn nghề trƣớc
khi đƣa ra quyết định thông minh về nghề nghiệp cho bản thân.
Nhƣ vậy, tƣ vấn nghề nghiệp đã xuất hiện từ rất lâu trên thế giới thơng qua
các cơng trình nghiên cứu về hƣớng nghiệp, tất cả đều khẳng định vai trò của hƣớng

17