SKKN Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở trường trung học cơ sở

Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn sáng kiến
Địa lí là một bộ mơn khoa học cơ bản được giảng dạy trong trường phổ
thông hiện nay và giữ vị trí quan trọng trong chương trình giáo dục, góp phần giúp
học sinh có được những kiến thức cơ bản về tự nhiên và kinh tế- xã hội. Xuất phát
từ những u cầu của thực tiễn đó mơn Địa lí trong nhà trường khơng ngừng cải
tiến chương trình, cải tiến phương pháp dạy học nhằm đạt hiệu quả cao nhất. Một
trong những phương pháp khoa học để giảng dạy tốt mơn Địa lí ở trường Trung
học cơ sở là biết khai thác triệt để, hiệu quả các phương tiện trực quan. Việc sử
dụng phương tiện trục quan trong dạy học Địa lí là một trong những phương pháp
dạy học tích cực, giúp cho quá trình học tập của học sinh trở nên hấp dẫn hơn, học
sinh hứng thú học tập và hiểu bài sâu sắc hơn, phát triển tư duy độc lập sáng tạo,
giáo dục tư tưởng, đạo đức cho học sinh. Đây là những hành trang cần thiết cho thế
hệ trẻ trong điều kiện mở cửa, hội nhập với thế giới. Mơn Địa lí lớp 8 với số lượng
lớn kiến thức về đặc điểm tự nhiên Việt Nam, số lượng kiến thức và các bài tập
liên quan đến Atlat chiếm một tỉ lệ khá lớn. Có nhiều nội dung kiến thức và kĩ
năng Địa lí được thể hiện chủ yếu qua Atlat. Atlat không chỉ là nguồn kiến thức
Địa lí khổng lồ, mà cịn được xem là " cuốn sách giáo khoa" thứ hai, là một kênh
tri thức giúp hình thành những kiến thức và kĩ năng mới.
Xuất phát từ thực tế giảng dạy mơn Địa lí ở cấp trung học cơ sở, đặc biệt là
phần Địa lí tự nhiên Việt Nam trong chương trình Địa lí 8 những năm qua đạt hiệu
quả chưa cao, một trong những nguyên nhân là giáo viên chưa hướng dẫn học sinh
khai thác kiến thức từ Atlat trong quá trình học tập. Vậy muốn nâng cao chất lượng
dạy học cần thiết phải có các kĩ năng sử dụng Atlat. Các em có thể ghi nhớ kiến
thức thông qua Atlat, từ Atlat kết hợp với các kiến thức đã học để rút ra được sự
vật và hiện tượng Địa lí, trình bày và giải thích các hiện tượng Địa lí tự nhiên trong
mối quan hệ tác động qua lại biện chứng.
Để học sinh có thể sử dụng tốt Atlat Địa lí Việt Nam vào học tập và làm bài
kiểm tra Địa lí địi hỏi giáo viên phải biết cách giúp học sinh có các kĩ năng sử

1


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
dụng, khai thác kiến thức từ Atlat, tìm được những kiến thức Địa lí có sẵn hoặc
tiềm ẩn trong Atlat, đó là lí do cấp thiết khiến tơi chọn đề tài “Rèn luyện kĩ năng sử
dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở trường trung học cơ sở”.
2. Điểm mới của sáng kiến
Sáng kiến đi sâu vào khai thác các tác dụng của Atlat, để rèn luyện các kĩ
năng sử dụng Atlat trong khai thác kiến thức tự nhiên Việt Nam và nhằm nâng cao
các kĩ năng Địa lí khác, phục vụ tốt trong học tập và làm bài kiểm tra. Đồng thời
góp phần quan trọng vào việc đổi mới phương pháp dạy học, hổ trợ giáo viên nâng
cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới của đất nước.
3. Phạm vi áp dụng sáng kiến
Đề tài này có thể áp dụng rộng rãi trong dạy học mơn Địa lí ở các trường phổ
thông trên cả nước. Đặc biệt sử dụng cho tất cả các giáo viên và học sinh trong dạy
học phần Địa lí tự nhiên Việt Nam trong chương trình bậc học phổ thơng nhất là
khối lớp 8, 9 và khối lớp 12, và được áp dụng tốt đối với ôn thi học sinh giỏi, thi
tốt nghiệp môn Địa lí.
II. PHẦN NỘI DUNG
1. Thực trạng
1.1. Thuận lợi
Khả năng nhận thức của học sinh trung học đã sắc bén hơn, hoạt động tri
giác có mục đích, có hệ thống và toàn diện hơn. Học sinh đã ghi nhớ tốt, ghi nhớ
có chủ định, có lơgic. Đặc biệt các em đã tạo được tâm thế phân hóa trong ghi nhớ,
điều này hình thành cho học sinh tính độc lập, sáng tạo, năng động, thông minh rất
thuận lợi cho việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh.
Tính tư duy ở độ tuổi các em cũng đã xuất hiện, các em thường đặt ra các vấn
đề, các câu hỏi thắc mắc để tìm hiểu bản chất bên trong của sự vật, hiện tượng Địa

lí. Các em thường thích tranh luận và bày tỏ ý kiến của mình đó là thuận lợi để
giáo viên đặt ra các tình huống có vấn đề trong dạy học, hướng dẫn và kích thích
các em độc lập suy nghĩ để giải quyết các vấn đề liên quan đến thực tiễn.

2


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
Việc dạy học Địa lí khơng thể tách rời phương tiện trực quan nói chung và
Atlat Địa lí nói riêng, đặc biệt là đối tượng học sinh khối lớp 8, lớp 9. Nên việc
hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ Atlat cũng thuận lợi hơn nhiều, vì khả
năng tiếp thu của các em nhanh hơn do các em được tiếp xúc rèn luyện kĩ năng ở
các lớp dưới.
Bên cạnh đó phụ huynh học sinh khá quan tâm đến việc học tập của con em
mình, vì vậy đa số các em được trang bị đầy đủ đồ dùng, sách vở học tập. Nhiều
gia đình có điều kiện nên nhiều em còn được trang bị thêm các loại sách vở, tài
liệu tham khảo hay có cơ hội khai thác tìm hiểu kiến thức từ mạng Intenet. Điều đó
giúp cho các em đã hình thành những tư duy Địa lí khá tốt, vì vậy khi giáo viên
hướng dẫn các em khai thác Atlat đã thuận lợi hơn rất nhiều.
1.2. Khó khắn
*Về phía giáo viên:
- Phương pháp dạy học của giáo viên chưa thực sự phù hợp với yêu cầu
chung hiện nay. Cách dạy học cũ vẫn còn tồn tại, trong khi giáo viên chưa làm chủ
hoàn toàn phương pháp dạy học mới.
- Việc sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học đối với giáo viên cịn
mang tính chất minh họa kiến thức.
- Giáo viên chưa mạnh dạn sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong q trình
dạy học trên lớp do nhiều lý do như, sử dụng Atlat sẽ mất nhiều thời gian, cháy
giáo án, phải thêm nhiêu thao tác ( như chuẩn bị hệ thống câu hỏi, phải đổi mới

phương pháp dạy học...)
- Giáo viên chưa chú ý đúng mức đến việc rèn luyện các kĩ năng sử dụng
Atlat Địa lí Việt Nam cho học sinh, do đó các em chưa có thói quen sử dụng Atlat
trong học tập cũng như trong kiểm tra.
* Về phía học sinh:
- Một số em cịn cho rằng việc mơn Địa lí là mơn phụ, học thuộc, khó học,
khơ khan cho nên có sự thiên lệch trong nhận thức về tầm quan trọng của môn học.

3


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
- Học sinh chưa có phương pháp học mơn Địa lí nói chung và kĩ năng sử
dụng Atlat Địa lí Việt Nam nói riêng. Do đó các em khơng có hứng thú, khơng chủ
động học tập và khơng chủ động tìm kiếm nguồn tri thức từ Atlat.
- Học sinh chưa mặn mà với môn học các em ưu tiên cho những mơn khác
như Tốn, Vật lý, hóa học, tin học...Cịn các mơn khoa học xã hội ít được học sinh
lựa chọn, nên các kĩ năng Địa lí của các em rất hạn chế. Do đó trong q trình dạy
học việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam là rất khó khăn, địi hỏi
giáo viên phải có sự kiên trì và có phương pháp dạy học phù hợp.
Từ thực tế và việc phân tích những nguyên nhân trên bản thân tôi đặt ra câu
hỏi, làm thế nào để nâng cao hiệu quả khai thác kiến thức từ Atlat Địa lí Việt Nam
trong dạy học phần Địa lí tự nhiên và rèn luyện cho các em các kĩ năng sử dụng
Atlat Địa lí Việt Nam để tập Atlat thực sự trở thành nguồn tri thức thứ hai của các
em trong học tập, đồng thời góp phần nâng cao chất giáo dục ở trường trung học
cơ sở.
1.3. Kết quả trước khi áp dụng sáng kiến
Qua điều tra khảo sát học sinh đều cho rằng việc sử dụng Atlat vào học tập Địa
lí là q bình thường và quá dễ. Nhưng trong thực tế, khi thực hiện thì đây là một

điều khơng dễ chút nào. Có nhiều học sinh không xác định được những kĩ năng cơ
bản ( như kĩ năng đọc bản đồ, kĩ năng phân tích lát cắt, phân tích biểu đồ có trong
Atlat...). Tỉ lệ học sinh biết sử dụng Atlat vào học môn Địa lí chiếm tỉ lệ khơng
cao. Tơi đã tiến hành khảo sát thực tế trước khi tiến hành áp dụng sáng kiến với kết
quả như sau:
Số liệu điều tra trước khi thực hiện (Đối tượng điều tra: Học sinh lớp 8 trường
THCS nơi tôi đang giảng dạy)
Khối/ Lớp

Tổng số

Biết sử dụng

Chưa biết sử dụng

8

học sinh
86

Atlat
27 (31,4%)

Atlat
59 (68,6%)

Qua bảng thống kê trên, chúng ta nhận thấy trong quá trình dạy học yêu cầu
các em làm việc với Atlat Địa lí Việt Nam thì đa số các em chưa biết sử dụng và
4

Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
khai thác kiến thức như thế nào? điều đó cho thấy kĩ năng sử dụng Atlat của các
em còn hạn chế. Các em chỉ học thuộc kiến thức "như một cái máy" mà khơng hiểu
gì về bản chất vấn đề mà các em đang trình bày. Do đó việc tìm hiểu những thuận
lợi, khó khăn và đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả sử dung Atlat Địa lí
Việt Nam trong q trình dạy học, đặc biệt là phần Địa lí tự nhiên Việt Nam hiện
nay là rất cần thiết.
2. Giải pháp
2.1. Vai trò của Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học
- Atlat Địa lí Việt Nam Là hình ảnh trực quan sinh động của các đối tượng Địa
lí. Là cơ sở hình thành các biểu tượng Địa lí và từ biểu tượng để đi đến khái niệm.
Atlat Địa lí Việt Nam vừa là phương tiện để dạy học nhưng vừa chứa đựng nguồn
tri thức để học sinh khai thác.
- Đặc biệt trước yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy
tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh thì việc rèn luyện cho các em kĩ
năng sử dụng Atlat là rất cần thiết.
- Nếu khơng có những kĩ năng sử dụng Atlat thì khó có thể hiểu và giải thích
được các sự vật và hiện tượng Địa lí tự nhiên đồng thời cũng khó tự mình tìm tịi
các kiến thức Địa lí mới. Do vậy việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt
Nam là khơng thể thiếu được trong quá trình dạy và học.
- Atlat Địa lí Việt Nam có bố cục rất phong phú và khoa học nên có thể giúp
cho việc dạy học trên lớp đạt hiệu quả, mỗi trang Atlat chứa đựng những kiến thức
cụ thể và rất phong phú mang đặc trưng của mơn Địa lí. Đây là một hệ thống hồn
chỉnh của các bản đồ, biểu đồ có nội dung liên quan mật thiết với nhau và bổ sung
cho nhau, được sắp xếp theo trình tự chương trình và nội dung sách giáo khoa với
ba phần chính: Địa lí tự nhiên, Địa lí kinh tế - xã hội, Địa lí các vùng kinh tế. Vì
vậy Atlat Địa lí Việt Nam được dùng để giảng dạy và học tập cho các bài ở nhiều
khối lớp khác nhau như lớp 8, lớp 9. Nhưng trong từng bài cụ thể mức độ khai

thác, sử dụng Atlat không giống nhau. Đối với học sinh lớp 8 đòi hỏi kĩ năng sử
dụng Atlat phải thành thạo và được rèn luyện một cách thường xuyên qua từng tiết
5


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
học. Có như vậy thì trong q trình học tập sẽ nhanh chóng hơn và sử dụng nó sẽ
đạt kết quả cao hơn.
Với vai trò to lớn như vậy nên trong quá trình sử dụng cả giáo viên và học
sinh cần coi Atlat Địa lí Việt Nam với chức năng là “ nguồn kiến thức” chứ không
chỉ sử dụng để “minh họa” cho nội dung bài giảng. Trong dạy học Địa lí giáo viên
khơng là người “độc quyền“ sử dụng Atlat mà phải là người tổ chức, hướng dẫn
học sinh khai thác kiến thức từ Atlat. Do đó giáo viên cần phải rèn luyện cho học
sinh kĩ năng khai thác Atlat, thơng qua đó để rèn luyện các kĩ năng Địa lí và
phương pháp tự học cho học sinh.
2.2. Các kĩ năng sử dụng Atlat cần rèn luyện
2.2.1. Kĩ năng sử dụng biểu đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam
Trong Atlat Địa lí việt Nam có hệ thống rất lớn các loại biểu đồ như cột, hình
trịn, biểu đồ đường, biểu đồ kết hợp....Các loại biểu đồ này thể hiện cả quy mô, cơ
cấu, động lực phát triển của các đối tượng Địa lí tự nhiên.
Khi khai thác kiến thức từ biểu đồ yêu cầu phân tích, so sánh các số liệu đã
được trực quan hóa trên biểu đồ để rút ra những nhận xét, kết luận về các đối
tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên Việt Nam.
Quy trình thực hiện:
- Bước 1: Xác định mục đích, u cầu của việc sử dụng biểu đồ
- Bước 2: Cách khai thác kiến thức từ biểu đồ
+ Đọc tên của biểu đồ, chú giải, đơn vị, lãnh thổ thể hiện và các thành phần bên
trong của biểu đồ.
+ Đo tính các đại lượng: Cao nhất, thấp nhất, nhiều nhất, ít nhất, xu hướng biến

động tăng hay giảm.
+ Thiết lập mối quan hệ của các đối tượng như mối quan hệ nhân quả, theo không
gian...
+ Từ việc đối chiếu, so sánh, rút ra nhận xét kết luận cần thiết.

6


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
- Bước 3: Học sinh nêu nhận xét và kết luận từ việc phân tích biểu đồ, giáo viên
chuẩn kiến thức.
Ví dụ minh họa:
Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam hãy so sánh và giải thích sự giống nhau và
khác nhau của hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành phố Hồ Chí
Minh?
- Bước 1: Xác định mục đích yêu cầu: Dựa vào biểu đồ để so sánh và giải thích sự
giống nhau và khác nhau của hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành phố
Hồ Chí Minh.
- Bước 2: Khai thác kiến thức từ biểu đồ
+ Biểu đồ thể hiện: Cột kết hợp với đường, nội dung được biểu hiện trên biểu đồ.
Nhiệt độ thể hiện bằng đường, lượng mưa thể hiện bằng cột của hai trạm Hà Nội
và trạm thành phố Hồ Chí Minh.
+ Đo tính các đại lượng ở mỗi trạm
- Về nhiệt độ: Tháng có nhiệt độ cao nhất tháng nào? bao nhiêu độ C? tháng có
nhiệt độ thấp nhất nào? bao nhiêu độ C?
- Về lượng mưa: Mưa ít vào mùa nào? mưa ít vào mùa nào? bao nhiêu mm
+ So sánh kết hợp với kiến thức để giải thích
- Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức
* So sánh và giải thích hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành phố Hồ Chí

Minh.
+ Xác định vị trí của hai trạm
- Hà Nội nằm trong miền khí hậu phía Bắc
- Thành phố Hồ Chí Minh nằm trong miền khí hậu phía Nam
- Hà Nội nằm trong miền khí hậu nhiệt đới gió mùa có mùa đơng lạnh.
- Thành phố Hồ Chí Minh nằm trong miền khí hậu cận xích đạo nóng quanh năm
+ Về nhiệt độ:
7


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
- Cả hai địa điểm có nhiệt độ trung bình năm trên 220 C
- Biên độ nhiệt giữa tháng nóng nhất và tháng lạnh nhất của Hà Nội khoảng 12 0 C,
của thành phố Hồ Chí Minh khoảng 3-40C.
- Giải thích: Hà Nội gần chí tuyến, xa xích đạo, ảnh hưởng của gió mùa đơng bắc.
Thành phố Hồ Chí Minh có khí hậu cận xích đạo rõ rệt.
+ Về lượng mưa:
- Cả hai trạm đều có mưa theo mùa, mưa tập trung từ tháng 5 đến tháng 10
- Tổng lượng mưa của thành phố Hồ Chí Minh lớn hơn, các tháng mưa có lượng
mưa cũng lớn hơn của Hà Nội.( dẫn chứng)
- Mùa khô ở thành phố Hồ Chí Minh mưa ít hơn của Hà Nội, tính chất khô rõ rệt
và sâu sắc hơn Hà Nội.
- Vào mùa khơ Hà Nội cũng ít mưa nhưng do ảnh hưởng của gió mùa đơng bắc đi
qua biển gây mưa phùn nên tính chất khơ hạn giảm.
2.2.2. Kĩ năng làm việc với bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam.
Bản đồ là phương tiện trực quan, một nguồn tri thức Địa lí quan trọng, được
xem là cuốn sách giáo khoa Địa lí thứ hai. Qua bản đồ, học sinh có thể nhìn một
cách bao quát những sự vật hiện tượng Địa lí tự nhiên, những vùng lãnh thổ xa xơi
trên bề mặt trái đất mà học sinh khơng có điều kiện quan sát trực tiếp.

Về mặt kiến thức, bản đồ có khả năng phản ánh sự phân bố và những mối quan
hệ của các đối tượng Địa lí tự nhiên một cách cụ thể mà khơng một phương tiện
nào khác có thể làm được. Những kí hiệu, màu sắc cách biểu hiện trên bản đồ là
những nội dung Địa lí đã được mã hóa, trở thành một thứ ngơn ngữ đặc biệt
“ ngôn ngữ bản đồ”. Như vậy để hiểu được, khai thác và sử dụng bản đồ cho học
sinh trong quá trinh dạy học, giáo viên tiến hành rèn luyện các kĩ năng làm việc với
bản đồ từ đơn giản đến phức tạp bao gồm các kĩ năng sau:
2.2.2.1. Kĩ năng đọc bản đồ

8


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
Kĩ năng đầu tiên mà bất kỳ học sinh nào cũng phải nắm chắc đó là kĩ năng đọc
bản đồ, trước hết phải có cái nhìn khái qt, tổng thể các đối tượng Địa lí được
biểu hiện trên bản đồ như tên hoặc nội dung biểu hiện các đối tượng đó.
Quy trình thực hiện:
- Bước 1: Xác định mục đích yêu cầu khi đọc bản đồ: Như yêu cầu của câu hỏi,
yêu cầu của bài xác định cái gì? nội dung chủ đạo ra sao?...
- Bước 2: Vận dụng các bước đọc bản đồ để tìm hiểu các đối tượng Địa lí
+ Đọc tên bản đồ để biết các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên được thể hiện
trên bản đồ. Đọc bảng chú giải để biết được đối tượng, hiện tượng Địa lí đó được
biểu thị bằng kí hiệu gì, có thể được biểu thị bằng đường, bằng điểm hay nền chất
lượng..
+ Xác định vị trí của đối tượng Địa lí tự nhiên trên bản đồ: Đối tượng đó thể hiện
ở chổ nào thì dựa vào hệ thống kí hiệu ở bản chú giải. Ví dụ em hãy xác định vị trí
của dãy Trường Sơn Bắc trên bản đồ địa hình trong Atlat Địa lí Việt Nam.
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi đọc bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức.
Ví dụ minh họa

Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy trình bày sự phân bố tài nguyên
khoáng sản của nước ta?
- Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu:
Dựa vào bản đồ địa chất khoáng sản ( trang 8) để nêu được sự phân bố nguồn tài
nguyên khoáng sản nước ta.
- Bước 2: Vận dụng các bước đọc bản đồ để tìm hiểu về sự phân bố tài nguyên
khoáng sản nước ta.
+ Tên bản đồ: Bản đồ địa chất khoáng sản Việt Nam: Đối tượng, hiện tượng địa lí
được thể hiện trên bản đồ là địa chất và khoáng sản, khoáng sản được thể hiện
bằng kí hiệu hình học và kí hiệu chữ.
+ Dựa vào bản đồ địa chất và khoáng sản để chỉ ra sự phân bố tài nguyên khoáng
sản nước ta.
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi đọc bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức.
9


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
Tài nguyên khoáng sản nước ta phong phú và đa dạng, bao gồm:
+ Khoáng sản kim loại: Sắt, măng gan, đồng, kẽm..
+ Khoáng sản phi kim loại: Apatit..
+ Khống sản năng lượng: Than, dầu mỏ, khí đốt..
+ Khống sản vật liệu xây dựng: Đá vôi, sét, cát...
Phân bố:
+ Sắt: Thái Nguyên, Yên Bái, Hà Giang.
+ Măng gan: Cao Bằng.
+ Đồng, Vàng: Lào Cai
+ Niken: Sơn La
+ Chì, kẽm: Bắc Cạn;
+Vàng: Quảng Nam

+ Apatit:Lào Cai...
2.2.2.2. Kĩ năng hiểu bản đồ
Ở mức độ cao hơn đó là kĩ năng hiểu bản đồ, vậy kĩ năng hiểu bản đồ tức là đối
tượng đó thể hiện nội dung gì? đặc điểm, tính chất của đối tượng đó ra sao? để có
kĩ năng hiểu bản đồ phải có kiến thức về bản đồ và kết hợp với kiến thức về Địa lí
tự nhiên.
Quy trình thực hiện:
- Bước 1: Xác định mục đích, u cầu
- Bước 2: Nắm được những cơ sở toán học của bản đồ: như phép chiếu đồ, phương
pháp biểu hiện, hệ thống kí hiệu và kết hợp với kiến thức Địa lí để hình thành đặc
điểm, tính chất, nội dung của các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên được thể
hiện trên bản đồ.
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả hiểu bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức.
Ví dụ minh họa:
Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích đặc điểm địa hình dãy
Trường Sơn Bắc?
- Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu
10


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
Dựa vào bản đồ các miền tự nhiên (trang 13) để phân tích đặc điểm địa hình dãy
núi Trường Sơn Bắc.
- Bước 2: Căn cứ vào phương pháp thể hiện và hệ thống kí hiệu, kết hợp với kiến
thức Địa lí để phân tích đặc điểm dãy núi Trường Sơn Bắc như: Vị trí, nơi bắt đầu
và kết thúc, nguồn gốc, độ cao, hướng...
- Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
+ Đặc điểm địa hình dãy Trường Sơn Bắc
- Vị trí: Dãy Trường Sơn Bắc thuộc vùng Bắc Trung Bộ

- Nới bắt đầu và kết thúc: từ phía nam sơng Cả tới dãy Bạch Mã
Nguồn gốc: Trường Sơn Bắc hình thành trong một khu vực địa máng nằm giữa hai
khối Đơng Bắc ở phía Bắc và kon tum ở phía Nam. Hình thành từ đầu Nguyên
Sinh đến Tân Kiến Tạo được nâng lên.
- Chiều dài: trên 500km,
- Độ cao: chủ yếu địa hình dưới 1000m, vùng núi thấp và trung bình.
- Hướng: Tây bắc- đông nam, một số dãy núi ăn ra sát biển như Hoành Sơn , Bạch
Mã
- Cấu trúc: Gồm các dãy núi song song và so le nhau, cao ở hai đầu và thấp ở giữa,
có sự bất đối xúng giữa giữa hai sườn Đông và Tây, sườn Đông hẹp và dốc sườn
Tây thoải.
2.2.2.3. Kĩ năng sử dụng bản đồ
Trong học tập phần Địa lí tự nhiên Việt Nam ở bậc trung học cơ sở, đây là kĩ
năng đòi hỏi phải có kiến thức về bản đồ, kiến thức về Địa lí tự nhiên. Đó là cơ sở
để so sánh, đánh giá, tổng hợp, hoặc có thể xác lập mối quan hệ của các đối tượng,
hiện tượng Địa lí trên bản đồ.
Quy trình thực hiện:
- Bước 1: Xác định mục đích yêu cầu
- Bước 2: Vận dụng kiến thức về bản đồ kết hợp với kiến thức Địa lí xác lập mối
quan hệ giữa các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên trên bản đồ.

11


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi sử dụng bản đồ, giáo viên chuẩn kiến
thức.
Ví dụ minh họa:
Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích tác động của dãy Trường

Sơn Bắc đến khí hậu, sơng ngịi, địa hình ở Bắc Trung Bộ?
- Bước 1: Xác định mục đích, yều cầu.
Dựa vào Atlat địa lý Việt Nam các miền tự nhiên ( trang 13) để phân tích tác động
của dãy Trường Sơn Bắc đến khí hậu, sơng ngịi, địa hình ở vùng Bắc Trung Bộ.
- Bước 2: kết hợp với kiến thức bản đồ và kiến thức Địa lí để xác lập các mối quan
hệ giữa địa hình với khí hậu, giữa địa hình với sơng ngịi và địa hình.
Khi đến kĩ năng sử dụng bản đồ thì các em phải vận dụng kiến thức bản đồ và
kiến thức Địa lí để thấy được dãy Trường Sơn Bắc có mối quan hệ chặt chẽ với các
đối tượng tự nhiên khác.
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi sử dụng bản đồ, giáo viên chuẩn kiến
thức.
* Tác động của dãy Trường Sơn Bắc đối với:
+ Sơng ngịi:
- Dãy Trường Sơn Bắc có hướng tây bắc- đơng nam có nhiều dãy núi song song và
so le nhau như vậy nên đã quy định hướng hướng chảy của sơng ngịi vùng Bắc
Trung Bộ hầu hết chảy theo hướng tây - đông, tây bắc - đông nam, sơng ngịi ngắn,
dốc, dịng chảy xiết, lũ lên nhanh.
+ Khí hậu:
- Vào mùa đơng kết hợp với các dãy núi đâm ngang đón gió mùa đơng bắc, hội tụ
nhiệt đới, bão gây mưa lớn cho vùng Bắc Trung Bộ và mưa xuất hiện muộn hơn so
với các vùng khác. ngoài ra một nhánh núi như Hoành Sơn, Bạch Mã, làm suy yếu
gió mùa đơng bắc khi tiến xuống phía Nam.
- Vào mùa hạ dãy núi Trường Sơn Bắc tạo thành bức chắn địa hình ngăn ẩm do gió
mùa Tây nam đem tới tạo hiệu ứng phơn thời tiết khô nóng.
- Khí hậu cịn phân hóa theo đai cao
12


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.

+ Địa hình:
- Góp phần hình thành các dạng địa hình của vùng như đồng bằng, bờ biển..
- Quy định hướng của địa hình: hướng tây bắc- đơng nam chạy sát biển kết hợp với
các dãy núi đâm ngang chia cắt đồng bằng nhỏ hẹp.
2.2.3. Kĩ năng mô tả tổng hợp Địa lí một khu vực trong Atlat Địa lí Việt
Nam.
Đây là kĩ năng địi hỏi phải có tư duy tổng hợp, có kiến thức về bản đồ, kiến
thức về Địa lí. Đó là cơ sở để tổng hợp các mối quan hệ biện chứng trong tự nhiên,
từ đó có thể xác lập mối quan hệ các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên trên một
vùng lãnh thổ.
Quy trình thực hiền:
- Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu
- Bước 2: Phải có kiến thức cơ bản về Địa lí, bản đồ, có các kĩ năng đọc, hiểu, và
sử dụng bản đồ. Để phân tích, so sánh, đánh giá một cách tổng hợp về một vùng,
một khu vực, một miền Địa lí. Đây là một kĩ năng địi hỏi tổng hợp, khái qt rất
cao vì vậy phải vận dụng tất cả các kĩ năng như đã nêu trên.
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi mơ tả tổng hợp, giáo viên chuẩn kiến
thức.
Ví dụ minh họa:
Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy giải thích tại sao chế
độ nước của sơng Mê Cơng điều hịa hơn sơng Hồng?
- Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu
- Bước 2: Cơ sở: Dựa vào Atlat các trang 6,9,10,12 về địa hình, sơng ngòi, động
thực vật...Vận dụng các kiến thức đã học về những nhân tố ảnh hưởng đến chế độ
nước của sông như địa hình, khí hậu, lớp phủ thực vật, hồ đầm để giải thích, kết
hợp với kiến thức bản đồ để thiếp lập mối quan hệ trên.
- Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi mơ tả tổng hợp, giáo viên chuẩn kiến
thức.
* Giải thích:
13

Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
+ Đối với sơng Mê Cơng
- Diện tích lưu vực rộng lớn, sông chảy từ Trung Quốc, qua nhiều nước như Thái
Lan, Lào, Căm-Pu-Chia, Mi-an-ma, Việt Nam. Đây là một trong những sơng có
chiều dài lớn nhất Châu Á
- Chế độ mưa ở thượng lưu, trung lưu, hạ lưu của sông không trùng nhau về mùa
mưa và thời gian mưa.
- Lớp phủ thực vật còn rất phong phú
- Hệ thống sơng Mê Cơng có hồ rất quan trọng là Biển Hồ, nếu lũ lên thì nước
sơng tràn vào hồ..
- Phần hạ lưu Sông Mê Công đổ ra biển bằng chín cửa
+ Đối với sơng Hồng
- Diện tích lưu vực nhỏ hơn sông Mê Công, chiều dài ngắn hơn, phần lớn diện tích
lưu vực nằm ở Việt Nam.
- Hình dạng lưu vực có dạng nan quát nên lũ lên nhanh
- Lớp phủ thực vật ở phần thương và trung lưu ở Tây Bắc và Đông Bắc bị phá hủy
mạnh nên khả năng điều tiết nước hạn chế.
- Có chế độ mưa theo mùa
- Sông Hồng đổ ra biển bằng ba cửa khả năng thốt lũ chậm hơn sơng Mê Cơng.
2.2.4. Kĩ năng phân tích lát cắt địa hình trong Atlat Địa lí Việt Nam
Khai thác Atlat Địa lí Việt Nam cũng cần chú ý đến việc phân tích các lát cắt.
Đây được coi là các thành phần bổ trợ nhằm làm rõ, hoặc bổ sung những nội dung
mà các bản đồ trong Atlat khơng thể trình bày rõ, các lát cắt địa hình trở thành
minh chứng rất trực quan về hướng nghiêng và đặc điểm hình thái địa hình của
từng miền, từng khu vực.
Trong Atlat Địa lí Việt Nam có 3 lát cắt ở các trang 13,14, khi phân tích lát cắt
khơng chỉ phân tích đặc điểm địa hình mà cịn phân tích đặc điểm tự nhiên dọc

theo lát cắt. Như vậy có hai mức độ phân tích lát cắt địa hình như sau:
2.2.4.1. Phân tích đặc điểm địa hình qua lát cắt

14


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
Quy trình thực hiện:
- Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu
- Bước 2: Kết hợp kiến thức bản đồ và kiến thức Địa lí để phân tích.
+ Xác định vị trí, giới hạn lát cắt
+ Lát cắt đi qua những vùng địa hình nào?( kể từ trái qua phải: Khu, dãy núi và sơn
nguyên nào, cắt qua những dịng sơng nào...)
+ Phân tích từng đối tượng biểu hiện trên lát cắt
- Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
Ví dụ minh họa:
Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích đặc điểm địa hình qua lát cắt
AB từ sơn nguyên Đồng Văn đến cửa sơng Thái Bình.
- Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu
- Bước 2: Sử dụng Atlat trang 13 và kiến thức Địa lí để phân tích
- Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
+ Lát cắt AB chạy trong Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ, đi từ sơn ngun Đồng
Văn đến cửa sơng Thái Bình chạy theo hướng Tây bắc - Đông nam
+ Lát cắt đi qua Khu Việt Bắc, khu Đông Bắc và khu Đơng Bắc Bắc Bộ qua các
dạng địa hình đồi núi cao phía Tây Bắc đồi thấp và trung bình ở trung tâm và vùng
đồng bằng Bắc Bộ ở phía đơng nam
+ Lát cắt qua sơn nguyên Đồng Văn, núi PuTha Ca, núi Phia Ya, núi Phia Boóc,
cánh cung Ngân Sơn, Cánh cung Bắc Sơn, và cắt qua sông: Sông Gâm, sông Năng,
sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam, sông Kinh Thầy, và cửa sơng Thái Bình.

+ Địa hình có sự khác biệt giữa các khu vực:
- Từ sơn nguyên Đồng Văn đến thung lũng sông Cầu( khu Việt Bắc). Đây là khu
vực núi cao, dốc lớn và độ chia cắt địa hình lớn nhất trên tồn lát cắt. Lát cắt chạy
qua sơn ngun với độ cao trung bình 1000m có diện tích khá lớn
- Từ sơng Cầu đến sơng Thương ( khu Đơng Bắc) địa hình thấp hơn khu Việt Bắc
độ chia cắt địa hình giảm dần, bắt đầu từ độ cao 50m của thung lũng sông Cầu độ
cao giảm dần
15


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
- Từ sông Thương đến cửa sông thái Bình ( khu Đồng bằng Bắc Bộ) địa hình tương
đối bằng phẳng, đọ dốc nhỏ, độ cao địa hình dưới 50m.
2.2.4.2. Phân tích tổng hợp tự nhiên dọc lát cắt
Kĩ năng khơng thể thiếu được đó là kĩ năng chồng xếp các bản đồ, nếu như
chỉ sử dụng Atlat trang 13, 14 thì khơng thể phân tích tổng hợp đặc điểm tự nhiên
vì ngồi phân tích địa hình cịn phân tích địa chất, khí hậu, thủy văn, thổ
nhưỡng....Thì phải căn cứ vào bản đồ nêu trên có trong Atlat. Vì vậy yêu cầu đầu
tiên là kĩ năng chồng xếp bản đồ.
Quy trình thực hiện:
- Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu
- Bước 2: Chồng xếp các bản đồ kết hợp với kiến thức Địa lí để thực hiện các nội
dung sau:
+ Xác định vị trí, giới hạn lát cắt
+ Làm rõ đặc điểm tự nhiên như: Địa chất, địa hình, khí hậu, sơng ngịi...
- Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
Ví dụ minh họa:
Dựa vào Atlat Địa lý Việt Nam hãy, đọc lát cắt tự nhiên tổng hợp C-D, từ
biên giới Việt Trung đến sông Chu.

- Bước 1: Đọc lát cắt tự nhiên tổng hợp C-D từ biên giới Việt Trung đến sông Chu.
- Bước 2: Kết hợp sử dụng các trang Atlat 8, 9, 10, 11, 12, 13, để phân tích các đặc
điểm tự nhiên dọc theo lát cắt.
- Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.
+ Giới hạn: Lát cắt C- D từ biên giới Việt -Trung đến Sông Chu
+ Chiều dài: Dùng thước đo chiều dài C-D trên lát cắt được 12 cm nhân với tỉ lệ
bản đồ, nghĩa là 1cm trên bản đồ tương ứng với 3000000 cm ngoài thực địa. Vậy
12cm x 3000000 = 360 km. chiều dài lát cắt C - D là 360 km.
+ Phân tích các thành phần tự nhiên:
- Địa chất: Căn cứ vào bản đồ địa chất khoáng sản trong Atlat Địa lý Việt Nam
trang 8 dùng thước và chì kẻ tương đối chính xác lát cắt đi qua
16


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
có ba loại đá: - Đá mắc ma xâm nhập ( Phanxipang)
- Đá mắc ma phun trào ( Hồng Liên Sơn, Phu lng)
- Trầm tích đá vơi ( cao nguyên Mộc Châu)
- Địa hình: Sử dụng Atlat trang 13
Lát cắt đi qua nhiều dạng địa hình: Núi cao ( Hồng Liên Sơn, Phu Lng) có độ
cao trên 2000m), đồi núi thấp trung bình, cao nguyên(với độ cao từ 200m -500m ),
đồng bằng Thanh Hóa( khá bằng phẳng có độ cao dưới 200m)
- Thổ nhưỡng: Bao gồm các loại đất: Đất feralit đỏ vàng, đất mùn trên núi, đất
feralit trên đá vối, đát phù sa.
- Thủy văn: Lát cắt qua ba con song lớn ( Sông Mã, Sông Đà, Sông Chu), sông
chảy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, độ dốc lớn
- Khí hậu: Khí hậu có sự khác biệt dọc theo lát cắt chia làm ba khu vực.
+ Hồng Liên Sơn, Phu Lng: nhiệt độ trung bình năm thấp, lượng mưa lớn
+ Khu đồi núi thấp, trung bình: Có tính chất chuyển tiếp

+ Khu vực đồng bằng: Nhiệt độ trung bình năm trên 200C
- Sinh vật: Rừng ơn đới trên núi, rừng kín thường xanh, trảng cỏ cây bụi, thảm thực
vật nông nghiệp.
2.2.5. Minh họa qua một tiết học cụ thể trên lớp
Bài 23- Tiết 25: VỊ TRÍ, GIỚI HẠN, HÌNH DẠNG LÃNH THỔ VIỆT NAM
I. Mục tiêu bài học: Sau bài học này, học sinh cần
1. Kiến thức:
- Trình bày được vị trí Địa lí, giới hạn, phạm vi lãnh thổ Việt Nam: các điểm
cực ( Bắc, Nam, Đông, Tây) của phần đất liền; vùng biển và diện tích lãnh thổ.
- Phân tích để thấy dược vị trí và phạm vi lãnh thổ nước ta có ý nghĩa quan trọng
đối với tự nhiên.
- Hiểu được đặc điểm lãnh thổ ảnh hưởng đến hoạt động giao thông vận tải và
phát triển kinh tế- xã hội.

17


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
2. Kĩ năng:
- Sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam ( trang bản đồ hành chính), lược đồ khu vực
Đơng Nam Á. Để xác định và phân tích vị trí, giới hạn, hình dạng lãnh thổ Việt
Nam.
- Phân tích mơi quan hệ Địa lí và xử lí số liệu
3. Thái độ:
- Củng cố lòng yêu quê hương đất nước
- Có ý thức xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
4. Định hướng hình thành các năng lực:
- Giải quyết vấn đề, hợp tác, sử dụng bản đồ, lược đồ, tư duy tổng hợp theo lãnh
thổ, sử dụng Atlat.

II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
- GV: Atlat Địa lý Việt Nam, giáo án, sách giáo khoa, các tài liệu dạy học khác
- HS: Atlat Địa lý Việt Nam, sách giáo khoa, vở ghi.
III. Tiến trình bài giảng
1. Ổn định lớp ( 1 phút)
2. Kiểm tra bài cũ ( Có thể lồng ghép vào bài mới)
3. Bài mới (35 phút)
Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung

Hoạt động 1( 20 phút)

1. Vị trí, giới hạn lãnh thổ

Sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trang 4

a. Phần đất liền

? Dựa vào bản đồ hành chính kết hợp + Tọa độ Địa lí
với bảng 23.2 sách giáo khoa, hãy xác - Điểm cực Bắc: 230 23' B xã Lũng Cúđịnh các điểm cực bắc, Nam, Đông Đồng Văn- Hà Giang
,Tây phần đất liền nước ta và cho biết - Điểm cực Nam: 80 34' B xã Đất Mũitọa độ của chúng.
Ngọc Hiển- Cà Mau
- Học sinh dựa vào bản đồ hành chính - Điểm cực Tây: 1020 09' Đ xã Sín Thầu18


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
va bảng 23.2 để trả lời

Mường Nhé- Điện Biên

- Giáo viên chuẩn kiến thức

- Điểm cực Đông: 1090 24' Đ xã Vạn

Dành cho học sinh yếu-kém

Thạnh- Vạn Ninh -Khánh Hòa

2
? Dựa vào Atlat Địa lý Việt Nam trang + Diện tích: 331 212 km

6 ( bản đồ hình thể) kể một số đảo và b. Phần biển
quần đảo nước ta.

- Diện tích khoảng 1 triệu km2. có rất

- Học sinh trả lời giáo viên chuẩn kiến nhiều đảo và quần đảo
thức

c. Đặc điểm của vị trí địa lý về mặt tự

? Dựa vào Atlat Địa lý Việt Nam trang nhiên
4 ( Việt Nam trong Đông Nam Á), hãy - Vị trí nội chí tuyến
cho biết những đặc điểm nổi bật về vị - Vị trí gần trung tâm khu vực Đơng
trí địa lí về mặt tự nhiên.
Nam Á
- Vị trí cầu nối giữa đất liền và biển, giữa
các nước Đông Nam Á đất liền và Đông

Nam Á hải đảo
- Vị trí tiếp xúc của các luồng gió mùa và
các luồng sinh vật
* Ý nghĩa:
* Thảo luận nhóm: 5 phút

- Nằm trong vùng nội chí tuyến nên nước

Phân tích ý nghĩa vị trí Địa lí tự nhiên ta có khí hậu nhiệt đới gió mùa
nước ta.

- Phía đơng nước ta giáp với biển, biển

- Giáo viên hướng dẫn học sinh xác cung cấp một lượng ẩm dồi dào, lượng
lập mối quan hệ giữa vị trí địa lý với mưa lớn.
các thành phần tự nhiên để phân tích ý - Thiên nhiên nước ta chịu ảnh hưởng
nghĩa của vị trí Địa lí về mặt tự nhiên. sâu sắc của biển.
- Học sinh tiến hành thảo luận
- Đại diện trình bày kết quả thảo luận,

- Nước ta nằm ở vị trí tiếp giáp giữa lục
địa và đại dương, liền kề với vành đai
19


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
trao đổi bổ sung.

sinh khống Thái Bình Dương và vành

- Giáo viên chuẩn kiến thức

đai sinh khoáng Địa Trung Hải, trên
đường di lưu và di cư của nhiều lồi
động, thực vật nên có tài ngun khống
sản và tài ngun sinh vật vơ cùng phong
phú.
- Vị trí và hình thể nước ta đã tạo nên sự
phân hóa đa dạng của tự nhiên các miền
2. Đặc điểm lãnh thổ
a. Phần đất liền

Hoạt động 2 ( 15 phút)

- Lãnh thổ kéo dài, hẹp ngang, kéo dài

Thảo luận cặp đôi: 2 phút

theo chiều bắc- nam tới 1650km tương

0
- Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang đương 15 vĩ tuyến, nơi hẹp nhất khoảng

hành chính hình thể. Nhận xét về đặc 50 km
điểm hình dạng lãnh thổ nước ta?

- Đường bờ biển uốn cong hình chữ S dài

- Học sinh thảo luận

3260 km.

- Học sinh trình bày, trao đổi

b. Phần biển Đơng

- Giáo viên chuẩn kiến thức.

- Mở rộng về phía đơng, có nhiều đảo,
quần đảo, vịnh
- Biển Đơng có ý nghĩa chiến lược đối
với nước ta cả về quốc phòng và kinh tế.

IV. Củng cố( 5 phút)
- Xác định vị trí Địa lí và phạm vi lãnh thổ nước ta trên bản đồ
- Phân tích ý nghĩa của vị trí Địa lí việt Nam về mặt tự nhiên.
V. Hoạt động nối tiếp( 3 phút)
- Về nhà xem lại bài, nắm nội dung bài học
- Chuẩn bị trước bài vùng biển Việt Nam với các nội dung sau:

20


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
+ Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang 4 ( Việt Nam trong Đông Nam Á ) để
xác định các quốc gia có chung biến giới trên biển với Việt Nam.
+ Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam trang 13, 14 để xác định hướng chảy của các
dịng biển.

3. Hiệu quả đạt được:
Qua q trình áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này kết quả đạt được như sau:
- Học sinh xác định được ý nghĩa của môn học.
- Học sinh hiểu và nắm nội dung bài học một cách chủ động.
- Từng bước tạo được sự hứng thú, khơi dậy lòng say mê học tập ở học sinh.
- Học sinh biết cách sử dụng Atlat vào trong học tập mơn Địa lí
- Đồng thời học sinh biết vận dụng các kiến thức Địa lí tự nhiên vào cuộc sống
thực tiễn một cách dễ dàng và hiệu quả.
- Giáo dục cho học sinh có ý thức, trách nhiệm trong việc bảo vệ, giữ gìn những
giá trị tự nhiên của địa phương. Góp phần nâng cao tình u q hương, đất nước
cho học sinh.
Từ đó, tỷ lệ học sinh hứng thú trong giờ học mơn Địa lí cao hơn so với khi chưa
được áp dụng sáng kiến.Thông qua các biện pháp được sử dụng trong giờ học mơn
Địa lí, giúp giáo viên kiểm tra được kiến thức, kĩ năng của học sinh. Từ đó, thấy rõ
những khó khăn thường gặp của học sinh để khắc phục kịp thời.
Kết quả sau khi áp dụng sáng kiến vào giảng dạy ở các khối lớp 8 trường THCS
nơi tôi đang giảng dạy như sau:
Khối/ Lớp

Tổng số

Biết sử dụng

Chưa biết sử dụng

8

học sinh
86

Atlat
70 (81,4%)

Atlat
16 (18,6%)

III. PHẦN KẾT LUẬN
1. Ý nghĩa của sáng kiến
Trong q trình dạy học tơi thực hiện đề tài “ Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat
trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở trường trung học cơ sở”. Đã đem
lại hiệu quả khá cao, học sinh tiếp thu nội dung bài học tốt hơn, nắm vững kiến
21


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
thức hơn, đồng thời rèn luyện được các kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam và
từ đó tạo được sự hứng thú, u thích mơn học, góp phần nâng cao chất lượng dạy
học mơn Địa lí và được nhà trường ghi nhận. Tôi nhận thấy việc áp dụng sáng kiến
này đã mang lại kết quả thiết thực, với sự hướng dẫn của tôi các em đã đỡ mất thời
gian ghi nhớ kiến thức máy móc, nắm chắc và thành thạo các kĩ năng sử dụng Atlat
trong q trình học tập, ơn tập và làm bài thi kiểm tra đạt kết quả cao.
2. Đề xuất
* Đối với tổ chuyên môn:
- Tạo điều kiện cho giáo viên trong tổ có thời gian sinh hoạt chun mơn
thường xun hơn.
- Kịp thời cung cấp những thông tin mới liên quan đến chuyên môn cho các
thành viên trong tổ.
* Đối với giáo viên :
- Để khai thác các phương tiện trực quan trong dạy học Địa lí theo hướng tích

cực, nhất là kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học thì trước hết bản
thân mỗi giáo viên phải hứng thú dạy học bộ mơn, vì khi có hứng thú mới say mê
công việc, đi sâu nghiên cứu, đầu tư soạn giảng ngày càng tích cực và có hiệu quả
hơn.
- Trong quá trình dạy học nên chú ý rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt
Nam nhiều hơn và thường xuyên hơn. Đồng thời giáo viên cũng cần động viên,
tuyên dương và khuyến khích những học sinh tiến bộ và có nhiều cách làm hay.
Cần có câu hỏi nâng cao để phát huy tính tích cực, tư duy sáng tạo dành cho đối
tượng học sinh khá giỏi.
- Luôn học hỏi đồng nghiệp, trau dồi kiến thức, nâng cao trình độ chun
mơn nghiệp vụ của mình.
- Chú trọng việc rèn luyện và phát triển ở học sinh các kĩ năng : Kĩ năng sử
dụng và phân tích bản đồ, biểu đồ, lược đồ, tranh ảnh, kĩ năng phân tích lát cắt địa
hình, kĩ năng xác lập mối liên hệ giữa các đối tượng, hiện tượng Địa lí …

22


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.
- Giáo viên tạo được niềm tin, sự hứng thú, đam mê của học sinh trong quá
trình học tập mơn Địa lí
- Đầu tư nhiều hơn vào việc soạn bài theo tinh thần dạy học thông qua tổ
chức các hoạt động học tập của học sinh, tạo điều kiện để các em “học trong hành
động”. Giáo viên phải thể hiện rõ ràng mục tiêu, nội dung bài học, hệ thống câu
hỏi theo các mức độ nhận thức của học sinh.
* Đối với học sinh:
- Cần yêu thích, say mê hứng thú học tập bộ mơn Địa lí.
- Có đầy đủ các phương tiện học tập: Sách giáo khoa, vở bài tập, tập bản đồ,
Atlat Địa lí Việt Nam, tranh ảnh, tài liệu tham khảo ...

- Ln tìm tịi phát hiện những sự vật, hiện tượng xảy ra trong cuộc sống có
liên quan đến kiến thức Địa lí.
Trên đây là một số kĩ năng sử dụng Atlat dạy học phần Địa lí tự nhiên Việt
Nam ở trường trung học cơ sở. Mặc dù đã có nhiều cố gắng song khơng tránh khỏi
sự thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý, xây dựng của các đồng chí, đồng
nghiệp để sáng kiến kinh nghiệm được hồn thiện hơn, góp phần nâng cao chất
lượng dạy học mơn Địa lí ở bậc trung học cơ sở trong những năm tiếp theo.

Sáng kiến hoàn thành vào tháng 5 năm 2019

23


Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở
trường trung học cơ sở.

24