Tiểu luận phân tích nội dung cơ bản ý thức đạo đức

HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH
KHOA SAU ĐẠI HỌC
---*****---


TIỂU LUẬN MƠN TRIẾT HỌC

Tên đề tài:

Phân tích những nội dung cơ bản của ý thức đạo đức?
Liên hệ với cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm
gương đạo đức Hồ Chí Minh" tại cơ quan.

Họ và tên : Bùi Thị Lan Hương
Lớp
: CH13D - Tổ 3

Hà Nội, tháng 9 năm 2010


Tiểu luận môn Triết học

NỘI DUNG
I. Khái niệm đạo đức, ý thức đạo đức
1. Đạo đức là gì?
Đạo đức có một quá trình hình thành, tồn tại và phát triển liên tục.
Khơng có chuyện đạo đức của thế kỷ này phá vỡ đạo đức của thế kỷ trước.
Trong văn hoá có đạo đức, nhưng như thế khơng có nghĩa là các yếu tố đạo
đức của dân tộc này khác với dân tộc khác, của thế kỷ này khác với thế kỷ
khác. Văn hố thể hiện hình thức của đạo đức, là phương thức để con người và
các dân tộc thể hiện bản thân mình.

Chính vì thế, đạo đức của dân tộc nào, cộng đồng nào, thời đại nào cũng
có cái vỏ văn hoá trong mối quan hệ biện chứng giữa nội dung và hình thức.
Theo chủ nghĩa Mác thì, đạo đức là cái có thật trong ý thức xã hội,
trong đời sống tinh thần của con người, nghĩa là về lý luận nó là bộ phận của
kiến trúc thượng tầng xã hội. Đạo đức tồn tại trong mọi ý thức, hoạt động giao
lưu, trong toàn bộ hoạt động sống của con người.
- Góc độ xã hội: Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt được
phản ánh dưới dạng những nguyên tắc, yêu cầu, chuẩn mực điều chỉnh (hoặc
chi phối) hành vi của con người trong các mối quan hệ giữa con người với tự
nhiên với xã hội, giữa con người với nhau và với chính bản thân mình.
- Góc độ cá nhân: Đạo đức chính là những phẩm chất, nhân cách của
con người, phản ánh ý thức, tình cảm, ý chí, hành vi, thói quen và cách ứng xử
của họ trong các mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, với xã hội, giữa
bản thân họ với người khác và với chính bản thân mình.
Ngày nay, đạo đức được định nghĩa như sau: đạo đức là một hình thái ý
thức xã hội, là tập hợp những nguyên tắc, qui tắc, chuẩn mực xã hội, nhằm
điều chỉnh cách đánh giá và cách ứng xử của con người trong quan hệ với
nhau và quan hệ với xã hội, chúng được thực hiện bởi niềm tin cá nhân, bởi
sức mạnh của truyền thống và sức mạnh của dư luận xã hội.
Bùi Thị Lan Hương - CH13D

1


Tiểu luận mơn Triết học
Đạo đức có cấu trúc của nó. Các thành tố của đạo đức là: ý thức đạo
đức, hành vi đạo đức và quan hệ đạo đức.
- Ý thức đạo đức: Ccon người không thể sống bên ngoài các mối quan
hệ xã hội. Cốt lõi của những mối quan hệ đó là tương quan của những quyền
lợi cá nhân và những quyền lợi cộng đồng. Để tồn tại, con người phải đưa vào

nhau trên cơ sở những lợi ích cá nhân phải phù hợp với những lợi ích của cộng
đồng. Những nguyên tắc bảo đảm cho sự phù hợp của những quyền lợi ấy khi
đã trở thành tình cảm, quan điểm, quan niệm sống chính là ý thức đạo đức.
- Hành vi đạo đức: Mọi hành vi được thực hiện do thôi thúc của một
động cơ nào đó. Khi hành vi được thực hiện đó thơi thúc của ý thức đạo đức
thì nó được gọi là hành vi đạo đức. Hành vi đó thể hiện ý thức đạo đức và văn
hoá đạo đức của cá nhân. Hành vi đạo đức tác động trực tiếp đến con người và
gắn liền với ý thức đạo đức. Khi xem xét văn hố đạo đức chúng ta khơng thể
chỉ xem xét ý thức đạo đức mà phải xem xét cùng với những hành vi đạo đức.
- Quan hệ đạo đức: Quan hệ đạo đức là những quan hệ đã ý thức đạo
đức điều chỉnh giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với tập thể và xã hội.
Những quan hệ này thường được hình thức hố bằng những nghi thức xã hội,
những phong tục, tập quán... vì thế một mặt nó thể hiện ý thức đạo đức, mặt
khác nó đóng vai trị hình thành và củng cố ý thức đạo đức.
2. Ý thức đạo đức là gì?
Ý thức đạo đức là khả năng đánh giá, xét đoán những hành vi theo tiêu
chuẩn đúng sai hoặc thiện ác mang tính người. Đồng thời, đó cũng là khả năng
thúc đẩy, hướng dẫn con người biết làm điều lành, tránh điều xấu xa, biết lựa
chọn đâu là nẻo đúng, đường sai.
Ý thức đạo đức đánh giá các trạng thái ý thức, các phán đoán theo tiêu
chuẩn thiện ác, đúng sai.
II. Nội dung cơ bản của ý thức đạo đức
Ý thức đạo đức khi phân tích ta thấy bao hàm bốn yếu tố cơ bản:
1. Yếu tố tình cảm:
Bùi Thị Lan Hương - CH13D

2


Tiểu luận mơn Triết học

Yếu tố tình cảm là yếu tố cơ bản của ý thức đạo đức. Yếu tố này thúc
đẩy, lôi kéo chúng ta hướng về điều thiện. Khi ta thực hiện việc ác hoặc có các
hành vi xấu xa, ta cảm thấy xấu hổ, hối tiếc, cắn rứt, ăn năn... Nhờ đó, việc tu
tỉnh, hối cải về sự sai trái trong con người ta sẽ dễ hơn.
Hành vi thiện, ác, tốt, xấu của những người khác cũng gây ra trong
lương tâm ta những tình cảm đạo đức khác nhau như quý trọng, cảm phục,
kính nể, khen ngợi hoặc bức xúc, thương hại, khinh bỉ, chê bai, v.v...
Các bậc hiền triết, các nhà tư tưởng xem yếu tố tình cảm rất quan trọng
để có ý thức đạo đức. Chẳng hạn, Khổng Tử luôn đề cao đức Nhân;
Malebranche đề cao "tình yêu được soi sáng, biết lựa chọn"; Max Scheler lại
đề cao loại tình yêu thuần khiết hướng về nhân loại. Cho nên, khi thiếu yếu tố
tình cảm hay một loại người mà ta hay gọi là "vô cảm" sẽ khó có được ý thức
đạo đức, khó có được lương tâm.
2. Yếu tố lý trí:
Yếu tố tình cảm của lương tâm tùy thuộc vào yếu tố lý trí. Sự suy tư của
lý trí đưa đến những phán đốn về giá trị, nhờ đó lương tâm con người mới
phát biểu các nguyên lý, đưa ra các khái niệm về đạo đức như điều thiện, bổn
phận, quyền lợi, cơng bình, nhân ái v.v...
- Renouvier (Triết gia Pháp 1815-1903) cho rằng các ý niệm về đạo đức
có tính cách tuyệt đối và lý tưởng như các ý niệm tốn học (hình trịn, đường
thẳng...) nghĩa là chúng giữ nguyên giá trị của mình một cách trừu tượng,
thuần lý mà không cần để ý đến trong thực tế có đáp ứng được hay khơng.
- Lalande (nhà thiên văn toán học Pháp 1732-1807) lại chứng minh lý
trí có tính cách quy phạm. Lý trí thiết lập và định đẳng cấp giá trị nên nó đóng
một vai trò quan trọng trong đời sống đạo đức:
+ Trước khi hành động, lý trí giúp ta nhận định, tính tốn về cơng việc
sẽ làm.
+ Sau hành vi đạo đức, lý trí giúp ta phán đốn về giá trị hành động của
ta.
Bùi Thị Lan Hương - CH13D

3


Tiểu luận mơn Triết học
3. Yếu tố ý chí và hành động:
Ý chí là yếu tố khơng kém phần quan trọng nhằm thúc đẩy lương tâm
con người hướng tới điều thiện và hành động theo những gì lương tâm cho là
tốt đẹp dưới sự hướng dẫn của lý trí.
- I. Kant (Triết gia Đức 1724-1804) cho rằng thiện ý và thiện chí (bonne
volonté) với ý chí bao hàm bên trong đã thúc đẩy chúng ta làm điều thiện. Nó
có giá trị vừa là sự hiểu biết sự việc, vừa là hành động đi kèm (tri đi đơi với
hành). Ngồi ra, Kant cũng xác định đạo đức là hiện thân của lý trí nhưng là lý
trí thuần túy (raison pure) chuyển sang thực hành (raison pratique) biểu lộ qua
thiện chí. Và những mệnh lệnh của lương tâm đều là những qui luật của lý trí
nên có tính cách phổ biến và tất yếu.
4. Yếu tố xã hội:
Ngoài 3 yếu tố nêu trên, ý thức đạo đức còn chịu ảnh hưởng sâu đậm
của giáo dục gia đình, của trường học, của đồn thể trong các khu vực xã hội
khác nhau mà ta tham dự: Ngay khi hành động một mình, ta vẫn nghĩ rằng dư
luận hoặc kẻ khác đang chứng kiến và phán đoán hành vi của ta, khiến ta đâm
ra xấu hổ. Cho nên đó là một hành động tội lỗi. Dĩ nhiên, các phán đoán đạo
đức của ta cũng chịu ảnh hưởng tùy theo khu vực xã hội, tùy theo khơng gian,
hồn cảnh và tùy thời đại nữa. Nàh văn Pirandello người Ý (1867-1936) đã
từng đoạt giải Nobel cho rằng: "Lương tâm, đó chính là kẻ khác đang ngồi
trong lịng anh".
III. Mối quan hệ giữa ý thức đạo đức, hành vi đạo đức và quan hệ
đạo đức
Ý thức đạo đức là sự thể hiện thái độ nhận thức của con người trước
hành vi của mình trong sự đối chiếu với hệ thống chuẩn mực hành vi và những

qui tắc đạo đức xã hội đặt ra; nó giúp con người tự giác điều chỉnh hành vi và
hoàn thành một cách tự giác, tự nguyện những nghĩa vụ đạo đức. Trong ý thức
đạo đức cịn bao hàm cảm xúc, tình cảm đạo đức của con người. Tóm lại, ý
thức đạo đức (về mặt cấu trúc) gồm tri thức đạo đức.
Bùi Thị Lan Hương - CH13D

4


Tiểu luận môn Triết học
Thực tiễn đạo đức là hoạt động của con người do ảnh hưởng của niềm
tin, ý thức đạo đức, là q trình hiện thực hố ý thức đạo đức trong cuộc sống.
Ý thức và thực tiễn đạo đức ln có quan hệ biện chứng với nhau, bổ
sung cho nhau tạo nên bản chất đạo đức con người, của một giai cấp, của một
chế độ xã hội và của một thời đại lịch sử. Ý thức đạo đức phải được thể hiện
bằng hành động thì mới đem lại những lợi ích xã hội và ngăn ngừa cái ác. Nếu
khơng có thực tiễn đạo đức thì ý thức đạo đức không đạt tới giá trị, sẽ rơi vào
trừu tượng theo kiểu các giáo lý của tôn giáo.
Thực tiễn đạo đức được biểu hiện như sự tương trợ, giúp đỡ, cử chỉ
nghĩa hiệp, hành động nghĩa vụ…Thực tiễn đạo đức là hệ thống các hành vi
đạo đức của con người được nảy sinh trên cơ sở của ý thức đạo đức.
Quan hệ đạo đức là hệ thống những quan hệ xác định giữa con người và
con người, giữa cá nhân và xã hội về mặt đạo đức.
Quan hệ đạo đức là một dạng quan hệ xã hội, là yếu tố tạo nên tín hiệu
thực của bản chất xã hội của con người.
Các quan hệ đạo đức khơng chỉ hình thành nên giữa các cá nhân, mà
còn giữa cá nhân với xã hội, với những mặt riêng biệt của xã hội (chẳng hạn:
với lao động, với văn hoá tinh thần) trong chừng mực những mặt này liên
quan đến các lợi ích chứa đựng trong các mối quan hệ này.
Quan hệ đạo đức được hình thành và phát triển như những qui luật tất

yếu của xã hội, nó xác định những nhu cầu khách quan của xã hội, nó “tiềm
ẩn” trong các quan hệ xã hội.
Quan hệ đạo đức tồn tại một cách khách quan và luôn luôn biến đổi qua
các thời đại lịch sử và chính nó là một trong nhữg cơ sở để hình thành nên ý
thức đạo đức.
Tóm lại, ý thức đạo đức, thực tiễn đạo đức và quan hệ đạo đức là một
yếu tố tạo nên cấu trúc đạo đức. Mỗi yếu tố không tồn tại độc lập, mà liên hệ
tác động nhau, tạo nên sự vận động, phát triển và chuyển hóa bên trong của hệ
thống đạo đức.
Bùi Thị Lan Hương - CH13D

5


Tiểu luận môn Triết học
V. Liên hệ với cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo
đức Hồ Chí Minh"
Trong thời gian vừa qua, cơng tác giáo dục chính trị tư tưởng và bồi
dưỡng lý luận chính trị cho đoàn viên, thanh niên trong Viện Khoa học xã hội
Việt Nam luôn được quan tâm đúng mức. Dưới sự lãnh đạo của Đảng uỷ Viện
Khoa học xã hội Việt Nam, Ban chấp hành Đồn TNCS Hồ Chí Minh đã định
hướng và chỉ đạo hoạt động các chi đoàn theo những mảng vấn đề, gắn lý luận
Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh với vai trị của thanh niên trong sự
nghiệp xây dựng CNXH. Từ khi phát động cuộc vận động "Học tập và làm
theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", Ban chấp hành Đồn TNCS Hồ Chí
Min Viện Khoa học xã hội Việt Nam đã phát bộ sách « Tuổi trẻ Việt Nam học
tập và làm theo lời Bác », « Một số lời dạy, câu chuyện về tấm gương đạo đức
Hồ Chí Minh », « Đẩy mạnh hoạt động và làm theo tấm gương đạo đức Hồ
Chí Minh » đến tất cả các chi đồn trong tồn Viện để trên cơ sở đó các chi
đồn tổ chức các hình thức sinh hoạt và học tập phù hợp với tình hình, đặc

điểm của đơn vị mình. Ban Chấp hành đã tổ chức dán pa-nơ, áp-phích các
cuộc vận động « Tuổi trẻ Việt Nam học tập và làm theo lời Bác », tại trụ sở
làm việc ở số 1 Liễu Giai, 27 Trần Xuân Soạn, 37 Kim Mã Thượng và tại Bảo
tàng Dân tộc học Việt Nam.
Nhờ có sự chỉ đạo sát sao và nhiệt tình của các cán bộ đoàn, trong hai
năm qua, nhiều chi đoàn cơ sở tại Viện Khoa học xã hội Việt Nam đã tích cực,
chủ động và sáng tạo trong cơng tác tổ chức Cuộc vận động "Học tập và làm
theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh". Nhiều chi đồn đã chủ động tổ chức
học tập các bài học lý luận chính trị cơ bản, tổ chức các buổi nói chuyện, toạ
đàm xung quanh nội dung các bài học lý luận chính trị, động viên đồn viên
thanh niên tham gia vào cuộc thi Tìm hiểu tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ
Chí Minh do các báo tổ chức. Trong năm 2008 và 2009, Đồn TNCS Hồ Chí
Minh Viện Khoa học xã hội Việt Nam đã phát động phong trào và chuyển
trọng tâm từ “học tập” sang “làm theo” tấm gương đạo đức của Bác Hồ, một
số chi đoàn đã động viên thanh niên thực hành tiết kiệm, chống lãng phí thơng
qua công tác thu gom giấy phế liệu tại cơ quan, nhiều chi đoàn đã phát động
phong trào thực hiện “văn minh cơng sở” trong đồn viên, thanh niên.
Nhìn chung, trong thời gian qua, công tác chỉ đạo thực hiện cuộc vận
động đối với các chi đoàn cơ sở của Ban Chấp hành Đoàn Viện Khoa học xã
Bùi Thị Lan Hương - CH13D

6


Tiểu luận môn Triết học
hội Việt Nam luôn được thực hiện tốt và tạo được một phong trào học tập và
thi đua sơi nổi trong các chi đồn trực thuộc.
Cụ thể trong thời gian thực hiện Cuộc vận động “Học tập và làm theo
tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, Đoàn Thanh niên CSHCM Viện Khoa học
xã hội Việt Nam đã thực hiện được những công việc như sau:

1- Phát bộ sách « Tuổi trẻ Việt Nam học tập và làm theo lời Bác »,
« Một số lời dạy, câu chuyện về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh », « Đẩy
mạnh hoạt động và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh » đến tất cả các
chi đồn trong toàn Viện Khoa học xã hội Việt Nam.
2- Tổ chức dán pa-nơ, áp-phích các cuộc vận động « Tuổi trẻ Việt Nam
học tập và làm theo lời Bác », tại các trụ sở làm việc của Viện Khoa học xã
hội Việt Nam.
3- Cử một số đoàn viên đến tham gia toạ đàm « Tuổi trẻ Khối Khoa
giáo học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh » do Đồn TNCS
Hồ Chí Minh Khối cơ quan Khoa giáo Trung ương tổ chức tại trụ sở của Uỷ
ban Dân số Gia đình và Trẻ em ngày 6/3/2007.
4- Phối hợp với chi đoàn Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam tổ chức trưng
bày sách với các hình ảnh và câu chuyện về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh
do đoàn viên sưu tầm tại trụ sở Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam trong năm
2007.
5- Phối hợp với chi đoàn Viện Triết học tổ chức một cuộc hội thảo khoa
học với tiêu đề « V.I Lênin, Hồ Chí Minh bàn về thanh niên và vai trò của
thanh niên trong việc xây dựng xã hội mới » trong năm 2007.
6- Ban chấp hành Đoàn Viện Khoa học xã hội Việt Nam cùng đại diện
đoàn viên của các chi đoàn đã tham dự đông đủ vào Lễ phát động Tháng thanh
niên tại Quảng trường Ba Đình và vào viếng Lăng Bác do Đoàn Khối các cơ
quan trung ương tổ chức vào tháng 3/2008.
7- Cử đoàn viên tham gia Hội thi “Kể chuyện tấm gương đạo đức Hồ
Chí Minh” do Đồn Khối các cơ quan Trung ương tổ chức. Kết thúc Hội thi,
Đoàn viên ưu tú, Thạc sỹ Trần Thị Tuyết, Chi đoàn Viện Triết học đã đạt giải
nhất với chuyện kể “Bác Hồ và chị gái”. Đoàn viên Trần Thị Tuyết đã được
lựa chọn là đại biểu chính thức đi dự Đại hội thanh niên tiên tiến làm theo lời
Bác năm 2009 do Trung ương Đoàn tổ chức vào tháng 5 năm 2009.
Bùi Thị Lan Hương - CH13D

7


Tiểu luận mơn Triết học
8- Cử đồn viên tham gia Hội thi “Kể chuyện tấm gương đạo đức Hồ Chí
Minh” do Đảng uỷ Khối các cơ quan Trung ương tổ chức.
9- BCH Đoàn Viện đã chỉ đạo các chi đoàn mua sách Hồ Chí Minh về giáo
dục, bồi dưỡng thanh thiếu niên và nhi đồng, để tổ chức nghiên cứu, học tập,
thơng qua hoạt động này, nhiều chi đồn đã xây dựng thành công tủ sách về
Bác với một số đầu sách có giá trị.
10- Tháng 3 năm 2008, tổ chức buổi nói chuyện chun đề «Tư tưởng Hồ
Chí Minh về giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước trong thời kỳ mới», do
PGS.NGND. Lê Mậu Hãn (Đại học Quốc gia HN) trình bày, với sự tham dự
của gần 300 đồn viên.
11- Tham gia và đóng góp một chương trình văn nghệ (gồm 4 tiết mục)
vào Liên hoan văn nghệ Lời ca dâng Bác do Đoàn Khối tổ chức nhân kỷ niệm
119 năm ngày sinh của Người và đạt giải khuyến khích.
12- Tham dự và trình bày tham luận tại Hội thảo “Tuổi trẻ Khối các cơ
quan trung ương làm theo lời Bác”.
13- Có nhiều bài tham luận có giá trị gửi đến tham gia cuộc thi “Ý tưởng
cải cách hành chính” do Đồn Khối các cơ quan trung ương tổ chức và có bài
đoạt giải nhì của cuộc thi.
14- Kết hợp với các chi đồn Văn phịng và Khối các cơ quan chức năng,
chi đoàn Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, chi đoàn Viện Nghiên cứu Châu Phi
và Trung Đơng và chi đồn Viện Thơng tin Khoa học xã hội tổ chức thành
cơng hội thảo “Văn hố cơng sở dưới góc nhìn của đồn viên, thanh niên” vào
tháng 4/2009, xây dựng nhận thức chung và phát động phịng trào xây dựng
văn hố cơng sở theo lời dạy của Bác.
15- Tham gia đầy đủ các phong trào an sinh xã hội, nghĩa tình biên giới hải
đảo… do Đồn khối các cơ quan trung ương phát động.

Cùng với các hoạt động của Ban chấp hành Đoàn Viện KHXH Việt
Nam, các chi đồn cịn chủ động đưa ra các hình thức sinh hoạt đoàn mới mẻ
nhằm động viên đoàn viên, thanh niên tham gia vào phong trào làm theo lời
Bác, nêu cao tinh thần tự ý thức về trách nhiệm của đoàn viên và cán bộ trẻ
trong thời kỳ đổi mới đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế. Nhiều đoàn viên
đã chủ động viết bài về chủ đề học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí
Minh để tham dự hội thảo và đăng tạp chí. Nhiều chi đoàn đã tổ chức các hoạt
Bùi Thị Lan Hương - CH13D

8


Tiểu luận môn Triết học
động khoa học, lồng ghép với nội dung giáo dục truyền thống và học tập tấm
gương đạo đức Hồ Chí Minh. Đồng thời, thơng qua phong trào học tập và làm
theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, các nội dung về giáo dục đạo đức, lối
sống đã được các chi đoàn lồng ghép trong các bài học về đạo đức và lối sống
của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Các cuốn sách viết về tấm gương đạo đức và lối
sống của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được các đồn viên của Viện đón đọc và
thảo luận sơi nổi trong các buổi sinh hoạt đồn. Nhiều chi đoàn đã tổ chức các
hoạt động về nguồn, các hoạt động từ thiện, tương thân, tương ái giúp đỡ các
gia đình nghèo, trẻ em nghèo hiếu học, trẻ em mồ cơi và coi đó như là trọng
tâm của hoạt động học tập theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh./.

Bùi Thị Lan Hương - CH13D

9