PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC THEO QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VẬN DỤNG MỐI QUAN HỆ NÀY VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

ĐỀ BÀI
PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA
VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC THEO QUAN ĐIỂM CỦA
CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VẬN DỤNG MỐI QUAN HỆ NÀY VÀO CÔNG CUỘC
ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

BÀI LÀM
CHƯƠNG 1: KHÁI NIỆM CỦA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC THEO QUAN
ĐIỂM CÙA CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
1, Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng về vật chất
+ Nhìn chung, chủ nghĩa duy vật trước Mác đều có tính chất đồng duy vật nhất định
với một số hình thức cụ thể; coi vật chất là cơ sở sản xuất ra vạn vật trên thế giới.
1


+ Cùng với sự phát triển của khoa học và công nghệ cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20,
chủ nghĩa cộng sản rơi vào tình thế, trong bối cảnh lịch sử đó, phải chống lại sự xâm
nhập của các nhà triết học duy tâm, bảo vệ và phát triển thế giới quan duy
vật,V.I.Lênin đã tổng hợp những thành tựu của khoa học tự nhiên cuối thế kỷ 19 đầu
thế kỷ 20, đồng thời kế thừa tư tưởng của Mác và Ph.Ăngghen để làm quyết tâm.
Ý nghĩa của vật chất là :
• Thứ nhất, vật chất là cái khách thể tồn tại ngồi ý thức và khơng phụ thuộc vào ý
thức.
• Thứ hai, vật chất là cái gây ra cảm giác ở con người bằng cách nào đó tác động
lên các giác quan của con người một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.
• Thứ ba, ý thức của con người là sự phản ánh đối với vật chất, sự vật, vật chất là
cái được phản ánh.
2. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật chứng minh ý thức
Nguồn gốc của ý thức:
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật chứng minh, ý thức có nguồn gốc tự nhiên và

nguồn gốc xã hội.
+ Nguồn gốc tự nhiên: vật ngăn cách giữa con người và tác động của thế giới đối với
con người là ý thức con người tự nhiên.
+ Nguồn gốc xã hội: biểu hiện ở vai trò của lao động và ngơn ngữ đối với sự hình
thành và phát triển ý thức.
Bản chất của ý thức
Ý thức là hình ảnh chủ đạo của thế giới quan; là phản ứng tích cực, sáng tạo của
khách hàng đối với bộ sản phẩm. Trong mối quan hệ với sự vật, ý thức chỉ là hình
ảnh phản ánh sự vật, khơng phải là vật thể. Đối với hình ảnh của khách hàng là quan
trọng, phương pháp này được tính tốn bởi cả chủ sở hữu và khách hàng. Cấu hình
của ý thức là chủ quan, còn nội dung là khách quan, phụ thuộc vào nội dung mà nó
phản ánh. Đặc biệt ý thức hoạt động, sáng tạo gắn liền với hiện thực xã hội và là cơ
sở để tính phản hồi ánh sáng, tri thức cao hơn phản hồi ánh sáng, đây là tính chất đặc
biệt của ý thức
CHƯƠNG 2: QUAN ĐIỂM CỦA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VỀ MỐI QUAN
HỆ GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC

2


+ Theo quan điểm duy tâm, ý thức đã trừu tượng hố, tinh thần vốn có của con người
thành một lực lượng thần bí, riêng biệt. rời xa mọi người. thực tế . Họ coi ý thức là
bản thể tuyệt đối, duy nhất, là bản chất đầu tiên mà từ đó tất cả được sinh ra.Thế giới
vật chất chỉ là một bản sao, một biểu hiện khác của ý thức, bản chất thứ hai do ý thức
sinh ra. Quan điểm duy vật siêu hình quy đổi hồn tồn yếu tố vật chất, chỉ nhấn
mạnh một chiều vai trò của vật chất trong việc sinh ra ý thức, quyết định ý thức, phủ
nhận tính độc lập tương đối của ý thức, khơng xem được tính năng của nó. Năng
động, sáng tạo, vai trò to lớn của ý thức trong hoạt động thực tiễn nhằm cải tạo hiện
thực khách quan.
+ Vật chất và ý thức có mối quan hệ hai chiều và ảnh hưởng lẫn nhau. Mối quan hệ

giữa vật chất và ý thức được thể hiện qua nhận thức và thực tiễn như sau:
Thứ nhất: Vật chất có vai trị quyết định đối với ý thức Do tồn tại khách quan nên
vật chất có trước và có trước. Ý thức là sự phản ánh vật chất nên nó có bản chất thứ
hai, bản chất thứ hai. Trong xã hội, nếu không có vật chất và vật chất thì khơng có ý
thức, vì vậy ý thức là sản phẩm của vật chất, chịu sự tác động và quyết định của vật
chất. Bên cạnh đó, ý thức có tính sáng tạo và năng động, nhưng các hoạt động này
đều dựa trên cơ sở của vật chất và tuân theo các quy luật của vật chất. Vật chất quyết
định nội dung và hình thức biểu tượng của ý thức. Điều này có nghĩa là ý thức mang
thông tin về các đối tượng vật chất cụ thể. Thơng tin này có thể đúng hoặc sai, đủ
hoặc thiếu, với những biểu hiện khác nhau do mức độ tác động của chất lên não người.
Thứ hai: Ý thức tác động trở lại vật chất Mặc dù vật chất sinh ra ý thức nhưng ý thức
không thụ động mà sẽ tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con
người. Ý thức sau khi sinh ra sẽ khơng bị vật chất kìm hãm mà có thể tác động và
làm thay đổi vật chất. Vai trò của ý thức đối với vật chất thể hiện ở vai trò của con
người trong mối quan hệ với khách thể. Thông qua hoạt động của con người, ý thức
có thể thay đổi, cải tạo hiện thực khách quan theo nhu cầu phát triển của con người.
Và mức độ tác động phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nhu cầu, ý chí, điều kiện, từng
trường ... và nếu được tổ chức tốt thì ý thức có khả năng tác động rất lớn đến vật chất.
Ý thức khơng thể thốt khỏi hiện thực khách quan, sức mạnh của ý thức được thể
hiện qua việc nhận thức hiện thực khách quan và từ đó xây dựng kế hoạch, xác định

3


mục tiêu, ý chí để hoạt động của con người tác động. trở lại. hồn trả vật chất. Có
tác động tích cực trở lại vật chất sẽ làm cho xã hội ngày càng phát triển và ngược lại,
nếu không được sử dụng thì ý thức sẽ kìm hãm lịch sử. Phải luôn xuất phát từ thực
tế khách quan trong mọi hoạt động
Tri thức mà con người thu nhận được sẽ thơng qua một chu trình học tập và nghiên
cứu từ các hoạt động quan sát, phân tích để tác động đến các đối tượng vật chất và

buộc các đối tượng đó phải thể hiện các thuộc tính và quy luật. . Để cải tạo thế giới
khách quan đáp ứng nhu cầu của mình, con người phải căn cứ vào thực tế khách quan
để có thể đánh giá, xác định phương hướng, biện pháp, kế hoạch thực hiện thành
cơng. Ngồi ra, cần tránh thói quen chỉ dựa vào nhu cầu, niềm tin mà không nghiên
cứu, đánh giá thực trạng của đối tượng vật chất.
Phát huy tính năng động, sáng tạo, sức mạnh to lớn của nhân tố con người. Con người
muốn ngày càng tài giỏi, xã hội ngày càng phát triển thì phải ln chủ động, phát huy
hết khả năng của mình và ln tìm tịi, sáng tạo. Bên cạnh đó, mọi người phải thường
xuyên rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao năng lực, không bỏ cuộc giữa chừng. Con người
tuyệt đối không được thụ động, lệ thuộc trong mọi trường hợp để tránh rơi vào tình
trạng lười suy nghĩ, lao động. Ý thức có tính độc lập tương đối, tính năng động sáng
tạo có thể tác động trở lại vật chất thơng qua hoạt động của con người, do đó, cùng
với việc xuất phát từ hiện thực khách quan, cần phát huy tính năng động chủ quan.
quan điểm, tức là phát huy mặt tích cực của ý thức, hạn chế mặt tiêu cực của ý thức.
Ví dụ: Trước khi đánh trận ta lập quyết tâm thư; thực hiện tự phê bình và phê bình;
rút ra những mặt cịn hạn chế để tiến bộ, khắc phục những mặt chưa tốt. Thực hiện
giáo dục nhận thức thông qua các phong trào, tư tưởng thực hành, đạo đức giả của
địa phương. Hoặc, giữa vật chất và ý thức chỉ có những mặt đối lập tuyệt đối trong
lĩnh vực nhận thức luận. Bên ngoài lĩnh vực đó, sự phân biệt là tương đối. Vì vậy,
một chính sách hợp lý là cơ sở để kết hợp hai điều này.
CHƯƠNG 3: VẬN DỤNG MỐI QUAN HỆ NÀY VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY. LIÊN HỆ RÚT RA BÀI HỌC
Để hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn có hiệu quả, con người phải xuất phát
từ thực tế khách quan, đồng thời phải tận dụng tối đa tính năng động chủ quan của
mình. u cầu của quan điểm khách quan là trong hoạt động nhận thức cũng như
4


hoạt động thực tiễn phải luôn xuất phát từ điều kiện, hồn cảnh thực tế, tơn trọng quy
luật khách quan, quy luật tự nhiên và xã hội. , đặc biệt là từ các điều kiện vật chất.

Quan điểm khách quan cũng yêu cầu rằng để nhận thức hay cải tạo sự vật phải xuất
phát từ chính bản thân nó. Con người càng phản ánh thế giới khách quan đầy đủ,
chính xác thì càng cải tạo thế giới có hiệu quả.
Ví dụ : Trước tình hình diễn biến ngày càng phức tạp của dịch Covid-19 trên thế
giới, nhìn chung ở Việt Nam, dịch vẫn cơ bản được khống chế trên toàn quốc và từng
bước khống chế ở các tỉnh. có kẻ thù. Bởi ngay từ đầu, chúng tôi đã đánh giá đúng
tình hình, Việt Nam là một trong những nước có nguy cơ lây nhiễm cao và cũng có
ca bệnh sớm nhất. Từ đó, các bộ, ngành, cơ quan chức năng ln chủ động tổ chức,
triển khai các biện pháp phịng, chống dịch kịp thời, quyết liệt, đồng bộ, sáng tạo theo
tình hình của từng địa phương; đồng thời thực hiện mục tiêu kép là chống dịch có
hiệu quả và thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội. Cố gắng tránh cùng lúc cả hai yếu tố:
Sơ suất, chủ quan, mất cảnh giác (nhất là khi khơng có dịch) và hoảng sợ, hoang
mang, mất bình tĩnh, thiếu bản lĩnh khi ứng phó với dịch bệnh.
Phát huy tính năng động, tích cực của ý thức: Muốn xã hội phát triển thì phải phát
huy tính năng động và ý nghĩa chủ quan. là phát huy vai trò chủ động, năng động,
sáng tạo của ý thức và phát huy vai trò của nhân tố con người tác động, cải tạo thế
giới quan. Điều này địi hỏi mọi người phải tơn trọng tri thức khoa học, nâng cao
trình độ dân trí, bồi dưỡng và rèn luyện trí tuệ tư duy và khả năng suy luận. Đồng
thời khắc phục căn bệnh chủ quan, duy ý chí, bảo thủ, trì trệ, tiêu cực, thụ động, ỷ
lại,… nhất là trong công cuộc đổi mới hiện nay. Bản thân là sinh viên cần tích cực
hơn trong học tập, học đi đơi với hành, chủ động tìm tịi, khai thác vấn đề, khi học
không nên quá phụ thuộc vào giảng viên mà nên suy nghĩ thấu đáo. suy nghĩ, nghĩ
ra những ý tưởng mới. Tuy nhiên, kiến thức tiếp thu từ sách vở là chưa đủ, xã hội
ln địi hỏi vốn sống phong phú về kỹ năng sống như tham gia các hoạt động tại hội
sở, các câu lạc bộ hay các hoạt động tình nguyện Mơi trường đại học ln chứa đựng
nhiều thử thách và cám dỗ, vì vậy bạn phải xây dựng cho mình một ý chí kiên định
và tránh xa những thói quen xấu. Các bạn hãy học tập theo tinh thần câu nói nổi tiếng
của Lê-nin: “Học, học nữa, học mãi.” Hãy sáng tạo, bứt phá, nhưng khơng nên q
cầu tồn, bảo thủ Bên cạnh đó, là một cơng dân nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt

5


Nam, ln mong muốn được cống hiến sức trẻ, trí tuệ của mình cho sự phát triển của
Trung thành với Tổ quốc, với chế độ xã hội chủ nghĩa, cảnh giác với âm mưu chia rẽ,
xuyên tạc đất nước. các thế lực thù địch, phê phán, đấu tranh với những thái độ, hành
động xâm hại đến an ninh quốc gia, xâm phạm chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ
quốc.Trước Đại hội VI, bên cạnh những kết quả đạt được, chúng ta còn mắc sai lầm
trong việc đề ra mục tiêu, xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật để cải tạo xã hội chủ
nghĩa và quản lý kinh tế. Chúng ta đang khẩn trương xóa bỏ ngay kinh tế nhiều thành
phần, kinh tế thị trường để tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội. Đại hội VI khẳng định:
“Đảng đã mắc sai lầm là chủ quan, duy ý chí, vi phạm quy luật khách quan”. Khắc
phục khuyết điểm đó, Đại hội VI đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước, thừa
thừa nhận sự tồn tại khách quan của sản xuất hàng hoá và thị trường, chuyển sang
hạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa. Thực tế đã buộc chúng ta phải trả một cái
giá rất đắt cho sự chủ quan, nóng vội của mình, thay thế việc phân tích, đánh giá
khách quan bằng đánh giá tình hình theo cảm tính chủ quan, áp đặt. Nhiệt tình cách
mạng sẽ trở thành duy tâm, duy ý chí nếu khơng có khoa học. "Lịng nhiệt tình cộng
với sự thiếu hiểu biết là sự hủy diệt lớn". Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là
sự nghiệp rất khó khăn, phức tạp, có thể coi đây là cuộc trường kỳ kháng chiến của
Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Những diễn biến phức tạp của tình hình thế giới địi
hỏi Đảng và Nhà nước ta phải kiên trì, vững vàng, ln nâng cao trình độ, văn hóa,
lý luận để kịp thời thích ứng với thực tiễn khơng ngừng thay đổi. Phải biết đánh giá
đúng tình hình, cân nhắc và xem xét kỹ lưỡng hồn cảnh cụ thể, từ đó mới đi đến
quyết định tối ưu. Đồng thời phải có tầm nhìn dài hạn và biết cách giải quyết một
cách khoa học những cơng việc trước mắt .Chỉ có như vậy nền kinh tế Việt Nam mới
cất cánh, từ đó nâng cao hơn nữa vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, góp phần
xứng đáng vào cơng cuộc đổi mới kinh tế đất nước.

6

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), tồn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nộ
2. C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), tập 30, Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
3. C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), toàn tập, tập 42, Nxb Chính trị quốc
gia, Hà Nội.
4. C.Mác và Ph.Ăngghen (2000), tồn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc
gia, Hà Nội.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc
Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà
Nội.
6. . Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Ban Chấp hành Trung ương, Ban
Chỉ đạo Lý luận: Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn
20 năm
7. Đổi mới (1986 - 2006), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội
8. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Văn kiện Đảng Cộng sản Việt Nam
9. Đảng Cộng sản Việt Nam (1987), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ VI, Nxb Sự thật, Hà Nội
10. . Đảng Cộng sản Việt Nam (1991), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ VII, Nxb Sự thật, Hà Nội
11. Đảng cộng sản của Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ VIII, NXB Sự thật, Hà Nội
12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ IX, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội
13. Đảng Cộng sản Việt Nam ( 2011), Văn kiện Đại hội đại biểu tồn
quốc lần thứ XI, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội

7

14. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu tồn
quốc lần thứ XII, Văn phịng Trung ương Đảng, Hà Nội
15. Hồ Chí Minh (1996), Hồ Chí Minh Tồn tập, tập 4, NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội
16. Marx - Engels (1987), Tuyển tập Marx - Engels, tập 1, NXB Sự thật,
Hà Nội

8