Luận án tiến sĩ kinh tế nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.65 MB, 225 trang )
i
L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u
c a riêng tơi. Các s li u trong Lu n án là trung
th!c. Nh#ng k%t qu' trong Lu n án chưa t)ng đư*c
cơng b trong b,t c m-t cơng trình nào khác.
Tác gi Lu n án
Bùi Th Th y
ii
L I C M ƠN
Tác gi xin bày t s c m ơn t i Trư ng ð i h c Kinh t qu c dân, Vi$n
ðào t o Sau ð i h c, Vi$n K toán ( Ki)m toán Trư ng ð i h c Kinh t qu c dân
đã giúp đ. Tác gi trong su t q trình h c t0p và nghiên c3u Lu0n án.
Tác gi xin chân thành c m ơn s giúp đ. nhi$t tình và h6u ích trong vi$c
cho ý ki n đánh giá vào b n kh o sát cũng như trong su t quá trình thu th0p d6 li$u
kh o sát, ph ng v
chính và 138 ki)m tốn viên đưGc ch
Tác gi cũng bày t lòng bi t ơn sâu sNc t i ThOy, Cô là ngư i hư ng dPn và
có nhiRu ý ki n đóng góp sSa ch6a q báu trong q trình nghiên c3u Lu0n án cTa
Tác gi . Tác gi xin ñưGc chân thành c m ơn gia đình, b n bè, đVng nghi$p ñã
ñ?ng viên tinh thOn và t o ñiRu ki$n thu0n lGi nh
hồn thành Lu0n án!
Tác gi Lu n án
Bùi Th Th y
iii
M CL C
L I CAM ðOAN .................................................................................................................................. i
L I C M ƠN........................................................................................................................................ ii
M C L C ............................................................................................................................................. iii
DANH M C CÁC KÝ HI#U VI&T T'T ..................................................................................... vi
DANH M C B NG, BI+U ð,, SƠ ð,....................................................................................... vii
M. ð/U................................................................................................................................................. 1
CHƯƠNG 1: CƠ S. LÝ LU3N C4A VI#C NGHIÊN C6U CÁC NHÂN T8 NH
HƯ.NG ð&N CH9T LƯ:NG KI+M TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DOANH
NGHI#P NIÊM Y&T TRÊN TH@ TRƯ NG CH6NG KHOÁN........................................... 16
1.1. Th trưEng chFng khoán và doanh nghiLp niêm yPt trên th trưEng
chFng khoán.............................................................................................................16
1.1.1. Th/ trư0ng ch ng khoán..................................................................................16
1.1.2. Doanh nghi p niêm y%t trên th/ trư0ng ch ng khoán .....................................20
1.1.3. ð8c đi9m báo cáo tài chính c a doanh nghi p niêm y%t.................................23
1.2. KiRm tốn báo cáo tài chính c a doanh nghiLp niêm yPt.............................25
1.2.1. Khái ni m và phân lo>i ki9m tốn ..................................................................26
1.2.2. Vai trị c a ki9m tốn ñ-c l p ñ i vAi báo cáo tài chính doanh nghi p
niêm y%t .....................................................................................................................29
1.2.3. Các lo>i báo cáo ki9m tốn báo cáo tài chính doanh nghi p niêm y%t
trên th/ trư0ng ch ng khoán......................................................................................31
1.3. Các nhân tX nh hưYng đPn ch[t lư]ng kiRm tốn báo cáo tài chính
c a doanh nghiLp niêm yPt .....................................................................................33
1.3.1. ð i tư*ng quan tâm tAi ch,t lư*ng ki9m tốn báo cáo tài chính c a
doanh nghi p niêm y%t ..............................................................................................33
1.3.2. Quan ñi9m ch,t lư*ng ki9m tốn báo cáo tài chính doanh nghi p
niêm y%t .....................................................................................................................37
1.3.3. Các nhân t 'nh hưEng ñ%n ch,t lư*ng ki9m tốn báo cáo tài chính
c a các doanh nghi p niêm y%t .................................................................................42
KPt lu n Chương 1.............................................................................................................................. 55
iv
CHƯƠNG 2: PHÂN TÍCH TH_C TR`NG VaI VI#C XÁC ð@NH CÁC NHÂN
T8
NH HƯ.NG ð&N CH9T LƯ:NG KI+M TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
CÁC DOANH NGHI#P NIÊM Y&T TRÊN TH@ TRƯ NG CH6NG KHỐN
VI#T NAM........................................................................................................................................... 56
2.1. Tcng quan th trưEng chFng khốn ViLt Nam và các doanh nghiLp
niêm yPt ....................................................................................................................56
2.1.1. S! phát tri9n c a th/ trư0ng ch ng khoán Vi t Nam và các doanh
nghi p niêm y%t .........................................................................................................56
2.1.2. ðiIu ki n niêm y%t c a doanh nghi p trên th/ trư0ng ch ng khốn
Vi t Nam ...................................................................................................................59
2.1.3. ð8c đi9m doanh nghi p niêm y%t trên th/ trư0ng ch ng khoán Vi t
Nam 'nh hưEng tAi ki9m toán...................................................................................60
2.2. KiRm toán báo cáo tài chính doanh nghiLp niêm yPt trên th trưEng
chFng khốn ViLt Nam ...........................................................................................65
2.2.1. ð8c đi9m cơng ty ki9m tốn ñ-c l p ñư*c ch,p thu n ki9m toán
doanh nghi p niêm y%t ..............................................................................................65
2.2.2. Vai trị c a ki9m tốn báo cáo tài chính các doanh nghi p niêm y%t
trên th/ trư0ng ch ng khoán Vi t Nam .....................................................................76
2.2.3. Th!c tr>ng đánh giá ch,t lư*ng ki9m tốn báo cáo tài chính c a
doanh nghi p niêm y%t ..............................................................................................79
2.3. Xác đ nh các nhân tX nh hưYng tei ch[t lư]ng kiRm tốn báo cáo tài
chính c a doanh nghiLp niêm yPt trên th trưEng chFng khốn ViLt Nam ...............84
2.3.1. Nhóm nhân t bên ngồi .................................................................................86
2.3.2. Nhóm Nhân t thu-c vI ki9m tốn viên/nhóm ki9m tốn ..............................93
2.3.3. Nhóm Nhân t thu-c vI cơng ty ki9m tốn ..................................................101
KPt lu n Chương 2............................................................................................................................105
CHƯƠNG 3: K&T QU NGHIÊN C6U Vj CÁC NHÂN T8 NH HƯ.NG ð&N
CH9T LƯ:NG KI+M TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHI#P
NIÊM Y&T TRÊN TH@ TRƯ NG CH6NG KHOÁN VI#T NAM....................................106
3.1. Thu th p và xl lý sX liLu nghiên cFu............................................................106
3.1.1. Thi%t k% câu hMi kh'o sát...............................................................................106
3.1.2. L!a chNn ñ i tư*ng kh'o sát.........................................................................107
v
3.1.3. Phương pháp kh'o sát và thu hQi phi%u kh'o sát ..........................................109
3.1.4. ð8c ñi9m ñ i tư*ng tr' l0i phi%u kh'o sát ...................................................118
3.1.5. NguQn d# li u sR dSng ..................................................................................112
3.1.6. Mơ t' các bưAc hình thành d# li u nghiên c u ............................................122
3.2. Phân tích kPt qu vo mFc đp nh hưYng c a các nhân tX ñPn ch[t
lư]ng kiRm tốn báo cáo tài chính doanh nghiLp niêm yPt...............................118
3.2.1. Nhóm Nhân t bên ngồi ..............................................................................119
3.2.2. Nhóm Nhân t thu-c vI ki9m tốn viên/nhóm ki9m tốn ............................122
3.2.3. Nhóm Nhân t thu-c vI cơng ty ki9m tốn ..................................................127
KPt lu n Chương 3............................................................................................................................132
CHƯƠNG 4: GI I PHÁP VÀ KI&N NGH@ NHqM NÂNG CAO CH9T LƯ:NG
KI+M TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHI#P NIÊM Y&T TRÊN
TH@ TRƯ NG CH6NG KHOÁN VI#T NAM..........................................................................133
4.1. Sr csn thiPt nâng cao ch[t lư]ng kiRm toán báo cáo tài chính
doanh nghiLp niêm yPt trên th trưEng chFng khốn ViLt Nam ......................133
4.2. Gi i pháp nâng cao ch[t lư]ng kiRm tốn báo cáo tài chính các
doanh nghiLp niêm yPt trên th trưEng chFng khốn ViLt Nam ......................137
4.2.1. Nhóm gi'i pháp nâng cao ch,t lư*ng KTV/nhóm ki9m tốn .......................139
4.2.2. Nhóm gi'i pháp nâng cao ch,t lư*ng các công ty ki9m tốn .......................145
4.2.3. Nhóm gi'i pháp c'i thi n mơi trư0ng pháp lý ..............................................148
4.3. Mpt sX kiPn ngh nhum tăng cưEng các gi i pháp.......................................153
4.3.1. ð i vAi các cơ quan có thVm quyIn ..............................................................153
4.3.2. ð i vAi doanh nghi p niêm y%t .....................................................................155
4.3.3. Lưu ý ñ i vAi nhà ñWu tư khi sR dSng các báo cáo ki9m toán báo cáo
tài chính ...................................................................................................................156
KPt lu n Chương 4............................................................................................................................159
K&T LU3N ........................................................................................................................................160
DANH M C CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN C6U C4A TÁC GI
DANH M C TÀI LI#U THAM KH O
PH L C
vi
DANH M C CÁC KÝ HI#U VI&T T'T
Ký hiLu viPt tzt
ViPt đsy đ
BCKiT
Báo cáo ki9m tốn
BCTC
Báo cáo tài chính
BLð
Ban lãnh ñ>o
CMKT
ChuVn m!c k% toán
CMKiT
ChuVn m!c ki9m toán
ISA
ChuVn m!c ki9m toán qu c t% (International Standard
on Auditing)
VSA
ChuVn m!c ki9m toán Vi t Nam (Vietnamese
Standard on Auditing)
CTKT
Cơng ty ki9m tốn
DNNY
Doanh nghi p niêm y%t
GDCK
Giao d/ch ch ng khoán
SGDCK TP.HCM
SE Giao d/ch Ch ng khốn thành ph HQ Chí Minh
VACPA
H-i Ki9m tốn viên hành nghI Vi t Nam (Vietnam
Asociation of Certified Public Accountants)
KTV
Ki9m tốn viên
NðT
Nhà đWu tư
SPSS
PhWn mIm th ng kê kinh t% (Statistical Package for
the Social Sciences)
TMCP
Thương m>i cc phWn
TNHH
Trách nhi m h#u h>n
TTCK
Th/ trư0ng ch ng khoán
UBCKNN
ey Ban Ch ng khoán Nhà nưAc
vii
DANH M C B NG, BI+U ð,, SƠ ð,
B NG BI+U
B'ng 1.1: S! khác bi t gi#a các lo>i hình ki9m toán theo ch c năng................................ 27
B'ng 1.2: S! khác bi t gi#a các lo>i hình ki9m tốn theo ch th9..................................... 28
B'ng 2.1: ðiIu ki n DNNY trên TTCK Vi t Nam theo Ngh/ ñ/nh S 58/2012/NðhCP......... 60
B'ng 2.2: DNNY trên SE GDCK TP. HQ Chí Minh phân theo nhóm ngành................... 62
B'ng 2.3: Các v,n ñI giAi h>n ph>m vi ki9m toán thư0ng g8p trong ý ki%n ch,p
nh n t)ng phWn ñ i vAi BCTC c a DNNY trên SGDCK TP. HCM (2007h 2011) ......... 63
B'ng 2.4: Các v,n ñI chưa th ng nh,t thư0ng g8p trong ý ki%n ch,p nh n t)ng
phWn ñ i vAi BCTC c a DNNY trên SGDCK TP. HCM (2007h2011)............................. 64
B'ng 2.5: M-t s chi tiêu tcng h*p c a các cơng ty ki9m tốn ñ-c l p qua các năm ...... 67
B'ng 2.6: Cơ c,u doanh thu c a các cơng ty ki9m tốn t>i Vi t Nam qua các năm ........ 69
B'ng 2.7: S lư*ng khách hàng và doanh thu c a công ty ki9m tốn qua các năm......... 69
B'ng 2.8. Tiêu chí CTKT đư*c ch,p thu n ki9m tốn DNNY theo Quy%t ñ/nh S
89/2007/QðhBTC.................................................................................................................... 72
B'ng 2.9. M-t s chi tiêu ch y%u c a các CTKT đư*c ch,p thu n ki9m tốn
DNNY BCTC các năm 2010, 2011, 2012............................................................................ 74
B'ng 2.10. Tiêu chí phân nhóm CTKT đư*c ch,p thu n theo qui mơ.............................. 75
B'ng 2.11. Chi tiêu tcng h*p c a công ty ki9m tốn đư*c ch,p thu n ki9m tốn
BCTC c a DNNY năm 2012................................................................................................. 75
B'ng 2.12: M-t s ví dS vI chênh l ch s li u trưAc và sau ki9m tốn BCTC cơng
b năm 2012............................................................................................................................. 77
B'ng 2.13: Tk l các lo>i ý ki%n ki9m tốn đ i vAi BCTC c a các DNNY trên
SGDCK TP. HCM (2007h2011)............................................................................................ 78
B'ng 2.14: K%t qu' ki9m tra ch,t lư*ng tr!c ti%p hàng năm ñ i vAi các cơng ty
ki9m tốn .................................................................................................................................. 82
B'ng 2.15: Tcng h*p 16 nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn báo cáo tài
chính c a doanh nghi p niêm y%t trên TTCK Vi t Nam..................................................... 85
B'ng 3.1: Thông tin vI KTV và CTKT tr' l0i phi%u kh'o sát ......................................... 111
B'ng 3.2: Các nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC DNNY trên
TTCK Vi t Nam (sau kh'o sát, xR lý trên SPSS) .............................................................. 117
B'ng 3.3: Tcng h*p m c đ- 'nh hưEng c a 3 nhóm nhân t đ%n ch,t lư*ng
ki9m tốn ............................................................................................................................... 118
B'ng 3.4: Tcng h*p m c ñ- 'nh hưEng c a nhân t thu-c Nhóm Bên ngồi tAi
ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam............................................. 119
viii
B'ng 3.5: M c ñ- 'nh hưEng c a các tiêu chí thu-c Nhóm Bên ngồi tAi ch,t
lư*ng ki9m tốn..................................................................................................................... 120
B'ng 3.6: Tcng h*p m c ñ- 'nh hưEng c a nhân t thu-c Nhóm KTV tAi ch,t
lư*ng ki9m tốn BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam ..................................................... 123
B'ng 3.7: M c đ- 'nh hưEng c a các tiêu chí thu-c Nhóm Ki9m tốn viên tAi ch,t
lư*ng ki9m tốn..................................................................................................................... 124
B'ng 3.8: Tcng h*p m c ñ- 'nh hưEng c a nhân t thu-c Nhóm CTKT tAi ch,t
lư*ng ki9m tốn BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam ..................................................... 128
B'ng 3.9: M c đ- 'nh hưEng c a các tiêu chí thu-c Nhóm CTKT tAi ch,t lư*ng
ki9m tốn ................................................................................................................................ 129
B'ng 4.1: Kh'o sát th!c tr>ng nhân t bên ngoài 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m
tốn dưAi góc nhìn c a KTV................................................................................................ 134
B'ng 4.2: Kh'o sát th!c tr>ng nhân t thu-c KTV và CTKT 'nh hưEng tAi ch,t
lư*ng ki9m tốn dưAi góc nhìn c a KTV ........................................................................... 136
BI+U ð,:
Bi9u 2.1: Kh i lư*ng và giá tr/ giao d/ch cc phi%u niêm y%t qua các năm........................ 57
Bi9u 2.2: S lư*ng các DNNY trên TTCK Vi t Nam t) năm 2006h 2012....................... 58
SƠ ð,:
Sơ ñQ 1.1: Khung nghiên c u c a Lu n án........................................................................... 15
Sơ đQ 1.2: Các lo>i hình doanh nghi p trong nIn kinh t%.................................................... 21
Sơ ñQ 1.3: ð i tư*ng quan tâm tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC doanh nghi p
niêm y%t .................................................................................................................................... 34
Sơ đQ 1.4: Các nhóm nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC c a
doanh nghi p niêm y%t............................................................................................................ 43
Sơ đQ 2.1: Nhóm nhân t bên ngồi 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC............ 87
Sơ đQ 2.2: Nhóm nhân t thu-c vI KTV/nhóm ki9m tốn 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng
ki9m tốn BCTC...................................................................................................................... 94
Sơ đQ 2.3: Nhóm nhân t thu-c vI cơng ty ki9m tốn 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng
ki9m tốn BCTC.................................................................................................................... 101
Sơ đQ 3.1: K%t qu' kh'o sát m c ñ- 'nh hưEng gi'm dWn c a các nhân t thu-c 3
nhóm tAi ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC c a DNNY ........................................................... 131
Sơ đQ 4.1: ðI xu,t nhóm gi'i pháp nâng cao ch,t lư*ng ki9m toán BCTC DNNY
trên TTCK Vi t Nam ............................................................................................................ 138
1
M. ð/U
1. Tính c[p thiPt c a ðo tài nghiên cFu
Ki9m tốn đóng m-t vai trị quan trNng trong vi c duy trì và phát hành BCTC
có ch,t lư*ng cao. Tuy nhiên, vS phá s'n c a T p đồn Năng lư*ng Enron, m-t trong
nh#ng t p đồn năng lư*ng hàng ñWu nưAc Mm năm 2001, liên quan ñ%n s! sSp đc c a
Hãng Ki9m tốn hàng đWu th% giAi Arthur Andersen năm 2002, sau khi Hãng này ph'i
ch/u m c án ph>t nRa tri u USD, ñQng th0i ch,p nh n phá s'n do khơng cịn uy tín trên
th/ trư0ng ki9m tốn, đã làm tăng lên s! lo ng>i vI ch,t lư*ng ki9m tốn [33]. Ti%p sau
s! sSp đc c a Arthur Andersen, hàng lo>t các bê b i khác vI ch,t lư*ng ki9m tốn c a
các cơng ty ki9m tốn đ-c l p đã đư*c phanh phui liên quan đ%n vi c đưa ra ý ki%n
khơng xác đáng vI BCTC, như trư0ng h*p phá s'n c a T p đồn Vipn thơng
Worldcom (do Arthur Andersen ki9m tốn) [32] hay c a T p đồn bán lr lAn th hai
nưAc Mm Kmart (do PricewaterhouseCoopers ki9m tốn) [41]... GWn đây nh,t vào
tháng 4/2013, Ngân hàng hàng ñWu th% giAi Deutsche Bank, ti%t l- con s tài s'n tr/ giá
395,5 ti Euro, tương ñương 19% tcng tài s'n tr/ giá 2,03 nghìn ti Euro c a Ngân hàng
này, đã b/ che gi,u t) năm 2008 đ%n nay, nhum t>o cái nhìn sai l ch c a các nhà ñWu tư
vI r i ro trong b'ng cân đ i ít hơn so vAi th!c t% [36].
Nh#ng sai l ch trong BCTC như v y có liên quan tAi trách nhi m c a các
KTV/cơng ty ki9m tốn hay khơng vvn đang là v,n đI gây tranh cãi và chưa có k%t
lu n cu i cùng. Hãng ki9m tốn KPMG cũng đang ph'i ñ i m8t ki n tSng liên quan
tAi hai Ngân hàng JP Morgan và Bank of New York trong vi c “đ9 cho” nhà tài
chính hàng đWu nưAc Mm Bernard Madoff th!c hi n các phi vS l)a ñ'o [38]. MAi
ñây vào tháng 6/2013, kh i D/ch vS Tư v,n c a Hãng ki9m tốn Deloitte đã ph'i
nh n án ph>t 10 tri u đơla Mm và ph'i t>m d)ng ho>t đ-ng m-t năm do khơng hồn
thành đúng vai trị tư v,n ñ-c l p ñ i vAi Ngân hàng Standard Chartered [35].
Các vS vi c liên ti%p x'y ra như v y đã khi%n lịng tin c a các nhà đWu tư vào
ho>t đ-ng ki9m tốn vAi ch c năng xác minh và bày tM ý ki%n ngày càng gi'm dWn.
NhiIu câu hMi đư*c đ8t ra đ9 tìm hi9u các nhân t dvn đ%n ch,t lư*ng ki9m tốn đã
khơng ñư*c ñ'm b'o: Nhân t vI tính ñ-c l p, ñ>o ñ c nghI nghi p, tính chuyên
2
nghi p, kinh nghi m c a ki9m toán viên, các nhân t c a cơng ty ki9m tốn hay do
các nhân t tác ñ-ng nào khác?
T>i Vi t Nam, s! ki n c a Công ty Cc phWn Bông B>ch Tuy%t (mã ch ng
khốn BBT) năm 2008 đã trE thành tâm đi9m c a Th/ trư0ng Ch ng khốn Vi t
Nam khi nh#ng câu chuy n lãi l~ trên BCTC năm 2005 (do Cơng ty TNHH Ki9m
tốn và Tư v,n A&C ki9m tốn) và năm 2006 (do Cơng ty TNHH Ki9m toán và
D/ch vS Tin hNc AISC ki9m toán) gây nhiIu tranh cãi. K%t qu' là cc phi%u c a
Cơng ty Bơng B>ch Tuy%t đã b/ ng)ng giao d/ch và sau đó là b/ h y niêm y%t vào
tháng 8/2009 do vi ph>m nghĩa vS công b thông tin, kinh doanh thua l~ 3 năm liên
ti%p. Liên quan ñ%n vS vi c gây thi t h>i n8ng nI vI kinh t% cho gWn 1.500 cc đơng
c a Cơng ty Bơng B>ch Tuy%t có phWn nhiIu thu-c vI trách nhi m c a KTV trong
vi c ñ'm b'o ñ- tin c y vI tính trung th!c và h*p lý c a BCTC c a Cơng ty khách
hàng. UBCKNN đã quy%t đ/nh xR ph>t 2 cơng ty ki9m tốn, đQng th0i khơng ch,p
thu n tư cách 4 ki9m tốn viên trong 2 năm do có nh#ng sai sót trNng y%u trong q
trình ki9m tốn BCTC c a Cơng ty này [39]. Các trư0ng h*p khác liên quan ñ%n ñtin c y c a thơng tin trên các BCTC dù đã đư*c ki9m tốn như c a Cơng ty Cc
phWn ð>i lý Liên hi p V n chuy9n (mã ch ng khoán GMD), Tcng Công ty Cc phWn
Xu,t nh p khVu và Xây d!ng Vi t Nam (mã ch ng khoán VCG), Cơng ty Cc phWn
Dư*c Vipn ðơng (mã ch ng khốn DVD)… cũng ñã khi%n nhiIu nhà ñWu tư ph'i
gánh ch/u nh#ng tcn th,t kinh t%.
GWn ñây nh,t năm 2012, UBCKNN cũng ñã ph'i ra quy%t ñ/nh xR ph>t vi
ph>m hành chính đ i vAi 3 ki9m tốn viên thu-c 3 cơng ty ki9m tốn vì có nh#ng
sai ph>m trNng y%u trong ki9m toán BCTC các doanh nghi p niêm y%t [42]. Thông
qua các s! ki n này càng làm cho các nhà ñWu tư, các cơ quan qu'n lý nhà nưAc như
UBCKNN, B- Tài chính… lo ng>i nhiIu hơn vI ch,t lư*ng ki9m toán BCTC c a
các doanh nghi p niêm y%t, cũng như vai trị c a các cơng ty ki9m tốn đ-c l p, n%u
các BCTC đã đư*c ki9m tốn trE nên khơng đáng tin c y.
Trên th/ trư0ng ch ng khoán, BCTC c a các doanh nghi p niêm y%t đư*c
quan tâm t) nhiIu nhóm đ i tư*ng khác nhau và khá ph c t>p, không chi là các nhà
qu'n lý doanh nghi p, mà BCTC còn ñư*c quan tâm ñ8c bi t t) các nhà ñWu tư, các
3
chun gia phân tích, tư v,n đWu tư, các cơ quan qu'n lý. Trong các đ i tư*ng đó,
nhóm quan tâm phc bi%n và nh>y c'm nh,t ñ i vAi các BCTC là các nhà ñWu tư cá
nhân và tc ch c (quĩ đWu tư, cơng ty đWu tư và cơng ty ch ng khốn). Khác bi t vAi
các lo>i hình doanh nghi p khác như liên doanh, doanh nghi p đư*c sE h#u bEi s ít
cc đơng, cơng ty TNHH hay doanh nghi p tư nhân, BCTC chi ñư*c quan tâm t)
m-t vài thành viên và ñ i tác.
BCTC là h th ng báo cáo ñư*c l p theo chuVn m!c và ch% đ- k% tốn hi n
hành, ph'n ánh các thơng tin kinh t% tài chính tcng h*p vI tình hình tài chính, k%t
qu' kinh doanh và lưu chuy9n tiIn t c a doanh nghi p. ðQng th0i, s li u trên
BCTC nhiIu kh' năng có th9 b/ xun t>c vì l*i ích c a các nhà qu'n lý doanh
nghi p và nh#ng ngư0i l p BCTC mà khơng ph'i vì mSc đích c a các nhà đWu tư.
KTV và các cơng ty ki9m tốn đ-c l p, vAi trách nhi m xác minh ñ- tin c y c a các
BCTC, sƒ ñưa ra ý ki%n vI BCTC đã đư*c ki9m tốn và cho rung BCTC khơng cịn
ch a đ!ng các sai sót trNng y%u, ho8c n%u có thì chúng đIu đã đư*c phát hi n và
báo cáo. Kh' năng ñ'm b'o này c a KTV th9 hi n ch,t lư*ng ki9m toán.
Tuy nhiên, ch,t lư*ng ki9m toán khơng dp dàng đánh giá và nh n bi%t. Các
thưAc đo k%t qu' ki9m tốn có th9 cho bi%t ch,t lư*ng d/ch vS ki9m tốn nhưng l>i
khơng cho bi%t nhân t nào khi%n cho ch,t lư*ng ñ>t ñư*c như v y và quan trNng
hơn là không cho bi%t cơ sE đ9 nâng cao ch,t lư*ng ki9m tốn. Do đó, chi có th9
hi9u rõ, n…m v#ng và ki9m sốt đư*c các nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng mAi
giúp nhà qu'n lý, cơng ty ki9m tốn xác đ/nh đư*c phương hưAng nâng cao ch,t
lư*ng ki9m toán. Các nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn có th9 xu,t hi n
bên trong và bên ngồi, có th9 t) phía các doanh nghi p niêm y%t (khách th9 ki9m
toán) trong vi c th!c hi n nghĩa vS thi%t l p, trình bày và cơng b các BCTC, hay t)
chính các KTV và các cơng ty ki9m tốn (ch th9 ki9m tốn) trong vi c phát hi n và
báo cáo các sai ph>m trNng y%u trong các BCTC đã đư*c ki9m tốn, hay do m-t
nhân t nào khác. ð9 có cơ sE cho vi c ñI xu,t các gi'i pháp nhum ñ'm b'o và
nâng cao ch,t lư*ng ki9m toán BCTC doanh nghi p niêm y%t trên TTCK Vi t Nam,
cWn thi%t ph'i xác ñ/nh ñư*c các nhân t và m c ñ- 'nh hưEng c a t)ng nhân t ,
qua đó xác đ/nh nhân t 'nh hưEng trNng tâm.
4
NhiIu nghiên c u vI các nhân t 'nh hưEng ñ%n ch,t lư*ng ki9m toán ch
y%u ñư*c th!c hi n E các qu c gia có nIn kinh t% phát tri9n như Mm, Anh, Úc, nơi
mà các ñ i tư*ng sR dSng BCTC ñã nh n th c t t vai trị c a ki9m tốn đ i vAi
BCTC. Các nghiên c u có th9 đưa đ%n k%t qu' đánh giá khác nhau vI m c ñ- 'nh
hưEng c a các nhân t tAi ch,t lư*ng ki9m toán, tùy vào th0i ñi9m, khu v!c (qu c
gia) hay ñ i tư*ng ñư*c ñiIu tra, kh'o sát. T>i Vi t Nam tính đ%n nay, theo tìm hi9u
c a tác gi', chưa có nghiên c u chính th c nào xác đ/nh các nhân t , cũng như
lư*ng hóa m c đ- 'nh hưEng c a các nhân t tAi ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC nói
chung và BCTC c a doanh nghi p niêm y%t trên TTCK nói riêng, m8c dù v,n đI
này ñang nh n ñư*c quan tâm bEi không chi nhà qu'n lý, nh#ng ngư0i sR dSng d/ch
vS ki9m toán, mà là c a chính các ki9m tốn viên, cơng ty ki9m tốn.
Do v y, vAi nh#ng lý do đã chi ra, ñI tài “Nghiên c u các nhân t
nh
hư ng ñ n ch t lư ng ki m toán báo cáo tài chính các doanh nghi p niêm y t
trên th$ trư%ng ch ng khoán Vi t Nam” ph'n ánh tính c,p thi%t, góp phWn làm
sáng tM v,n đI đang ñư*c quan tâm, ñQng th0i là cơ sE cho vi c ñI xu,t các gi'i
pháp cWn t p trung nhum nâng cao ch,t lư*ng ki9m toán BCTC doanh nghi p niêm
y%t trên TTCK Vi t Nam nói riêng, cũng như ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC nói
chung c a các cơng ty ki9m tốn.
2. Tcng quan các cơng trình nghiên cFu có liên quan
Tcng h]p các nghiên cFu trong và ngồi nưec
Tính đ%n nay, các nghiên c u vI các nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m
tốn là khơng nhiIu, ch y%u là do các nhà nghiên c u nưAc ngồi th!c hi n. Theo
tìm hi9u c a tác gi', trong nưAc chưa có m-t nghiên c u chính th c nào vI ch ñI
này, mà chi ñư*c ñI c p trong các nghiên c u vI ki9m toán BCTC và các v,n đI có
liên quan.
Trong các nghiên c u t) nưAc ngồi, vAi quan đi9m ch,t lư*ng ki9m tốn
đư*c hi9u là kh' năng KTV phát hi$n và báo cáo vI nh#ng sai ph>m trNng y%u
trong vi c trình bày và công b các BCTC c a các khách hàng ñư*c ki9m toán
(quan ñi9m c a DeAgelo (1981) [80], Palmrose, Z. (1988) [95], Bradshaw (2001)
[78] và ña s các nghiên c u khoa hNc vI ki9m tốn). Theo đó, khi ñánh giá vI các
5
nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t lư*ng ki9m tốn, k%t qu' chi ra rung, kh' năng các
KTV phát hi$n ñư*c các sai ph>m trNng y%u phS thu-c vào nhiIu nhân t , ñ8c bi t
là năng l!c nghI nghi p c a KTV; còn kh' năng báo cáo sai ph>m phS thu-c vào
tính đ-c l p c a KTV (trong đó có s c ép t) phía khách hàng đư*c ki9m tốn…)
(Lam and Chang, 1994) [90].
NhiIu nghiên c u đi9n hình khác E nưAc ngồi vI các nhân t 'nh hưEng tAi
ch,t lư*ng ki9m tốn đư*c th!c hi n bEi Mock & Samet (1982); Schroeder và c-ng
s! (1986); Sutton & Lampe (1990); Carcello và c-ng s! (1992), Aldhizer và c-ng
s! (1995); Davis (1995); Behn và c-ng s! (1997); Sucher và c-ng s! (1998); Behn
và c-ng s! (1999); Pandit (1999); Chen và c-ng s! (2001); Francis, 2004; Augus
Duff, (2004); Kym Boon (2007), Kym Boon và c-ng s! (2008) [28], [75], [76],
[83]… cũng ñưa ra các k%t lu n vI các nhân t riêng rƒ ho8c t)ng nhóm nhân t 'nh
hưEng đ%n ch,t lư*ng ki9m toán. Trong các k%t qu' nghiên c u, các nhân t đư*c
xác đ/nh có th9 mang tính k% th)a và phát tri9n mAi, và m c ñ- quan trNng c a các
nhân t tAi ch,t lư*ng ki9m tốn có th9 khác nhau, tùy thu-c vào nh n th c c a ñ i
tư*ng mà nhà nghiên c u th!c hi n ñiIu tra, kh'o sát, cũng như ñ/a ñi9m và b i
c'nh th0i gian c a nghiên c u.
Quan ñi9m t) nh#ng th p kk trưAc cho rung, qui mơ CTKT quy%t đ/nh ch,t
lư*ng ki9m tốn. VAi quan đi9m đó, CTKT lAn thư0ng cung c,p d/ch vS ki9m tốn
có ch,t lư*ng t t hơn các CTKT nhM (Lennox, 1999) [91]; các CTKT có danh ti%ng
hơn sƒ cung c,p ch,t lư*ng ki9m toán t t hơn và ch,t lư*ng ki9m tốn đư*c cho là
đQng đIu (như nhau) gi#a các CTKT (DeAngelo, 1981) [81]; các CTKT lAn cũng
thư0ng duy trì tính đ-c l p hơn, do đó cung c,p ch,t lư*ng ki9m toán t t hơn
(Dopuch, 1984). Ch,t lư*ng ki9m tốn cịn phS thu-c vào vi c cung c,p các d/ch vS
phi ki9m toán (như d/ch vS tư v,n) sƒ làm gi'm tính đ-c l p và do đó làm gi'm ch,t
lư*ng ki9m toán (Healy và Ly’s, 1986, Sabri, 1993 và Chen và c-ng s!, 2005) [75].
Quan ñi9m ch,t lư*ng ki9m tốn phS thu-c vào phí ki9m tốn cũng ñã ñư*c
ñưa ra. Các nghiên c u theo quan ñi9m này cho rung, phí ki9m tốn cao sƒ t>o thêm
giá tr/ ñ9 KTV phát hi n các l~i qu'n lý ho8c các sai ph>m b,t thư0ng trong BCTC
(Defond và Jambalvo, 1993). Các cơng ty ki9m tốn có nhiIu khách hàng hơn sƒ
thúc đVy hN gi# gìn danh ti%ng hơn và do v y sƒ cung c,p ch,t lư*ng ki9m toán t t
6
hơn (Francis và Wilson 1988, Becker và các c-ng s! 1998). M-t s nghiên c u
khác cũng cho th,y, th/ trư0ng ch ng khốn đã ph'n ng tích c!c hơn ñ i vAi các
doanh nghi p chuy9n ñci ch
th9 ki9m tốn sang các cơng ty ki9m tốn lAn
(Nichols và Smith, 1983 và Eichenseher 1989, Teoh và Wong 1993, Jang và Lin
1993, Balvers và c-ng s! 1988, Firth và Smith 1992, Eisenberg và Macey, 2003;
Tilis 2005…)[28], [76].
Tuy nhiên, sau s! ki n sSp đc c a T p đồn Ki9m tốn hàng ñWu th% giAi Arthur
Andersen, m-t s nghiên c u gWn đây đã chi ra rung, ch,t lư*ng ki9m tốn là khơng
đQng nh,t gi#a các CTKT có quy mơ lAn (Libby và nh#ng ngư0i khác, 2006; Carlin,
2008,…) [76], [84] và vi c đ'm b'o ch,t lư*ng ki9m tốn khơng chi phS thu-c vào các
nhân t c a công ty ki9m tốn, mà quan trNng hơn là phS thu-c vào chính các KTVh
nh#ng ngư0i tr!c ti%p th!c hi n các cu-c ki9m tốn t>i cơng ty khách hàng.
Trong k%t qu' nghiên c u “Dimentions of audit quality” c a Angus Duff,
University of Paisley (2004), các nhân t quy%t ñ/nh tAi ch,t lư*ng ki9m toán
BCTC c a các doanh nghi p niêm y%t trên TTCK đư*c xem xét theo khía c>nh
chun mơn (technical) và d/ch vS (service) [83]. K%t qu' chi ra rung, các nhân t
thu-c các KTV/nhóm ki9m tốn (như tính ñ-c l p, năng l!c, kinh nghi m) và các
nhân t thu-c vI cơng ty ki9m tốn (như danh ti%ng, qui mơ, kh' năng đáp ng, d/ch
vS phi ki9m tốn) ñIu có 'nh hưEng quan trNng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn.
Nghiên c u gWn đây nh,t vI các nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t lư*ng ki9m
tốn, c a Kym Boon, ð>i hNc Macquarie (2007), “Compulsory audit tendering and
audit quality evidence from Australian local government”, cùng m-t nghiên c u mE
r-ng c a Kym Boon và c-ng s! Jill McKinnon và Philip Ross (2008) “Audit service
quality in compulsorry audit tenderingh Preparer perceptions and satisfaction” [75],
[76], ñã xác ñ/nh 14 nhân t thu-c vI KTV và cơng ty ki9m tốn như kinh nghi m,
kh' năng chuyên sâu, ý th c, cam k%t ch,t lư*ng c a cơng ty, qui mơ cơng ty…,
đQng th0i ñánh giá m c ñ- 'nh hưEng c a các nhân t này tAi ch,t lư*ng ki9m tốn,
qua đó ñưa ñ%n m-t k%t lu n quan trNng, n%u các nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t lư*ng
ki9m tốn đư*c đ'm b'o thì cũng đ'm b'o s! hài lịng c a ngư0i sR dSng đ i vAi
ch,t lư*ng ki9m tốn.
7
Tóm l i, trong các nghiên c u vI ch,t lư*ng ki9m toán trên th% giAi, các nhân
t 'nh hưEng ñ%n ch,t lư*ng ki9m toán ñã ñư*c bàn lu n và ñánh giá t) nhiIu ñ i
tư*ng khác nhau, như t) chính các ki9m tốn viên (ch th9 ki9m tốn), cơng ty khách
hàng đư*c ki9m tốn (khách th9 ki9m tốn) ho8c t) phía nh#ng ngư0i sR dSng k%t
qu' ki9m tốn (nh#ng ngư0i quan tâm). Tuy nhiên, các nhân t ñư*c xác đ/nh có 'nh
hưEng quan trNng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn có th9 đư*c phân nhóm theo 2 cách.
Cách th3 nh
N%u xét theo ch
(Independence); (iv) Km năng c a KTV/nhóm ki9m tốn (Expertise); (v) Kinh
nghi m c a KTV/nhóm ki9m tốn (Experience).
N%u xét theo khía c>nh ch
audit service); (iii) S! c'm thông vAi khách hàng (Empathy); (iv) Kh' năng phSc vS
khách hàng (Client service). Các tiêu chí mơ t', đo lư0ng nhân t cũng như m c ñ'nh hưEng c a chúng tAi ch,t lư*ng ki9m toán cũng ñư*c các nghiên c u xác ñ/nh
và ñánh giá (Angus Duff, 2004) [83] (xem thêm PhS lSc 1).
Cách th3 hai, các nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn đư*c phân
nhóm d!a trên ch th9 ki9m tốn, theo ñó có ba nhóm nhân t 'nh hưEng tAi ch,t
lư*ng ki9m tốn:
M?t là, nhóm nhân t thu-c vI KTV/nhóm ki9m tốn (Audit team factors),
như tính đ-c l p, năng l!c, trình đ-, m c đ- tn th chuVn m!c nghI nghi p…;
Hai là, nhóm nhân t thu-c cơng ty ki9m tốn (Audit firm factors), như qui
mơ, danh ti%ng, phương ti n cơng cS làm vi c, chính sách và th tSc ki9m sốt…,
Ba là, nhóm nhân t bên ngồi (Enviromental factors), như nhân t khách
hàng, môi trư0ng pháp lý, môi trư0ng kinh t%, xã h-i, vai trị ki9m sốt t) ngồi.
Các tiêu chí mơ t', đo lư0ng nhân t , cũng như m c ñ- 'nh hưEng c a chúng tAi
ch,t lư*ng ki9m tốn cũng đư*c các nghiên c u xác ñ/nh và ñánh giá (Angus Duff,
2004 và (Kym Boon, Jill McKinnon và Philip Ross, 2008) [76],[83] (Chi ti%t xem
thêm PhS lSc 1 và PhS lSc 2).
8
T>i Vi t Nam, nghiên c u liên quan ñ%n ki9m tốn BCTC cũng đã đư*c bàn
lu n nhiIu, nhưng ch y%u là các nghiên c u vI ki9m toán BCTC theo lo>i hình bmáy ki9m tốn, ví dS, đI tài nghiên c u khoa hNc c,p B- c a GS.TS. ðoàn Xuân
Tiên (2008), “Nâng cao năng l!c c>nh tranh c a các cơng ty ki9m tốn đ-c l p E
Vi t Nam hi n nay”, ho8c bàn lu n vI qui trình ki9m tốn BCTC đ i vAi t)ng lĩnh
v!c/ngành nghI cS th9, ví dS Lu n án ti%n sĩ c a Ph>m Ti%n Hưng (2009) “Hoàn
thi n ki9m tốn BCTC các cơng ty xây l…p c a các tc ch c ki9m tốn đ-c l p”.
Riêng các nghiên c u trong nưAc có liên quan đ%n ch,t lư*ng ki9m tốn, đi9n hình
có ðI tài khoa hNc c,p B- c a GS.TS. Vương ðình Hu (2001) “Hồn thi n cơ ch%
ki9m sốt ch,t lư*ng ho>t đ-ng ki9m tốn đ-c l p E Vi t Nam”, Lu n án ti%n sĩ c a
Ngô ð c Long (2002), “Nh#ng gi'i pháp nâng cao ch,t lư*ng ki9m tốn đ-c l p E
Vi t Nam"; Nguypn Th/ Mm (2013) "Hoàn thi n ki9m tốn báo cáo tài chính c a các
cơng ty niêm y%t trên th/ trư0ng ch ng khoán Vi t Nam"; và ðI tài c,p ngành c a
TS. Hà Th/ NgNc Hà cùng nhóm nghiên c u (2011), "Các gi'i pháp hồn thi n, tăng
cư0ng ki9m sốt ch,t lư*ng cơng tác ki9m tốn báo cáo tài chính các đơn v/ có l*i
ích cơng chúng". Tuy nhiên, trong các nghiên c u c a các tác gi' này, nhân t 'nh
hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC khơng ph'i là đ i tư*ng và mSc tiêu nghiên
c u chính, mà chi là m-t phWn ho8c đư*c dùng cho các phân tích bình lu n quan
trNng khác liên quan, do đó các nhân t 'nh hưEng chưa ñư*c h th ng ñWy ñ ,
cũng như chưa ñánh giá m c ñ- 'nh hưEng c a chúng tAi ch,t lư*ng ki9m toán.
Dù v y, trong các nghiên c u trong nưAc, các tác gi' cũng ñã nêu ra ho8c bàn lu n
ñ%n các nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t lư*ng ki9m tốn, gQm:
Nhóm nhân t bên ngồi: (1) Nhu cWu nIn kinh t% (ðịi hMi th/ trư0ng,
Trình đ- Kinh t%hxã h-i); (2) Cơ ch% c a nIn kinh t% (gQm MSc tiêu kinh t%, Chính
sách kinh t%, Tc ch c qu'n lý ch,t lư*ng) (Ngơ ð c Long, 2002);
Nhóm nhân t thu?c KTV và CTKT gVm: Nhân t con ngư0i (Ch,t lư*ng
KTV và các c,p qu'n lý); Nhân t km thu t (Qui trình ki9m tốn); Nhân t qu'n
lý; Nhân t vI điIu ki n làm vi c (Ngô ð c Long, 2002 và Nguypn Th/ Mm,
2013); Qui mơ cơng ty ki9m tốn; M c đ- chun sâu trong ki9m tốn; Nhi m kỳ
c a KTV; Giá phí ki9m tốn; Ph>m vi c a d/ch vS phi ki9m tốn; Tính cách và
9
ñ>o ñ c nghI nghi p c a KTV; Ki9m soát ch,t lư*ng d/ch vS cung c,p (Hà Th/
NgNc Hà, 2011 và Nguypn Th/ Mm, 2013).
Nh~ng phương pháp nghiên cFu ñã ñư]c áp d€ng
Nghiên c u trong nưAc ch y%u dùng phương pháp phân tích, tcng h*p. ðI
tài lu n án ti%n sĩ c a tác gi' Ngô ð c Long (2002) có d!a vào k%t qu' kh'o sát đ9
tcng h*p các quan đi9m vI ch,t lư*ng ki9m tốn làm cơ sE cho nghiên c u c a
mình. ðI tài c,p ngành c a TS. Hà Th/ NgNc Hà (2011) xem xét phân tích các
nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m toán và các ki9m ch ng qua s li u th!c t%
ñã th ng kê ñư*c c a các cơng ty ki9m tốn đư*c ch,p thu n ki9m toán DNNY.
Lu n án ti%n sĩ c a Nguypn Th/ Mm (2013) có đI c p đ%n các nhân t 'nh hưEng
thơng qua k%t qu' kh'o sát ki9m tốn viên liên quan đ%n hồn thi n quy trình ki9m
tốn BCTC công ty niêm y%t trên TTCK Vi t Nam.
ð i vAi các nghiên c u E nưAc ngoài, các k%t qu' phân tích hWu h%t sR dSng
phương pháp th ng kê mơ t', d# li u điIu tra, kh'o sát d!a trên vi c gRi b'ng hMi
tAi các ñ i tư*ng (là KTV và cơng ty ki9m tốn; phía ngư0i sR dSng báo cáo ki9m
toán như các KTV n-i b-, nhà qu'n lý c a doanh nghi p ñư*c ki9m tốn (khách
hàng); nhà đWu tư ho8c các chun gia tài chính…). Hình th c gRi b'ng hMi bung
thư, qua email, k%t h*p gNi ñi n tr!c ti%p. M-t s nghiên c u sR dSng k%t h*p các
nghiên c u ñ/nh tính vAi đ/nh lư*ng, các k%t qu' nghiên c u đư*c cơng b r-ng
rãi và có đ- tin c y cao.
Câu h•i và kPt qu nghiên cFu
Các câu hMi cũng như k%t qu' ñ>t ñư*c qua các nghiên c u thư0ng t p
trung vào hai v,n đI chính:
(i) ðánh giá nh n th c c a ñ i tư*ng kh'o sát vI m c ñ- 'nh hưEng c a
các nhân t tAi ch,t lư*ng ki9m tốn, xác đ/nh đư*c các nhân t quan trNng 'nh
hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m toán, thang ño ñánh giá thư0ng là 5 ho8c 7, t) R,t th,p
ñ%n R,t cao. ð>i di n là các nghiên c u c a Schroeder và c-ng s! (1986);
Carcello và c-ng s! (1992), Aldhizer và c-ng s! (1995); WarminghRasmussen and
Jensen (1998); Chen và c-ng s! (2001); Augus Duff (2004); Kym Boon (2007),
Kym Boon và c-ng s! (2008). Các nhân t thư0ng đư*c xác đ/nh có m c đ- 'nh
10
hưEng quan trNng tAi ch,t lư*ng là: Kh' năng chuyên sâu, Kinh nghi m, Tính đ-c
l p, Ý th c ñ>o ñ c nghI nghi p, Tính chuyên nghi p; Phí ki9m tốn, Phương
pháp và cơng cS ki9m tốn, Ki9m sốt ch,t lư*ng n-i b-.
(ii) ðánh giá m c đ- hài lịng trên cơ sE đánh giá các nhân t : N%u các
nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn đư*c nh n th c là quan trNng càng
đư*c đ'm b'o thì ngư0i sR dSng d/ch vS ki9m tốn càng c'm th,y thMa mãn (hài
lòng) vAi ch,t lư*ng ki9m toán. ð>i di n là các nghiên c u c a Davis (1995);
Behn và c-ng s! (1997); Sucher và c-ng s! (1998); Pandit (1999); Augus Duff
(2004); Kym Boon (2007), Kym Boon và c-ng s! (2008).
Như v y, d!a trên các quan đi9m khác nhau t) các cơng trình nghiên c u
ñã th!c hi n vI các nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC nói
chung, cũng như đ9 có cơ sE nâng cao ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC các DNNY
trên th/ trư0ng ch ng khoán E Vi t Nam hi n nay, tác gi' cho rung, vi c nghiên
c u các nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC c a các DNNY là cWn
thi%t và th!c hi n ñI tài này sƒ l,p kho'ng tr ng mà các nghiên c u khác t>i Vi t
Nam chưa th!c hi n. K%t qu' c a nghiên c u này sƒ làm phong phú thêm ki%n
th c lý lu n và th!c tipn vI ch,t lư*ng ki9m toán và các nhân t 'nh hưEng có liên
quan trong b i c'nh th!c t% t>i Vi t Nam.
3. M€c tiêu và câu h•i nghiên cFu c a ðo tài
MSc tiêu tcng quát c a ñI tài là xác ñHnh các nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t
lư*ng ki9m tốn và đánh giá m c ñ- 'nh hưEng c a t)ng nhân t đ%n ch,t lư*ng
ki9m tốn BCTC c a DNNY trên th/ trư0ng ch ng khoán E Vi t Nam hi n nay,
làm cơ sE ñR xu
chung. Theo đó, các mSc tiêu cS th9 c a nghiên c u là:
h Xác đ/nh các nhân t /nhóm nhân t g…n liIn vAi các tiêu chí đo lư0ng nhân
t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC DNNY trên TTCK t>i Vi t Nam.
h Phân tích m3c đ? nh hư]ng c a các nhân t tAi ch,t lư*ng ki9m toán
BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam d!a trên k%t qu' kh'o sát th!c t%, dưAi góc
11
nhìn cTa các KTV t>i các cơng ty ki9m tốn ñ-c l p ñư*c ch,p thu n ki9m toán
doanh nghi p niêm y%t.
h ðI xu,t gi i pháp nhum nâng cao ch,t lư*ng ki9m toán BCTC DNNY
trên TTCK Vi t Nam d!a trên phân tích k%t qu' kh'o sát và phMng v,n m-t s
chuyên gia là ñ>i di n cho các ñ i tư*ng quan tâm tAi ch,t lư*ng ki9m tốn.
Câu h•i nghiên cFu
ð9 đ>t đư*c mSc tiêu nghiên c u trên, các câu hMi nghiên c u ñư*c ñưa ra
tương x ng, bao gQm:
Câu h i 1: Nh#ng nhân t nào, cũng như tiêu chí nào đo lư0ng nhân t ,
đư*c xác đ/nh là có 'nh hưEng quan trNng tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC doanh
nghi p niêm y%t trên TTCK t>i Vi t Nam hi n nay?
Câu h i 2: Nhân t nào đư*c đánh giá là có m c ñ- 'nh hưEng quan trNng
nh,t, cũng như th t! m c ñ- 'nh hưEng c a t)ng nhân t , tAi ch,t lư*ng ki9m
toán BCTC doanh nghi p niêm y%t trên TTCK Vi t Nam hi n nay?
Câu h i 3: Gi'i pháp nào cWn ñư*c ñưa ra ho8c quan tâm chú trNng nhum
nâng cao ch,t lư*ng ki9m toán BCTC doanh nghi p niêm y%t trên TTCK Vi t Nam?
4. ðXi tư]ng và ph‚m vi nghiên cFu c a đo tài
ðI tài có đ i tư*ng và ph>m vi nghiên c u như sau:
ð i tưGng nghiên c3u cTa ðR tài
ðI tài t p trung nghiên c u lý lu n ki9m toán BCTC, các nhân t 'nh
hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC c a doanh nghi p, t) đó đi sâu vào ki9m
tốn đ-c l p ñ i vAi BCTC c a các DNNY trên TTCK. Doanh nghi p niêm y%t
ñư*c nghiên c u trong ðI tài là lo>i hình cơng ty cc phWn có ch ng khốn (cc
phi%u và trái phi%u) đư*c niêm y%t trên th/ trư0ng ch ng khoán Vi t Nam (gQm SE
Giao d/ch ch ng khốn TP. HQ Chí Minh và Hà N-i).
Ph m vi không gian và th i gian nghiên c3u
ð9 ñ>t ñư*c mSc tiêu nghiên c u, ðI tài t p trung nghiên c u ki9m toán
BCTC c a các DNNY (doanh nghi p có l*i ích cơng chúng) trên TTCK trong m i
12
quan h vAi các nhân t
nh hư]ng tAi ch,t lư*ng ki9m tốn do các cơng ty ki9m
tốn đ-c l p th!c hi n, cS th9:
+ Kh'o sát nh n th c và đánh giá t= phía KTV thu?c các cơng ty ki)m tốn
đ?c l0p đưGc ch+ PhMng v,n m?t s chuyên gia là ñ>i di n nhà qu'n lý, lãnh đ>o cơng ty
ki9m tốn, đ>i di n nhà đWu tư tc ch c trong vi c ñI xu,t các gi'i pháp liên quan.
+ Th0i gian th!c hi n kh'o sát và phMng v,n t= năm 2011 ñ n nay.
5. Phương pháp nghiên cFu c a ðo tài
ðI tài này ñư*c th!c hi n d!a trên cơ sE phương pháp lu n duy v t bi n
ch ng và duy v t l/ch sR, là s! k%t h*p gi#a phương pháp nghiên c u đ/nh lư*ng
và đ/nh tính. Các phương pháp cS th9 bao gQm:
ƒ Phương pháp phân tích và tcng h]p thơng tin
Phân tích và tcng h*p thơng tin th c,p t) các nguQn tài li u s’n có trong
nưAc và qu c t% (ch y%u t) qu c t%) vI các n-i dung liên quan ñ%n ñ i tư*ng nghiên
c u. Tác gi' ti%n hành thu th p, phân tích, so sánh và đánh giá m-t s nghiên c u vI
các nhân t 'nh hưEng ñ%n ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC c a DNNY đ9 hình thành
khung lý thuy%t cơ b'n c a lu n án. Qua đó, k%t h*p vAi phân tích th!c tr>ng t>i Vi t
Nam ñ9 xác ñ/nh các nhân t /tiêu chí ño lư0ng nhân t 'nh hưEng tAi ch,t lư*ng
ki9m toán BCTC c a các DNNY trên TTCK Vi t Nam.
ƒ Phương pháp ñiou tra (gRi b'n câu hMi kh'o sát, phMng v,n, quan sát)
D!a trên h th ng nhân t ñã ñư*c xác ñ/nh vI m8t lý thuy%t, tác gi' thi%t k%
B'ng câu hMi ñ9 th!c hi n kh'o sát nh n th c và đánh giá t) phía các KTV, thu-c
các cơng ty ki9m tốn đ-c l p đư*c ch,p thu n ki9m tốn DNNY, vI m c đ- 'nh
hưEng c a các nhân t (qua các tiêu chí đo lư0ng nhân t ) tAi ch,t lư*ng ki9m toán
BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam hi n nay.
Th!c hi n phMng v,n tr!c ti%p m-t s chuyên gia là ñ>i di n nhà qu'n lý,
lãnh đ>o cơng ty ki9m tốn, đ>i di n nhà ñWu tư tc ch c trong vi c th'o lu n k%t qu'
kh'o sát, ñQng th0i k%t h*p quan sát các d# li u th c,p ñ9 làm rõ hơn k%t qu' kh'o
sát và là cơ sE ñI xu,t các gi'i pháp liên quan.
13
ƒ Phương pháp xl lý d~ liLu
Sau khi có k%t qu' kh'o sát, tác gi' xR lý d# li u trên phWn mIm SPSS 18,
phân tích đ- tin c y c a các nhân t cũng như các tiêu chí ño lư0ng nhân t , ñQng
th0i áp dSng phương pháp th ng kê mơ t' đ9 tcng h*p, so sánh nhum lư*ng hóa
m c đ- 'nh hưEng c a các nhân t tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC doanh nghi p
niêm y%t trên TTCK Vi t Nam.
Ngu„n d~ liLu sl d€ng
NguVn d6 li$u sơ c
các DNNY (s li u đ/nh lư*ng) và thơng qua phMng v,n quan sát (thơng tin đ/nh
tính) đ9 nh n bi%t các nhân t và qua đó đo lư0ng, đánh giá m c ñ- 'nh hưEng c a
các nhân t ñ%n ch,t lư*ng ki9m toán BCTC c a các doanh nghi p niêm y%t trong
b i c'nh th!c t% trên th/ trư0ng ch ng khoán Vi t Nam.
NguVn d6 li$u th3 c
t đ-ng và biên b'n ki9m
tra tình hình ho>t đ-ng hàng năm c a B- Tài chính, VACPA đ i vAi các cơng ty
ki9m tốn (bao gQm cơng ty ki9m tốn đư*c ch,p thu n ki9m toán DNNY) t) năm
2009h2012 và các nguQn tham kh'o khác t) các k%t qu' nghiên c u trưAc ñây, ho8c
qua thơng tin báo chí, website c a UBCKNN, SE Giao d/ch ch ng khốn, cơng ty
ki9m tốn và t) các doanh nghi p niêm y%t.
6. Nh~ng đóng góp mei c a ðo tài
ðI tài này ñư*c th!c hi n mang tính th0i s!, có giá tr/ vI m8t lý lu n và th!c
tipn, ñư*c s! quan tâm c a nhiIu ñ i tư*ng khác nhau. Theo ñó, các ñóng góp gQm:
h Xét vI lý lu n, ðI tài tcng h*p lý lu n theo hưAng ñi sâu vào h$ th ng hóa
các nhóm nhân t (tiêu chí đo lư ng nhân t ) nh hư]ng t i ch
ñ'm b'o ch,t lư*ng ki9m toán BCTC c a các DNNY.
h Xét vI th!c tipn, ðI tài xác đHnh nhân t (tiêu chí đo lư0ng nhân t ) d!a
trên phân tích th!c tr>ng t>i Vi t Nam, t) đó đánh giá m3c đ? nh hư]ng cTa các
nhân t tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC các doanh nghi p niêm y%t trên TTCK
Vi t Nam, d!a trên k%t qu' kh'o sát các KTV t>i các công ty ki9m tốn đ-c l p
14
đư*c ch,p thu n ki9m tốn DNNY và phMng v,n m-t s chuyên gia, làm cơ sE ñR
xu
h Các nhà qu'n lý ch,t lư*ng ki9m tốn BCTC nói chung và ki9m tốn
BCTC DNNY nói riêng t>i Vi t Nam: VI hồn thi n văn b'n pháp lý, ki9m sốt
ch,t lư*ng cũng như thi%t l p các ch% tài xR ph>t;
h KTV và cơng ty ki9m tốn trong vi c đ'm b'o và nâng cao ch,t lư*ng ki9m
toán BCTC DNNY, giúp nâng cao vai trị c a ki9m tốn đ-c l p trong nIn kinh t%.
h Nh#ng ngư0i sR dSng BCTC ñư*c ki9m toán (DNNY, nhà ñWu tư tc ch c
và cá nhân), góp phWn phát tri9n lành m>nh DNNY và TTCK, giúp nhà ñWu tư nâng
cao hi9u bi%t vI vai trị c a ki9m tốn, nh#ng r i ro cũng như quyIn l*i sR dSng
BCTC đã đư*c ki9m tốn.
7. Khung nghiên cFu và kPt c[u c a ðo tài
Ngoài ME ñWu và K%t lu n, Lu n án ñư*c thi%t k% bao gQm 4 chương theo Sơ
ñQ 1.1: Khung nghiên c u c a Lu n án dưAi ñây, bao gQm:
Chương 1: Cơ sE lý lu n c a vi c nghiên c u các nhân t 'nh hưEng ñ%n
ch,t lư*ng ki9m tốn báo cáo tài chính doanh nghi p niêm y%t trên th/ trư0ng ch ng
khốn;
Chương 2: Phân tích th!c tr>ng vAi vi c xác ñ/nh các nhân t 'nh hưEng
đ%n ch,t lư*ng ki9m tốn báo cáo tài chính các doanh nghi p niêm y%t trên th/
trư0ng ch ng khoán Vi t Nam;
Chương 3: K%t qu' nghiên c u vI các nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t lư*ng
ki9m tốn báo cáo tài chính các doanh nghi p niêm y%t trên th/ trư0ng ch ng khoán
Vi t Nam;
Chương 4. Gi'i pháp và ki%n ngh/ nhum nâng cao ch,t lư*ng ki9m tốn báo
cáo tài chính các doanh nghi p niêm y%t trên th/ trư0ng ch ng khoán Vi t Nam.
15
Chương 1:
Cơ sE lý lu n c a vi c nghiên
c u các nhân t 'nh hưEng
ñ%n ch,t lư*ng ki9m tốn báo
cáo tài chính doanh nghi p
niêm y%t trên th/ trư0ng
ch ng khốn
Chương 2:
Phân tích th!c tr>ng vAi vi c
xác ñ/nh các nhân t 'nh
hưEng ñ%n ch,t lư*ng ki9m
toán báo cáo tài chính các
doanh nghi p niêm y%t trên th/
trư0ng ch ng khốn Vi t Nam
Tr lEi câu h•i nghiên cFu thF 1:
Nh#ng nhân t nào, cũng như tiêu
chí nào ño lư0ng nhân t , ñư*c xác
ñ/nh là có 'nh hưEng quan trNng tAi
ch,t lư*ng ki9m toán BCTC doanh
nghi p niêm y%t trên TTCK t>i Vi t
Nam hi n nay?
Tr lEi câu h•i nghiên cFu thF 2:
Chương 3:
Nhân t nào ñư*c ñánh giá là có
K%t qu' nghiên c u vI các
nhân t 'nh hưEng đ%n ch,t
lư*ng ki9m tốn báo cáo tài
chính các doanh nghi p niêm
y%t trên th/ trư0ng ch ng
khốn Vi t Nam
m c đ- 'nh hưEng quan trNng nh,t,
Chương 4:
Gi'i pháp và ki%n ngh/ nhum
nâng cao ch,t lư*ng ki9m tốn
báo cáo tài chính các doanh
nghi p niêm y%t trên th/ trư0ng
ch ng khoán Vi t Nam.
cũng như th t! m c ñ- 'nh hưEng
c a t)ng nhân t , tAi ch,t lư*ng
ki9m toán BCTC doanh nghi p niêm
y%t trên TTCK Vi t Nam hi n nay?
Tr lEi câu h•i nghiên cFu thF 3:
Gi'i pháp nào cWn đư*c chú trNng
nhum nâng cao ch,t lư*ng ki9m
toán BCTC doanh nghi p niêm y%t
trên TTCK Vi t Nam?
Sơ ñ„ 1.1: Khung nghiên cFu c a Lu n án
16
CHƯƠNG 1
CƠ S. LÝ LU3N C4A VI#C NGHIÊN C6U CÁC NHÂN T8
NH HƯ.NG ð&N CH9T LƯ:NG KI+M TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
DOANH NGHI#P NIÊM Y&T TRÊN TH@ TRƯ NG CH6NG KHỐN
1.1. Th trưEng chFng khốn và doanh nghiLp niêm yPt trên th trưEng
chFng khốn
ð8c đi9m TTCK, đ8c đi9m doanh nghi p niêm y%t chi ph i ñ8c ñi9m BCTC
c a doanh nghi p niêm y%t, qua đó cho th,y s! cWn thi%t, cũng như vai trò quan
trNng c a ki9m tốn đ-c l p đ i vAi đ- tin c y c a các thơng tin trên BCTC, góp
phWn vào s! minh b>ch c a TTCK và b'o v nhà ñWu tư. Nh#ng n-i dung dưAi ñây
nhum làm rõ cơ sE lý thuy%t vI TTCK, doanh nghi p niêm y%t và BCTC c a doanh
nghi p niêm y%t dưAi góc nhìn ki9m tốn trưAc khi nghiên c u các nhân t 'nh
hưEng tAi ch,t lư*ng ki9m toán BCTC doanh nghi p niêm y%t.
1.1.1. Th$ trư%ng ch ng khoán
1.1.1.1. L/ch sR hình thành th/ trư0ng ch ng khốn
L/ch sR c a TTCK g…n liIn vAi nIn kinh t% hàng hóa. “ Châu Âu, TTCK ñã
xu,t hi n t) ñWu th% kk th XVI. Ho>t đ-ng c a TTCK r,t sơi đ-ng, nh>y c'm và có
tác đ-ng m>nh tAi tồn b- ho>t ñ-ng ñ0i s ng kinh t%h xã h-i t) tWm vĩ mô tAi vi
mô, không chi trong ph>m vi m-t qu c gia mà trên ph>m vi toàn cWu.
TrưAc khi xu,t hi n lo>i hình cơng ty cc phWn, TTCK ñã manh nha xu,t hi n
dưAi ho>t ñ-ng trao ñci t! phát gi#a các thương gia vI các gi,y t0 có giá (các gi,y
xác nh n n*h debenture) t>i các thành ph trung tâm buôn bán, các thương c'ng lAn
c a phương Tây (Frankfurt E ð c, Amsterdam c a Hà Lan, Lisbon c a BQ ðào
Nha) vào kho'ng gi#a th% kk th XV ñ%n ñWu th% kk th XVI [45, tr.23h27].
Các ho>t đ-ng chuy9n như*ng các gi,y t0 có giá tr/ như v y ñư*c gNi là các
ho>t ñ-ng mua bán ch ng khốn đWu tiên hình thành nên TTCK. Tuy nhiên, sau s!
ra đ0i c a các cơng ty cc phWn (kho'ng cu i th% kk XVIII), giao d/ch ch ng khốn
đã bùng nc bEi s! h,p dvn c a các cc phi%u (share) các công ty. M8c dù TTCK là
nơi dipn ra các giao d/ch c a không chi các cc phi%u mà gQm c' trái phi%u, thương
phi%u (gNi chung là ch ng khoán), nhưng cc phi%u công ty luôn chi%m tk trNng áp
17
ñ'o trong các giao d/ch mua bán t>i TTCK. ð%n nay, TTCK trE thành m-t th/
trư0ng tài chính b c cao, phát tri9n m>nh và ln có s c h,p dvn ñ i vAi các NðT E
c' các qu c gia ñang phát tri9n và ñã phát tri9n.
1.1.1.2. Khái ni m th/ trư0ng ch ng khoán
Xét m i quan h trong th/ trư0ng tài chính, TTCK là m-t phWn c a th/ trư0ng
tài chính. Th/ trư0ng tài chính gQm Th/ trư0ng tài chính ng…n h>n (th/ trư0ng tiIn
t ) và Th/ trư0ng tài chính dài h>n (th/ trư0ng v n), trong đó th/ trư0ng tài chính dài
h>n bao gQm th/ trư0ng tín dSng dài h>n, th/ trư0ng cWm c và TTCK.
Theo T) ñi9n ti%ng Anh kinh t% (1985), TTCK là m-t th/ trư0ng có tc ch c,
là nơi các ch ng khốn đư*c mua bán tn theo các qui t…c ñã ñư*c ,n ñ/nh.
Theo Lu t Ch ng Khoán c a Vi t Nam, S 70/2006/QH11 và Lu t bc sung
sRa ñci s 62/2010/QH12, th/ trư0ng giao d/ch ch ng khốn là đ/a đi9m ho8c hình
th c trao đci thơng tin ñ9 t p h*p l nh mua, bán và giao d/ch ch ng khoán [55].
TTCK là m-t th/ trư0ng có tc ch c, nơi dipn ra các ho>t đ-ng mua bán các
lo>i ch ng khốn đư*c niêm y%t trên th/ trư0ng [40].
TTCK là th/ trư0ng tài chính b c cao, nơi mà các NðT (ngư0i mua/bán
ch ng khốn) ln cOn có các thơng tin tài chính minh b ch ñ) ra các quy t ñHnh
kinh t cTa mình và h có th) chHu thi$t h i r
1.1.1.3. Ch c năng c a th/ trư0ng ch ng khoán
Ch c năng c a TTCK th9 hi n vai trị c a TTCK đ i vAi nIn kinh t%, cS th9:
( Huy ñ?ng v n: Thông qua TTCK, các công ty, tc ch c kinh t%, Chính ph
có th9 phát hành các cc phi%u (stock), trái phi%u (bond), gNi chung là ch ng khốn,
đ9 huy ñ-ng v n ñáp ng nhu cWu s'n xu,t kinh doanh và đWu tư.
( Khuy n khích ti t ki$m và ñOu tư: ðWu tư vào các cc phi%u, trái phi%u, m8c
dù ch/u nhiIu r i ro hơn, nhưng có kh' năng sinh l0i nhiIu hơn khơng chi nh0 vào
lãi su,t mà vào vi c mua/bán l>i các cc phi%u, trái phi%u này trên TTCK, qua đó
khuy%n khích ti%t ki m và đWu tư nhiIu hơn.
( Cơng cX di chuy)n ñOu tư: S c h,p dvn nh,t c a TTCK chính là giúp NðT
di chuy9n v n đWu tư m-t cách dp dàng thơng qua vi c quy%t đ/nh mua ho8c bán
m-t lo>i ch ng khốn nào đó trên th/ trư0ng, đQng th0i có th9 nhanh chóng chuy9n
đci thành tiIn m8t (tính thanh kho'n cao) n%u cWn.
