Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán việt nam

i

L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u
c a riêng tơi. Các s li u trong Lu n án là trung
th c. Nh ng k t qu trong Lu n án chưa t ng ñư c
công b trong b t c m t công trình nào khác.

Tác gi Lu n án

Bùi Th Th y


ii

L I C M ƠN

Tác gi xin bày t s c m ơn t i Trư ng ð i h c Kinh t qu c dân, Vi n
ðào t o Sau ð i h c, Vi n K toán - Ki m toán Trư ng ð i h c Kinh t qu c dân
ñã giúp ñ Tác gi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u Lu n án.
Tác gi xin chân thành c m ơn s giúp đ nhi t tình và h u ích trong vi c
cho ý ki n ñánh giá vào b n kh o sát cũng như trong su t quá trình thu th p d li u
kh o sát, ph ng v n t lãnh ñ o các cơ quan qu n lý nhà nư c, như B Tài chính,
VACPA, lãnh đ o các cơng ty ki m tốn ñ c l p, chuyên gia phân tích báo cáo tài
chính và 138 ki m tốn viên đư c ch p thu n ki m tốn báo cáo tài chính doanh
nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam năm 2012.
Tác gi cũng bày t lòng bi t ơn sâu s c t i Th y, Cô là ngư i hư ng d n và
có nhi u ý ki n đóng góp s a ch a q báu trong q trình nghiên c u Lu n án c a
Tác gi . Tác gi xin ñư c chân thành c m ơn gia ñình, b n bè, ñ ng nghi p ñã
ñ ng viên tinh th n và t o ñi u ki n thu n l i nh t cho Tác gi trong su t q trình

hồn thành Lu n án!
Tác gi Lu n án

Bùi Th Th y


iii

M CL C

L I CAM ðOAN .................................................................................................................................. i
L I C M ƠN........................................................................................................................................ ii
M C L C ............................................................................................................................................. iii
DANH M C CÁC KÝ HI U VI T T T ..................................................................................... vi
DANH M C B NG, BI U ð , SƠ ð ....................................................................................... vii
M ð U................................................................................................................................................. 1
CHƯƠNG 1: CƠ S LÝ LU N C A VI C NGHIÊN C U CÁC NHÂN T

NH

HƯ NG ð N CH T LƯ NG KI M TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DOANH
NGHI P NIÊM Y T TRÊN TH TRƯ NG CH NG KHOÁN........................................... 16

1.1. Th trư ng ch ng khoán và doanh nghi p niêm y t trên th trư ng
ch ng khoán.............................................................................................................16
1.1.1. Th trư ng ch ng khoán..................................................................................16
1.1.2. Doanh nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng khốn .....................................20
1.1.3. ð c đi m báo cáo tài chính c a doanh nghi p niêm y t.................................23
1.2. Ki m tốn báo cáo tài chính c a doanh nghi p niêm y t.............................25
1.2.1. Khái ni m và phân lo i ki m toán ..................................................................26

1.2.2. Vai trị c a ki m tốn đ c l p ñ i v i báo cáo tài chính doanh nghi p
niêm y t .....................................................................................................................29
1.2.3. Các lo i báo cáo ki m tốn báo cáo tài chính doanh nghi p niêm y t
trên th trư ng ch ng khoán......................................................................................31
1.3. Các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài chính

c a doanh nghi p niêm y t .....................................................................................33
1.3.1. ð i tư ng quan tâm t i ch t lư ng ki m toán báo cáo tài chính c a
doanh nghi p niêm y t ..............................................................................................33
1.3.2. Quan ñi m ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài chính doanh nghi p
niêm y t .....................................................................................................................37
1.3.3. Các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài chính

c a các doanh nghi p niêm y t .................................................................................42
K t lu n Chương 1.............................................................................................................................. 55


iv

CHƯƠNG 2: PHÂN TÍCH TH C TR NG V I VI C XÁC ð NH CÁC NHÂN
T

NH HƯ NG ð N CH T LƯ NG KI M TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH

CÁC DOANH NGHI P NIÊM Y T TRÊN TH TRƯ NG CH NG KHOÁN
VI T NAM........................................................................................................................................... 56

2.1. T ng quan th trư ng ch ng khoán Vi t Nam và các doanh nghi p
niêm y t ....................................................................................................................56
2.1.1. S phát tri n c a th trư ng ch ng khoán Vi t Nam và các doanh
nghi p niêm y t .........................................................................................................56
2.1.2. ði u ki n niêm y t c a doanh nghi p trên th trư ng ch ng khoán
Vi t Nam ...................................................................................................................59
2.1.3. ð c ñi m doanh nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng khoán Vi t
Nam nh hư ng t i ki m toán...................................................................................60
2.2. Ki m tốn báo cáo tài chính doanh nghi p niêm y t trên th trư ng
ch ng khoán Vi t Nam ...........................................................................................65
2.2.1. ð c đi m cơng ty ki m tốn đ c l p đư c ch p thu n ki m toán
doanh nghi p niêm y t ..............................................................................................65
2.2.2. Vai trị c a ki m tốn báo cáo tài chính các doanh nghi p niêm y t
trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam .....................................................................76
2.2.3. Th c tr ng ñánh giá ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài chính c a
doanh nghi p niêm y t ..............................................................................................79
2.3. Xác ñ nh các nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài

chính c a doanh nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam ...............84
2.3.1. Nhóm nhân t bên ngồi .................................................................................86
2.3.2. Nhóm Nhân t thu c v ki m tốn viên/nhóm ki m tốn ..............................93
2.3.3. Nhóm Nhân t thu c v cơng ty ki m toán ..................................................101
K t lu n Chương 2............................................................................................................................105
CHƯƠNG 3: K T QU NGHIÊN C U V CÁC NHÂN T

NH HƯ NG ð N

CH T LƯ NG KI M TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHI P
NIÊM Y T TRÊN TH TRƯ NG CH NG KHOÁN VI T NAM....................................106

3.1. Thu th p và x lý s li u nghiên c u............................................................106
3.1.1. Thi t k câu h i kh o sát...............................................................................106
3.1.2. L a ch n ñ i tư ng kh o sát.........................................................................107


v

3.1.3. Phương pháp kh o sát và thu h i phi u kh o sát ..........................................109
3.1.4. ð c ñi m ñ i tư ng tr l i phi u kh o sát ...................................................118
3.1.5. Ngu n d li u s d ng ..................................................................................112
3.1.6. Mơ t các bư c hình thành d li u nghiên c u ............................................122
3.2. Phân tích k t qu v m c ñ

nh hư ng c a các nhân t đ n ch t

lư ng ki m tốn báo cáo tài chính doanh nghi p niêm y t...............................118
3.2.1. Nhóm Nhân t bên ngồi ..............................................................................119
3.2.2. Nhóm Nhân t thu c v ki m tốn viên/nhóm ki m tốn ............................122
3.2.3. Nhóm Nhân t thu c v cơng ty ki m toán ..................................................127
K t lu n Chương 3............................................................................................................................132
CHƯƠNG 4: GI I PHÁP VÀ KI N NGH NH M NÂNG CAO CH T LƯ NG
KI M TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHI P NIÊM Y T TRÊN
TH TRƯ NG CH NG KHOÁN VI T NAM..........................................................................133

4.1. S

c n thi t nâng cao ch t lư ng ki m toán báo cáo tài chính

doanh nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam ......................133
4.2. Gi i pháp nâng cao ch t lư ng ki m toán báo cáo tài chính các
doanh nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam ......................137
4.2.1. Nhóm gi i pháp nâng cao ch t lư ng KTV/nhóm ki m tốn .......................139
4.2.2. Nhóm gi i pháp nâng cao ch t lư ng các công ty ki m tốn .......................145
4.2.3. Nhóm gi i pháp c i thi n môi trư ng pháp lý ..............................................148
4.3. M t s ki n ngh nh m tăng cư ng các gi i pháp.......................................153
4.3.1. ð i v i các cơ quan có th m quy n ..............................................................153
4.3.2. ð i v i doanh nghi p niêm y t .....................................................................155
4.3.3. Lưu ý ñ i v i nhà ñ u tư khi s d ng các báo cáo ki m tốn báo cáo
tài chính ...................................................................................................................156
K t lu n Chương 4............................................................................................................................159
K T LU N ........................................................................................................................................160
DANH M C CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN C U C A TÁC GI
DANH M C TÀI LI U THAM KH O
PH L C


vi

DANH M C CÁC KÝ HI U VI T T T
Ký hi u vi t t t

Vi t ñ y đ

BCKiT

Báo cáo ki m tốn

BCTC

Báo cáo tài chính

BLð

Ban lãnh đ o

CMKT

Chu n m c k toán

CMKiT

Chu n m c ki m toán

ISA

Chu n m c ki m toán qu c t (International Standard
on Auditing)

VSA

Chu n m c ki m toán Vi t Nam (Vietnamese
Standard on Auditing)

CTKT

Cơng ty ki m tốn

DNNY

Doanh nghi p niêm y t

GDCK

Giao d ch ch ng khoán

SGDCK TP.HCM

S Giao d ch Ch ng khoán thành ph H Chí Minh

VACPA

H i Ki m tốn viên hành ngh Vi t Nam (Vietnam
Asociation of Certified Public Accountants)

KTV

Ki m toán viên

NðT

Nhà ñ u tư

SPSS

Ph n m m th ng kê kinh t (Statistical Package for
the Social Sciences)

TMCP

Thương m i c ph n

TNHH

Trách nhi m h u h n

TTCK

Th trư ng ch ng khoán

UBCKNN

y Ban Ch ng khoán Nhà nư c


vii

DANH M C B NG, BI U ð , SƠ ð
B NG BI U
B ng 1.1: S khác bi t gi a các lo i hình ki m tốn theo ch c năng................................ 27
B ng 1.2: S khác bi t gi a các lo i hình ki m tốn theo ch th ..................................... 28
B ng 2.1: ði u ki n DNNY trên TTCK Vi t Nam theo Ngh ñ nh S 58/2012/Nð-CP......... 60
B ng 2.2: DNNY trên S GDCK TP. H Chí Minh phân theo nhóm ngành................... 62
B ng 2.3: Các v n ñ gi i h n ph m vi ki m toán thư ng g p trong ý ki n ch p
nh n t ng ph n ñ i v i BCTC c a DNNY trên SGDCK TP. HCM (2007- 2011) ......... 63
B ng 2.4: Các v n ñ chưa th ng nh t thư ng g p trong ý ki n ch p nh n t ng
ph n ñ i v i BCTC c a DNNY trên SGDCK TP. HCM (2007-2011)............................. 64
B ng 2.5: M t s ch tiêu t ng h p c a các công ty ki m tốn đ c l p qua các năm ...... 67

B ng 2.6: Cơ c u doanh thu c a các cơng ty ki m tốn t i Vi t Nam qua các năm ........ 69
B ng 2.7: S lư ng khách hàng và doanh thu c a cơng ty ki m tốn qua các năm......... 69
B ng 2.8. Tiêu chí CTKT đư c ch p thu n ki m tốn DNNY theo Quy t đ nh S
89/2007/Qð-BTC.................................................................................................................... 72
B ng 2.9. M t s ch tiêu ch y u c a các CTKT ñư c ch p thu n ki m toán
DNNY BCTC các năm 2010, 2011, 2012............................................................................ 74
B ng 2.10. Tiêu chí phân nhóm CTKT đư c ch p thu n theo qui mô.............................. 75
B ng 2.11. Ch tiêu t ng h p c a công ty ki m tốn đư c ch p thu n ki m toán
BCTC c a DNNY năm 2012................................................................................................. 75
B ng 2.12: M t s ví d v chênh l ch s li u trư c và sau ki m toán BCTC công
b năm 2012............................................................................................................................. 77
B ng 2.13: T l các lo i ý ki n ki m tốn đ i v i BCTC c a các DNNY trên
SGDCK TP. HCM (2007-2011)............................................................................................ 78
B ng 2.14: K t qu ki m tra ch t lư ng tr c ti p hàng năm ñ i v i các cơng ty
ki m tốn .................................................................................................................................. 82
B ng 2.15: T ng h p 16 nhân t nh hư ng t i ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài
chính c a doanh nghi p niêm y t trên TTCK Vi t Nam..................................................... 85
B ng 3.1: Thông tin v KTV và CTKT tr l i phi u kh o sát ......................................... 111
B ng 3.2: Các nhân t nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán BCTC DNNY trên
TTCK Vi t Nam (sau kh o sát, x lý trên SPSS) .............................................................. 117
B ng 3.3: T ng h p m c ñ nh hư ng c a 3 nhóm nhân t đ n ch t lư ng
ki m toán ............................................................................................................................... 118
B ng 3.4: T ng h p m c ñ nh hư ng c a nhân t thu c Nhóm Bên ngồi t i
ch t lư ng ki m toán BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam............................................. 119


viii

B ng 3.5: M c ñ nh hư ng c a các tiêu chí thu c Nhóm Bên ngồi t i ch t
lư ng ki m toán..................................................................................................................... 120

B ng 3.6: T ng h p m c ñ nh hư ng c a nhân t thu c Nhóm KTV t i ch t
lư ng ki m toán BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam ..................................................... 123
B ng 3.7: M c ñ nh hư ng c a các tiêu chí thu c Nhóm Ki m tốn viên t i ch t
lư ng ki m toán..................................................................................................................... 124
B ng 3.8: T ng h p m c ñ nh hư ng c a nhân t thu c Nhóm CTKT t i ch t
lư ng ki m toán BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam ..................................................... 128
B ng 3.9: M c ñ nh hư ng c a các tiêu chí thu c Nhóm CTKT t i ch t lư ng
ki m toán ................................................................................................................................ 129
B ng 4.1: Kh o sát th c tr ng nhân t bên ngoài nh hư ng t i ch t lư ng ki m
tốn dư i góc nhìn c a KTV................................................................................................ 134
B ng 4.2: Kh o sát th c tr ng nhân t thu c KTV và CTKT nh hư ng t i ch t
lư ng ki m tốn dư i góc nhìn c a KTV ........................................................................... 136
BI U ð :
Bi u 2.1: Kh i lư ng và giá tr giao d ch c phi u niêm y t qua các năm........................ 57
Bi u 2.2: S lư ng các DNNY trên TTCK Vi t Nam t năm 2006- 2012....................... 58
SƠ ð :
Sơ ñ 1.1: Khung nghiên c u c a Lu n án........................................................................... 15
Sơ đ 1.2: Các lo i hình doanh nghi p trong n n kinh t .................................................... 21
Sơ ñ 1.3: ð i tư ng quan tâm t i ch t lư ng ki m toán BCTC doanh nghi p
niêm y t .................................................................................................................................... 34
Sơ đ 1.4: Các nhóm nhân t nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m toán BCTC c a
doanh nghi p niêm y t............................................................................................................ 43
Sơ đ 2.1: Nhóm nhân t bên ngồi nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán BCTC............ 87
Sơ đ 2.2: Nhóm nhân t thu c v KTV/nhóm ki m toán nh hư ng t i ch t lư ng
ki m tốn BCTC...................................................................................................................... 94
Sơ đ 2.3: Nhóm nhân t thu c v cơng ty ki m tốn nh hư ng t i ch t lư ng
ki m toán BCTC.................................................................................................................... 101
Sơ ñ 3.1: K t qu kh o sát m c ñ nh hư ng gi m d n c a các nhân t thu c 3
nhóm t i ch t lư ng ki m toán BCTC c a DNNY ........................................................... 131
Sơ đ 4.1: ð xu t nhóm gi i pháp nâng cao ch t lư ng ki m toán BCTC DNNY

trên TTCK Vi t Nam ............................................................................................................ 138


1

M

ð U

1. Tính c p thi t c a ð tài nghiên c u
Ki m tốn đóng m t vai trị quan tr ng trong vi c duy trì và phát hành BCTC
có ch t lư ng cao. Tuy nhiên, v phá s n c a T p đồn Năng lư ng Enron, m t trong
nh ng t p đồn năng lư ng hàng ñ u nư c M năm 2001, liên quan ñ n s s p ñ c a
Hãng Ki m tốn hàng đ u th gi i Arthur Andersen năm 2002, sau khi Hãng này ph i
ch u m c án ph t n a tri u USD, ñ ng th i ch p nh n phá s n do khơng cịn uy tín trên
th trư ng ki m tốn, đã làm tăng lên s lo ng i v ch t lư ng ki m toán [33]. Ti p sau
s s p ñ c a Arthur Andersen, hàng lo t các bê b i khác v ch t lư ng ki m tốn c a
các cơng ty ki m tốn đ c l p đã đư c phanh phui liên quan ñ n vi c ñưa ra ý ki n
khơng xác đáng v BCTC, như trư ng h p phá s n c a T p đồn Vi n thơng
Worldcom (do Arthur Andersen ki m tốn) [32] hay c a T p đồn bán l l n th hai
nư c M Kmart (do PricewaterhouseCoopers ki m toán) [41]... G n ñây nh t vào
tháng 4/2013, Ngân hàng hàng ñ u th gi i Deutsche Bank, ti t l con s tài s n tr giá
395,5 t Euro, tương ñương 19% t ng tài s n tr giá 2,03 nghìn t Euro c a Ngân hàng
này, đã b che gi u t năm 2008 ñ n nay, nh m t o cái nhìn sai l ch c a các nhà ñ u tư
v r i ro trong b ng cân đ i ít hơn so v i th c t [36].
Nh ng sai l ch trong BCTC như v y có liên quan t i trách nhi m c a các
KTV/cơng ty ki m tốn hay khơng v n ñang là v n ñ gây tranh cãi và chưa có k t
lu n cu i cùng. Hãng ki m tốn KPMG cũng đang ph i đ i m t ki n t ng liên quan
t i hai Ngân hàng JP Morgan và Bank of New York trong vi c “đ cho” nhà tài
chính hàng đ u nư c M Bernard Madoff th c hi n các phi v l a ñ o [38]. M i

ñây vào tháng 6/2013, kh i D ch v Tư v n c a Hãng ki m tốn Deloitte đã ph i
nh n án ph t 10 tri u đơla M và ph i t m d ng ho t ñ ng m t năm do khơng hồn
thành đúng vai trị tư v n ñ c l p ñ i v i Ngân hàng Standard Chartered [35].
Các v vi c liên ti p x y ra như v y đã khi n lịng tin c a các nhà ñ u tư vào
ho t ñ ng ki m toán v i ch c năng xác minh và bày t ý ki n ngày càng gi m d n.
Nhi u câu h i ñư c ñ t ra đ tìm hi u các nhân t d n đ n ch t lư ng ki m tốn ñã
không ñư c ñ m b o: Nhân t v tính đ c l p, đ o đ c ngh nghi p, tính chuyên


2

nghi p, kinh nghi m c a ki m toán viên, các nhân t c a công ty ki m tốn hay do
các nhân t tác đ ng nào khác?
T i Vi t Nam, s ki n c a Công ty C ph n Bông B ch Tuy t (mã ch ng
khốn BBT) năm 2008 đã tr thành tâm đi m c a Th trư ng Ch ng khoán Vi t
Nam khi nh ng câu chuy n lãi l trên BCTC năm 2005 (do Cơng ty TNHH Ki m
tốn và Tư v n A&C ki m toán) và năm 2006 (do Cơng ty TNHH Ki m tốn và
D ch v Tin h c AISC ki m toán) gây nhi u tranh cãi. K t qu là c phi u c a
Cơng ty Bơng B ch Tuy t đã b ng ng giao d ch và sau đó là b h y niêm y t vào
tháng 8/2009 do vi ph m nghĩa v công b thông tin, kinh doanh thua l 3 năm liên
ti p. Liên quan ñ n v vi c gây thi t h i n ng n v kinh t cho g n 1.500 c đơng
c a Cơng ty Bơng B ch Tuy t có ph n nhi u thu c v trách nhi m c a KTV trong
vi c ñ m b o ñ tin c y v tính trung th c và h p lý c a BCTC c a Cơng ty khách
hàng. UBCKNN đã quy t đ nh x ph t 2 cơng ty ki m tốn, đ ng th i khơng ch p
thu n tư cách 4 ki m toán viên trong 2 năm do có nh ng sai sót tr ng y u trong q
trình ki m tốn BCTC c a Cơng ty này [39]. Các trư ng h p khác liên quan ñ n ñ
tin c y c a thông tin trên các BCTC dù đã đư c ki m tốn như c a Công ty C
ph n ð i lý Liên hi p V n chuy n (mã ch ng khoán GMD), T ng Công ty C ph n
Xu t nh p kh u và Xây d ng Vi t Nam (mã ch ng khốn VCG), Cơng ty C ph n
Dư c Vi n ðơng (mã ch ng khốn DVD)… cũng ñã khi n nhi u nhà ñ u tư ph i

gánh ch u nh ng t n th t kinh t .
G n ñây nh t năm 2012, UBCKNN cũng ñã ph i ra quy t ñ nh x ph t vi
ph m hành chính đ i v i 3 ki m tốn viên thu c 3 cơng ty ki m tốn vì có nh ng
sai ph m tr ng y u trong ki m toán BCTC các doanh nghi p niêm y t [42]. Thông
qua các s ki n này càng làm cho các nhà ñ u tư, các cơ quan qu n lý nhà nư c như
UBCKNN, B Tài chính… lo ng i nhi u hơn v ch t lư ng ki m toán BCTC c a
các doanh nghi p niêm y t, cũng như vai trò c a các cơng ty ki m tốn đ c l p, n u
các BCTC đã đư c ki m tốn tr nên khơng đáng tin c y.
Trên th trư ng ch ng khoán, BCTC c a các doanh nghi p niêm y t đư c
quan tâm t nhi u nhóm ñ i tư ng khác nhau và khá ph c t p, không ch là các nhà
qu n lý doanh nghi p, mà BCTC cịn đư c quan tâm đ c bi t t các nhà ñ u tư, các


3

chun gia phân tích, tư v n đ u tư, các cơ quan qu n lý. Trong các ñ i tư ng đó,
nhóm quan tâm ph bi n và nh y c m nh t ñ i v i các BCTC là các nhà ñ u tư cá
nhân và t ch c (quĩ đ u tư, cơng ty đ u tư và cơng ty ch ng khốn). Khác bi t v i
các lo i hình doanh nghi p khác như liên doanh, doanh nghi p ñư c s h u b i s ít
c đơng, cơng ty TNHH hay doanh nghi p tư nhân, BCTC ch ñư c quan tâm t
m t vài thành viên và ñ i tác.
BCTC là h th ng báo cáo ñư c l p theo chu n m c và ch đ k tốn hi n
hành, ph n ánh các thông tin kinh t tài chính t ng h p v tình hình tài chính, k t
qu kinh doanh và lưu chuy n ti n t c a doanh nghi p. ð ng th i, s li u trên
BCTC nhi u kh năng có th b xun t c vì l i ích c a các nhà qu n lý doanh
nghi p và nh ng ngư i l p BCTC mà khơng ph i vì m c đích c a các nhà đ u tư.
KTV và các cơng ty ki m tốn đ c l p, v i trách nhi m xác minh ñ tin c y c a các
BCTC, s ñưa ra ý ki n v BCTC đã đư c ki m tốn và cho r ng BCTC khơng cịn
ch a đ ng các sai sót tr ng y u, ho c n u có thì chúng đ u đã đư c phát hi n và
báo cáo. Kh năng ñ m b o này c a KTV th hi n ch t lư ng ki m toán.

Tuy nhiên, ch t lư ng ki m tốn khơng d dàng đánh giá và nh n bi t. Các
thư c đo k t qu ki m tốn có th cho bi t ch t lư ng d ch v ki m tốn nhưng l i
khơng cho bi t nhân t nào khi n cho ch t lư ng ñ t ñư c như v y và quan tr ng
hơn là khơng cho bi t cơ s đ nâng cao ch t lư ng ki m toán. Do ñó, ch có th
hi u rõ, n m v ng và ki m sốt đư c các nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng m i

giúp nhà qu n lý, cơng ty ki m tốn xác đ nh ñư c phương hư ng nâng cao ch t
lư ng ki m toán. Các nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m tốn có th xu t hi n

bên trong và bên ngồi, có th t phía các doanh nghi p niêm y t (khách th ki m
toán) trong vi c th c hi n nghĩa v thi t l p, trình bày và cơng b các BCTC, hay t
chính các KTV và các cơng ty ki m toán (ch th ki m toán) trong vi c phát hi n và
báo cáo các sai ph m tr ng y u trong các BCTC ñã ñư c ki m toán, hay do m t
nhân t nào khác. ð có cơ s cho vi c đ xu t các gi i pháp nh m ñ m b o và
nâng cao ch t lư ng ki m toán BCTC doanh nghi p niêm y t trên TTCK Vi t Nam,
c n thi t ph i xác ñ nh ñư c các nhân t và m c ñ
qua ñó xác ñ nh nhân t

nh hư ng tr ng tâm.

nh hư ng c a t ng nhân t ,


4

Nhi u nghiên c u v các nhân t

y u ñư c th c hi n

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m toán ch

các qu c gia có n n kinh t phát tri n như M , Anh, Úc, nơi

mà các ñ i tư ng s d ng BCTC ñã nh n th c t t vai trị c a ki m tốn đ i v i
BCTC. Các nghiên c u có th đưa đ n k t qu ñánh giá khác nhau v m c ñ

nh

hư ng c a các nhân t t i ch t lư ng ki m toán, tùy vào th i ñi m, khu v c (qu c
gia) hay ñ i tư ng ñư c ñi u tra, kh o sát. T i Vi t Nam tính đ n nay, theo tìm hi u
c a tác gi , chưa có nghiên c u chính th c nào xác đ nh các nhân t , cũng như
lư ng hóa m c ñ

nh hư ng c a các nhân t t i ch t lư ng ki m tốn BCTC nói

chung và BCTC c a doanh nghi p niêm y t trên TTCK nói riêng, m c dù v n đ
này đang nh n đư c quan tâm b i khơng ch nhà qu n lý, nh ng ngư i s d ng d ch
v ki m toán, mà là c a chính các ki m tốn viên, cơng ty ki m tốn.
Do v y, v i nh ng lý do đã ch ra, ñ tài “Nghiên c u các nhân t

nh

hư ng đ n ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài chính các doanh nghi p niêm y t
trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam” ph n ánh tính c p thi t, góp ph n làm
sáng t v n ñ ñang ñư c quan tâm, ñ ng th i là cơ s cho vi c ñ xu t các gi i
pháp c n t p trung nh m nâng cao ch t lư ng ki m toán BCTC doanh nghi p niêm
y t trên TTCK Vi t Nam nói riêng, cũng như ch t lư ng ki m tốn BCTC nói

chung c a các cơng ty ki m tốn.
2. T ng quan các cơng trình nghiên c u có liên quan
T ng h p các nghiên c u trong và ngồi nư c
Tính đ n nay, các nghiên c u v các nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m

toán là không nhi u, ch y u là do các nhà nghiên c u nư c ngoài th c hi n. Theo
tìm hi u c a tác gi , trong nư c chưa có m t nghiên c u chính th c nào v ch ñ
này, mà ch ñư c ñ c p trong các nghiên c u v ki m tốn BCTC và các v n đ có
liên quan.
Trong các nghiên c u t nư c ngoài, v i quan đi m ch t lư ng ki m tốn
đư c hi u là kh năng KTV phát hi n và báo cáo v nh ng sai ph m tr ng y u
trong vi c trình bày và cơng b các BCTC c a các khách hàng ñư c ki m tốn
(quan đi m c a DeAgelo (1981) [80], Palmrose, Z. (1988) [95], Bradshaw (2001)
[78] và ña s các nghiên c u khoa h c v ki m toán). Theo ñó, khi ñánh giá v các


5

nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m toán, k t qu ch ra r ng, kh năng các

KTV phát hi n ñư c các sai ph m tr ng y u ph thu c vào nhi u nhân t , ñ c bi t
là năng l c ngh nghi p c a KTV; còn kh năng báo cáo sai ph m ph thu c vào
tính ñ c l p c a KTV (trong ñó có s c ép t phía khách hàng đư c ki m toán…)
(Lam and Chang, 1994) [90].
Nhi u nghiên c u đi n hình khác

nư c ngồi v các nhân t

nh hư ng t i

ch t lư ng ki m toán ñư c th c hi n b i Mock & Samet (1982); Schroeder và c ng
s (1986); Sutton & Lampe (1990); Carcello và c ng s (1992), Aldhizer và c ng
s (1995); Davis (1995); Behn và c ng s (1997); Sucher và c ng s (1998); Behn
và c ng s (1999); Pandit (1999); Chen và c ng s (2001); Francis, 2004; Augus
Duff, (2004); Kym Boon (2007), Kym Boon và c ng s (2008) [28], [75], [76],
[83]… cũng ñưa ra các k t lu n v các nhân t riêng r ho c t ng nhóm nhân t

nh

hư ng đ n ch t lư ng ki m toán. Trong các k t qu nghiên c u, các nhân t ñư c
xác đ nh có th mang tính k th a và phát tri n m i, và m c ñ quan tr ng c a các
nhân t t i ch t lư ng ki m tốn có th khác nhau, tùy thu c vào nh n th c c a ñ i
tư ng mà nhà nghiên c u th c hi n ñi u tra, kh o sát, cũng như ñ a ñi m và b i
c nh th i gian c a nghiên c u.
Quan ñi m t nh ng th p k trư c cho r ng, qui mô CTKT quy t ñ nh ch t
lư ng ki m tốn. V i quan đi m đó, CTKT l n thư ng cung c p d ch v ki m tốn
có ch t lư ng t t hơn các CTKT nh (Lennox, 1999) [91]; các CTKT có danh ti ng
hơn s cung c p ch t lư ng ki m toán t t hơn và ch t lư ng ki m tốn đư c cho là
đ ng đ u (như nhau) gi a các CTKT (DeAngelo, 1981) [81]; các CTKT l n cũng
thư ng duy trì tính đ c l p hơn, do đó cung c p ch t lư ng ki m toán t t hơn
(Dopuch, 1984). Ch t lư ng ki m tốn cịn ph thu c vào vi c cung c p các d ch v
phi ki m toán (như d ch v tư v n) s làm gi m tính đ c l p và do đó làm gi m ch t
lư ng ki m tốn (Healy và Ly’s, 1986, Sabri, 1993 và Chen và c ng s , 2005) [75].
Quan ñi m ch t lư ng ki m tốn ph thu c vào phí ki m tốn cũng đã đư c
đưa ra. Các nghiên c u theo quan đi m này cho r ng, phí ki m tốn cao s t o thêm
giá tr đ KTV phát hi n các l i qu n lý ho c các sai ph m b t thư ng trong BCTC

(Defond và Jambalvo, 1993). Các công ty ki m tốn có nhi u khách hàng hơn s
thúc đ y h gi gìn danh ti ng hơn và do v y s cung c p ch t lư ng ki m toán t t


6

hơn (Francis và Wilson 1988, Becker và các c ng s 1998). M t s nghiên c u
khác cũng cho th y, th trư ng ch ng khốn đã ph n ng tích c c hơn đ i v i các
doanh nghi p chuy n ñ i ch

th ki m tốn sang các cơng ty ki m tốn l n

(Nichols và Smith, 1983 và Eichenseher 1989, Teoh và Wong 1993, Jang và Lin
1993, Balvers và c ng s 1988, Firth và Smith 1992, Eisenberg và Macey, 2003;
Tilis 2005…)[28], [76].
Tuy nhiên, sau s ki n s p ñ c a T p đồn Ki m tốn hàng đ u th gi i Arthur
Andersen, m t s nghiên c u g n ñây ñã ch ra r ng, ch t lư ng ki m tốn là khơng
đ ng nh t gi a các CTKT có quy mơ l n (Libby và nh ng ngư i khác, 2006; Carlin,
2008,…) [76], [84] và vi c ñ m b o ch t lư ng ki m tốn khơng ch ph thu c vào các
nhân t c a cơng ty ki m tốn, mà quan tr ng hơn là ph thu c vào chính các KTVnh ng ngư i tr c ti p th c hi n các cu c ki m tốn t i cơng ty khách hàng.
Trong k t qu nghiên c u “Dimentions of audit quality” c a Angus Duff,
University of Paisley (2004), các nhân t quy t ñ nh t i ch t lư ng ki m toán
BCTC c a các doanh nghi p niêm y t trên TTCK ñư c xem xét theo khía c nh
chun mơn (technical) và d ch v (service) [83]. K t qu ch ra r ng, các nhân t
thu c các KTV/nhóm ki m tốn (như tính đ c l p, năng l c, kinh nghi m) và các
nhân t thu c v công ty ki m tốn (như danh ti ng, qui mơ, kh năng ñáp ng, d ch
v phi ki m toán) ñ u có nh hư ng quan tr ng t i ch t lư ng ki m toán.
Nghiên c u g n ñây nh t v các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m

toán, c a Kym Boon, ð i h c Macquarie (2007), “Compulsory audit tendering and
audit quality evidence from Australian local government”, cùng m t nghiên c u m
r ng c a Kym Boon và c ng s Jill McKinnon và Philip Ross (2008) “Audit service
quality in compulsorry audit tendering- Preparer perceptions and satisfaction” [75],
[76], ñã xác ñ nh 14 nhân t thu c v KTV và cơng ty ki m tốn như kinh nghi m,
kh năng chuyên sâu, ý th c, cam k t ch t lư ng c a công ty, qui mô cơng ty…,
đ ng th i đánh giá m c đ

nh hư ng c a các nhân t này t i ch t lư ng ki m tốn,

qua đó đưa đ n m t k t lu n quan tr ng, n u các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng

ki m tốn đư c đ m b o thì cũng đ m b o s hài lịng c a ngư i s d ng ñ i v i
ch t lư ng ki m toán.


7

Tóm l i, trong các nghiên c u v ch t lư ng ki m toán trên th gi i, các nhân
t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m tốn đã đư c bàn lu n và ñánh giá t nhi u ñ i

tư ng khác nhau, như t chính các ki m tốn viên (ch th ki m tốn), cơng ty khách
hàng đư c ki m tốn (khách th ki m tốn) ho c t phía nh ng ngư i s d ng k t
qu ki m toán (nh ng ngư i quan tâm). Tuy nhiên, các nhân t đư c xác đ nh có nh
hư ng quan tr ng t i ch t lư ng ki m tốn có th đư c phân nhóm theo 2 cách.

Cách th nh t, các nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m tốn đư c phân

nhóm d a trên các khía c nh chun môn và d ch v c a ch t lư ng, theo đó:
N u xét theo ch t lư ng chuyên môn (Technical Quality) g m: (i) Danh ti ng
c a CTKT (Reputation); (ii) Năng l c CTKT (Capability); (iii) ð c l p
(Independence); (iv) K

năng c a KTV/nhóm ki m tốn (Expertise); (v) Kinh

nghi m c a KTV/nhóm ki m tốn (Experience).
N u xét theo khía c nh ch t lư ng d ch v g m: (i) Kh năng ñáp ng nhu
c u c a khách hàng (Responsiveness); (ii) D ch v phi ki m toán cung c p (Nonaudit service); (iii) S c m thông v i khách hàng (Empathy); (iv) Kh năng ph c v
khách hàng (Client service). Các tiêu chí mơ t , đo lư ng nhân t cũng như m c ñ
nh hư ng c a chúng t i ch t lư ng ki m tốn cũng đư c các nghiên c u xác ñ nh
và ñánh giá (Angus Duff, 2004) [83] (xem thêm Ph l c 1).
Cách th hai, các nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán ñư c phân

nhóm d a trên ch th ki m tốn, theo đó có ba nhóm nhân t

nh hư ng t i ch t

lư ng ki m toán:
M t là, nhóm nhân t thu c v KTV/nhóm ki m tốn (Audit team factors),
như tính đ c l p, năng l c, trình đ , m c đ tn th chu n m c ngh nghi p…;
Hai là, nhóm nhân t thu c cơng ty ki m tốn (Audit firm factors), như qui
mô, danh ti ng, phương ti n công c làm vi c, chính sách và th t c ki m sốt…,

Ba là, nhóm nhân t bên ngồi (Enviromental factors), như nhân t khách
hàng, môi trư ng pháp lý, môi trư ng kinh t , xã h i, vai trò ki m sốt t ngồi.
Các tiêu chí mơ t , ño lư ng nhân t , cũng như m c ñ

nh hư ng c a chúng t i

ch t lư ng ki m tốn cũng đư c các nghiên c u xác ñ nh và ñánh giá (Angus Duff,
2004 và (Kym Boon, Jill McKinnon và Philip Ross, 2008) [76],[83] (Chi ti t xem
thêm Ph l c 1 và Ph l c 2).


8

T i Vi t Nam, nghiên c u liên quan ñ n ki m toán BCTC cũng ñã ñư c bàn
lu n nhi u, nhưng ch y u là các nghiên c u v ki m toán BCTC theo lo i hình b
máy ki m tốn, ví d , đ tài nghiên c u khoa h c c p B c a GS.TS. ðoàn Xuân
Tiên (2008), “Nâng cao năng l c c nh tranh c a các công ty ki m tốn đ c l p
Vi t Nam hi n nay”, ho c bàn lu n v qui trình ki m tốn BCTC đ i v i t ng lĩnh
v c/ngành ngh c th , ví d Lu n án ti n sĩ c a Ph m Ti n Hưng (2009) “Hồn
thi n ki m tốn BCTC các cơng ty xây l p c a các t ch c ki m tốn đ c l p”.
Riêng các nghiên c u trong nư c có liên quan đ n ch t lư ng ki m tốn, đi n hình
có ð tài khoa h c c p B c a GS.TS. Vương ðình Hu (2001) “Hồn thi n cơ ch
ki m sốt ch t lư ng ho t ñ ng ki m tốn đ c l p

Vi t Nam”, Lu n án ti n sĩ c a

Ngô ð c Long (2002), “Nh ng gi i pháp nâng cao ch t lư ng ki m tốn đ c l p
Vi t Nam"; Nguy n Th M (2013) "Hồn thi n ki m tốn báo cáo tài chính c a các
cơng ty niêm y t trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam"; và ð tài c p ngành c a
TS. Hà Th Ng c Hà cùng nhóm nghiên c u (2011), "Các gi i pháp hoàn thi n, tăng

cư ng ki m sốt ch t lư ng cơng tác ki m tốn báo cáo tài chính các đơn v có l i
ích cơng chúng". Tuy nhiên, trong các nghiên c u c a các tác gi này, nhân t

nh

hư ng t i ch t lư ng ki m tốn BCTC khơng ph i là ñ i tư ng và m c tiêu nghiên
c u chính, mà ch là m t ph n ho c đư c dùng cho các phân tích bình lu n quan
tr ng khác liên quan, do đó các nhân t
cũng như chưa ñánh giá m c ñ

nh hư ng chưa ñư c h th ng ñ y ñ ,

nh hư ng c a chúng t i ch t lư ng ki m toán.

Dù v y, trong các nghiên c u trong nư c, các tác gi cũng ñã nêu ra ho c bàn lu n
ñ n các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m tốn, g m:

Nhóm nhân t bên ngồi: (1) Nhu c u n n kinh t (ðòi h i th trư ng,
Trình đ Kinh t -xã h i); (2) Cơ ch c a n n kinh t (g m M c tiêu kinh t , Chính
sách kinh t , T ch c qu n lý ch t lư ng) (Ngơ ð c Long, 2002);
Nhóm nhân t thu c KTV và CTKT g m: Nhân t con ngư i (Ch t lư ng
KTV và các c p qu n lý); Nhân t k thu t (Qui trình ki m tốn); Nhân t qu n
lý; Nhân t v ñi u ki n làm vi c (Ngô ð c Long, 2002 và Nguy n Th M ,
2013); Qui mô công ty ki m tốn; M c đ chun sâu trong ki m tốn; Nhi m kỳ
c a KTV; Giá phí ki m toán; Ph m vi c a d ch v phi ki m tốn; Tính cách và


9

ñ o ñ c ngh nghi p c a KTV; Ki m soát ch t lư ng d ch v cung c p (Hà Th
Ng c Hà, 2011 và Nguy n Th M , 2013).
Nh ng phương pháp nghiên c u ñã ñư c áp d ng
Nghiên c u trong nư c ch y u dùng phương pháp phân tích, t ng h p. ð
tài lu n án ti n sĩ c a tác gi Ngô ð c Long (2002) có d a vào k t qu kh o sát ñ
t ng h p các quan ñi m v ch t lư ng ki m toán làm cơ s cho nghiên c u c a
mình. ð tài c p ngành c a TS. Hà Th Ng c Hà (2011) xem xét phân tích các
nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán và các ki m ch ng qua s li u th c t

ñã th ng kê đư c c a các cơng ty ki m tốn đư c ch p thu n ki m toán DNNY.
Lu n án ti n sĩ c a Nguy n Th M (2013) có đ c p đ n các nhân t

nh hư ng

thông qua k t qu kh o sát ki m tốn viên liên quan đ n hồn thi n quy trình ki m
tốn BCTC cơng ty niêm y t trên TTCK Vi t Nam.
ð i v i các nghiên c u

nư c ngoài, các k t qu phân tích h u h t s d ng

phương pháp th ng kê mô t , d li u ñi u tra, kh o sát d a trên vi c g i b ng h i
t i các ñ i tư ng (là KTV và công ty ki m tốn; phía ngư i s d ng báo cáo ki m
toán như các KTV n i b , nhà qu n lý c a doanh nghi p ñư c ki m tốn (khách
hàng); nhà đ u tư ho c các chun gia tài chính…). Hình th c g i b ng h i b ng
thư, qua email, k t h p g i ñi n tr c ti p. M t s nghiên c u s d ng k t h p các
nghiên c u đ nh tính v i ñ nh lư ng, các k t qu nghiên c u đư c cơng b r ng
rãi và có đ tin c y cao.

Câu h i và k t qu nghiên c u
Các câu h i cũng như k t qu ñ t ñư c qua các nghiên c u thư ng t p
trung vào hai v n đ chính:
(i) ðánh giá nh n th c c a ñ i tư ng kh o sát v m c ñ

nh hư ng c a

các nhân t t i ch t lư ng ki m tốn, xác đ nh đư c các nhân t quan tr ng nh
hư ng t i ch t lư ng ki m tốn, thang đo đánh giá thư ng là 5 ho c 7, t R t th p
ñ n R t cao. ð i di n là các nghiên c u c a Schroeder và c ng s

(1986);

Carcello và c ng s (1992), Aldhizer và c ng s (1995); Warming-Rasmussen and
Jensen (1998); Chen và c ng s (2001); Augus Duff (2004); Kym Boon (2007),
Kym Boon và c ng s (2008). Các nhân t thư ng ñư c xác đ nh có m c đ

nh


10

hư ng quan tr ng t i ch t lư ng là: Kh năng chuyên sâu, Kinh nghi m, Tính ñ c
l p, Ý th c ñ o ñ c ngh nghi p, Tính chuyên nghi p; Phí ki m tốn, Phương
pháp và cơng c ki m tốn, Ki m soát ch t lư ng n i b .
(ii) ðánh giá m c đ hài lịng trên cơ s đánh giá các nhân t : N u các
nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán ñư c nh n th c là quan tr ng càng

đư c đ m b o thì ngư i s d ng d ch v ki m toán càng c m th y th a mãn (hài
lòng) v i ch t lư ng ki m toán. ð i di n là các nghiên c u c a Davis (1995);
Behn và c ng s (1997); Sucher và c ng s (1998); Pandit (1999); Augus Duff
(2004); Kym Boon (2007), Kym Boon và c ng s (2008).
Như v y, d a trên các quan đi m khác nhau t các cơng trình nghiên c u
ñã th c hi n v các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m tốn BCTC nói

chung, cũng như đ có cơ s nâng cao ch t lư ng ki m toán BCTC các DNNY
trên th trư ng ch ng khoán
c u các nhân t

Vi t Nam hi n nay, tác gi cho r ng, vi c nghiên

nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán BCTC c a các DNNY là c n

thi t và th c hi n ñ tài này s l p kho ng tr ng mà các nghiên c u khác t i Vi t
Nam chưa th c hi n. K t qu c a nghiên c u này s làm phong phú thêm ki n
th c lý lu n và th c ti n v ch t lư ng ki m toán và các nhân t

nh hư ng có liên

quan trong b i c nh th c t t i Vi t Nam.
3. M c tiêu và câu h i nghiên c u c a ð tài
M c tiêu t ng quát c a ñ tài là xác ñ nh các nhân t
lư ng ki m tốn và đánh giá m c đ

nh hư ng ñ n ch t

nh hư ng c a t ng nhân t đ n ch t lư ng

ki m tốn BCTC c a DNNY trên th trư ng ch ng khốn

Vi t Nam hi n nay,

làm cơ s đ xu t các gi i pháp c n t p trung nh m nâng cao ch t lư ng ki m
toán BCTC c a DNNY nói riêng và ki m tốn BCTC c a các doanh nghi p nói
chung. Theo đó, các m c tiêu c th c a nghiên c u là:
- Xác đ nh các nhân t /nhóm nhân t g n li n v i các tiêu chí ño lư ng nhân
t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán BCTC DNNY trên TTCK t i Vi t Nam.
- Phân tích m c đ

nh hư ng c a các nhân t t i ch t lư ng ki m toán

BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam d a trên k t qu kh o sát th c t , dư i góc


11

nhìn c a các KTV t i các cơng ty ki m tốn đ c l p đư c ch p thu n ki m toán
doanh nghi p niêm y t.
- ð xu t gi i pháp nh m nâng cao ch t lư ng ki m toán BCTC DNNY
trên TTCK Vi t Nam d a trên phân tích k t qu kh o sát và ph ng v n m t s
chuyên gia là ñ i di n cho các ñ i tư ng quan tâm t i ch t lư ng ki m toán.
Câu h i nghiên c u
ð ñ t ñư c m c tiêu nghiên c u trên, các câu h i nghiên c u ñư c ñưa ra
tương x ng, bao g m:

Câu h i 1: Nh ng nhân t nào, cũng như tiêu chí nào ño lư ng nhân t ,
ñư c xác ñ nh là có nh hư ng quan tr ng t i ch t lư ng ki m toán BCTC doanh
nghi p niêm y t trên TTCK t i Vi t Nam hi n nay?
Câu h i 2: Nhân t nào ñư c ñánh giá là có m c ñ
nh t, cũng như th t m c ñ

nh hư ng quan tr ng

nh hư ng c a t ng nhân t , t i ch t lư ng ki m

toán BCTC doanh nghi p niêm y t trên TTCK Vi t Nam hi n nay?
Câu h i 3: Gi i pháp nào c n ñư c ñưa ra ho c quan tâm chú tr ng nh m
nâng cao ch t lư ng ki m toán BCTC doanh nghi p niêm y t trên TTCK Vi t Nam?
4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài
ð tài có đ i tư ng và ph m vi nghiên c u như sau:
ð i tư ng nghiên c u c a ð tài
ð tài t p trung nghiên c u lý lu n ki m toán BCTC, các nhân t

nh

hư ng t i ch t lư ng ki m toán BCTC c a doanh nghi p, t đó đi sâu vào ki m
tốn đ c l p ñ i v i BCTC c a các DNNY trên TTCK. Doanh nghi p niêm y t
ñư c nghiên c u trong ð tài là lo i hình cơng ty c ph n có ch ng khốn (c
phi u và trái phi u) ñư c niêm y t trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam (g m S
Giao d ch ch ng khốn TP. H Chí Minh và Hà N i).
Ph m vi không gian và th i gian nghiên c u
ð ñ t ñư c m c tiêu nghiên c u, ð tài t p trung nghiên c u ki m toán
BCTC c a các DNNY (doanh nghi p có l i ích cơng chúng) trên TTCK trong m i

12

quan h v i các nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán do các cơng ty ki m

tốn đ c l p th c hi n, c th :
+ Kh o sát nh n th c và đánh giá t phía KTV thu c các cơng ty ki m tốn
đ c l p đư c ch p thu n ki m toán BCTC các DNNY trên TTCK Vi t Nam;
+ Ph ng v n m t s chuyên gia là ñ i di n nhà qu n lý, lãnh đ o cơng ty
ki m tốn, đ i di n nhà đ u tư t ch c trong vi c ñ xu t các gi i pháp liên quan.
+ Th i gian th c hi n kh o sát và ph ng v n t năm 2011 ñ n nay.
5. Phương pháp nghiên c u c a ð tài
ð tài này ñư c th c hi n d a trên cơ s phương pháp lu n duy v t bi n
ch ng và duy v t l ch s , là s k t h p gi a phương pháp nghiên c u ñ nh lư ng
và đ nh tính. Các phương pháp c th bao g m:
- Phương pháp phân tích và t ng h p thơng tin
Phân tích và t ng h p thông tin th c p t các ngu n tài li u s n có trong
nư c và qu c t (ch y u t qu c t ) v các n i dung liên quan ñ n ñ i tư ng nghiên
c u. Tác gi ti n hành thu th p, phân tích, so sánh và đánh giá m t s nghiên c u v
các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng ki m toán BCTC c a DNNY đ hình thành

khung lý thuy t cơ b n c a lu n án. Qua đó, k t h p v i phân tích th c tr ng t i Vi t
Nam ñ xác ñ nh các nhân t /tiêu chí đo lư ng nhân t

nh hư ng t i ch t lư ng

ki m toán BCTC c a các DNNY trên TTCK Vi t Nam.

- Phương pháp ñi u tra (g i b n câu h i kh o sát, ph ng v n, quan sát)
D a trên h th ng nhân t ñã ñư c xác ñ nh v m t lý thuy t, tác gi thi t k
B ng câu h i ñ th c hi n kh o sát nh n th c và đánh giá t phía các KTV, thu c
các cơng ty ki m tốn đ c l p đư c ch p thu n ki m toán DNNY, v m c ñ

nh

hư ng c a các nhân t (qua các tiêu chí đo lư ng nhân t ) t i ch t lư ng ki m toán
BCTC DNNY trên TTCK Vi t Nam hi n nay.
Th c hi n ph ng v n tr c ti p m t s chuyên gia là ñ i di n nhà qu n lý,
lãnh đ o cơng ty ki m tốn, đ i di n nhà ñ u tư t ch c trong vi c th o lu n k t qu
kh o sát, ñ ng th i k t h p quan sát các d li u th c p ñ làm rõ hơn k t qu kh o
sát và là cơ s ñ xu t các gi i pháp liên quan.


13

- Phương pháp x lý d li u
Sau khi có k t qu kh o sát, tác gi x lý d li u trên ph n m m SPSS 18,
phân tích đ tin c y c a các nhân t cũng như các tiêu chí đo lư ng nhân t , ñ ng
th i áp d ng phương pháp th ng kê mơ t đ t ng h p, so sánh nh m lư ng hóa
m cđ

nh hư ng c a các nhân t t i ch t lư ng ki m toán BCTC doanh nghi p

niêm y t trên TTCK Vi t Nam.
Ngu n d li u s d ng
Ngu n d li u sơ c p: Ngu n s li u sơ c p do tác gi t thu th p thông qua
B ng phi u kh o sát g i cho các ki m tốn viên đ c l p ñư c ch p thu n ki m tốn
các DNNY (s li u đ nh lư ng) và thông qua ph ng v n quan sát (thông tin đ nh

tính) đ nh n bi t các nhân t và qua đó đo lư ng, đánh giá m c ñ

nh hư ng c a

các nhân t ñ n ch t lư ng ki m toán BCTC c a các doanh nghi p niêm y t trong
b i c nh th c t trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam.
Ngu n d li u th c p g m: Báo cáo tình hình ho t đ ng và biên b n ki m
tra tình hình ho t đ ng hàng năm c a B Tài chính, VACPA đ i v i các cơng ty
ki m tốn (bao g m cơng ty ki m tốn đư c ch p thu n ki m toán DNNY) t năm
2009-2012 và các ngu n tham kh o khác t các k t qu nghiên c u trư c ñây, ho c
qua thơng tin báo chí, website c a UBCKNN, S Giao d ch ch ng khốn, cơng ty
ki m tốn và t các doanh nghi p niêm y t.
6. Nh ng đóng góp m i c a ð tài
ð tài này đư c th c hi n mang tính th i s , có giá tr v m t lý lu n và th c
ti n, ñư c s quan tâm c a nhi u ñ i tư ng khác nhau. Theo đó, các đóng góp g m:
- Xét v lý lu n, ð tài t ng h p lý lu n theo hư ng ñi sâu vào h th ng hóa
các nhóm nhân t (tiêu chí đo lư ng nhân t ) nh hư ng t i ch t lư ng ki m toán
BCTC c a DNNY, nh ng nhân t nào c n ñư c chú tr ng v m t lý thuy t nh m
ñ m b o ch t lư ng ki m toán BCTC c a các DNNY.
- Xét v th c ti n, ð tài xác đ nh nhân t (tiêu chí đo lư ng nhân t ) d a
trên phân tích th c tr ng t i Vi t Nam, t đó đánh giá m c ñ

nh hư ng c a các

nhân t t i ch t lư ng ki m toán BCTC các doanh nghi p niêm y t trên TTCK
Vi t Nam, d a trên k t qu kh o sát các KTV t i các cơng ty ki m tốn ñ c l p


14

đư c ch p thu n ki m tốn DNNY và ph ng v n m t s chuyên gia, làm cơ s ñ
xu t các gi i pháp tr ng tâm phù h p v i th c ti n Vi t Nam.
K t qu nghiên c u h u ích đ i v i nhi u bên khác nhau như:
- Các nhà qu n lý ch t lư ng ki m tốn BCTC nói chung và ki m tốn
BCTC DNNY nói riêng t i Vi t Nam: V hoàn thi n văn b n pháp lý, ki m soát
ch t lư ng cũng như thi t l p các ch tài x ph t;
- KTV và công ty ki m tốn trong vi c đ m b o và nâng cao ch t lư ng ki m
toán BCTC DNNY, giúp nâng cao vai trò c a ki m tốn đ c l p trong n n kinh t .
- Nh ng ngư i s d ng BCTC ñư c ki m tốn (DNNY, nhà đ u tư t ch c
và cá nhân), góp ph n phát tri n lành m nh DNNY và TTCK, giúp nhà ñ u tư nâng
cao hi u bi t v vai trò c a ki m toán, nh ng r i ro cũng như quy n l i s d ng
BCTC ñã ñư c ki m toán.
7. Khung nghiên c u và k t c u c a ð tài
Ngồi M đ u và K t lu n, Lu n án ñư c thi t k bao g m 4 chương theo Sơ
ñ 1.1: Khung nghiên c u c a Lu n án dư i ñây, bao g m:
Chương 1: Cơ s lý lu n c a vi c nghiên c u các nhân t

nh hư ng ñ n

ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài chính doanh nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng
khoán;
Chương 2: Phân tích th c tr ng v i vi c xác ñ nh các nhân t

nh hư ng

ñ n ch t lư ng ki m tốn báo cáo tài chính các doanh nghi p niêm y t trên th
trư ng ch ng khoán Vi t Nam;
Chương 3: K t qu nghiên c u v các nhân t

nh hư ng ñ n ch t lư ng

ki m tốn báo cáo tài chính các doanh nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng khoán
Vi t Nam;
Chương 4. Gi i pháp và ki n ngh nh m nâng cao ch t lư ng ki m tốn báo
cáo tài chính các doanh nghi p niêm y t trên th trư ng ch ng khoán Vi t Nam.


15

Chương 1:
Cơ s lý lu n c a vi c nghiên
c u các nhân t nh hư ng
ñ n ch t lư ng ki m tốn báo
cáo tài chính doanh nghi p
niêm y t trên th trư ng
ch ng khoán

Chương 2:
Phân tích th c tr ng v i vi c
xác ñ nh các nhân t nh
hư ng ñ n ch t lư ng ki m
tốn báo cáo tài chính các
doanh nghi p niêm y t trên th
trư ng ch ng khoán Vi t Nam

Tr l i câu h i nghiên c u th 1:
Nh ng nhân t nào, cũng như tiêu
chí nào đo lư ng nhân t , đư c xác
đ nh là có nh hư ng quan tr ng t i
ch t lư ng ki m toán BCTC doanh

nghi p niêm y t trên TTCK t i Vi t
Nam hi n nay?

Tr l i câu h i nghiên c u th 2:
Chương 3:
K t qu nghiên c u v các
nhân t nh hư ng ñ n ch t
lư ng ki m tốn báo cáo tài
chính các doanh nghi p niêm
y t trên th trư ng ch ng
khoán Vi t Nam

Chương 4:
Gi i pháp và ki n ngh nh m
nâng cao ch t lư ng ki m toán
báo cáo tài chính các doanh
nghi p niêm y t trên th trư ng
ch ng khốn Vi t Nam.

Nhân t nào đư c ñánh giá là có
m cñ

nh hư ng quan tr ng nh t,

cũng như th t m c ñ

nh hư ng

c a t ng nhân t , t i ch t lư ng
ki m toán BCTC doanh nghi p niêm

y t trên TTCK Vi t Nam hi n nay?

Tr l i câu h i nghiên c u th 3:
Gi i pháp nào c n ñư c chú tr ng
nh m nâng cao ch t lư ng ki m
toán BCTC doanh nghi p niêm y t
trên TTCK Vi t Nam?

Sơ ñ 1.1: Khung nghiên c u c a Lu n án


16

CHƯƠNG 1
CƠ S

LÝ LU N C A VI C NGHIÊN C U CÁC NHÂN T

NH HƯ NG ð N CH T LƯ NG KI M TỐN BÁO CÁO TÀI CHÍNH
DOANH NGHI P NIÊM Y T TRÊN TH TRƯ NG CH NG KHỐN
1.1. Th trư ng ch ng khốn và doanh nghi p niêm y t trên th trư ng
ch ng khốn
ð c đi m TTCK, đ c đi m doanh nghi p niêm y t chi ph i ñ c ñi m BCTC
c a doanh nghi p niêm y t, qua đó cho th y s c n thi t, cũng như vai trò quan
tr ng c a ki m tốn đ c l p đ i v i đ tin c y c a các thông tin trên BCTC, góp
ph n vào s minh b ch c a TTCK và b o v nhà ñ u tư. Nh ng n i dung dư i ñây
nh m làm rõ cơ s lý thuy t v TTCK, doanh nghi p niêm y t và BCTC c a doanh
nghi p niêm y t dư i góc nhìn ki m tốn trư c khi nghiên c u các nhân t

nh

hư ng t i ch t lư ng ki m toán BCTC doanh nghi p niêm y t.

1.1.1. Th trư ng ch ng khoán
1.1.1.1. L ch s hình thành th trư ng ch ng khoán
L ch s c a TTCK g n li n v i n n kinh t hàng hóa.

Châu Âu, TTCK ñã

xu t hi n t ñ u th k th XVI. Ho t ñ ng c a TTCK r t sơi đ ng, nh y c m và có
tác đ ng m nh t i tồn b ho t đ ng ñ i s ng kinh t - xã h i t t m vĩ mô t i vi
mô, không ch trong ph m vi m t qu c gia mà trên ph m vi toàn c u.
Trư c khi xu t hi n lo i hình cơng ty c ph n, TTCK ñã manh nha xu t hi n
dư i ho t ñ ng trao ñ i t phát gi a các thương gia v các gi y t có giá (các gi y
xác nh n n - debenture) t i các thành ph trung tâm buôn bán, các thương c ng l n
c a phương Tây (Frankfurt

ð c, Amsterdam c a Hà Lan, Lisbon c a B ðào

Nha) vào kho ng gi a th k th XV ñ n ñ u th k th XVI [45, tr.23-27].
Các ho t ñ ng chuy n như ng các gi y t có giá tr như v y đư c g i là các
ho t ñ ng mua bán ch ng khốn đ u tiên hình thành nên TTCK. Tuy nhiên, sau s
ra đ i c a các cơng ty c ph n (kho ng cu i th k XVIII), giao d ch ch ng khốn
đã bùng n b i s h p d n c a các c phi u (share) các công ty. M c dù TTCK là
nơi di n ra các giao d ch c a không ch các c phi u mà g m c trái phi u, thương
phi u (g i chung là ch ng khoán), nhưng c phi u công ty luôn chi m t tr ng áp


17

ñ o trong các giao d ch mua bán t i TTCK. ð n nay, TTCK tr thành m t th
trư ng tài chính b c cao, phát tri n m nh và ln có s c h p d n ñ i v i các NðT
c các qu c gia ñang phát tri n và ñã phát tri n.

1.1.1.2. Khái ni m th trư ng ch ng khoán
Xét m i quan h trong th trư ng tài chính, TTCK là m t ph n c a th trư ng
tài chính. Th trư ng tài chính g m Th trư ng tài chính ng n h n (th trư ng ti n
t ) và Th trư ng tài chính dài h n (th trư ng v n), trong đó th trư ng tài chính dài
h n bao g m th trư ng tín d ng dài h n, th trư ng c m c và TTCK.
Theo T ñi n ti ng Anh kinh t (1985), TTCK là m t th trư ng có t ch c,
là nơi các ch ng khốn đư c mua bán tn theo các qui t c ñã ñư c n ñ nh.
Theo Lu t Ch ng Khoán c a Vi t Nam, S 70/2006/QH11 và Lu t b sung
s a ñ i s 62/2010/QH12, th trư ng giao d ch ch ng khốn là đ a đi m ho c hình
th c trao đ i thơng tin đ t p h p l nh mua, bán và giao d ch ch ng khoán [55].
TTCK là m t th trư ng có t ch c, nơi di n ra các ho t ñ ng mua bán các
lo i ch ng khốn đư c niêm y t trên th trư ng [40].
TTCK là th trư ng tài chính b c cao, nơi mà các NðT (ngư i mua/bán
ch ng khốn) ln c n có các thơng tin tài chính minh b ch đ ra các quy t đ nh
kinh t c a mình và h có th ch u thi t h i r t n ng n n u như các thơng tin tài
chính mà h d a vào đó đ ra quy t đ nh khơng đ m b o đ tin c y.

1.1.1.3. Ch c năng c a th trư ng ch ng khoán
Ch c năng c a TTCK th hi n vai trò c a TTCK ñ i v i n n kinh t , c th :
- Huy ñ ng v n: Thông qua TTCK, các công ty, t ch c kinh t , Chính ph
có th phát hành các c phi u (stock), trái phi u (bond), g i chung là ch ng khốn,
đ huy đ ng v n đáp ng nhu c u s n xu t kinh doanh và ñ u tư.
- Khuy n khích ti t ki m và ñ u tư: ð u tư vào các c phi u, trái phi u, m c
dù ch u nhi u r i ro hơn, nhưng có kh năng sinh l i nhi u hơn không ch nh vào
lãi su t mà vào vi c mua/bán l i các c phi u, trái phi u này trên TTCK, qua đó
khuy n khích ti t ki m và đ u tư nhi u hơn.

- Cơng c di chuy n đ u tư: S c h p d n nh t c a TTCK chính là giúp NðT
di chuy n v n ñ u tư m t cách d dàng thông qua vi c quy t ñ nh mua ho c bán
m t lo i ch ng khốn nào đó trên th trư ng, đ ng th i có th nhanh chóng chuy n
đ i thành ti n m t (tính thanh kho n cao) n u c n.