Tài liệu Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại TPHCM pptx

Đánh giá nghèo có sự tham
gia của cộng đồng tại TPHCM
Báocáokếtquảnghiêncứuthựctế






Đánh giá nghèo
có sự tham gia của cộng đồng tại

Thành phố Hồ Chí Minh
***
Báocáođượcthựchiệnbởi
TrịnhHồHạNghi
HuỳnhThịNgọcTuyết
vớiphầnbổsungcủaBillTod

Tháng7‐8/2003



ii

iii
Mục Lục

DanhmụccácBảngvàKhung iii
LờinóiđầucủaNhómhànhđộngchốngđóinghèo v
Lờicảmơn vii
Nhữngchữviếttắt ix
TómtắtBáocáo 1
Phần1:Giớithiệu 4
Phầ
n2:ĐịađiểmNghiêncứu 8
Phần3:Nhậnthứcvềnghèo,xuhướngnghèo,độngtháinghèo,việclàm,những
rủirovàtínhdễtổnthương 12
Phần4:ThamgiavàTăngcườngNănglựctrongviệcĐưaracácQuyếtđịnhtại
Địaphương 25
Phần5:CảicáchHànhchínhcông 32
Phần6:DidânvàcácVấnđềĐôthị 39 
TàiliệuThamkhảo 48 
PHỤLỤ
C1:Phươngphápnghiêncứu 49
PHỤLỤC2:SốliệuTómtắtThamvấntạiĐịabànNghiêncứu 51
PHỤLỤC3:Danhsáchthànhviênnhómkhảosátthựcđịa 54
PHỤLỤC4:Cácloạihìnhthứccưtrúđốivớiquảnlýhànhchính 55
PHỤLỤC5:QuanhệđốitáctrongĐánhgiánghèotheovùng 57

iv
Danh mục các Bảng và Khung

Bảng
Bảng1:DânsốhuyệnBìnhChánh,ThịTrấnAnLạcvàXãTânTạo 9
Bảng2:DânsốQuận8,Phường4vàPhường5 11
Bảng3:Tínhđakhíacạnhcủatìnhtrạngnghèo 18
Bảng
4:Ýkiếncủacánbộvàngườidânđịaphươngvềcáclĩnhvực
dânchủcơsở 27
Bảng5:Ýkiếncủacánbộvàngườidânđịaphươngvềcơchếtăngcườngsự
thamgiavàđảmbảoviệcphổbiến,traođổithôngtin 29 
Bảng6:Dânchủcơsởtrựctiếpvàđạidiện 30

Khung
Khung1:TiêuchíxácđịnhhộnghèocủachươngtrìnhXoáĐóiGiảmNghèo 15
Khung2:Ýnghĩacủacácnguồnlựcchínhtrịvàxãhộiđốivớingườinghèo 16
Khung3:Ngườinghèonhậnthứcđượcchấtlượngcuộcsốngcủahọthấpkém 17
Khung4:QuytrìnhxétchọnhộhưởngchươngtrìnhXoáđóigiảmnghèo
tạikhuphố 31
Khung5:Rơivàocảnhnghèovìtácđộngc
ủaquyhoạchđôthị 45

v
Lời nói đầu của

Nhóm hành động chống đói nghèo

Tháng5năm2002,ChínhphủViệtNamđãhoànthànhChiếnlượctoàndiệnvềtăng
trưởng và xoáđóigiảmnghèo  (CPRGS) và b ắtđầuquá trình triển khai thực hiện
CPRGSởcấpđịaphương.Thôngquacácchiếndịchthôngtinvàhàngloạtcáchội
thảovùng,cánbộcủacácbộngànhchủchốtđãgiảithíchchođạidiệncủacácchính
quyềnđịaphươngvềcácphương
phápsaochocácquytrìnhlậpkếhoạchcủađịa
phươngcóthểđượcthựchiệntheođịnhhướngvìngườinghèohơn,dựa trênsốliệu
thựctếhơn,chútrọngvàokết
quảhơn,cânđốitốthơntrongcácquyếtđịnhphânbổ
nguồnlựcvàđượcgiámsáttốthơn.

Năm2003Nhómhànhđộngchốngđóinghèo(PTF)đãhỗtrợthựchiệnchocácđánh
giánghèocósựthamgiacủacộngđồng(PPAs)ở12tỉnhcủaViệtNam.Nhữngđánh
giánghèonàyđãsửdụngkhungnghiêncứuvàphươngphápnghiêncứuchungđể
tìmhiểunhữngvấn đềnghèođóimà
cácsốliệuđịnhlượngđãkhôngmôtảđượchết.
Mụcđíchcủaviệclàmnàylàđưaramộtnghiêncứucóthểsửdụngcùngvớisốliệu
củaĐiềutramứcsố
nghộgiađìnhViệtNamđểcungcấpthôngtinchoBanthưký
CPRGSvềtiếnđộthựchiệnCPRGSchotớinay.Đánhgiánghèocũngđượcthiếtkế
đểcungc ấpthôngtinchocácnghiêncứumới
vềnghèođóiởcácvùngvàtrêntoàn
quốcvàcácnghiêncứunàycũngđãđượccôngbốriêng.Cácđánhgiánghèotheo
vùngsẽđượcsửdụngnhưnhữngcôngcụxâydựngnănglựcchocácquytrìnhl
ậpkế
hoạchvớiđịnhhướngvìngườinghèoởcáccấpchínhquyềnđịaphương.

Támnhàtàitrợđãđónggópnguồnlựctàichínhvànhânlựcđểhỗtrợchocácđánh

giánghèocósựthamgia
củacộngđồng,làcơsởchoviệcxâydựngbáocáonàyvà
cácđánhgiánghèotheovùngbổsung.CácnhàtàitrợbaogồmADB,AusAID,DFID,
GTZ,JICA,SCUK,UNDPvàNgânhàngThếgiới.Mỗinhàtài
trợđóngvaitròchínhở
mộtvùngcủaViệtNam.Việc phânbốcácvùnggiữacácnhàtàitrợđượctómtắtở
BảngA,vàdựatrênđịnh hướnghoạtđộngcủacácnhàtàitrợtrongtừng
lĩnhvực.
Bằngcáchlựachọnvùngnàomìnhthấyquenthuộcnhất,thôngquacácdựánvà
hoạtđộnghỗtrợkỹthuật,cácnhàtàitrợcóthểtậndụnghoàntoànđượcnhững
hiểu
biếttíchluỹđượckhiđãlàmviệctạivùngđó.

Cácnhómnghiêncứuđãtiếnhànhđánhgiánghèocósựthamgiacủacộngđồngở43
xãrảiráctrêntoànquốc.Trongsốđócóhaitổchứcphichínhphủquốctế(Action
AidvàSCUK),cáctổchứcphichínhphủvàcáccơquannghiêncứucủaViệtNam,
baogồmTrungtâmpháttriểnnôngthôn,Việnxãhộih ọc(IOS),
TrungtâmChămsóc
sức khoẻ banđầu Long An, Trung tâm dịch vụ phát triển nông thôn (RDSC) và
VietnamSolutions.Ngoàira,cóhainhàtàitrợđãtiếnhànhnghiênc ứubằngcáchlập
cácnhómnghiêncứu
gồmcácchuyêngiatrongnướcdướisựquảnlýtrựctiếpcủa
nhà tài trợ. Kiến thức và kinh nghiệm của các tổ chức phi chính phủ và cơ quan
nghiêncứuđóngvaitròthen
chốtđốivớichấtlượngcủacôngtácnày.Mộtcơchế
phốihợpđãđượchìnhthànhchocôngtácđánhgiánghèocósựthamgiacủacộng

vi
đồng.Cácthànhviêncủahầuhếtcácnhómnghiêncứuđãthamgiaxâydựngkhung
nghiêncứuvàđiđếnthốngnhấtvềmụctiêucầnđạtđượctrongcôngtácnghiêncứu

thựcđịa.Công
tácthựcđịađãđượcmộtsốnhómtiếnhànhthíđiểm,vàđềcương
nghiêncứucũngđượcchỉnhsửachophùhợpvớinhữngbàihọckinhnghiệmđược
rútra.Khuônkhổnghiêncứu
cuốicùngbaoquátnhữnglĩnhvựcnghiêncứunhư
sau:

• Nhậnthứcvềnghèođóivàxuhướngnghèo,nguyênnhândẫntớinghèovà
khảnăngdễbịtổnthương;
• Tiếnbộtrongcôngtáctăngcườngdânchủởcấpcơsở,đặcbiệt
làmứcđộcác
hộnghèocóthểthamgiamộtcáchcóýnghĩavàocácquytrìnhxâydựngkế
hoạchvàlậpngânsách;
• Nhữngtháchthức trongviệccungcấpcácdịchvụcơbả
n,tậptrungvàosự
tươngtáccủacáchộgiađìnhnghèovớicácnhàcungcấpdịchvụvàcáchộ
nghèocóthểđượctăngcườngquyềnlựcnhưthếnàođểcóthểyêucầuquyền

lợiđượccungcấpcácdịchvụcơbảnmộtcáchhiệuquảhơn;
• Cáccơchếtrợcấpxãhộihiệnnay(liênquantớicôngtácxácđịnhđốitượng
ưutiênởtrên)vàcách
thứccảithiệncáccơchếnày;
• Tìnhhìnhcảicáchhànhchínhcôngởcáccấpchínhquyềnđịaphương;
• Nhữngtháchthứctrongvấnđềdidânvàmốiliênhệgiữasựdichuyển
của
hộgiađình,nghèođóivàtiếpcậnvớidịchvụ;và,
• Thôngtinvềmôitrườngđốivớingườinghèovàsựthayđổicủatìnhhình
này.

NhữngĐánhgiánghèocósựthamgiacủacộngđồnghiệnnayđangđượccôngbố

thànhbộ.Mộtbáocáotổnghợpcáckếtquảcủacả43xãvàphântíchmộtcáchtổng
hợp
hơncácchủđềnàycũngsẽđượccôngbố.Cũngsẽcómộtbáocáokháctómtắt
phươngpháptiếp cận,phương pháp nghiên cứuđược sửdụngvà nhữngcâu hỏi
nghiêncứu
chitiết.


vii
Lời cảm ơn

ChúngtôixinchânthànhcámơnsựchỉđạovàhỗtrợquýbáuvàkịpthờicủaỦyBan
Nhân Dân Thành Phố Hồ Chí Minh, Ban Chỉ Đạo Chương Trình XóaĐói Giảm
NghèovàViệcLàm(SởLaoĐộngThương
BinhXãH ội),chínhquyềnHuyệnBình
Chánh,ThịtrấnAnLạc,XãTânTạo,vàchínhquyềnQuận8,Phường4,vàPhường5,
trongsuốtquátrìnhnghiênc ứu.Đặcbiệt,xincảmơn
sựcộngtácnhiệttìnhvàđầy
tínhtráchnhiệmcủacáccánbộchuyêntráchchươngtrìnhXoáĐóiGiảmNghèocấp
thànhphố,quận/huyệnvàphường/xã/thịtrấnđãgópphần quyếtđịnhvào
sựthành
côngc ủađợtkhảosát,đồngthờiminhchứngchotínhthamgialàphươngphápchủ
đạocủatấtcảcáccuộcđánhgiánghèođượcthựchiệntừnăm1999đếnnay.

Chúngtôi
cũngxincámơncáctổchứcđoànthể,cáctổtrưởngtổdânphố,banvận
độngkhuphố/ấpđượcchọnkhảosátđãvậnđộngngườidânthamgiatíchcựcvàtổ
chức
chuđáocácbuổihọpdân,tạorabầukhíchosựthamgiatíchcực,cởimởđể
nhómnghiêncứucóđượccácthôngtinxácthựctừchínhngườidânđịaphương.


Xin cámơn T.S. Martin Rama,
Th.S. Carrie Turk (Ngân Hàng Thế Giới), và Th.S.
NguyễnVănThuần(CơquanPháttriểnQu ốctếÚc),đã hỗtrợcôngviệcnghiêncứu,
đặcbiệtvềphươngpháp,trongsuốtcácgiaiđoạnchuẩn
bị,thựcđịa,cũngnhưviết
báocáo.

Cuốicùng,xinchânthànhcámơnnhữngngườidânđãtrựctiếpthamgianghiêncứu
thông qua các hoạtđộng thảo luận nhóm, phân hạng kinh tế hộ, phỏng vấn sâu
trườnghợpđiển cứuvàcácýkiếnthựctế,chântình,xâydựngđểnghiêncứunàycó
thểhoànthànhtốtđẹp.

Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


viii

Tóm tắt Báo cáo

ix
Những chữ viết tắt

BHYT BảoHiểmYTế
CCHC CảiCáchHànhChính
CG ConsultativeGroup(NhómTưVấnCácNhàTàiTrợ)

CP ChínhPhủ
CPRGS ChiếnLượcToànDiệnvềTăngTrưởngvàXoáĐóiGiảmNghèo
DCCS DânChủ
CơSở
GDP GrossDomesticProducts(Tổngsảnphẩmquốcnội)
HDI HumanDevelopmentIndex(Chỉsốpháttriểnconngười)
HĐND HộiĐồngNhânDân
LĐTBXH LaoĐộngThươngBinhXãHội
NĐ‐CP NghịĐịnhChínhPh
ủ
PPA ParticipatoryPovertyAssessment(ĐánhgiáNghèocósựthamgiacủa
cộngđồng)
SCUK SaveTheChildrenUnitedKingdom(TổChứcCứuTrợTrẻEmAnh)
TDP TổDânPhố
TPHCM ThànhPhốHồChíMinh
UBND ỦyBanNhânDân
XĐGN XóaĐ
óiGiảmNghèo

Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


x

Tóm tắt Báo cáo

1
Tóm tắt Báo cáo

Nhận thức về nghèo, xu hướng nghèo, động thái nghèo, việc làm, những rủi ro
và tính dễ tổn thương
Cuối năm nay (2003), Th ành phố Hồ Chí Minh phấnđấuxoá  nghèo  theotiêu chí
nghèocủaThànhphố.Tuynhiên,kếtquảcuộcnghiêncứuĐánhgiátìnhtrạngnghèo
cósựthamgianàychothấycós
ựchênhlệchđángkểgiữasốhộnghèođượcchương
trìnhXoáĐóiGiảmNghèoxácđịnhvàconsốhộđượcngườidânđịaphươngcholà
nghèo. Khi phân hạng kinh tế hộ, trong mỗi tổ dân phố,
người dân xácđịnh có
khoảng30%đến50%hộgiađìnhlà“nghèo”hay“rấtnghèo”(sovớihộ“khágiàu”và
“trungbình”).Trongkhiđó,chươngtrìnhXoáĐóiGiảmNghèothườngxácđịnhcó
từ2đến7hộtrong
mỗitổdânphố,tứckhoảng4%đến15%tổngsốhộlànghèo.

Trongkhicómộtsốngườidânđượcthamkhảoýkiếnchorằngcuộcsốngkhálên
trongvàinămqua(nhấ
tlànhờbánđấthaytàisảnkhác–dùđiềunàykhôngđảmbảo
sinhkếbềnvững),sốđôngcònlạichorằngcuộcsốngtrởnênkhókhănhơnvàthan
phiềnkhôngđủăn,cho

concáinghỉhọcsớmvàsốnglâylấtquangày.

Có nhiều nguyên nhân lý giải cho cuộc sống ngày càng khókhăn, chứng tỏrằng
nghèokhôngchỉlàthunhậpítỏi,màcònlà
chiphísốngcao,côngviệcbấpbênh,sức
khỏekém, khôngđượchọchành,nhàcửakhôngantoànvà kémvệsinh,cácmối
quanhệxãhộibịhạnchế,vàcáchbiệtgiàunghèo
ngàycàngtăng.

Côngviệclàmvẫncònlàtháchđốlớnđặtrachongườinghèo.Ngườinghèogầnnhư
khôngthểtìmviệclàmnhờcáctrungtâmgiớithiệuviệclàmcủanhànước.Còntìm

việcnhờcácdịchvụviệclàmtưnhânthìcórủirocao,vàcónhiềudịchvụmangtính
ʺlừađảoʺ.Nhữngcôngnhânkhôngcótaynghề,lớntuổi,haysứckhoẻkémg
ặpnhiều
trắctrởtrênconđườngtìmviệc.Mộtkhitìmđược,tìnhtrạngthiếuluậtlệhoặcluậtlệ
khôngđượcthựcthilàmchoquyềnlợicủacôngnhânthườngkhôngđượcbả
ovệ.
Côngnhânnữtrẻ(chiếm90%lựclượnglaođộngtrongnhiềuxínghiệp)tỏralongại
vềsựcôlậpxãhộicủahọ.

Tham gia và tăng cường năng lực trong việc đưa ra các quyết định tại địa
phương
Lúcđợtnghiêncứuđánhgiánghèocósựthamgianàyđangtiếnhành,cácphường/
xã/thịtrấnđangtổngkết5nămthựchiệnNghịđịnh29(Dânchủcơsở–DCCS)chủ
yếutậptrung
vàocáclĩnhvựcsau:14việcdânbiếtđến,6việcdânbànbạcvàquyết
địnhtrựctiếp,8 việcdânthamgiaýkiến,HĐNDvàUBNDquyếtđịnh,10việcdân
giám
sát,kiểmtra.Cáccánbộvàngườidânđịaphươngđềuđồngýrằngđãcónhiều

tiếnbộtrongviệcthựchiệncácnộidungtuyên truyền,phổbiếnDCCSvàcácchính
sáchkháccủ
anhànước,tháiđộtiếpdântíchcựchơntrongcáccơquannhànước,
bầucửđạibiểuHộiđồngNhândân,đónggópvàocáckhoảnquỹđịaphươngvà
pháttriểncơsởhạtầngđịa
phương.Cáccánbộchínhquyềnquận/huyệnvàphường/
xã/thịtrấnchorằngkhâucónhiềuhạnchếduynhấtlàvấnđềcôngkhaingânsách
địaphương.

Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


2
Tuynhiên,ngườidânđịaphươngcònthấyđượccácđiểmyếukémkhácnhư:những
ngườidânnhậpcưnghèo,thanhniên,vàtrẻemítthamgiahơnsovớinhữngnhóm
dânthườngtrú;các
tổtrưởngtổdânphố(nhữngngườiđóngvaitròthiếtyếutrong
việcđưaracácýkiếnhướngdẫn)cónăng lựclàmviệcrấtkhácnhau;đạibiểuHội
đồngNhâ ndân
thườnglàcáccánbộđịaphương;việcthựchiệnDCCSchỉgiớihạn
trongkhuônkhổUBND,khôngíttrườnghợpbịhạnchếvìthiếusựphốikếthợpvới
cáccơquan
ngànhdọcnhưgiáodụcvàquảnlýđôthị.

Ýkiếnđềxuấtchủyếulàcầnthayđổibảnchấtthamgiatừkhábịđộngvàmộtchiều
(chẳnghạnnhưđượcthôngbáo)nh
ưhiệnnaytrởnênchủđộnghơnvàcósựbàn
bạc,traođổi,thamkhảoýkiếnhaichiều(vídụnhưvềviệcđóngcáckhoảnphíngoài
họcphí),vàchuyểnsanggiámsátchủđộnghơ
nsaunày(chẳnghạnnhưxácđịnhđối

tượnghỗtrợxãhộivàgiámsátviệcthựchiệnchươngtrìnhXĐGN).Cầnphảithu hẹp
khoảngcáchnhậnthứccủacáccánb
ộđịaphươngvàcủangườidânđịaphươngv ề
cácvấnđềvừanêutrên.

Cải cách hành chính
Cáccánbộđịaphươngvàngườinghèoghinhậncómộtsốcảitiếnđángkểtronglĩnh
vựcdịchvụquảnlýhànhchính,điểnhìnhlàdịchvụ“mộtcửamộtdấu”
chochứng
nhậncácloạigiấytờtuỳthân.Tuynhiên,theoýkiếnngườinghèo,cònnhiềuvấnđề
tồntạitronglĩnhvựcnhàđất–địachínhvàđăngkýnhânhộkhẩu,chẳng
hạnnhư
vẫn còn nhiều các thủ tục phức tạp và là m mất nhiều thời gian, tình trạng tham
nhũngvànănglực,phẩmchấtcánbộđịaphươnglàmviệctrongcácngành
này,đãvà
đangảnhhưởngnhiềuđếncuộcsốngcủahọ.

Vềphâncấpquảnlý,cánbộc ấpquận/huyệnvà phường/xãchorằngcòncósựmơ
hồ,chồngchéo,không
phânbiệtrõràngchứcnăng,nhiệmvụcủacáccấp,cácban
ngành.Cánbộcảhaicấpđềutánthànhphâncấpquảnlýnhiềuhơnchocấpcơsở
phường/xãtheohướng
vìngườinghèo,tuynhiên,sựphâncấpnàyphảiđicùngvới
cácgiảiphápnhằmnângcaotínhhiệuquảvàhiệulực,vídụnhưhợplýhoásựphân
côngphâncấp,cảithiện
cácluồngthôngtinvàcácmốiliênkết,phốihợpcôngtác,
tăngcườngtínhcôngkhai,minhbạchvàđơngiảnhóacácthủtụcvàquyđịnh,tạora
nhiềuhơnsựkiểm
tra,giámsátvàxemxétviệcphânbổkinhphívànhânsựchophù
hợpvớithựctếtìnhhìnhcácđịaphương(cótínhđếntốcđộpháttriểnvàsựgiatăng

dânsốởmộtsốkhuvực
phường/xã).

Bảnthânngườinghèocónhữngnhậnthứckhácnhau,nhưngthườngrấthạnchế,về
cải cách hành chính và cácảnh hưởng, liên quan giữa cải cách hành chính công
(CCHC)
vớihọ,đồngthờihọthấymìnhkhótácđộngđếntiếntrìnhthựchiệnCCHC.

Di dân và các vấn đề đô thị
Mộtsốthôngtinquantrọngnhấtghinhậnđượcvềcácquantâmcủacộngđồngvềcác
vấnđềdidânvàđôthịhóatạihaiquậnhuyệnkhảosátcóthểđượctóm tắtnhưsau:


‐ Cókhoảng34%‐40%dânsốkhôngcóhộkhẩuthườngtrú(đặcbiệtởmộtxã
củahuyệnBìnhChánh,tỉlệnàylênđến65%)
‐ Từnăm1999đếnnay,sốcưdâncủacáckhuvực
khảosáttăngkhoảng28%
đến39%(cómộtxãc ủahuyệnBìnhChánhtỉlệtăngdânsốlênđến64%)
Tóm tắt Báo cáo

3
Cáchệquảcủatìnhtrạngthiếuhộkhẩuthườngtrúmộtlầnnữalạiđượcngườidân
nêura(tươngtựnhưlầnđánhgiánghèonăm1999vàthamkhảoýkiếncộng
đồngvề
Chiếnlượctăngtrưởngvà giảmnghèonăm2002),như:khôngbìnhđẳngquyềnlợi
trongtiếpcậngiáodục,chămsócsứckhoẻ,thụhưởngchươngtrìnhXoáđóigiả
m
nghèo,cácchươngtrìnhtíndụngvàcáchỗtrợxãhộikháccũngnhưphảitrảcácchi
phícaochođiện,nướcvàcácphítổnchogiahạnđăngkýtạmtrú.


Ngoàira,trongkhi
ngườinhậpcưlàngườiphảigánhchịusựthi ếuantoàndotình
trạngcưtrútạmthờicủahọthìngườidânnghèotạichỗlànhữngngườibịảnhhưởng
bởicác
dựánquyhoạchđôthịlạiphànnànnhiềuvềtìnhtrạngbấpbênh,khôngổn
định,thiếusựcôngkhairõràng,thiếutưvấncộngđồngvàsựchậmtrễ,kéodài(trong
mộts
ốtrườnghợpđếnhơn5năm)củacácdựánthuộcquyhoạch“treo”.

Cáckếhoạchpháttriểnkinhtế–xãh ộikhôngcăncứtrênsốcưdânhiệnđangsinh
sốngtạiđị
aphương(vìchỉcólựclượngcôngannắmsốliệu vềsốdânnhậpc ưđể
quảnlýtrậttựtrịan)màchỉcăncứtrênsốdâncóđăngkýthườngtrú.Cáckếhoạch
nàyvì
thếkhôngtheohướnggiảmnghèo,chíítlàxéttrênkhíacạnhkhôngtínhđến
cácnhómdânnghèomớidichuyểntừnôngthônvàothànhphố.Cũngvìthế,người
nhậpcưlàngườinghèokhôngđượ
cnhậndiện.

Tuynhiên,nếusosánhvớicáccuộcđánhgiánghèocósựthamgiacủacộngđồng
trướcđây,cósựthayđổiđángghinhậnnhấtvềtháiđộcủacáclãnhđạovàviênch
ức
cáccấplàhiệnnaynhiềungườicởimởchấpnhậncónhữngthiếusóttrongcáchtiếp
cậnhiệnhành,côngnhậnnhiềuhơncácquyềnlợibìnhđẳngcủa
ngườinhậpcưvới
tưcáchlànhữngcôngdânViệtNamnhưlànhữngngườiViệtNamkhác,nhìnnhận
vaitròquantrọngcủahọtrongsựpháttriểnkinhtếcủaThànhphốvàvì
thếcầncó
sựvậndụngmềmdẻo,linhhoạthơncácquyđịnhvềđăngkýcưtrú.

Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


4
Phần 1: Giới thiệu

Cơ sở và mục đích nghiên cứu
Theosốliệuchínhthứcnăm2003,thànhphốH ồChíMinhlàđịaphươngđạtthành
tựuvềtổngsảnphẩmquốcnộiđầungười(GDPpercapita)caothứnhì
1
vàchỉsố
pháttriểnconngười(HDI)caothứba
2
trong61tỉnhthànhtrêntoànqu ốc.TheoBan
ChỉĐạoXóaĐóiGiảmNghèovàViệcLàmThànhphố,sốngườisốngdướingưỡng
nghèohiệnnayđanggiảmdần,còn1.74%đếntháng10/2003
3
,vàThànhphốphấn
đấu cuối năm nay sẽ xóa nghèo theo chuẩn nghèo  hiện tại. Cũng xin lưu ý rằng

ngưỡngnghèoThànhphốđượcquyđịnhởmứctươngđốicaohơnnhiềuso
vớicác
tỉnhthànhkhác.

Tuynhiên,cácthôngsốtrênchưaphảnánhtìnhtrạngcómộtsốlượnglớnngườidân
chưahoặckhôngđăngkýc ưtrú,hầuhếtlànhữngngườinh
ậpcưtừcáctỉnhkhác
đếnThànhphốmưusinh,hoặcsinhsốngtạmthờihoặccóthểđịnhcưlâudàitạiđây.
MụctiêunghiêncứuĐánhgiátìnhtrạngnghèocósựthamgial
ầnnày
4
nhằmtìm
hiểuthựcchấtnhữngvấnđềnghèophátsinhtrongquátrìnhđôthịhóamạnhmẽ
đangdiễnratạiThànhphốmàcácconsốthốngkêkhôngđolườngđược.

Vớimụctiêu
nhưvậy,nghiêncứunàyvừalàmộtnghiêncứuvềvấnđềnghèođôthị
củathànhphốHồChíMinh,vừalàmộtphầncủanghiêncứuđánhgiátìnhtrạng
nghèotrêncảnước,
vớikhungnghiêncứuđượcBộKếhoạchĐầutư,NgânhàngThế
giới,và NhómHànhđộngchốngđóinghèo,cácviệnnghiêncứuvàtổchứcphichính
phủViệtNamcùngthựchiện;vớicông
tácthựcđịavàbáocáođượcNhómHành
độngchốngđóinghèo,chínhquyềnđịaphươngcáccấp,vàngườidântạicộngđồng
của12tỉnhthànhthuộc7vùngtrêntoànquốccùngđồnglo
ạttiếnhành.Vìvậy,kết
quảcủanghiêncứu này,cùngvớicácnghiêncứuĐánhgiáTìnhtrạngnghèo(PPA)
khácvàĐiềutraMứcsốngHộgiađình2002,sẽđónggópvàobáocáotiế
nđộthực
hiệnChiếnlượcToàndiệnvềTăngtrưởngvàGiảmnghèo,sẽđượctrìnhbàytạicuộc

họpNhómTưvấncácnhàtàitrợtháng12năm2003,cũngnhưđónggópvàob
ảnBáo
cáoPháttriểnViệtNam2004củacáctổchứctàitrợ.Nóimộtcáchkhác,mộtmặt,kết
quảcủanghiêncứunàysẽgópphầnnângcaonănglựccánbộchính
quyềnởcấptỉnh
thànhvàcáccấpthấphơnnhằmlàmchocácquátrìnhlậpkếhoạchđịaphươngnhận
đượcthôngtin  dữliệu tốthơn nhờcáccôngtrìnhnghiên cứuphân
tíchđượcxây
dựngtrênnềntảngthamgiamangtínhchấtđốithoạicủangườinghèovềchínhsách.
Mặtkhác,kếtquảnghiêncứusẽđượchướngđếnviệclấpđầynhữngkhoảngtr
ống
phântíchtrongChiếnlượcToàndiệnvềTăngtrưởngvàGiảmnghèovàhỗtrợtăng
cườngkhunggiámsátChiếnlược,đặcbiệtvềnhữngvấnđềliênquanđến quảnlý
nhànướ
cvàcungcấpdịchvụ.

1
5.209đô‐laMỹ(sauBàRịaVũngTàu:14.470)(ĐổimớivàPháttriểnConngườiởViệtNam.Nhàxuấtbản
ChínhtrịQuốcgia.2001.)
2
0,796(sauBàRịa–VũngTàu0,835vàHàNội0,798(ĐổimớivàPháttriểnConngườiởViệtNam.Nhàxuất
bảnChínhtrịQuốcgia.2001.)
3
BáoSàiGònGiảiPhóngngày16/10/2003,trang1.
4
NghiêncứuĐánhgiá tìnhtrạngnghèocósựthamgiavàonăm1999(SCUK1999)vàThamkhảoýkiếncộng
đồngvềChiếnLượcToànDiệnvềTăngTrưởngvàXóaĐóiGiảmNghèo(CPRGS)vào
cuốinăm2001(SCUK
2002)đãcómộtsốpháthiệnvềcáckhíacạnhnghèovàmốitươngquangiữavấnđềnghèovàdidân.
Phần 1: Giới thiệu

5
Mục tiêu cụ thể
NghiêncứuĐánhgiáTìnhtrạngnghèonàynhằmtìmhiểuquanđiểmcấpcơsởvề
nguyênnhânvàxuhướngnghèo,vàphảnhồicủangườidânnghèovềnhữngnỗlực
thựchiện
chínhsáchhướngvềngườinghèonhưchínhsáchgiảmnghèo,quychếdân
chủcơsở, cảicáchhànhchính,vấnđềdidânvàcácv ấnđềđôthịkhác.Cụthể,đợt
nghiêncứunàynhằmtìmhiểu
cácvấnđềsau:
• nhậnthứcvềnguyênnhânvàxuhướngnghèo,độngtháinghèo,việclàm,
nhữngrủiro,tínhtổnthương
• tiếnđộtăngcườngthựchiệndânchủcấpcơsở,
đặcbiệtlàmứcđộcáchộ
nghèocóthểthamgia mộtcáchcóýnghĩavàoquátrìnhlậpkế hoạchvà 
ngânsáchởđịaphương
• việccảicáchhànhchínhdiễnraởcấpchínhquyềnđị
aphươngnhưthếnào
• vấnđềvềdidântrongbốicảnhđôthịvànhữngvấnđềliênquan.

Phương pháp nghiên cứu
NghiêncứunàylàmộtnghiêncứuĐánhgiáTìnhtrạngnghèocósựthamgiacủa
ngườidân(PPA),làmộtphươngphápkhôngngừngđượccôngnhậntrongthậpkỷ
vừaquanhưlà“mộtcông
cụđểghinhậnquanđiểmngườinghèotrongphântích
vấnđềnghèovàhìnhthànhcácchiếnlượcđểgiảmnghèobằngchínhsáchcông”
5
.Là
mộtPPA,trướchếtnghiêncứunàynhằmnângcaokháiniệmvàsựhiểubiếtvềvấn
đềnghèobằngcáchthamvấnýkiếnngườinghèovềnguyênnhânnghèo,dựatrênđó

cácchínhsáchgiảmnghèocóthểđượcthựchiệnhiệuquảhơnnhờxácđịnhnhững
hànhđộngưutiêngiảiquyếtcácvấnđềmàngườinghèonhậnthấyquantrọng.Thứ
hai, nghiên cứu nh
ằm tăng cường sự tham gia của người nghèo, nhờ vậy khuyến
khíchcơchếhiệuquảhơnchoviệchọchỏivàphảnhồivềcáckếtquảcủacácchính
sáchvàchươ
ngtrình.Thứba,nghiêncứucũngnhằmlàmsángtỏmứcđộcácchính
sáchchủyếucủanhànước(nhưNgh ịđịnhDânchủcơsởvàCảicáchHànhchính)
đượcbiếtđếnvàhiểunhưthếnào,
tácđộngđượcngườidâncảmnhậncủanhững
chínhsáchnày,vàmứcđộcáccơquannhànướckhácnhauđượcngườidântincậy
đểphânphốilợiích
6
.

DùngcácphươngphápvàcôngcụPPA,nghiêncứunàyđượcthiếtkếđểbổsungcho
đánhgiánghèorútratừcuộcĐiềutraMứcsốngHộgiaĐìnhcủaTổng CụcThốngKê
bằng
việccungcấpnhữngthôngtin một nghiêncứuđịnhlượngnhư cuộcĐiềutra
khôngthểthuthậpnắmbắtđược,nhưsựđakhíacạnhcủatìnhtr ạngnghèo,đơnvị
phântích(phân
tíchcácyếutốnghèongoàiđơnvịhộgiađìnhnhưtácđộngcủanghèo
lênnhữngcánhânkhácnhauvềtuổitácvàgiớitínhtrongnộibộhộgiađình,hoặccác
yếutốcộngđồngnhưti
ếpcậncơsởhạtầng),tínhdễtổnthươngvàcácquátrìnhđộng
thái.

Đểđạtđượcđiềutrên,nghiêncứuĐánhgiáTìnhtrạngnghèonày dùngmộtloạtcác
phươngphápnghiêncứukhoahọ
cxãhộinhưthuthậpthôngtinthứcấpđểcóđượcbối

cảnh,cơsở,vàđốichiếucácghinhậnchính;thảoluậnnhómtậptrung,quansáttrực
tiếp,phânhạngkinhtếh
ộgiađình
7
,phỏngvấncánh ânkhôngcấutrúcvàbáncấutrúc.

5
Norton,Andy.ĐánhgiáTìnhtrạngnghèocósựthamgiacủangười dân–LýthuyếtvàThựchành.Overseas
DevelopmentInstitute.2001.
6
ibid.
7
XemPhụlục1.
Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


6

Dựa trên mục tiêu và phương pháp nghiên cứu trên, cuộc nghiên cứu tình trạng
nghèocósựthamgiacủangườidânlầnnàyđượcthựchiệnởThịtrấnAnLạcvàXã
TânTạ
othuộcHuyệnBìnhChánh,Phường4vàPhường5Quận8,làcácquậnhuyện
đangđôthịhóacónhữngđặcđiểmvà tốcđộpháttriểnkhácnhau.Nghiêncứuthực
địakéodàihai
tuần,từngày3đếnngày16tháng8năm2003.Ngoàiracòncócácgiai
đoạnchuẩnbịnghiêncứu,tậphuấn,viếtvàthôngquabáocáokếtquảnghiêncứu.

Trongmỗiphường,xã,
hoặcthịtrấn,đểthamkhảoýkiếnngườinghèo,có4cuộc
phânhạngkinhtếhộ,mỗicuộccó4thamdựviên;vàcó9cuộcthảoluậnnhóm,mỗi

cuộccó khoả
ng12 tham dựviên,gồm phụ nữnghèođịa phương, namnghèođịa
phương,phụnữnghèonhậpcư,namnghèonhậpcư(ởđộtuổitừ35‐55),thanhniên
namn ữnghèođịaphươngvà thanhniênnamnữnghèonh
ậpcư(ởđộtuổi18‐25),
thiếunhinghèođịaphươngvàthiếunhinghèonhập cư(ởđộ tuổi12‐16tuổi),và
chínhquyền,banngành,đoànthểđịaphương.

Tươngtựởcấpquậnhuyện,thông
tinvàýkiến đượcthuthậpquacácbuổithảoluận
nhómvớichínhquyềnquậnhuyệnvàchủcácdoanhnghiệpnhỏvàvừa,mỗinhóm
khoảng12ngườithamdự.

Tổng
cộngtoànđợtnghiêncứu có16cuộcphânhạngkinhtếhộ,41cuộcthảoluận
nhóm,và20cuộcphỏngvấnsâucáctrườnghợpđiểncứuvới457ngườithamd
ự,
đượcphânchiatheolứatuổi,giớitính,vàvịtríxãhộinhưsau(xemphụlục2):

• Theotuổi:271ngườilớn(35‐55tuổi),92thanhniên(18‐25tuổi),và94trẻem
(12‐16tuổi)
• Theogiới:223nữvà234nam
• Theovịtríxãhội:70cánbộchínhquyền,17đạidiệndoanhnghiệpnhỏvà
vừa,và370 ngườidânđịaphương (trongđó 193ngườithu
ộcdiện KT1và
KT2,177ngườithuộcdiệnKT3vàKT4)
• Theodântộc:ĐạiđasốthamdựviênlàngườiKinh.Chỉcómộtsốrấtít(11
người)làngườiHoa,vàmột(01)
ngườilàdântộcthiểusố(Tày).


Tổngsốthànhviênthamgianghiêncứugồm47ngườitừcáctổchứcchínhquyền,
đoànthể,cáccơquannghiêncứuvàgiáodục,đượcđiềuphố
ibởitổchứcphichính
phủlàTổchứcCứuTrợTrẻEmAnh(SCUK).Trongsốnàycó5ngườilànghiêncứu
viêncủaphíaSCUK,9ngườitừcácviệnnghiêncứuvàtrườngđạih
ọc,caođẳng;15
người là cán bộchính quyền, ban ngành,đoàn thể địa phương 3 cấp (thành phố,
quận/huyện,phường/ xã/thịtrấn)đãtíchcựcthamgianhưlàcácnghiêncứuviên
chínhthứ
c(xemPhụlục3).Trungbìnhmỗiquận/huyệncó3cánb ộquận/huyệnvà
mộtsốcánbộphường/xã/thịtrấnthamgiah ỗtrợthảoluậnnhómbằngcáchcùng
hướngdẫn
thảoluậnhoặcghibiênbản.Ngoàira,cáctổtrưởngvàtrưởngbannhân
dânkhuphố/ấpđãtíchcựchỗtrợxácđịnhngườidânnghèothamgiaphânhạng
kinhtếhộ,thảoluậ
nnhóm,phỏngvấntrườnghợpđiểncứuđểnhómnghiêncứuthu
thậpýkiếnvàghinhậnthôngtin.

Phần 1: Giới thiệu

7
Phạm vi và hạn chế của nghiên cứu
LàmộtPPA,nghiêncứunàykhôngnhằmđưaramộtbứctranhtổngthểvềsựpháttriển
kinhtếxãhộicủaTPHCM,cũngkhôngnhằmđánhgiáviệcthựchiệnchươngtrìnhxóa

đóigiảmnghè o,mộtchươngtrìnhđãđạtđượcnhiềuthànhtựuđầysứcthuy ếtphục
trongthậpkỷqua.Mụctiêunghiêncứunàynhằmtìmhiểucáckhíacạnhcủathựctr
ạng 
nghèotạithànhphốHồChíMinhnăm2003cũngnhưnêubậtnhữngtháchthứccòntồn
tạitrongbốicảnhChínhphủđangnỗlựccảithiệnvànângcaođờisốngcủ

anhândân
bằngnhiềubi ệnphápvàphươngthứcpháttriểnkinhtếxã hộivàgiảmnghèođược
khẳngđịnh trongChiếnlượcToàndiệnvềTăngtrưởngvàGiảmnghèo.

Thamgia
nghiêncứunàycó370ngườidânđịaphươngnghèo(ngườilớn,thanhniên,
vàtrẻem),trongsố1.248hộnghèo(đượcchươngtrìnhXóađóiGiảmnghèoxácđịnh)
tạicácphường,xã,thịtrấnnơinghiên
cứuđượctiếnhành.Vìvậy,đểđảmbảocáckết
luậnđượcxácthực,đángtincậyvàkhôngthiênkiến,cácphươngphápsosánhđối
chiếuthôngtindữliệuđượcápdụngđểđưara
thựctiễn,kinhnghiệm,ưutiênvà
cảmnhậnđạidiệncủangườinghèo.

Bố cục của báo cáo
Báocáonàyđượcchialàm6phần.Phần1giớithiệuchungvềmụctiêu,địađiểm,
phươngphápvàthànhphầnthamgianghiêncứu.Cácphầnsauviếtvềbốicảnhcủa
cácđịa
bànnghiêncứuthuộcTPHCM(Phần2)vàcácthôngtinliênquanđếnnhận
thức về nghèo (Phần 3), sự tham gia và trao quyền (Phần 4), cải cách hành chính
(Phần5),didânvàcácvấnđềđ
ôthịkhác(Phần6).Đểtiệnchođộcgiảthamkhảo,có
mộtphầntómtắtbáocáo(trang1‐3),và ởđầumỗiphần(từPhần3đến6)cóphần
tómlượccácthôngtinghinhận
chính.

Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


8
Phần 2: Địa điểm Nghiên cứu

Huyện Bình Chánh
HuyệnBìnhChánhnằmphíatâynamThànhphốHồChíMinh,nốiliềnThànhphố
vớiĐồngbằngSôngCửuLongbằngQuốclộ1.HuyệnBìnhChánhcótổngdiệntích
30.458héc‐ta,trongđócó
khoảng20.000héc‐tađấtnôngnghiệpvà3.000héc‐tađất
thổcư.HuyệnBìnhChánhcó1thịtrấnvà19xã.

Huyệncómột(01)Trungtâmytế,3phòngkhámkhuvực,25trườngm
ẫugiáo,53
trườngtiểuhọcvàphổthôngcơsở,4trườngphổthôngvàtrunghọcc ơsở,một(01)
trườngđặcbiệtbántậptrungchotrẻkhuyếttật,một(01)Trungtâm
Dạynghề(một
cơsởchínhvà4cơsởphụ)trựcthuộcPhòngLaoĐộngThươngBinhXãhội),một
(01)TrungtâmGiáodụcThườngxuyên.

Quátrìnhpháttriểnkinhtếvàxãhộimạnh
mẽbắtđầudiễnratạiHuyệnBìnhChánh
từgiữanhữngnăm1990.Quátrìnhnàyđãthuhútmộtlànsóngngườinhậpcưtừcác
quậnhuyệncũngnhưtỉnhthànhkhácđến.

Hiệntạicó4khucôngnghiệpvàkhoảng
900xínghiệpvàdoanhnghiệp(ngoàiracòncóhơn11.000hộkinhdoanhcáthể)hoạt
độngtrênđịabànHuyện,đasốtậptrungvàomột
sốxãnhưTânTạo,LêMinhXuân,
VĩnhLộcA,vàThịtrấnAnLạc.Vìvậy,dânsốtăngtrưởngvớitốcđộhếtsứcnhanh,
đếnmứcchínhquyềnđịaphươngchorằ
nghọkhócóthểđưaramộtconsốthốngkê
chínhxácvềsốlượngnhữngngườichưa/khôngcóhộkhẩuthườngtrú.

Theo thống kê vào tháng 8 năm 2003, có 43.733 hộ gồm 461.647 ng
ười cư trú tại
HuyệnBìnhChánh.Trongsốnày182.449ngườikhôngcóhộkhẩuthườngtrú(78.844
diệnKT3và103.605diệnKT4)(xemPhụlục4vềcácloạihìnhthứccưtrúđốivới
quả
nlýhànhchính:KT1,KT2,KT3,vàKT4).Sựtăngtrưởngdânsố,đặcbiệtlàsố
khôngcóhộkhẩuthườngtrúđãtănglênrấtnhanh.Sovớithốngkêđiềutradânsố
ngày1tháng
4năm1999,dânsốđãtăngthêmkhoảng130.000người(Bảng1).

Thị trấn An Lạc
ThịtrấnAnL ạccódiệntích600héc‐ta,trongđókhoảng170héc‐tađấtthổcưgồm7
khuphốvà185tổdânphố.NằmdọctheoQuốclộ1vàlàcửangõvàođồngb
ằng
sôngCửuLong, thịtrấnnàyđãchứngkiếnquátrìnhđôthịhóatừnhữngnăm1980,
sớmhơnkhánhiềusovớinhữngxãcònlạicủaHuyện,khicácxí nghiệp
vàcơsở
kinhdoanhbắtđầupháttriển.Từđó,quátrìnhđôthịhóaởđâytiếptụcdiễnracùng
vớiquátrìnhđôthịhóacủaHuyệnBìnhChánh,làmchodânsốthịtrấncũngtăng

nhanhtươngứng.Hiệnnaythịtrấncó7.962hộvớidânsố47.920người,trongđó

khoảng16.000(tứcmộtphầnba)ngườikhôngtrongdiệnđăngkýthườngtrú.Trong
sốnày,đángchúýlà
gần10.000nhânkhẩuthuộcdiệnKT4chỉđượcghinhậnnhưlà
nhânkhẩuchứkhôngđượcphânloạilàhộnhưcácdiệncưtrúkhác(KT1,KT2,KT3).

Xã Tân Tạo
XãTânTạolàmộttrongnhữngxãcódiệntíchlớnnhấtcủaHuyệnBìnhChánh(1.738
hécta),vớikhoảng70héctađấtthổcưvới4ấpvà158tổdânphốTânTạoc
ũnglàmột
trong4xãcótiếntrìnhđôthịhoánhanhvàmạnhnhấttronghuyện.SovớiThịtrấnAn
Lạc,sựgiatăngdânsốcủaTânTạođộtbiếnhơnnhiều.Đế
nnay,TânTạocó61.023cư
Phần 2: Địa điểm Nghiên cứu


9
dânvớikhoảnghai phầnba(
2
/3)(khoảng40.000)thuộcdiệnđăngkýKT3vàKT4.Cũng
nhưởThịtrấnAnLạc,trongsốnày,khoảng35.000nhânkhẩudiệnKT4chỉđượcghi
nhậnnhưlànhânkhẩu.Cósựgiatăngdâns
ốcaođộtbiếnnhưvậylàdotrênđịabàn
xãcáckhucôngnghiệpvàcácxínghiệp,doanhnghiệplớn,nhỏ,vàvừaliêntụcthành
lậpvàđivàohoạtđộngtrongvòng 5năm
qua.Theosốliệuth ốngkêmớinhấtcủa
UBNDhuyện,hiệntạixãcó3khucôngnghiệpvà11 6xínghiệplớnmớithànhlập.
Bảng 1. Dân số Huyện Bình Chánh, Thị trấn An Lạc và Xã Tân Tạo.

Huyện Bình Chánh Thị trấn An Lạc Xã Tân Tạo
Diện tích (héc-ta) 30,458 600 1,738

Dân số
- Có thường trú tại TPHCM (KT1 + KT2)
- Không có thường trú (KT3 + KT4)
461,647
8

279,198
182,449
(40%)
47,920
9

31,944
15,976
(33%)
61,023
10

21,501
39,522
(65%)
Mức độ tăng trưởng dân số (so với
Tổng điều tra dân số 1/4/1999)
129,558
(28%)
9,911
(21%)
38,940
(64%)
Dân tộc Kinh

11
95.5% 88.9% 97.0%
Dân tộc Hoa
12
4.3% 10.9% 2.8%
Dân tộc khác
13
0.2% 0.2% 0.2%
*Lưuý:cácconsốthốngkêkhônghoàntoàntươngứngdolấytừvàinguồnkhácnhau

Quận 8
Quận8,nằmởphíatâynamTPHCM,cũnglàmộtđịabàngắnvớicửangõvàoĐồng
BằngSôngCửuLongnhờmộtsốtuyếnđườngvàquốclộmớixâydựngvàmởrộng

(BắcNhàBè–NamBìnhChánh).ĐặcđiểmđịalýcủaQuận8kháchơnnhiềuquận
huyện khác là có nhiều hệ thống sông rạch và kênhđào nhỏ, chằng chịt, chiếm
khoả
ng14%củatổngdiệntíchtoànquậnlà18,8km
2
.Trảiquaquátrìnhđôthịhoá
nhanh chóng, Quận 8đãgiảm hẳn số phường nông nghiệp, từ 4 (trêntổng số 16
phường) cáchđây vài năm, nay không còn phường nông nghiệp nào; toàn bộ 16

phườngđãtrởthànhphườngbánnôngnghiệp.

Quận8cómộtTrungtâmYtếmớixâydựng,17trườngmẫugiáo,18trườngtiểuhọc,
11 trường phổ thông cơ sở và phổ thông trung
học, một trườngđặc biệt cho trẻ
khuyếttật,mộttrungtâmgiáodụcthườngxuyên,vàmộttrườngdạynghề.


Dânsốcóđăngký(thườngvàtạmtrú)củaQuận8
là538.547người,trongsốđó89%
làngườiKinh,10,39%làngườiHoa,0,44%ngườiChăm,và0,17%ngườiKhơ‐mevà

8
Sốliệudocônganđịaphươngcấp14/8/2003.
9
SốliệuUBNDcấptháng8/2003.
10
Sốliệudocônganđịaphươngcấp29/8/2003.
11
SốliệutheoTổngđiềutradânsố1/4/1999.
12
SốliệutheoTổngđiềutradânsố1/4/1999.
13
SốliệutheoTổngđiềutradânsố1/4/1999.
Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


10
dântộckhác.Dânsốđãtăng(theochínhquyềnđịaphương,chủyếutăngcơhọc,tức
dodòngngườitừnơikhácđến)thêm208.129trongvòng4nămqua(xemBảng2).Số
ngườikhông
cóhộkhẩuthườngtrúcũngkhácao:182.449người(34%).

MộtđặcthùcủaQuận8làcómộtsốlượngđángkểngườidânsốngdọctrongnhững
khunhàlụpxụpdọ
chaibờcáckênhrạch,vốnchiếmmộtdiệntíchđángkểtrong
quận.Khôngcóconsốthốngkêsốngườinàytrêntoànquận.


Nghềnghiệpvàsinhkế củangườidânQuận8 trong
nhữngnămquađãcónhiều
thayđổi,bịtácđộngbởisựdidờirangoạithànhcủanhiềucơsởgâyônhiễmmôi
trường(theoQuyếtđịnh81ngày8/7/2002),đồngthờidosựchuyể
nđổimụcđíchsử
dụngđấttrongquátrìnhđôthịhoá.Trongquátrìnhnày,cónhữngngườikhálên,
cũng có những người nghèođi. Có người bánđất và kinh doanh thành công.Có
ngườiđilàmcho
cácxínghiệpvàdoanhnghiệpởPhường6,nơicókhucôngnghiệp
đangpháttriển.Nhiềungườimấtviệcsaukhixínghiệpdidờivàkhôngtìmđược
việc.Mộtsốphảic
ốgắngxoaysởsốngquangàybằngcáchthamgiavàothànhphần
kinhtếphichínhthức,nhưbánd ạo,chạyxeôm,bánvésố,buônbánʺhàngbôngʺ
14

vàthứcănởgầnchợ,v.v ).Mộtsốkhôngxoaysởđượcvàrơivàocảnhnghèotúng.

Phường 4
Phường4diệntích144hécta,gồm8khuphốvà123TổDânPhố.Phường4có6.534
hộvới 33.589nhânkhẩu,trongsốđócókhoảng18%khôngcóhộkhẩuthườngtrú
(xembảng2).
Hầuhếtdâncưlàmlaođộngphổthôngvàcôngnhậtchocácxínghiệp,
cơsở,haylàmthuêhoặctựkinhdoanhbuônbánnhỏ.

CũngnhưnhiềuphườngkhácởQuận8,Phường4có
nhiềungườisốngtrêncáckênh
rạchchằngchịt.TrườngDạyNghềthuộcPhòngGiáoDụcQuận8nằmtrongđịa bàn
phườngnày.Tạiphường4cómộtsốcơsởdidời
rakhỏiphườngtheoQuyếtđịnhsố
81ngày8/7/2002.

Phường 5
Phường5diệntích160héctagồm10khuphốvà130tổdânphố.Phường5có6.641
hộvới32.695nhânkhẩu,trongđókhoảng16%khôngcóhộkhẩuthườngtrú(xem
bảng2).Phường
5giápvớiphường6,nơicókhucôngnghiệpmớiđượcthànhlập2
nămnay.Vìvậy,Phường5cómộtsốngườinhậpc ưtừcáctỉnhđếnlàmhoặctìmviệc
trongcácnhàmáyxínghiệpởkhucôngnghiệpnày.Trongvòng2,3nămgầnđây
khoảng20xínghiệplớnđãdidờirakhỏiPhường5theoQuyếtđịnh81ngày8/7/2002
đểtránhgâyônhiễ
mtrongcáckhudâncư.Tuynhiên,hầuhếtcácxínghiệpvừavà
nhỏthườngsảnxuấtkinhdoanhcácmặthàngtruyềnthốngc ủađịaphươnghiệnvẫn
cònhoạtđộngt
ạiđây.






14
Tứclàraucảitươi
Phần 2: Địa điểm Nghiên cứu


11
Bảng 2. Dân số Quận 8, Phường 4 và Phường 5.
Quận 8 Phường 4 Phường 5
Diện tích (héc-ta) 19,17 km
2

144 160
Dân số
15

- Có thường trú tại TPHCM (KT1 + KT2)
- Không có thường trú (KT3 + KT4)
538,547
356,098
182,449
(34%)
33,589
27,454
6,135
(18%)
32,695
27,498
5,191
(16%)
Mức độ tăng trưởng dân số (so với Tổng
điều tra dân số 1/4/1999)
208,129
(39%)
3,366
(10%)
5,771
(18%)
Dân tộc Kinh
16
89.00% 97.90% 94.12%
Dân tộc Hoa

17
10.39% 1.93% 5.73%
Dân tộc khác
18
0.61% 0.17% 0.15%
*Lưuý:cácconsốthốngkêkhônghoàntoàntươngứngdolấytừvàinguồnkhácnhau

15
Sốliệuchínhquyềnđịaphươngcungcấptháng8/2003.
16
NiênGiámThốngKêQuận8năm1995‐2000.
17
NiênGiámThốngKêQuận8năm1995‐2000.
18
NiênGiámThốngKêQuận8năm1995‐2000.
Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


12
Phần 3: Nhận thức về nghèo, xu hướng
nghèo, động thái nghèo, việc làm, những
rủi ro và tính dễ tổn thương


Tóm tắt ý chính
Cuốinămnay(2003),ThànhphốHồChíMinhphấnđấuxoánghèotheotiêuchícủaThànhphố.
Tuynhiên,kếtquảcuộcnghiêncứuĐánhgiátìnhtrạngnghèocós ựthamgianàychothấycósự
chênhlệchđángkểgiữasốhộnghèođượcchươngtrìnhXoáĐóiGiảmNghèoxácđịnhvàconsố
hộđượcngườidânđịaphươngcholànghèo.Khiphânhạngkinhtếhộ,trongmỗitổdânphố,
ngườidânxácđịnhcókhoảng30%đến50%hộgiađìnhlà“nghèo”hay“rấtnghèo”(sovớihộ

“khágiàu”và“trungbình”).Trongkhiđó,chươngtrìnhXoáĐóiGiảmNghèothườngxác định
cótừ2đến7hộtrongmỗitổdânphố,tứckhoảng4%đến15%tổngsốhộlànghèo.

Trongkhicómộtsốngườidânđượcthamkhảoýkiếnchorằngcuộcsốngkhálêntrongvàinăm
qua(nhấtlànhờbánđấthaytàisảnkhác–dùđiềunàykhôngđảmbảosinhkếbềnvững),số
đôngcònlạichorằngcuộcsốngtrởnênkhókhănhơnvàthanphiềnkhôngđủăn,cho concái
nghỉhọcsớmvàsốnglâylấtquangày.

Cónhiềunguyênnhânlýgiảichocuộcsốngngàycàngkhókhăn,chứngtỏrằngnghèokhông
chỉlàthunhậpítỏi,màcònlàchiphísốngcao,côngviệcbấpbênh,sứckhỏekém,khôngđược
họchành,nhàcửakhôngantoànvàkémvệsinh,cácmốiquanhệxãhộibịhạnchế,vàcáchbiệt
giàunghèongàycàngtăng.

Việclàmvẫncònlàtháchđốlớnđặtrachongườinghèo.Ngườinghèogầnnhưkhôngthểtìm
việclàmnhờcáctrungtâmgiớithiệuviệclàmcủanhànước.Còntìmviệcnhờcácdịchvụvi ệc
làmtưnhânthìcórủirocao,vàcónhiềudịchvụmangtínhʺlừađảoʺ.Nhữngcôngnhânkhông
cótaynghề,lớntuổi,haysứckhoẻkémgặpnhiềutrắctrởtrênconđườngtìmviệc.Mộtkhitìm
được,tìnhtrạngthiếuluậtlệhoặcluậtlệkhôngđượcthựcthilàmchoquyềnlợicủacôngnhân
thườngkhôngđượcbảovệ.Côngnhânnữtrẻ(chiếm90%lựclượnglaođộng trongnhiềuxí
nghiệp)tỏralongạivềsựcôlậpxãhộicủahọ.

Chươngnàytrướctiênđềcậpđếnnhậnthứccủacácnhómngười nghèokhácnhauvềtình
trạngvàxuhướngnghèođượctrongvàinămqua,đượcthểhiệnđanxennhauthôngquacác
dángvẻvàcác
nguyênnhânđadạngcủanó. Tiếptheolànêulêncáccảmnhậncủahọvề
nghèonhưlàmộtvấnđềđakhíacạnh,trongđónổilênnhữngrủirovàtínhdễbịtổn
thương
màngườinghèothườngd ễgặpphải.Saucùng,báocáomôtảquátrìnhnỗlựcđểcóđượcsinh
kếvàviệclàmcủađasốngườinghèo.

Nhận thức về nghèo và xu hướng nghèo
Ngườinghèođượcthamvấntrongnghiêncứunàycónhiềuýkiếnkhácnhauvềtình
trạngnghèotrongvàinămqua.

Một số người cho rằng cuộc sống trong xóm họ đượccải thiện, th
ể hiện qua việc
nhiềungườikhálên,sửachữavà cấtnhàmớivàđiềukiệnsốngcủahọcũngkháhơn.
Lýdokháhơnmàngườinghèođượcthamvấnthườ
ngđưarađầutiênvàcótầnsuất
caonhấtlàdocóđượcmộtsốtiềnlớnnhờbánđấthayđượcnhànướcđềnbùcho
nhàvàđấtbịgiảitoả.Ngoàira,mộtsốngười
nghĩrằngd ấuhiệumộtcuộcsốngkhá
Phần 3: Nhận thức về nghèo, xu hướng nghèo, động thái nghèo, việc làm và những rủi ro


13
hơncònthểhiệnquasựxuấthiệncủanhiềuhàngquántrongkhuphố.Sởdĩcóđược
nhữngthayđổitốthơnnàylànhờcơsởhạtầng(nhỏnhưhẻm,đườngnộibộ,
và/
hoặclàxalộ)đượcnângcấp;cũngnhưnhờcónhiềungườinhậpcưđến,trởthành
mộtnguồntiêuthụthúcđẩykinhtếđịaphươngpháttriển: “Mộtsốngườixâydựng
nhàtrọchocôngnhânởvàkiếmđượcnhiềutiền”(tấtcảcácnhómngườilớnvàchính
quyềnđịaphương).Nhìnchung,khingườinghèođềcậpnhữngtrườnghợpkhálên
này,họthườngnóiv
ềngườikhácchứkhôngphảivềchínhbảnthânhọ.

Tuynhiên,ngườinghèocũngnhậnthấyrằngmộtmặtcónhữngnguyênnhântạora
côngănviệclàmtốthơnvàbề
nvững.Songmặtkháclạicónhữngnguyênnhânchỉ
mangđếnmộtsựsungtúcnhấtthờimàkhôngtạoramộtsinhkếbềnvững;trong

trườnghợpnhưthế,họbịsasút,
rơivàonghèođóivàkhông cònkh ảnăngđốiphó
mộtkhiphảiđốimặtvớirủiro.Nổibậtlêntrongsốnhữngnguyênnhântrênlàviệc
cóđượcmộtsốtiềnnhờchuyể
nnhượngđấtđai,làhệquảcủaquátrìnhđôthịhoáở
nhiềuvùngvencủathànhphố.Theonhữngngườinghèođượcthamvấntrongnghiên
cứunày,khảnăngđượcphấtlênnhờchuyểnnhượng
đấtđaidườngnhưcũngngang
ngửavớikhảnăngbịnghèođi(vìdùnghếtsốtiềnmàkhôngđầutưsinhlợiđược),rồi
trắngtay, và thậmchí rơivào tìnhtrạng nợnầ
nchồng chất,ngày cànglún sâu và
khôngthểthoátrađược.Ngườinghèonêulênnhiềuvídụsinhđộngvềcáctrường
hợplánggiềngchuyểnnhượngđất,dùngsốtiềncóđượcđểxâynhà,muasắm
những
vậtdụngtiêudùngđôikhiquáxahoa,màkhôngbiếtđầutưsinhlợiđểcósinhkếbền
vững,phầnlớnvìhọchưatừnglàmăn,màtrướcgiờchỉlàmnông.Rốt
cuộchọănxài
hếtsốtiềnđóvàphảibánhếtđồđạc,kểcảbánnhàvàrơivàocảnhnợnần.

Cũngcómộtsốngườichorằngcuộcsốngcủahọkhálên
đôikhichútlànhờcóđược
việclàmổnđịnhnhờconcáilớnđilàmvàphụgiúpkinhtếgiađình,haynhờđược
thừahưởnggiatài,củacải.Nhữngpháthiệncủanghiêncứunày
cũngnhấtquánvới
nghiêncứuthamkhảoýkiếnngườidânvàonăm1999và2001.

Cũngcómộtsốngườikháckháhơnchútítnhờvàoviệcbánhàngbôngvàthứcăn
cho
cáccôngnhân,nhậpcưlàmviệctạicáckhucôngnghiệpvà chếxuất.Theo các
nhómnữvànamnghèothườngtrúvànhậpcư,đặcbiệtlàtạixãTânTạo,HuyệnBình

Chánh,việ
chìnhthành4khucôngnghiệpvàhàngtrămcácdoanhnghiệplớnđãtạo
côngănviệclàmchohàngngàndânnghèo:ʺNhờcócái(xínghiệp)PouChenthành lập,
đilàmởđóđượccótiền”
(nhómnữnghèothườngtrúTânTạo).

Cũngcómộtvàitrườnghợpchorằngcuộcsốngcủahọkháhơnlênlàdovaymượn
quỹtíndụngXoáĐóiGiảmNghèo,HộiPhụN
ữ,CIDSE,CEPvàlàmănbuônbáncó
lời.NhómtrẻemởBìnhChánhcũngnhưQuận8cònchobiếtthêmrằngmộtsốphụ
nữtrởnênkháhơnlàdokếthônvớingườiĐàiLoan.

Mặcdùvậy,mộtsốlượngđángkểngườinghèokhácchorằngcuộcsốngcủahọvẫn
khôngcógìthayđổi.ʺTrongtổtôikhôngaikhálên,ítcóngườidư,cònlạit
ừđủănđến
thiếuʺ(nhómnamnghèoAnLạc).Đasốngườidânlàmviệctrongthànhphầnkinhtế
phichínhthứcnhưbánhàngrong,buôngánhbánbưng,làmhồ,làmthuêmướn,bán
vésố,v.v…th
ấycuộcsốngcủahọkhôngđỡhơnchútnào.Họchorằngdùhọcócố
gắngđếnđâuđichăngnữathìcuộcsốngcũngkhôngthểkhálênđược:“Tôiởđâymấy
nămchục
năm,từnămmườimấy tuổisenhangđếnnayđã55tuổirồi,cũngcầnkiệmmà
Đánh giá nghèo có sự tham gia của cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh


14
khôngcódư”.“Tụituicũngtằntiệnlắmnhưngchỉcóđủăn,đâucóđủđểsắmnàysắmnọ”
(nhómphụnữnghèothườngtrú).

Ởmộtgóctốic ủabứctranhnghèo,cóthểth

ấylàvẫncònđasốngườinghèođược
thamkhảoýkiếnchorằngcuộcsốngcủahọtrởnênkhókhănhơntrongmấynăm
qua.Nhiềungười“khôngcóđủcáiăn”,phải
choconcáinghỉhọcsớm.Họchỉbiếtsống
tạmbợ,ʺlâylấtchoquangàyʺ,ʺsốnghômnaykhôngbiếtđếnngàymaiʺ,hayʺtớiđâuhay
tớiđóʺ(tấtcảcác
nhómngườilớnvàthanhniên).
Tấtcảcácnhómthảoluận,kểcảnhómtrẻem,chorằngcuộcsốngcủah ọvấtvảhơn
làdonhiềunguyênnhânkhácnhaunhư:
- Khôngcócông
ănviệclàmdotrìnhđộhọcvấnthấp,thiếutaynghề,thiếumạng
lướihỗtrợ xãhội,khôngbiết thôngtintuyển dụnglaođộng,mất việclàmcũ
hoặctrởnênthấ
tnghiệpdodoanhnghiệpđóngcửa/didờiđinơikhácvàdobị
dẹpchợ(chợtựphát).
- Côngviệc,làmăn, buônbánkhôngổnđịnh,nhưbuôngánhbánbưng,chạyxe
ôm,làmhồ,làm
thuêmướn.
- Khôngbiếtlàmăn,thualỗ,vàmấthếtvốn(cóđượcnhờbánđấthayđược đềnbù
giảitỏa).
- Bịtịchthucácphươngtiệnkiếmsống(dobuônbántrên
vỉahè,lềchợ).
- Mùchữ,trìnhđộhọcvấnthấp,khôngcótaynghề,kỹnăngchuyênmônđểcó
việclàmổnđịnh.
- Bệnhtậtvàrơivàocảnhnợnầndochiphíkhám
chữabệnhtốnkém.
- Giađìn hđôngcon(đặcbiệtlànhữnggiađìnhcóconcònnhỏ,chưađếntuổiđi
làm).
- Đóngcáckhoảnphícaođểchoconđihọc.
- Savàotện

ạnnhưcờbạc,ănchơiphungphí,nghiệnngậpxìkematúy,vìvậyrơi
vàocảnhnợnần.
Hơnnữa,việcchitiêucầnthi ếtđểduytrìcácmốiquanhệxãhộ
inhưthườngxuyên
thamdựcácđámcưới,hỏi,machay,giỗ, tiệctùngcủaxómgiềngcũnglàmchohọ
khócóthểcóđượcsốtiềnđểdànhtừnguồnthunhậpkhiêmtốn.
Ngoàinhững
nhậnthứcnghèotươngtựgiữatấtcảcácnhómdân,cómộtsốnhómcó
thêmvàinguyênnhânđặc biệtkháccũnglàmchocuộcsốngcủahọnghèođi.Dưới
đâylàmộts
ốnguyênnhânđángchúý.
NgườidânsốngdọckênhrạchởQuận8cònphảichịuthi ệtthòivìtìnhtrạngnhàcửa
thường xuyên xuống cấp. Cứ mỗi khi dành dụmđược một
sốtiền họ lại phải chi
dùngvàoviệcsửachữanhàcửa,vìthếhọkhócóthểthoátđượccảnhnghèo.“Tụitui
ởnhàsàncóđóngcừtrênkênhnênthườngcứ2‐3nămphả
ithaycừđểnhàkhỏibịsụp”
(nhómnamnghèovànữnghèoQuận8).Ngoàirahọcònphảichịucácrủironhư
ngậpnước,cháynhàvìthườngsốngtrongcáckhudâncưmôitrườngth
ấpkémnằm
trongcáchẻmnhỏ,sâu,ngoằnngoèochậtchộihoặcvenkênhrạch.
Riêngđốiv ớinhómnhậpcư,còncócácyếutốkhácnữakhiếnchocuộcsốngcủ
ahọ
khôngkhálêndù họđãcốgắnglàmviệcvàtiêuxàitằntiện,cóthểđượckểtómtắt
nhưsau: