Tài liệu Thanh niên với quốc văn doc

THANH NIẽN
VI
QUệậC V
AấN
(In theo baón cuóa NXB Thỳõi aồi - Haõ Nửồi 1945)
THANH NIẽN VI QUệậC VN 5
6 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
SINH VIÏN VÚÁI QËC VĂN
Thûa cấc bẩn.
Chûa khi nâo tưi nối trûúác àưng ngûúâi. Lêìn nây nối
vúái cấc bẩn, àố lâ lêìn thûá nhêët ca tưi. Tưi khưng mën
mang cấi vễ dïỵ thânh ra khưi hâi ca mưåt nhâ diïỵn
thuët. Àêy chó lâ mưåt cåc trô chuån, nố cố vễ mưåt cêu
chuån têm tònh. Têm tònh vúái qëc vùn, têm tònh ca
chng ta àưëi vúái qëc vùn.
Sinh viïn vúái qëc vùn! Sinh viïn Viïåt Nam vúái qëc
vùn Viïåt Nam! Biïët bao nhiïu àiïìu cấc bẩn cố thïí tûå
tònh kïí lïí vúái cấi hưìn ca nûúác ta àổng trong qëc ngûä!
Chng ta têm sûå vúái tiïëng nối ca mể Viïåt Nam, chng
ta nghe rộ trong lông ta lúâi nối ca mể Viïåt Nam. Vêåy
tưi chù’c cấc bẩn cng cẫm thưng vúái tưi trong cấi nưỵi
niïìm dẩt dâo khi nghơ àïën Mể.
I
Lêìn nây cêët tiïëng, tưi dấm trấch cấc bẩn phêìn nhiïìu,
trong bao nhiïu nùm ài hổc, cấc bẩn àậ khưng àûúåc àùçm
thù’m mêëy vúái tiïëng ca ta. Tưi xin nhù’c lẩi àêy cấi tònh
trẩng ca hổc sinh Viïåt Nam àưëi vúái qëc vùn mûúâi nùm
vïì trûúác. Tưi côn nhúá cấi thúâi 1930 àïën 1934, thúâi tưi hổc
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 7
ban thânh chung. Phêìn nhiïìu cấc bẩn tưi àïìu lâm lú, vâ
hêìu nhû khưng biïët àïën qëc vùn. Cấc bẩn àïën trûúâng

mâ hổc, thò trûúâng dẩy cấi gò cấc bẩn hổc cấi êëy, trûúâng
chun cấi gò, cấc bẩn chun cấi êëy. Vêåy nïn, cấi tònh
ca cấc bẩn àưëi vúái qëc vùn cng khinh hay trổng ty
theo cấi àiïím thi hẩch àûúåc nhên đt hay nhên lïn nhiïìu.
Cấc bẩn ca tưi, thúâi êëy, àïìu viïët thû cho “mon cher
frêre” cẫ; hổ coi bûác thû nhû mưåt bâi têåp àïí anh hổ chêëm
phấp vùn cho. Cố cấi gò nhû lâ khinh khónh àưëi vúái qëc
ngûä. Vêåy nïn cố bưën giúâ cng liïåt vâo mưåt hẩng, bưën giúâ
ngûúâi ta cho lâ àïí ngưìi nhúãn nhú. Cấc bẩn cố nhúá khưng?
Àố lâ giúâ têåp viïët, giúâ têåp vệ, giúâ hổc chûä Tâu, vâ, cëi
cng, lâ giúâ hổc tiïëng Viïåt. Nhûäng ưng giấo dẩy tiïëng
Nam cng bõ cấc bẩn nhúân nhû ưng giấo dẩy chûä Tâu.
Ưng giấo giẫng vùn, cấc bẩn nghe bùçng lưỵ tai chïính
mẫng. Lâ vò trong khi êëy, nhiïìu bẩn àem ra lâm tđnh,
lâm vêåt l hổc hay hốa hổc, cho lúåi cht thò giúâ. Hay hún
nûäa, cấc bẩn vưåi lâm cho xong bâi lån phấp vùn sù’p
phẫi àem nưåp! Cố gò àêu! Cấc bẩn cho rùçng tiïëng Nam
lâ mưåt tiïëng thûúâng quấ; nố khưng cố cấi vễ hïå trổng, cấi
vễ “ài hổc” ca nhûäng tiïëng khấc. Cấc bẩn cố biïët hổc
trô Viïåt Nam thûúâng lâm lån qëc ngûä nhû thïë nâo
khưng? Tưi côn nhúá cấc bẩn tưi, nïëu phẫi lâm mưåt bâi
lån qëc vùn, thò hổ giúã ngay quín vúã ra, hổ chếp àêìu
bâi, viïët mưåt chûä “Bâi lâm”; rưìi thò, khưng nhấp, khưng
ngêỵm nghơ, cấc bẩn tưi viïët mưåt mẩch, cho àïën khi hïët
chuån nối, thò cấc bẩn tưi cho mưåt dêëu chêëm hïët.
Cấi thûá tiïëng “nưm na mấch quế” êëy, vêỵn thûúâng nối
vúái àûáa úã, vúái phu xe, vúái ngûúâi nhâ, thò nay lâm lån,
cấc bẩn tưi cng cûá viïåc thao thao viïët ra, cêìn gò nhấp,
cêìn gò sûãa chûäa! Rưìi thò àïën giúâ chêëm bâi. Ngûúâi lâm àậ
8 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

khinh xët, thò ngûúâi chêëm cng chùèng cho lâ hïå trổng
gò hún. Ưng giấo gổi anh Bònh hay anh Bấ àûáng dêåy àổc
bâi lån; ưng chó nghe bùçng lưỵ tai; rưìi thò cho àiïím. Nâo
àêu, húäi cấc bẩn! Lâ cấi vễ hïå trổng, cấi vễ nghiïn cûáu,
cấi vễ chùm cht, khi lâm mưåt bâi lån phẫi cên nhù’c
chûä â, chûä de; chûä par; chûä pour, chûä qui!
Nhûäng ngûúâi hổc trô câng nhêët lúáp bao nhiïu, thò khi
giẫng Hoa Tiïn hay Truån Kiïìu, hổ câng ngú ngấc bêëy
nhiïu. Hổ nhû anh Mấn lẩc vâo rûâng rêåm. Mưåt cêu Kiïìu
nhû cêu: “Ca nây bù’t àûúåc hû khưng” chùèng hẩn, nghơa
lâ: ca nây bưỵng nhiïn vư cưë mâ bù’t àûúåc, thò hổ giẫng
rùçng: ca nây ca ngûúâi ta mâ bù’t àûúåc, thò cố hû hay
lâ khưng! Vâ cấi cêu Phan Trêìn:
Àân thưng phấch sëi vang lûâng,
Cấ khe lù’ng kïå, chim rûâng nghe kinh.
mâ chûä “àân thưng” hổ khưng ngêìn ngẩi, cù’t nghơa rùçng:
àân thưng lâ nhûäng cêy thưng mổc trïn ni, gưìm lẩi
thânh mưåt àân, nhû àân chim chùèng hẩn!
Khưng biïët bêy giúâ cấc hổc trô giỗi tiïëng Viïåt Nam cố
àûúåc qu trổng hay khưng? Chûá thã tưi ài hổc, nhûäng
ngûúâi ra vễ chùm qëc ngûä, thò chng bẩn àïìu cho lâ ưng
àưì, hay nhâ nho, vúái têët cẫ cấi nghơa chïë miïåt ca nhûäng
chûä êëy. Côn ngûúâi nâo lâm thú Viïåt Nam thò ưi thưi! Hổ
cho lâ thi sơ, lâ “bưì ïåt”, nghơa lâ cng àưìng mưåt tïn àổc
nhẩi vúái cấi xe mưåt bấnh chúã àêët, vúái cấi xe bưì ïåt, cấi xe
brouette.
ÊËy àố, phấc sú qua cấi tònh trẩng trûúác kia úã trong
cấc nhâ trûúâng. Tònh trẩng êëy bêy giúâ cố lệ àậ khấ hún,
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 9
nhûng chù’c àêu sûå hûäng húâ lẩi chùèng vêỵn côn mưåt phêìn

lúán? Cố lệ cấc bẩn tưi cho qëc ngûä lâ mưåt thûá chûä
“hoang”. Mâ chûä hoang thêåt mâ! Nâo cố ai bù’t phẫi hổc;
nố cng nhû cỗ hoang mổc bûâa bậi ngoâi àưìng, nâo cố ai
chùm cht trưng nom. Nố lâ thûá cêy khưng cố trấi, hay
lâ cố trấi mâ trấi êëy khưng ni cấc bẩn tưi àûúåc, nïn
thêåt chùèng cêìn phẫi vun trưìng.
*
* *
Nay nhûäng hổc trô àậ thânh nhûäng sinh viïn. Cấc
bẩn sinh viïn ca tưi! Cấc bẩn cng hùèn thêëy trûúác tưi
rùçng: sinh viïn vúái qëc vùn cố nhiïìu bưín phêån. Cấc bẩn
hùèn cng nhúá trûúác tưi, cấi truån rêët hay ca Alphonse
Daudet tẫ cấi bíi hổc cëi cng (La derniêre classe). Vâ
Alphonse Daudet kïët lån: “Mưåt dên tưåc nâo mâ côn giûä
àûúåc tiïëng ca dên tưåc êëy, thò dên tưåc êëy cng nhû giûä
cấi chòa khốa àïí tûå giẫi thoất cho mònh”. Tiïëng qëc ngûä
lâ cấi chòa khốa múã cûãa cho cấi thïë giúái ca linh hưìn,
cho cấi thïë giúái sưëng côn, xin anh em àûâng cố àấnh rúi
mêët chòa khốa!
Sinh viïn Viïåt Nam ta thêåt mang khưng biïët bao
nhiïu lâ bưín phêån, khưng biïët bao nhiïu lâ núå phẫi trẫ,
bao nhiïu lâ viïåc phẫi lâm. Vêåy thò sinh viïn chia viïåc
ra mâ lâm. Mâ trong nhûäng viïåc hïå trổng, têët phẫi cố
cấi viïåc ra sûác vò qëc vùn. Sinh viïn lâ nhûäng hổc sinh
bêåc nhêët, nhûäng thanh niïn may nhêët, hổc cao nhêët.
Nïëu sinh viïn, bïn cấi hổc nhâ trûúâng khưng nghơ àïën
cấi hổc qëc ngûä, thò chùèng lệ nhûäng ngûúâi nhiïåt têm vúái
qëc ngûä àïìu lâ nhûäng ngûúâi khấc hay sao?
10 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Cấc bẩn àûúåc thưng thấi hún cẫ trong thanh niïn,

hêëp th vùn minh hún cẫ nhûäng ngûúâi khấc khưng may
mù’n; cấi thanh niïn trđ thûác êëy mâ khưng lâm viïåc cho
qëc ngûä, thò têët lâ bỗ cưng viïåc cho nhûäng ngûúâi kếm
hổc hún mònh.
Àiïìu thûá nhêët lâ trong lông sinh viïn nâo cng phẫi
cố mưåt lông u thûúng qëc vùn; hổc trô Viïåt Nam mâ
khưng u vùn Viïåt Nam, thò sao cho àûúåc!
Bẩn tưi lâ mưåt ngûúâi cố hai mể. Ngûúâi mể lúán, vúå cẫ
ca thêìy anh, àưëi vúái anh cố biïët bao lâ oai quìn.
Nhûng ngûúâi mể nhỗ, lâ mể sinh ra anh, tuy cam phêån
tiïíu linh, mâ lông anh hùçng khốc thêìm vúái mể. Anh cố
thïí xu ph theo mể lúán àïí àûúåc tiïìn ca, cûãa nhâ, àûúåc
ùn sang mùåc àểp; nhûng riïng lông anh vêỵn cố mưåt phêìn
thiïng liïng nhêët, êu ëm nhêët, dânh cho mể àễ ca
anh. Cấi phêìn êëy, lù’m khi anh phẫi che dêëu ài, khưng
dấm cho mể lúán anh trưng thêëy; nhûng câng che dêëu lẩi
câng thù’m thiïët, câng lêëp vi lẩi câng nống hưíi, câng
chùåt àệo lẩi câng núã lưåc, àêm chưìi.
Vùn qëc ngûä lâ mưåt thûá vùn hoang, nïn anh em múái
câng phẫi vun xúái. Phẫi chùm nom cho nố, kễo nố hếo
hù’t rng tân. Anh em ài chúi, anh em ài hổc, anh em
khưng nghe tiïëng qëc ngûä nố kïu gổi anh em hay sao?
Anh em khưng nghe tiïëng mể gổi hay sao? Anh em núä
nâo mâ hûäng húâ cho àûúåc!
II
Vêåy thò, trong phêìn thûá hai ca cêu chuån, tưi xin
nối nhûäng cưng viïåc, mâ ty tâi nùng, ty khuynh
hûúáng, anh em sinh viïn phẫi lâm.
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 11
Nûúác ta thiïëu vùn dõch. Thò mưåt sưë sinh viïn, lc hổc

bâi trong lúáp hổc, àậ cố khiïëu vïì mưn tiïëng ngoẩi qëc,
nhûäng sinh viïn êëy chùm hổc thïm, ngoâi tiïëng Phấp àậ
àânh, côn tiïëng Anh, tiïëng Àûác, tiïëng Nga, tiïëng cấc
nûúác. Àïí anh em sau nây sệ dõch nhûäng vùn hay cấc
nûúác, dõch thùèng tûâ ngun vùn sang tiïëng mể àễ, mâ
khỗi ài qua cấi cêìu tiïëng Phấp. Lâ vò hiïån giúâ, ngûúâi Viïåt
ta àang chõu chung mưåt cấi thển vùn hổc. Cấc nûúác ngûúâi
ta àïìu dõch vùn ra mưåt lêìn, chûá chùèng ai dõch vùn ra àïën
hai lêìn cẫ. Nïëu dõch lâ phẫn, mâ phẫn àïën hai lêìn thò
côn gò! Hổa chùng chó cố chng ta múái chõu nhai lẩi mưåt
lêìn thûá hai, mưåt ấng vùn mâ ngûúâi ta àậ nhai lẩi mưåt
lêìn thûá nhêët.
Ta tûúãng tûúång, nïëu cûá cêíu thẫ nhû vêåy thò mưåt
ngûúâi Cao Mïn biïët tiïëng Viïåt, thêëy mưåt bẫn dõch Anna
Karếnine àậ dõch tûâ tiïëng Phấp sang, bên àem dõch ra
tiïëng Mïn cho tiïån viïåc. Rưìi mưåt ngûúâi Lâo biïët tiïëng
Mïn sệ àem dõch ra tiïëng Lâo. Rưìi nhûäng ngûúâi úã trïn
rûâng xûá Lâo lẩi dõch tiïëng Lâo ra tiïëng hổ. Cëi cng,
bẫn Anna Karếnine sệ thânh ra bẫn Werther!
Theo tưi, nïëu chng ta mën dõch vùn mâ lẩi qua
àïën hai lêìn, thò thâ chng ta nhõn hùèn cấi mốn ùn
phûúng xa êëy vêåy. Khi mâ ngûúâi Viïåt àậ cố mưåt trûúâng
Àẩi hổc, thò ngûúâi Viïåt sao lẩi chõu ài vay hai lêìn nhû
thïë. Nhûäng con ong ài ht nhõ phûúng ngoâi vïì cho
ngûúâi Viïåt, chùèng phẫi àậ cố sùén úã àố sao? Àậ rộ râng úã
àố sao? Àố lâ nhûäng sinh viïn Viïåt Nam! Sinh viïn
khưng thïí tûâ chưëi àûúåc cấi phêån sûå êëy. Vâ chống chêìy
thò chng ta cng cố àûúåc nhûäng ấng vùn dõch ra tûå
ngìn.
12 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

Vêåy anh em ta phẫi lâm sao àïí cố thïí tûå hâo rùçng:
ngûúâi Viïåt Nam cng cố mưåt bẫn dõch Faust, hay mưåt
bẫn dõch Hamlet, mưåt bẫn dõch Anna Karếnine chùèng
hẩn, mâ sất ngun vùn vâ thoất nghơa hay lâ hay hún
nhûäng bẫn dõch ca Phấp, ca Espagne, hay ca nûúác
Nhêåt, nûúác Tâu.
Mưåt sưë sinh viïn khấc sệ khẫo cûáu nhûäng tinh ty
ca vùn cưí ta, àûúåc cht nhõ nâo lâ ht ra cht êëy, àïí
gốp têët cẫ cấi àùåc sù’c ca Nguỵn Du, Nguỵn Cưng
Trûá, ca Thõ Àiïím, Xn Hûúng, hay ca Phẩm Thấi,
Nguỵn Vùn Thânh.v.v , gốp nhûäng cấi tinh hoa êëy mâ
lâm nïn mưåt phêìn ca cẫ linh hưìn qëc gia dên tưåc. Cấi
gia tâi vùn hổc ca cha ưng ta àïí lẩi, hiïån nay ta chûa
khai thấc gò cẫ. Tòm ra mưåt đt tâi liïåu, chûa hùèn lâ khai
thấc ra àêu; têët phẫi rt trong nhûäng ấng vùn xûa cấi
mêåt nhy tinh thêìn ca chng. Ta cûá xem ngûúâi Êu hổ
hổc cấc tấc giẫ ca hổ k lûúäng àïën chûâng nâo! Anh em
sệ nhêån cấi tinh thêìn cố phûúng phấp ca hổ mâ xem
lẩi nhûäng vùn xûa, chùèng a dua, chùèng lùåp lẩi nhûäng
àiïìu thiïn hẩ vêỵn nối mậi. Mâ trấi lẩi, lêëy con mù’t
khưng thânh kiïën ca mưåt thanh niïn múái, àïí khấm phấ
ra nhûäng chêu bẫo mâ chûa ai biïët nhòn. ÚÃ bïn Tâu gêìn
àêy, ưng Hưì Thõch àưỵ bấc sơ úã nûúác ngoâi, mâ vïì nhâ,
bấc sơ àem phêím bònh trúã lẩi nhûäng ấng vùn xûa, vâ bấc
sơ àậ thêëy thêëu àấo hún nhûäng ngûúâi tûâ trûúác àïën nưỵi
nhû bấc sơ àậ phun mưåt cấi linh hưìn múái, cho nhûäng ấng
vùn cưí sinh ra mưåt lêìn thûá hai.
Vđ d, nối àïën Truån Kiïìu ca ta, tûâ trûúác àïën nay,
àưång múã miïång lâ ngûúâi ta ha nhau bẫo rùçng: Truån
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 13

Kiïìu lâ cấi “têm sûå di thêìn” ca Nguỵn Du; Nguỵn Du
lâm tấc phêím êëy lâ àïí ng cấi cẫnh mònh, tưi c nhâ Lï,
mâ vïì vúái nhâ Nguỵn. Thûa anh em hiïíu nhû vêåy thò
cng bùçng chùèng hiïíu gò!
Theo tưi, ch trûúng nhû thïë thò thêåt lâ trễ con,
thêåt lâ chùèng hiïíu gò vïì sûå sấng tẩo nghïå thåt cẫ. Tưi
thiïët tûúãng Nguỵn Du trûúác khi lâ mưåt ưng quan thò lâ
mưåt con ngûúâi cấi àậ. Nguỵn Du viïët ra Truån Kiïìu lâ
vò thđch viïët, cêìn viïët; lâ vò tûâng ngù’m bống trùng, lâ vò
àậ nghe giố thưíi, lâ vò cố cấi hay, cấi àểp úã trong lông
nố rếo rù’t, nố àôi bưåc lưå ra ngoâi. Mưåt bêåc thiïn tâi nhû
Nguỵn Du hấ lẩi chùèng biïët rùçng nhûäng sûå àưíi triïìu
cng chó lâ nhûäng viïåc vùåt, khưng àấng phẫi lâm cẫ ba
nghòn hai trùm nùm mûúi bưën cêu thú àïí thúã than. Cấi
kiïëp ngûúâi úã trong tấc giẫ Nguỵn Du côn hïå trổng nhiïìu
hún nûäa.
ÊËy àố, vđ d mưåt àiïìu nưng nưíi, chêåt hểp ca cấi
nghõ lån thưng thûúâng. Anh em phẫi lâ nhûäng ngûúâi
thêëy nhûäng chưỵ cẩn hểp ca nhûäng thûá nghõ lån,
nghiïn cûáu êëy.
Ngoâi hai bưín phêån: phiïn dõch vâ nghiïn cûáu, anh em
côn cố mưåt bưín phêån tưëi cao, lâ sấng tấc. Àậ àânh rùçng:
mën sấng tẩo, mën viïët ra nhûäng vùn phêím, thò phẫi cố
khiïëu riïng, cố tâi trúâi cho sùén. Nhûng nïëu ta cûá chùm
ch, cûá luån têåp, thò tûå nhiïn cấi mêìm tâi cng phẫi lưå
ra. Côn nhû khưng àïí gù’ng cưng trûúác, mâ tûå cho rùçng
mònh khưng cố khiïëu, lâ mưåt sûå vưåi tin theo sưë mïånh. Tưi
chù’c chù’n rùçng: nïëu bao nhiïu hổc trô thúâi nay àïìu hổc
qëc ngûä mậi tûå lc lïn mûúâi àïën hai mûúi tíi, thò cấi sưë
14 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

nhâ vùn Viïåt Nam sệ nhiïìu lïn gêëp mưåt trùm lêìn. Vâ sưë
nhâ vùn àậ nhiïìu thïm, thò têët cố nhiïìu may mù’n hún àïí
cố nhûäng nhâ vùn siïu viïåt. Trûúâng vùn trêån bt sệ àưng
àc têëp nêåp, r nhau ài nhû mưåt bổn ngûúâi tòm àêët múái,
chûá khưng lú thú lễ tễ nhû cấi cẫnh chúå chiïìu hiïån nay.
Hïỵ cûá hổc mậi thò cấi khiïëu trong ngûúâi múái àûúåc kđch
thđch, àûúåc nưíi dêåy. Mâ nïëu cûá lâm lú thò d cố tâi sùén, cấi
tâi cng chïët ài, íng phđ mâ thưi.
Vâ têët cẫ cấc anh em, ngûúâi cố khiïëu àïí phiïn dõch,
nghiïn cûáu, hay sấng tấc, cng nhû nhûäng ngûúâi khưng
cố khiïëu gò riïng biïåt, têët cẫ àïìu cố mưåt viïåc lâm chung,
lâ ng hưå cho vùn Viïåt Nam. Têët cẫ phẫi tỗ rùçng anh
em xem àố lâ mưåt chuån nhâ, chûá chùèng phẫi lâ mưåt
chuån ngoẩi qëc, têët cẫ phẫi tỗ rùçng vui, rùçng thđch
cấi trûúâng vùn Viïåt Nam. Àûâng cố cấi thấi àưå hûäng húâ,
khưng xem, khưng àổc. Trong thêm têm ca chng ta
àêy, chng ta cố thïí khưng giêåt mònh nghiïåm thêëy nưỵi
húâ hûäng ca chng ta hay khưng? Nhûäng tấc phêím ca
vùn chûúng Viïåt Nam mâ khưng dưåi àïën trûúâng Àẩi hổc
hay sao? Tưi tûúãng tûúång úã nûúác ngûúâi, mưåt tấc phêím
xët hiïån ra mâ hay, thò cấc sinh viïn nûúác hổ phẫi hoa
tay ma chên, lån lån, bân bân, lâm nhû úã trong trúâi
àêët múái sinh ra mưåt ca lẩ. Hổ khưng bao giúâ chõu theo
sau dû lån, vâ tònh nguån ài trûúác phong trâo. Tưi
tûúãng tûúång úã bïn Phấp nhûäng ngûúâi trễ tíi khi hổ ài
ng hưå cho bẫn kõch Hernani, ng hưå k cho bẫn kõch êëy
thù’ng trêån, phêìn àưng chù’c hùèn lâ nhûäng sinh viïn,
nhûäng thanh niïn hổc hưåi hổa. Sinh viïn hổ úã mổi núi,
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 15
úã trong cåc dêỵn àêìu tû tûúãng hay hûúãng ûáng vùn hổc.

Côn nhû úã nûúác ta bêy giúâ, thẫng hóåc cố nhûäng tấc
phêím hay bùçng qëc vùn xët hiïån, thò chûa chù’c anh
em àậ biïët àïën, àïí àïën nưỵi thânh ra nhûäng kễ úã ngoâi
phong trâo. Cåc cấch mïånh thi ca ca ta gay go trong
mûúâi nùm trúâi nay, lâ cưng trònh ca ai ai. Àïën khi
thù’ng trêån, cng chùèng phẫi sinh viïn ca khc khẫi
hoân. Mâ côn gò khuën khđch cấc vùn gia Viïåt Nam
bùçng cấch u mïën, cưí vộ ca anh em sinh viïn!
Lâm sao cho cấi lêu àâi vùn hổc Viïåt Nam cố xêy lïn,
thò anh em cng lâ nhûäng kễ àậ gốp phêìn. Chûá mưåt
ngây kia lêu àâi êëy cố rẩng rúä, chùèng lệ anh em tûúãng
rùçng nố tûå trïn trúâi rúi xëng hay sao? Anh em sệ giêån
mònh biïët bao, nïëu trong khi ngûúâi ta lo khn gẩch, vấc
cêy, mâ anh em cng chùèng cố lêëy mưåt tiïëng “hô khoan”,
gổi lâ gốp cêu thc gic.
Cấi cưng viïåc dïỵ nhêët vâ cng cố hiïåu quẫ, lâ gốp
tiïëng reo hô àố, cấc bẩn ẩ. Reo hô lâm sao cho xûáng àấng
lâ tiïëng reo hô ca sinh viïn, phï bònh lâm sao cho cấi
dû lån ca sinh viïn lâ cấi dû lån àng nhêët, vâ lâm
thïë nâo cho ai nêëy cng thónh cêìu, e súå cấi thanh nghõ
chù’c chù’n ca sinh viïn!
III
Phêìn thûá ba ca cêu chuån nây, tưi sệ xin phấc hổa
vâi ngun tù’c. Bêy giúâ anh em àậ àưìng lông lâm viïåc
cho qëc vùn cẫ rưìi, thò ta theo nhûäng àõnh nâo, nhûäng
khuynh hûúáng nâo khẫ dơ cố lúåi nhêët cho qëc vùn?
16 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Sưëng, tûác lâ chổn lûåa. Khưng thïí ài nûúác àưi àûúåc,
nhêët lâ khi vùn hổc Viïåt Nam côn êëu trơ. Vêåy rêët sú sâi,
tưi xin trònh ra àêy gổi lâ sấu ngun tù’c. Nhûäng

ngun tù’c êëy cố thïí bân cậi rêët dâi dông; chng nố
khưng phẫi lâ tuåt àưëi; cố thïí ngûúâi ta bêët àưìng , cố
thïí ngûúâi ta cho lâ chêåt hểp. Nhûng tưi quẫ quët rùçng:
àố lâ nhûäng ngun tù’c cûáu cho qëc vùn.
Sấu ngun tù’c êëy tẩm kïí sau nây:
Mưåt lâ phẫn nhûäng têåt xêëu trong tinh thêìn Ấ Àưng.
Hai lâ phẫn nhûäng têåt xêëu ca riïng ngûúâi Viïåt Nam.
Ba lâ chång sûå thêåt.
Bưën lâ chång sûå lânh mẩnh.
Nùm lâ chång sûå sấng sa.
Sấu lâ chång sấng tấc.
Àiïìu thûá nhêët: nhûäng têåt xêëu trong tinh thêìn Ấ Àưng
ta lâ nhûäng gò?
Thûa cấc bẩn, têåt àêìu sưí lâ têåt lûúâi, têåt lâm biïëng.
Lûúâi suy nghơ, thđch nhân nhậ, thđch ngưìi khưng. Cấi
quan niïåm ca Lậo Tûã, Trang Tûã, nâo lâ thanh tõnh, nâo
lâ vư vi, thêåt lâ húåp vúái sûác mấu chẩy ca ngûúâi Àưng
Ấ. Nïëu mấu chng ta chẩy mẩnh thò têët chng ta phẫi
xung xùng lâm cấi nây cấi nổ, chûá vư vi thò chõu sao nưíi.
Vêåy thò trong vùn hổc Viïåt Nam, thưi ta àûâng dng cấi
khêíu khđ hất cư àêìu nûäa; àûâng cho cåc sưëng lâ hû vư
nûäa, àûâng “hổc lâm Trang Tûã thiïu cú nghiïåp”, àûâng
“khc Cưí Bưìn ca gộ hất chúi” nûäa; mâ phẫi thïë nây: cc
cung, têån ty.
Têåt thûá hai lâ têåt “mưåt têëc àïën giúâi”. Ngưìi mâ thanh
tõnh vư vi, thò dïỵ hiïíu v tr lù’m. Ta cho v tr lâ thïë
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 17
nâo thò v tr sệ thïë êëy chúá chi. Nhûng sûå thêåt lâ ta
phẫi ài nghiïn cûáu, tòm tôi múái hiïíu v tr àûúåc, chûá
khưng thïí ngưìi mâ phống àẩi. Vêåy thò lâm viïåc gò, cng

phẫi “chùm chù’m, núm núáp”, coi lâ phẫi têån cng quan
sất múái àûúåc.
Mưåt têåt nûäa lâ nậo huìn hóåc, nậo chång thêìn
quìn. Gêìn àêy, trong thú vùn cố cấi mưët nối chuån
Liïu trai. Cố nhûäng thi sơ nhêët àõnh lêëy hưì ly lâm vúå; vâ
nïëu bng c Bưì Tng Linh ra thò hổ khưng biïët nối gò.
Cấi tinh thêìn huìn hóåc ca Ấ Àưng àậ lưå ra trong sûå
theo ha êëy. Nố côn chång thêìn, chång thấnh, nïn nố
bõa ra nhûäng giêëc mú tiïn, nïn nhiïìu nhâ vùn phđ thò
giúâ tẫ cung àiïån úã trïn trúâi. Thiïn àûúâng chó úã trïn trấi
àêët nây thưi; biïët sûãa àưíi sûå vêåt, thò sûå vêåt hốa ra thiïn
àûúâng, chûá hâ têët phẫi xem chuån qu, phẫi u nhûäng
ma tinh, hay phẫi mú nhûäng nâng tiïn nûä.
Côn nhûäng têåt xêëu riïng ca ngûúâi Viïåt ta lâ têåt gò?
Thûa cấc bẩn, chó cêìn kïí ra àêy mưåt cấi têåt àẩi biïíu.
Cấi têåt to lúán nhêët, rộ rïåt nhêët, cố hẩi nhêët, lâ cấi tinh
thêìn mâ tưi gổi lâ: tinh thêìn voi nan. Phẫi, nhûäng con voi
to lúán lù’m, cố à chên à vôi, nhûng nố úã trong bùçng nan,
úã ngoâi bùçng giêëy. Trong kinh tïë, nhûäng cấi Imprimerie
hay Boulangerie universelle chùèng hẩn, lâ nhûäng cấi nhâ
cố dùm mûúi thúå lâm; nhûäng àẩi thûúng cc lâ nhûäng
hiïåu bấn mưåt đt khùn quâng, bđt têët; thò trong vùn chûúng,
cưë nhiïn nhûäng quín Chu Mẩnh Trinh hay Nguỵn Trậi
chùèng hẩn lâ nhûäng sûå bưi phïët qua loa, nâo à tâi liïåu
gò, nâo nối ra àûúåc cấi gò múái lẩ. Mêëy nùm nay, cấc bẩn
chù’c cng àậ bõ cấi mậ khẫo cûáu nố àấnh lûâa; mua quín
sấch vïì, àûúåc cấi bòa lâ cố nghơa!
18 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Mưåt bẫn dõch Ly Tao mâ àem àiïåu Súã Tûâ dõch qua
loa ra lc bất hay song thêët lc bất: voi nan. Mưåt têåp

sấch nối nhẫm dưng dâi mâ gổi lâ tiïíu thuët; mưåt cën
hất Dùåm Nghïå Tơnh mâ chó gốp nhûäng bâi hất dùåm vâi
huån Nghi Xn, Can Lưåc tẩi Hâ Tơnh, chûá chùèng thêëy
tónh Nghïå An úã àêu: àïìu lâ voi nan cẫ Voi nan àïí lûâa
àưåc giẫ, voi nan àïí lâm tiïìn; kïí lâm sao xiïët voi nan
Trấi vúái tinh thêìn giẫ dưëi, lûâa lổc, mën dïỵ ùn kia,
ta phẫi cố tinh thêìn lâm thêåt. Khẫo cûáu lâ khẫo cûáu
thêåt; vùn sơ lâ cố tâi thêåt; xët bẫn lâ xët bẫn thêåt
nhûäng sấch hay àấng vúái àưìng tiïìn.
Viïët mưåt quín sấch têët lâ nố phẫi khấ giây, sưë trang
cho khẫ dơ lâm mưåt quín. Chûá nhûäng tấc phêím bưën
nùm mûúi trang giêëy, thò thêåt lâ trô àa. Ngûúâi Viïåt ta
cố mưåt chưỵ kếm lâ sûå ngù’n húi. Sấch ca ta phêìn nhiïìu
ngù’n húi cẫ. Trûâ nhûäng truån trûúâng thiïn hai ba
nghòn cêu thú nhû Hoa tiïn, Truån Kiïìu, nhûäng tấc
phêím khấc tỗ rùçng cấi sinh lûåc ca tấc giẫ đt ỗi, nghêo
nân. Trong vùn hổc Tâu, mưåt bưå Hưìng lêu mưång chùèng
hẩn, gưìm cố mêëy mûúi quín, ta mën dõch k trong vâi
nùm hổa múái xong. Côn trong vùn hổc Phấp, nhûäng tấc
phêím lúán lao khưng cêìn phẫi kïí. Àïën nhû trïn trûúâng
vùn thïë giúái hiïån giúâ, mưåt quín tiïíu thuët hay cng tûâ
nùm trùm trang giêëy trúã lïn. Nhûäng tấc phêím mai sau
ca vùn hổc ta cng phẫi cố lûúång múái àûúåc, àïí tỗ rùçng
cấi nùng lûåc sấng tẩo ca ta cng dưìi dâo, chẫy âo ẩt
trong bẫy tấm trùm trang sấch.
Àânh rùçng, lúâi tc cố nối: “Vùn hay chùèng lån viïët
dâi”. Nhûng vùn àậ hay mâ lẩi nhiïìu, thò cấi hay nố trùm
hònh nghòn vễ. Nố nhû cẫ mưåt bíi súám mai gưìm trùm
hoa, nghòn lấ, mưåt vẩn con chim, chûá khưng phẫi chó lâ
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 19

vâi giổt sûúng hoa. Cấi hay cố kêm theo cấi nhiïìu thò múái
thêåt lâ bù’t chûúác tâi ca tẩo hốa. Tẩo hốa bây ra nâo
sưng, nâo ni, nâo sống, nâo mêy, nâo mn loâi, chûá cố
phẫi lêo têo đt ỗi nhû trong nhûäng bâi thú Àûúâng àêu!
Mâ trong sûå dâi húi êëy, ta vêỵn cûá khưng cêíu thẫ. Vùn
thò chùm sốc tûâng cêu; thú thò sất hẩch tûâng chûä. Sao
cho trong mưåt bâi vùn, bâi thú àïìu cố cấi tđnh cấch hoân
thânh. Mưỵi chûä, mưỵi cêu, àïìu nhû nhûäng tïn lđnh úã trong
mưåt àẩo qn; chûä nâo, cêu nâo àûáng úã chưỵ nâo, lâ nố
cố cấi l do, cấi phêån sûå ca nố úã chưỵ êëy.
Nhûäng ngun tù’c phấ hoẩi àậ phấc sú qua. Giúâ àïën
nhûäng ngun tù’c kiïën thiïët. Ngun tù’c cưët ëu lâ
chång sûå thêåt. Cố nhûäng linh hưìn thêåt (des êmes uraies)
vâ cố nhûäng linh hưìn giẫ (des êmes fausses). Nhûäng linh
hưìn thêåt thò ùn nối tûå nhiïn, thânh thêåt vúái mònh, thânh
thêåt vúái ngûúâi khấc; viïët vùn ra khưng khi nâo àống tìng.
Côn nhûäng linh hưìn giẫ lâ nhûäng linh hưìn thđch dấng
àiïåu, thđch kiïíu cấch, lc nâo cng mú nhûäng cấi khung
àõnh sùén, vâ gù’ng lâm theo nhû cấi khung êëy. Nhûäng linh
hưìn giẫ sệ êín trong ch nghơa nghïå thåt àïí ùn ht cho
thỗa thđch, rưìi bõa àùåt ra thuët nây, thuët nổ. Nhûng chó
cố mưåt cấi thuët quan hïå nhêët: lâ phẫi cố tâi!
Chång sûå thêåt ta sệ khưng súå sûå thêåt. Sûå thêåt cố
xêëu xa, ta cng nhòn; cố nhòn k thò múái sûãa àưíi àûúåc.
Nïëu ta trưën cấi sûå thêåt thò cấi sûå thêåt nố cng cûá àíi
theo ta; cng nhû Boileau nối: nïëu anh àíi cấi tûå nhiïn,
cấi tûå nhiïn sệ cûá sưìng sưåc chẩy trúã lẩi.
Viïët vùn thêåt, lâ ta khưng qụn nhûäng àiïìu kiïån xậ
hưåi, nhûäng sûå cêìn thiïët ca mn ngûúâi chung quanh ta.
20 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

Ta khưng nối nhûäng chuån úã trïn m sûúng, mâ ta úã
giûäa cấi àúâi, nhêån nhûäng tiïëng dưåi ca àúâi vâ cng tung
ra cho àúâi nhûäng tiïëng ca ta, bù’t àúâi phẫi dưåi. Vùn
thêåt, lâ cấi vùn xêy àù’p, bưìi bưí cho sûå sưëng, cho àúâi
ngûúâi. Têët cẫ cấi gò ca nhên loẩi mâ lẩi khưng “võ nhên
sinh?”. Bưín phêån nhâ vùn lâ àûa tay àêíy cho cấi bấnh
xe àúâi chûá khưng thïí tấch riïng ra úã êín. Nïëu úã êín, thò
viïët vùn rưìi cng nïn àưët chấy ra tro bi chûá côn in ra
lâm gò! Lâm sao cho cåc àúâi hay thïm lïn, phẫi thïm
lïn, àểp thïm lïn, lâ viïët vùn thêåt. Côn nhû cấi vùn
chûúng truån k quấi àẫn vêỵn thưng dng úã Ấ Àưng ta,
thò phẫi cho nố hïët thúâi!
Ngun tù’c xêy dûång thûá hai lâ chång sûå lânh mẩnh
chång sûác khỗe. Trong vùn hổc ta gêìn àêy, múái nhêåp
cẫng àûúåc cấi quan niïåm “nghïå sơ”. Quan niïåm khưëc hẩi
êëy tûâ phêìn cëi thïë k mûúâi chđn bïn Phấp truìn lẩi. Nố
c lù’m, chûá cố múái mễ gò; mâ chng ta, sù’p úã nûãa thïë k
thûá hai ca thïë k hai mûúi; chng ta “lẩi khùng khùng
vúát lêëy mưåt phêìn ài”? Nhûäng àưì àïå ca quan niïåm nghïå
sơ hấ lẩi khưng nhúá rùçng tûâ lc quan niïåm êëy phất sinh
àïën nay, nhên loẩi àậ trẫi qua hai trêån chiïën tranh, trêån
1914 - 1918 vâ trêån 1939 hiïån nay. Nhûäng cấi phẫn tiïën
bưå côn phẫi sp àưí vúái hai trêån chiïën tranh, nûäa lâ quan
niïåm nghïå sơ.
Quan niïåm êëy ngây xûa cng cố, cố tûâ ba bưën nghòn
nùm kia. Nhûng ngûúâi Tâu vâ ngûúâi Viïåt gổi nố bùçng
mưåt cấi tïn phong nhậ hún: “TÂI TÛÔ. Cấi tïn àậ phong
nhậ hún, mâ cấi niïåm cng phong nhậ hún thêåt. “Tâi
tûã” lâ ngûúâi cố tâi. Cố tâi vâ cố tònh. Cố tònh vâ cố ; cố
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 21

biïët cấi hay, cấi àểp úã àúâi. Bổn vùn sơ thi gia lâ “tâi tûã”
mâ mùåc khấch tao nhên cng lâ “tâi tûã”. Tâi tûã miïång
gêëm lông chêu. Tâi tûã biïët:
“Cẫm trúâi àêët vư cng - Mưåt mònh tn giổt lïå”.
Nhûng giố xa thưíi àïën, chng ta àậ bỗ cấi quan niïåm
tâi tûã mâ thay cấi quan niïåm nghïå sơ vâo. Nghïå sơ lâ kễ
ài tòm cấi th úã àúâi, tòm mâ hûúãng cng têån cấi àúâi.
Hûúãng cấi sưëng xong, hổ hûúãng qua cẫ cấi chïët. Hûúãng
bùçng sûå vùån cấi sûác khỗe cho thânh ra sûå bïånh hoẩn.
Hûúãng bùçng cấch lâm cho khấc àúâi. “Tâi tûã” khấc àúâi úã
chưỵ àúâi trổc mâ mònh thanh. Nghïå sơ khấc àúâi úã chưỵ àúâi
khỗe mâ mònh ưëm. Tâi tûã cho àúâi lâ mï, mâ cố lệ mònh
cố mưåt phêìn giấc ngưå. Nghïå sơ cho àúâi lâ thûúâng nïn
mònh phẫi àiïn. Tâi tûã thò “cêìm, k, thi, hổa”. Nghïå sơ
thò rûúåu vâ thëc phiïån. Tâi tûã thò u giai nhên. Côn
nghïå sơ thò têët lâ phẫi u nhûäng gấi àơ.
Tưi tûå hỗi: sûå ht thëc phiïån, ngûúâi thûúâng côn cho
lâ chùèng àểp, nïn cng ht trong mưåt gốc phông riïng.
Mâ cúá sao bổn vùn sơ, àấng lệ, phẫi trong sẩch, cao àẩo
hún ngûúâi thûúâng, lẩi lộa lưì mang nố ra, àem nố vâo
nùçm trong vùn chûúng cho mổi ngûúâi xem? Côn cố cấi
thúâi nâo trú trện cho bùçng thúâi nây nûäa khưng? Ngûúâi ta
cho cấi xêëu lâ cấi tuåt àểp, dấm hụnh hoang tûå àù’c
vò cấi dổc têíu ca mònh. Dûúâng nhû cấi ấc ca hổ lâ
mònh àậ try lẩc rưìi, thò vung tốe cấi try lẩc êëy àïí
ngûúâi khấc mù’c phẫi, cho cố bẩn vúái hổ. Cho àïën nưỵi mưåt
bổn thiïëu niïn múái xanh mấi tốc, vò xem gûúng hổ, mâ
phẫi mù’c cấi bẫ ph dung. Hổ ca tng rùçng:
Khối huìn lïn! Khối huìn lïn!
22 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

Thûa cấc bẩn, àố lâ khối nêëu cúm ca dên lâng
bểp.
(1)
.
Hổ nối rùçng:
Nhúá qụ sêìu trù’ng mưåt àïm nay!
Qụ àêy lâ cấi qụ nêu ca hổ, ca mưåt bổn ngûúâi
chấn chûúâng khưng côn qụ hûúng nâo àïí phng thúâ nûäa
cẫ, cho nïn phẫi lêëy thëc phiïån lâm qụ hûúng.
Viïët vùn lâ mưåt sûå lâm viïåc. Mën lâm viïåc thò phẫi
cố tinh thêìn khỗe mẩnh, phẫi ghết sûå bïånh hoẩn, phẫi
ghết cấi xêëu xa ca try lẩc. Hóåc giẫ cố àưi bêåc thiïn
tâi hổ cố têåt, thò àố cng chó lâ nhûäng àiïìu àấng tiïëc;
nhûäng àiïìu mâ xậ hưåi lâm ngú ài cho, chûá cố phẫi nhûäng
àiïìu àïí lâm gûúng àêu. Cố nhûäng ngûúâi hổc thåc lông
cêu phûúng ngưn: “Cố tâi thò cố têåt”. Thïë lâ hổ cố têåt
trûúác, têåt rûúåu chê, thëc phiïån, cư àêìu. Côn nhû cấi tâi,
thò nố chẩy trưën úã àêu mêët.
Hay lâ hổ bẫo: ht thëc phiïån àïí tòm hûáng? Vêåy thò
cấi vùn thú hổ lâm ra àố lâ vùn thú ca thëc phiïån lâm
chûá hổ cố lâm ra àêu. Côn ngûúâi mẩnh thò ëng nûúác lậ
cng cûá lâm thú hay àûúåc nhû thûúâng. Vúái tònh thïë vùn
hổc Viïåt Nam bêy giúâ, àậ nhêån trấch nhiïåm lâm vùn sơ,
thi sơ, thò àấng lệ chó ùn cúm hêím, ëng nûúác vưëi mâ lâm
viïåc cho vùn chûúng múái phẫi, àấng lệ phẫi sưëng kiïng
khem nhû mưåt ngûúâi tu, àïí lâm viïåc cho àûúåc lêu bïìn
múái phẫi. Chûá lẩi mï ùn mï ht mâ trưën vâo cấi quan
niïåm nghïå sơ hay sao?
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 23
(1) ÚÃ àêy, tấc giẫ xin àïí nhûäng tònh riïng lẩi mưåt bïn, khưng thêëy

ngûúâi viïët, mâ chó thêëy thú àậ viïët.
Ngun tù’c thûá ba, ta sệ chång sấng sa. Cố nhiïìu
ngûúâi thêëy bïn Phấp cố phong trâo viïët vùn tưëi tùm, bđ
hiïím, thò cho lâ tên k lù’m. Nố múái thêåt, nhûng lâ múái
cho nûúác Phấp, mưåt nûúác àậ thûâa cấi tinh thêìn quấ phên
tấch, àậ chấn cấi tinh thêìn quấ rộ rïåt. Chûá àem cấi
phong trâo tûúång trûng êëy sang Ấ Àưng ta, thò chó lâ
lâm nùång thïm cấi bïånh mú hưì, cấi bïånh múâ mõt, cấi
bïånh thiïëu sấng sa ca ta. Ấ Àưng àậ thêëy cêy liïỵu lâ
ngûúâi àân bâ, cêy trc lâ ngûúâi qn tûã, con chim sễ lâ
kễ tiïíu nhên, thò thêåt lâ tûúång trûng quấ lù’m rưìi, chùèng
cêìn phẫi huìn bđ thïm nûäa. Khi tưi àối, thò nối: tưi
mën ùn. La Bruyêre bẫo: “Anh mën nối rùçng tuët
xëng û? Thò hậy nối: tuët xëng”; chûá ai lẩi ài dêëu
mây dêëu mùåt trong mưåt trûúâng vùn, trûúâng thú kđn mđt
lâ nghơa lâm sao? Mùåt ca Têy Thi khưng cêìn phẫi che,
hay chó che thoẫng qua mưåt bûác mânh, gổi lâ thïm vễ
mưång thú, chûá côn mùåt mâ phẫi dêëu kđn nhû bûng, thò
hổa chùng lâ mùåt ca Chung Vư Diïåm. Cấi àểp, khưng
súå ấnh sấng. Cấi hay thẫng hóåc cng cố m múâ. Nhûng
bđ hiïím cố phẫi àêu lâ mưåt àõnh låt?
Vúái lẩi trâo lûu thïë giúái hiïån nay lâ trâo lûu vùn hổc
bònh dên. Mâ cấi bònh dên Viïåt Nam lẩi lâ cấi bònh dên
kếm cỗi hún cẫ. Ta phẫi viïët vùn sấng sa àïí cho hổ dïỵ
hiïíu. Vùn ca ta phẫi nhû têëm lông hẫi hâ ca tẩo vêåt,
àểp thò cng phúi ra àố cho ai nêëy àïìu àûúåc hûúãng, chûá
tẩo vêåt cố lâm hâng râo, cố xêy thânh cêëm àêu. Tưi nghơ
nhû triïët l siïu l lâ nhûäng chuån khc mù’c, khố
khùn, mâ Bergson côn viïët ra àûúåc nhûäng cêu sấng sa,
dïỵ lơnh hưåi àûúåc; hëng chi cấi vùn thú thưng thûúâng, mâ

24 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
ài lâm cho tưëi tùm hay sao? ÚÃ àúâi, cố cấi khố hiïíu thêåt.
Nhûng khố hiïíu lâ vò nố cao siïu hay khc chiïët, trđ ta
chûa nghơ àïën kõp. Chûá côn cấi khố hiïíu vúâ ca nhûäng
ngûúâi cưë tẩo ra mưåt thûá tiïëng lống àïí nối riïng vúái
nhau, thò ta mùåc hổ, khưng cêìn hiïíu lâm gò. Nối mâ
chùèng mën cho ngûúâi ta nghe, thò cûá nối riïng úã trong
phông, chûá sao lẩi côn in ra thânh sấch àïí bấn?
Lẩi mưåt khuynh hûúáng thûá tû, lâ chång sấng tẩo.
Àậ àânh rùçng phiïn dõch. Nhûng dõch, múái lâ nhêåp
cẫng. Nhêåp cẫng rưìi côn phẫi sẫn xët nûäa chûá. Vùn ta
kếm cỗi thò cưë mâ viïët ra nhûäng vùn hay, vùn àểp cho
bùçng ngûúâi.
Àậ àânh rùçng khẫo cûáu, nhûng khẫo cûáu chó múái lâ
quay vïì quấ khûá. Côn hiïån tẩi thò ta phẫi viïët vùn àïí
xêy dûång cho tûúng lai. Gêìn àêy cố cấi phong trâo khẫo
cûáu. Nhûng nhiïìu ngûúâi vò thïë mâ nhû khinh sûå sẫn
xët ra vùn phêím. Tưi xin hỗi: Nïëu bêy giúâ chng ta
khưng viïët vùn, thò sau nây con chấu ta lêëy gò mâ khẫo
cûáu? Viïåc chđnh vêỵn lâ viïåc sẫn xët, chûá cố phẫi lâ viïåc
vâo trong viïån bẫo tâng àêu!
Sấu ngun tù’c àậ kïí trïn chùèng phẫi lâ tuåt àưëi.
Nhûng hiïån thúâi nhâ qëc vùn côn nghêo, thò con cấi lâ
chng ta phẫi tn theo mưåt k låt. Rưìi thò qëc vùn
giêìu à rưìi, thò lc êëy ngûúâi nâo cố cấi thuët gò lẩ lẩ
hay hay àïí phư trûúng, sûå êëy lâ mưåt àiïìu vui cho vùn
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 25
hổc Lc êëy, hóåc cố ai viïët vùn bđ hiïím cng khưng
sao, ai cố chun nối chuån ma q cng chùèng hïì gò,
ai cố viïët lûúâi thò àậ cố rêët nhiïìu ngûúâi khấc siïng nùng

viïët gim cho hổ. Chûá bêy giúâ nhâ nghêo, cúm thiïëu, thò
àiïìu cưët ly hún hïët lâ phẫi tòm ra nhûäng mốn ùn chù’c
thêåt, têím bưí lânh mẩnh àïí lốt lông.
*
* *
Cêu chuån àïën àêy, tưi xin tốm tù’t lẩi cng anh em
bùçng mưåt tònh cẫnh. Nây mưåt àûáa bế Viïåt Nam lổt lông
ra àúâi. Tiïëng mể nố ru bao bổc lêëy nố, mún trúán vët ve.
Dêìn dêìn àûáa bế nghe lổt tai, rưìi ngây ngây àûúåc ùém
bưìng trong nhûäng cêu ru Nam Viïåt. Têm linh nố tûå
nhiïn nhìn thêëm tiïëng mể àễ; nghe lúâi ru, nố hïët khốc,
nố móm cûúâi. Nố nùçm trong nưi, mâ cng lâ nùçm trong
lông mể, mâ cng lâ nùçm trong tiïëng nûúác nhâ:
Nùçm trong tiïëng nối u thûúng,
Nùçm trong tiïëng Viïåt, vêën vûúng mưåt àúâi.
Sú sinh lông mể àûa nưi;
Hưìn thiïng àêët nûúác cng ngưìi bïn con
(1)
Mêëy cêu thú êëy ca mưåt thi sơ bẩn tưi, thêåt àậ tẫ cấi
cẫnh u thûúng chùèng nhûäng ca lông mể mâ côn ca
lông àêët nûúác. Hưìn thiïng àêët nûúác cng ngưìi bïn con
Àûáa trễ lúán lïn, ùn nối bùçng tiïëng ca mể. Tiïëng ca
mể àậ nhû thânh mấu huët chẩy trong cú thïí nố, ni
lêëy tinh thêìn nố. Nhûng nố bưỵng àïën tíi mûúâi sấu. Lc
êëy cú thïí ngûúâi con trai chuín vïì tònh ấi, mâ tinh thêìn
ngûúâi thiïëu niïn cng àôi hỗi, sẩo sc mn nưỵi niïìm.
26 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
(1) Thú ca Huy Cêån.
Tinh thêìn àôi nhûäng àưì ùn têím bưí cho. Ngûúâi thiïëu niïn
khao khất àûúåc biïët, àûúåc hiïíu; nhûäng nưỵi u thûúng

mú ûúác, nhûäng cún l tûúãng àïën trong trđ, nhûäng cấi say
àù’m cng nhû nhûäng nưỵi lo lûúâng; bao nhiïu tinh thêìn
vâ tònh cẫm, hổ àïìu cêìn cố ai nối ra trûúác cho, àïí gip
hổ bưåc lưå cấi bẫn ngậ ca hổ. Ngûúâi thiïëu niïn êëy ài tòm.
Hổ tòm trong qëc vùn. Nhûng hổ tòm khưng thêëy, hay
thêëy rêët đt ỗi. Cưë nhiïn lâ ngûúâi thiïëu niïn êëy phẫi tòm
úã trong nhûäng vùn hổc tiïn tiïën ca nûúác ngoâi. Thïë lâ,
úã giai àoẩn êëy, tiïëng Viïåt Nam bưỵng dûng nhû mưåt ngûúâi
mể khưng à sûäa àïí mâ ni con. Thêåt lâ àúán àau, thêåt
lâ ti hưí cho lông mể!
Ngûúâi ngûúâi chng ta, ai nêëy cng àïìu lo lâm ra tiïìn
ra bẩc àïí àïí ca cho con; ùn têëm nhõn dùåt cng vui lông,
àïí cố thïí sau nây chia cho con mưåt đt rång nûúng hay
vâi cấi nhâ gẩch. Nhûng chng ta khưng biïët rùçng ngûúâi
thiïëu niïn àïën tíi núã nang bẫn ngậ, hổ cêìn sấch vúã, cêìn
l tûúãng, cêìn vùn hổc hún lâ cêìn rång vûúân. Chng ta
lâm giêìu àïí ca cho con, mâ khưng ai lo lâm viïåc tû
tûúãng, viïåc vùn hổc àïí sau nây àïí lẩi cho chng cấi gia
sẫn tinh thêìn, thò cho chng ta vêỵn cûá côn àối!
Vêåy thò chng ta cố thêëy bưín phêån ca mònh khưng?
Bưín phêån êëy lâ: phẫi hổc qëc ngûä, àïí mâ viïët qëc ngûä,
phẫi lâm ra sấch hay bùçng qëc ngûä, àïí cho cấc em ca
ta lúán lïn, chng nố àûúåc hûúãng “cêy nhâ lấ vûúân”. Àïí
cho con chấu chng ta khỗi phẫi cêìn mưåt ngûúâi - v tinh
thêìn nûäa.
Hëng chi, cố phẫi ai nêëy àïìu àûúåc hổc tiïëng cấc nûúác
ngoâi àêu. Hâng triïåu dên ta, d trong vâi trùm nùm
nûäa, cng chó biïët cố cấi gò lâ nưm na, lâ qëc ngûä. Mâ
THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 27
cng chó cố qëc ngûä múái ni àûúåc têm thêìn ta mưåt

cấch thêëm thđa àïën trong tûâng giổt mấu, trong mưỵi tïë
bâo ca ta.
Chng ta phẫi lâm sao cho em t chng ta, con chấu
chng ta, àưìng bâo thiïëu hổc ca chng ta, khi múã mưåt
têåp vùn húåp tuín ca ta, cng nhû khi ta múã mưåt têåp
vùn tuín ca cấc nûúác tiïn tiïën, sệ àûúåc thêëy mưåt sûå
sưëng dẩt dâo nghòn vẩn trẩng. Cho têët cẫ nhûäng ngûúâi êëy
cng thêëy tẫ ra trong têåp vùn tuín tiïëng Viïåt cấi cẫnh
ngûúâi ài cây hay ngûúâi àưët ci, cấi cẫnh con gâ con võt úã
trong sên, cấi têm l con chố con mêo úã trong nhâ; thêëy
nưỵi tûác tưëi ca mưåt con chưìn bõ mù’c bêỵy, nghe bònh minh
gêìn àïën, quẫ quët nhe rùng cù’n àûát hùèn cấi chên bõ
rùng cûa chp lêëy, rưìi chó côn ba chên, nố khêëp khïính
chẩy nhanh ài tòm rûâng rêåm, àïí cûáu lêëy, cûáu àïí cấi tûå do.
Àẩi khấi àïën nhûäng loâi vêåt mâ ngûúâi ta côn tẫ sûå
sưëng tinh vi àïën nhû thïë, hëng chi úã con ngûúâi, hổ tẫ
ra àùçm thù’m, sêu sù’c biïët bao nhiïu. Thïë mâ bêy giúâ
ta khưng viïët vùn Viïåt Nam, thò bao giúâ con chấu ta múái
àûúåc mưåt têåp vùn tuín hay mâ hổc? Chng nố mâ
khưng cố vùn Viïåt Nam ni nêëng, thò cng nhû chng
ta hiïån nay, chng nố sệ ài thêët thïíu lang thang, súâ
soẩng àïí tòm ra mưåt linh hưìn. Ta sệ thêëy con chấu ta rẫi
rấc trïn cấc con àûúâng, xin xỗ úã vùn hổc ngoâi nhûäng
thûác cêìn thiïët.
Mâ àậ gổi lâ ài xin, hay ài vay, thò sao cho àêìy à,
cho thêëm thđa têån cng àûúåc. Vûúân xa cố àểp bao nhiïu,
mâ vâo àố ta cng cố mưåt cẫm giấc lẩc vûúân. Cấi cẫm
giấc xem nhúâ êëy, mưåt bẩn tên hổc cố tẫ ra trong mưåt bâi
thú. ÊËy lâ bâi “LẨC VÛÚÂN”:
28 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

Tûâ thã nhỗ theo àôi Êu hổc,
Vûúân phûúng xa àậ nhổc cưng tòm.
Bûúác vâo: hoa, giố, lấ, chim,
Cng vui, cng àểp, ïm àïìm, du dûúng.
Sao ta vêỵn mưåt thûúng hai nhúá
Trong cẫnh ngûúâi rûåc rúä biïët bao?
Têm hưìn nhưí rïỵ, lao àao,
Trú vú ta àûáng, nghển ngâo lông qụ.
Àang bêng khng, ï chïì, mïåt mỗi,
Bưỵng thiïët tha tiïëng gổi trong khưng:
- “Vïì àêy con! Giố lẩnh lng!
Sûúng chiïìu xëng nùång, mể mong, con vïì!”
Giêåt mònh thốt, giêëc mï vûâa tónh,
Nhòn chung quanh vûúân cẫnh huy hoâng,
Quët lông ta dûát tú vûúng,
Àïí theo tiïëng gổi mể àûúng àúåi chúâ.
Nay trúã lẩi vûúân thú àêët nûúác,
Giûäa mn hoa, sëi nûúác trâo tn;
Say sûa hưìn tù’m ngun ngìn,
Mang vïì àưi cht hûúng vûúân trúâi xa
(1)
*
* *
Kïët thc cêu chuån hưm nay, tưi xin nối gù’ng vâi
cêu nûäa, vâ nhù’c lẩi rùçng: Cưng viïåc phiïn dõch, nghiïn
cûáu, hay sấng tấc, cố lệ anh em chúâ àïën lc àưỵ tưët nghiïåp
ra trûúâng Àẩi hổc, anh em múái cố thïí dânh cht thò giúâ
ra mâ lâm lng. Nhûng cng khưng phẫi àúåi vâi ba hay
nùm sấu nùm nûäa mâ anh em múái lâm viïåc àûúåc cho
qëc vùn. Anh em cố thïí lâm ngay chiïìu nay hay sấng

THANH NIÏN VÚÁI QËC VÙN 29
(1) Thú ca Xn Viïåt.