THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÁC TRÒ CHƠI TRỰC TUYẾN TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH VẬT VÀ MÔI TRƯỜNG – SINH HỌC 9

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

LÊ THỊ HÀ TRANG

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÁC TRÒ CHƠI TRỰC TUYẾN
TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH VẬT VÀ MÔI TRƯỜNG –
SINH HỌC 9

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC


HÀ NỘI, NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

LÊ THỊ HÀ TRANG

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÁC TRÒ CHƠI TRỰC TUYẾN
TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH VẬT VÀ MƠI TRƯỜNG –
SINH HỌC 9

Chun ngành:

Lí luận và Phương pháp dạy học Sinh học

Mã số:

8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phan Thị Thanh Hội


HÀ NỘI, NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu khoa học của tơi. Tất cả các
số liệu được thống kê, trích dẫn đưa vào luận văn đều có tên nguồn cụ thể. Kết quả
nghiên cứu của đề tài hoàn toàn trung thực và chưa có bất kì một ai cơng bố trong
cơng trình nghiên cứu khoa học nào khác.
Hà Nội, ngày 20 tháng 10 năm
2021
Tác giả

Lê Thị Hà Trang


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa Sinh học trường ĐHSP Hà
Nội, đặc biệt là PGS.TS Phan Thị Thanh Hội đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình
giúp đỡ tơi trong q trình thực hiện đề tài này. Tôi cũng xin phép được bày tỏ lịng
biết ơn sâu sắc của mình đến các thầy, cơ trong Khoa Sinh học, bộ mơn Lí luận &
PPDH bộ mơn Sinh học, Phịng sau Đại học và Ban giám hiệu Trường Đại học Sư
phạm Hà Nội đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian tôi học tập
và làm việc tại trường.
Xin cảm ơn Ban giám hiệu Trường Song Ngữ Quốc Tế Horizon và quý thầy cô
trong Trường đã luôn hỗ trợ và tạo điều kiện tốt nhất cho tơi để hồn thành q
trình thực nghiệm của luận văn.

Tôi cũng xin phép được bày tỏ tấm lịng biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè và
người thân của tôi đã luôn theo sát, động viên tơi để tơi hồn thành tốt luận văn
này.
Tơi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng năm
Tác giả

Lê Thị Hà Trang


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU......................................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài.......................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................2
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................2
4. Giả thuyết khoa học.................................................................................................2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu...............................................................................................3
6. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................3
7. Những đóng góp mới của đề tài..............................................................................5
8. Cấu trúc luận văn................................................................................................5
PHẦN 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..........................................................................6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI.......................6
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ TRÒ CHƠI TRONG DẠY HỌC...............6
1.1.1. Trên thế giới.......................................................................................................6
1.1.2. Ở Việt Nam.........................................................................................................8
1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN.................................................................................................9
1.2.1 Trò chơi trực tuyến.............................................................................................9
1.2.2. Năng lực nhận thức khoa học tự nhiên..........................................................17
1.2.3. Vai trò của trò chơi trực tuyến trong việc phát triển NL nhận thức khoa

học tự nhiên................................................................................................................19
1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN......................................................................................20
1.3.1. Mục đích, nội dung và đối tượng khảo sát.....................................................20


1.3.2. Thực trạng dạy học có sử dụng trị chơi trực tuyến để tổ chức dạy học
Sinh học 9...................................................................................................................22
Tiểu kết chương 1......................................................................................................28
CHƯƠNG 2:THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÁC TRÒ CHƠI TRỰC TUYẾN
TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH VẬT VÀ MÔI TRƯỜNG – SINH HỌC 9..29
2.1. PHÂN TÍCH MỤC TIÊU, CẤU TRÚC NỘI DUNG PHẦN SINH VẬT VÀ
MÔI TRƯỜNG – SINH HỌC 9...........................................................................29
2.1.1. Mục tiêu phần Sinh vật và môi trường......................................................29
2.1.2. Cấu trúc nội dung phần Sinh vật và môi trường......................................31
2.2. THIẾT KẾ CÁC TRÒ CHƠI TRỰC TUYẾN TRONG PHẦN SINH VẬT
VÀ MÔI TRƯỜNG – SINH HỌC 9.........................................................................32
2.2.1. Nguyên tắc thiết kế trị chơi trực tuyến trong dạy học.......................................32
2.2.2. Quy trình thiết kế trị chơi trong dạy học...........................................................33
2.2.3. Ví dụ minh họa thiết kế trò chơi trực tuyến trong dạy học phần Sinh vật và
môi trường – Sinh học 9..............................................................................................35
2.3. SỬ DỤNG TRÒ CHƠI TRỰC TUYẾN TRONG DẠY HỌC PHẦN SINH
VẬT VÀ MÔI TRƯỜNG – SINH HỌC 9 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
NHẬN THỨC KHTN CHO HỌC SINH.................................................................39
2.3.1. Chuẩn bị............................................................................................................. 40
2.3.2. Quy trình tổ chức hoạt động học thơng qua sử dụng trò chơi trực tuyến...........40
2.3.3. Một số kế hoạch dạy học sử dụng trò chơi trực tuyến........................................41
2.4. THIẾT KẾ BỘ TIÊU CHÍ VÀ CƠNG CỤ ĐÁNH GIÁ NL NHẬN THỨC
KHTN TRONG PHẦN SINH VẬT VÀ MÔI TRƯỜNG – SINH HỌC 9.........41
Kết luận chương 2......................................................................................................42
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.............................................................43

3.1.

MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM........................................................................43

3.2. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM.........................................................................43
3.3.
3.3.1.

CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM................................................43
Chuẩn bị thực nghiệm..................................................................................43


3.3.2.

Tiến hành thực nghiệm................................................................................45

3.3.3.

Kiểm tra, xử lí kết quả thực nghiệm...........................................................45

Kết luận chương 3......................................................................................................49
PHẦN 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................50
1. Kết luận..................................................................................................................50
2. Kiến nghị................................................................................................................51
TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................52
PHỤ LỤC................................................................................................................... 55


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Kết quả khảo sát mức độ rèn luyện NL cho HS trong dạy học Sinh học. 22

Bảng 1.2. Kết quả khả sát về nhận thức của GV về tính khả thi của việc sử dụng
trịchơi trực tuyến vào trong dạy học Sinh học cấp THCS......................................23
Bảng 1.3. Kết quả khảo sát về thực trạng GV tổ chức các hoạt động học tập..........24
Bảng 2.1: Tổng hợp điểm qua 3 lần kiểm tra của HS lớp TN..................................24
Bảng 3.1: Phân phối tần suất điểm các lần kiểm tra lớp TN....................................46
Bảng 3.2: Tổng hợp điểm qua 3 lần kiểm tra của HS lớp TN..................................46
Bảng 3.3: Phân phối tần suất điểm các lần kiểm tra lớp TN....................................46
Bảng 3.4: Kết quả đánh giá NL NT KHTN của HS.................................................47

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH
Hình 1.1: Trị chơi Kahoot..............................................................................13
Hình 1.2: Trị chơi Quizizz.............................................................................14
Hình 1.3: Trị chơi nearpod.............................................................................14
Hình 1.4: Role of games in education (Boyle, 2011) .....................................15
Hình 1.5. Biểu hiện cụ thể của các mức độ trong NL NTKHTN....................19
Hình 1.6: Biểu đồ thể hiện khó khăn của GV khi thiết kế và sử dụng trò chơi trực
tuyến trong dạy học........................................................................................25
Hình 2.1. Quy trình thiết kế TCKT dùng trong dạy học ................................33
Hình 2.2: Mã code trong trị chơi Quizizz......................................................40
Hình 3.1: Biểu đồ kết quả đánh giá định lượng các tiêu chí đánh giá NL NT KHTN
của HS qua 3 bài kiểm tra ..............................................................................47


DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT

STT
1
2
3
4

5
6
7
8
9
10

Chữ viết tắt
CNTT
DH
ĐHSP
GV
HS
NXB
NL
KHTN
THCS
NL NT KHTN

Chữ viết đủ
Công nghệ thông tin
Dạy học
Đại học sư phạm
Giáo viên
Học sinh
Nhà xuất bản
Năng lực
Khoa học tự nhiên
Trung học cơ sở
Năng lực nhận thức khoa học tự

nhiên


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Dạy học đóng vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị hành trang cho người
học những phương pháp tốt để tiếp nhận tri thức. Hiện nay sự phát triển của nền
kinh tế - xã hội được quy định bởi con người có trình độ văn hoá, hiểu biết sâu rộng
và năng lực hành động càng ngày càng cao, nó địi hỏi nhà trường phải đào tạo ra
được cho xã hội những con người thông minh có thái độ tích cực, năng lực sáng tạo
nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội. Vì vậy đổi mới PPDH là nhân tố
cơ bản quyết định đến sự phát triển bền vững, lâu dài của quốc gia, và PPDH trong
nền giáo dục của nước ta cần hướng tới phát triển các năng lực cho người học.
Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Hội nghị Ban Chấp hành TW 8
(khố XI) về đổi mới căn bản, tồn diện GD - ĐT, đáp ứng u cầu cơng nghiệp
hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, được coi là thời cơ lớn, bước ngoặt quan
trọng, mở ra một thời kì mới cho sự phát triển của nền giáo dục Việt Nam [1]. Nghị
quyết khẳng định: “Người học là chủ thể trung tâm của quá trình giáo dục”, vì vậy
cần phải: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại;
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người
học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc”. Tập trung dạy
cách học, suy nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự tìm hiểu và đổi
mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực.
Một trong những biện pháp nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học
sinh (HS), nhằm phát triển năng lực là xây dựng và sử dụng các trò chơi trực
tuyến hấp dẫn và bổ ích. Trong dạy học ở phổ thông, nếu xây dựng được các trò
chơi trực tuyến phù hợp sẽ tạo cho HS hứng thú học tập. Qua tham gia các trò
chơi trực tuyến, HS được cung cấp thêm kiến thức, rèn luyện kĩ năng một cách
chủ động và tích cực. Học thơng qua “chơi” sẽ tạo cho HS tâm lí “được” học, nhờ
đó mà chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học sẽ được nâng cao. Sử dụng trị

chơi trực tuyến cịn có ích lợi trong việc nâng cao tính hợp tác cho HS.

1


Hiện nay, việc thiết kế và tổ chức trò chơi trực tuyến đã được quan tâm ở
nhiều trường học, nhằm mục đích nâng cao tương tác và hứng thú với học sinh.
Đặc biệt, trong thời gian học trực tuyến kéo dài, việc sử dựng các trò chơi trực
tuyến mang lại hiệu quả cao cho quá trình dạy và học. Nhiều trường học cịn có
các buổi tập huấn giới thiệu các ứng dụng như Kahoot, Quizizz, Blooket,
Nearpod, … giúp quá trình học trở nên dễ dàng hơn.
Trong chương trình Sinh học 9, phần Sinh vật và Mơi trường có nhiều kiến
thức gần gũi với HS về mối quan hệ giữa các lồi sinh vật, giữa sinh vật và mơi
trường, tác động của con người đối với môi trường, giáo dục cho HS có ý thức bảo
vệ thiên nhiên, nâng cao nhận thức bảo vệ và giữ gìn mơi trường. Nội dung kiến
thức gần gũi, có thể thiết kế được thành nhiều dạng bài tập trắc nghiệm có hình ảnh
minh họa. Thiết kế trò chơi theo hướng này sẽ giúp các em dễ hình dung và tương
tác cao hơn.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tơi lựa chọn và nghiên cứu đề tài
“Thiết kế và sử dụng các trò chơi trực tuyến trong dạy học phần Sinh vật và môi
trường – Sinh học 9”
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu thiết kế và sử dụng các trò chơi trực tuyến trong dạy học phần
Sinh vật và môi trường – Sinh học 9 nhằm tích cực hóa hoạt động học tập, đồng
thời phát triển năng lực nhận thức khoa học tự nhiên cho học sinh, qua đó góp
phần nâng cao chất lượng dạy học môn học ở trường THCS.
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy và học môn Sinh học 9.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quy trình thiết kế và sử dụng các trị chơi trực
tuyến trong dạy học mơn Sinh học.

3.3. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu về xây dựng và sử
dụng các trò chơi trực tuyến trong dạy học phần Sinh vật và môi trường.
4. Giả thuyết khoa học

2


Nếu thiết kế và sử dụng được các trò chơi trực tuyến trong dạy học phần
sinh vật và môi trường – Sinh học 9 thì sẽ tạo được hứng thú học tập, phát huy
tính tích cực của HS, đồng thời góp phần phát triển năng lực nhận thức khoa học
tự nhiên cho học sinh, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn học.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu lí thuyết về ứng dụng CNTT, các trị chơi trực tuyến trong
dạy học; NL nhận thức khoa học tự nhiên.
5.2. Điều tra thực trạng thiết kế và sử dụng các trò chơi trực tuyến để tổ
chức dạy học Sinh học ở trường THCS.
5.3. Đề xuất quy trình thiết kế và sử dụng các trò chơi trực tuyến và vận
dụng trong dạy học phần sinh vật và môi trường – Sinh học 9 nhằm phát triển NL
nhận thức khoa học tự nhiên cho HS.
5.4. Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Tìm hiểu các tài liệu có liên quan đến đề tài để làm cơ sở lý luận và thực tiễn:
- Các văn bản pháp luật: Văn kiện của Đảng, Nhà nước có liên quan về đổi
mới PPDH.
- Các tài liệu để xây dựng cơ sở lý luận gồm: tài liệu hướng dẫn dạy học và
tổ chức hoạt động học tập theo hướng tích cực, các tài liệu về tư liệu và vai trò của
tư liệu trong dạy học, các cơng trình khoa học có liên quan,…
- Các tài liệu để xây dựng về cơ sở thực tiễn gồm:
+ Nghiên cứu cấu trúc chương trình Sinh học 9, xác định mục tiêu, nội dung

của từng bài để định hướng cho việc tổ chức dạy học phù hợp với nội dung bài đó.
+ Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến nội dung kiến thức phần Sinh vật
và môi trường Sinh học 9 (sách giáo khoa, báo, tạp chí, tập san,…), cập nhật các
kiến thức có liên quan nội dung chương trình Sinh học 9 qua Internet.
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Để đánh giá thực trạng những vấn đề liên quan đến nội dung đề tài, tôi đã
3


thiết kế phiếu khảo sát online bằng google form cho GV.
Tôi tiến hành khảo sát 35 GV dạy Sinh học bao gồm các trường THCS,
THPT ở các tỉnh Hà Nội, Nam Định, Thái Bình, Bắc Ninh, Hà Nam, Hải Dương,
Ninh Bình và Hải Phịng. Thời gian khảo sát bắt đầu từ tháng 12/2020 tới tháng
6/2021. Tổng số phiếu thu về là 35 phiếu (Kết quả được trình bày tại mục 1.3).
6.3. Phương pháp tham vấn chuyên gia
Các chuyên gia là các nhà giao dục tìm hiểu, nghiên cứu về lý luận và phương
pháp dạy; những GV có kinh nghiệm phong phú trong quá trình giảng dạy Sinh học.
Những nội dung cần tham khảo ý kiến là:
- Mục tiêu phần Sinh vật và môi trường – Sinh học 9.
- Nội dung cốt lõi của phần Sinh vật và môi trường – Sinh học 9.
- Quy trình thiết kế trị các chơi trực tuyến.
- Quy trình tổ chức hoạt động học phần Sinh vật mà môi trường Sinh học 9
thông qua việc sử dụng trị chơi trực tuyến.
- Tiêu chí đánh giá NL NT KHTN.
Quá trình thu thập ý kiến của các chuyên gia được thực hiện bằng phương
pháp phỏng vấn trực tiếp.
6.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Để kiểm tra giả thuyết đã đặt ra của đề tài, chúng tôi tiến hành thực nghiệm
một số tiết học ở trường THCS.
Công cụ sử dụng: Sử dụng các tư liệu dạy học đã sưu tầm, thiết kế và sử dụng

giáo án với trò chơi trực tuyến đã xây dựng.
Phương pháp thực nghiệm:
- Chọn trường, lớp thực nghiệm
- Trường tham gia TN: Trường Song Ngữ Quốc Tế Horizon, Hà Nội, lớp 9.
- Số HS tham gia thực nghiệm: 21 học sinh.
Thời gian thực nghiệm: Tháng 3 và tháng 4, năm học 2020 – 2021.
Nội dung thực nghiệm: Thực nghiệm được tiến hành trên 3 bài (Bài 50, 53 và
58) - phần Sinh vật và môi trường – Sinh học 9
4


Quy trình thực nghiệm: Tiến hành qua 3 giai đoạn như sau:
Giai đoạn 1: Lên kế hoạch và chuẩn bị thực nghiệm
- Xác định quy trình thiết kế và tổ chức trò chơi trực tuyến.
- Soạn giáo án, chuẩn bị những tư liệu cần thiết.
Giai đoạn 2: Triển khai thực hiện giảng dạy
- Tiến hành dạy thực nghiệm.
Giai đoạn 3: Đánh giá và kết thúc
- Kết thúc mỗi bài dạy thực nghiệm, chúng tơi thu lại kết quả, phân tích và
kiểm tra đánh giá hiệu quả của quá trình sử dụng các trò chơi trực tuyến.
6.5. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học
Xử lý số liệu thu thập được trong điều tra bằng phần mềm Microsoft Excel.
Thống kê kết quả các bài kiểm tra của lớp TN; vẽ biểu đồ bằng phần mềm
Microsoft Excel.
7. Những đóng góp mới của đề tài
- Đề xuất được quy trình thiết kế và sử dụng các trò chơi trực tuyến trong
dạy học nhằm phát triển NL nhận thức khoa học tự nhiên cho HS.
- Thiết kế một số trò chơi trực tuyến trong dạy học phần sinh vật và môi
trường – Sinh học 9.
- Đề xuất được các tiêu chí và công cụ đánh giá NL nhận thức khoa học tự

nhiên trong việc sử dụng các trò chơi trực tuyến để tổ chức dạy học.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn gồm 3
chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2. Thiết kế và sử dụng các trò chơi trực tuyến trong dạy học phần sinh
vật và môi trường – Sinh học 9
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm

5


PHẦN 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ TRÒ CHƠI TRONG DẠY HỌC
1.1.1. Trên thế giới
Nhiều loại trò chơi được sử dụng như các hoạt động học tập trong quá trình
dạy học, được các nhà giáo dục xây dựng được gọi là trò chơi dạy học. Tiêu biểu
cho khuynh hướng sử dụng trò chơi dạy học làm phương tiện phát triển toàn diện
cho trẻ là nhà khoa học nổi tiếng người Tiệp Khắc I.A.Komenxki (1592-1670).
Theo ông, trị chơi là hình thức hoạt động cần thiết, phù hợp với bản chất và xu
hướng phát triển của trẻ. Trò chơi sử dụng trong dạy học là một dạng hoạt động trí
tuệ nghiêm túc, là một hình thức giúp mọi khả năng của trẻ em được phát triển,
mở rộng phong phú thêm vốn hiểu biết. Với quan điểm trò chơi là sự vui thích của
tuổi thơ, là hình thức phát triển toàn diện cho trẻ, I.A.Komenxki đã khuyên người
lớn cần tìm hiểu trị chơi dạy học cho trẻ và cần hướng dẫn cách chơi cho trẻ em.
Theo I.B.Bazedov, trò chơi là phương tiện dạy học. Nếutrong các giờ học,
giáo viên sử dụng các phương pháp, hình thức chơi hoặc tiến hành tiết học dưới
hình thức tổ chức trị chơi thì sẽ đáp ứng được nhu cầu và phù hợp với đặc điểm
của mỗi HS, từ đó hiệu quả tiết học sẽ cao hơn. Hệ thống trò chơi học tập được

ơng đưa ra dùng lời như: trị chơi gọi tên, trò chơi giúp phát triển kĩ năng khái quát
tên gọi của cá thể, trị chơi đốn từ trái nghĩa, điền những từ còn thiếu... Theo
I.B.Bazedov, những trò chơi này mang lại cho người học niềm vui và có khả năng
phát triển năng lực trí tuệ cho trẻ. [8]
Từ những năm 40 của thế kỷ XIX, có một số nhà khoa học giáo dục Nga
như: OP.Seina, P.A.Bexonova, V.I.Đalia, E.A.Pokrovxki... đã nêu cao vai trị giáo
dục, đặc biệt là tính hấp dẫn của trò chơi dân gian Nga đối với trẻ mầm non.
E.A.Pokrovxki trong lời đề tựa cho tuyển tập “Trò chơi của trẻ em Nga” đã chỉ ra
nguồn gốc, vai trò đặc biệt và tính thu hút lạ thường của trị chơi dân gian Nga.

6


Ngồi ra, sự hào hứng, tích cưc cũng được các nhà khoa học như
A.M.Machiuskin (Liênxô); B.P.Exipov; Xavie; OKon (Ba lan), Skinner, Bruner
(Mỹ), r, Roegiers (Pháp),... nghiên cứu theo các khía cạnh khác nhau.
Thứ nhất, nghiên cứu, tìm hiểu và cân nhắc tính tích cực nhận thức của
người học trong mối quan hệ giữa nhận thức và tình cảm, ý chí (A.I.Serbacov,
R.A.Nhidamov, I.F.Kharlamov, V.Okon...) hướng nghiên cứu này đã hỗ trợ rất
nhiều cho các nhà khoa học trong việc tìm kiếm những con đường và điều kiện
cần thiết nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của người học [14]. Thứ hai, tìm
hiểu về bản chất và cấu trúc của sự tích cực trong nhận thức của người lớn và trẻ
em, đặc biệt lưu ý tới vai trị chủ động, tích cực của chủ thể trong quá trình nhận
thức (B.P.Êxipop, Xavier Roegie, LP.Anstovars, JM. Denomme, Madedine Roy...).
Những tác giả này xem xét tính tích cực nhận thức là thái độ của chủ thể nhận
thức với đối tượng nhận thức thông qua việc huy động các chức năng tâm lí ở mức
độ cao nhằm giải quyết những vấn đề nhận thức. Trong nghiên cứu của mình: Sư
phạm tương tác một tiếp cận khoa học thần kinh về học và dạy, Roy M, Denomme
J.M đã khẳng định cấu trúc não người liên quan đến hứng thú học tập của học
sinh. Khi có hứng thú học tập, việc học của học sinh trở nên dễ dàng và thú vị hơn

dẫn đến đạt kết quả tốt hơn trong học tập. [18]
Houghton và cộng sự đã thảo luận về trò chơi giáo dục như việc sử dụng các
trò chơi để hỗ trợ việc dạy và học [27]. Trị chơi có thể được sử dụng như một
cơng cụ hỗ trợ để bổ sung cho các phương pháp giảng dạy truyền thống nhằm cải
thiện chất lượng học tập của người học đồng thời cải thiện các kỹ năng khác như
tuân theo quy tắc, thích ứng, giải quyết vấn đề, tương tác, kỹ năng tư duy phản
biện, sáng tạo, và làm việc theo nhóm. Việc học khơng chỉ có nghĩa là học thuộc
lòng mà học sinh học và tiếp thu tri thức qua các hình thức sáng tạo khác. Giáo
viên có thể tận dụng năng lượng và tư duy đổi mới được cung cấp bằng cách sử
dụng công nghệ trong học tập để cải thiện kết quả học tập của học sinh.
Ngồi ra, theo Michel, các trị chơi kết hợp nội dung chương trình giảng dạy
hoặc tài liệu giáo dục khác được gọi là trò chơi giáo dục. [28]
7


Hiện nay, với sự phát triển của khoa học công nghệ, với sự hiện đại, đa dạng
của phương tiện dạy học, trò chơi trong trường học ngày càng được đầu tư nghiên
cứu và ứng dụng nhiều hơn, hiệu quả hơn. Có thể thấy, trên thế giới, việc nghiên
cứu, thiết kế và tổ chức trị chơi nói chung và trong trường học nói riêng đã có từ
rất sớm và ngày càng được chú ý. Với sự phát triển của mạng máy tính, trị chơi sẽ
được chú trọng kết hợp với cơng nghệ để tạo hứng thú học tập, giúp quá trình học
đơn giản và dễ dàng hơn.
1.1.2. Ở Việt Nam
Ở nước ta, trị chơi cũng là một hoạt động khơng thể thiếu trong trường học.
Rất nhiều nhà giáo dục đã nghiên cứu quy trình thiết kế và sử dụng trị chơi dạy
học dưới các góc độ và ở các mơn học khác nhau. Một số tác giả như Vũ Minh
Hồng, Phan Huỳnh Hoa , Lê Bích Ngọc, Trương Kim Oanh, Phan Kim Liên,... đã
nghiên cứu, tìm hiểu, và biên soạn một số trò chơi và trò chơi học tập,... [15]
Những hệ thống trò chơi, trò chơi học tập được các tác giả đề cập và đưa ra chủ
yếu nhằm củng cố các nội dung kiến thức, phục vụ một số môn học như: Làm

quen với mơi trường xung quanh, hình thành biểu tượng toán sơ đẳng,... ghi nhớ,
rèn các giác quan chú ý, phát triển tư duy và ngôn ngữ cho trẻ.
Từ những năm 80 của thế kỷ trước, một số sách, tài liệu trong giáo dục đã
đề cập tới trò chơi trong trường học, trò chơi và cách tổ chức chơi. Trong đó có thể
kể đến các sách xuất bản từ năm 1980 đến nay như: “Trò chơi học tập” của Vũ
Minh Hồng [10]; “Hướng dẫn tổ chức hoạt động vui chơi” của Nguyễn Thị Ngọc
Trúc [21]; “50 trò chơi vui- khỏe thông minh” của Đặng Tiến Huy [11]; ...
Trong tác phẩm “Trò chơi trẻ em”, tác giả Nguyễn Ánh Tuyết đã đề cập đến
trị chơi trí tuệ, và giới thiệu một số trị chơi trí tuệ ứng dụng để tổ chức cho trẻ
em. Loại trị chơi này có tác dụng thúc đẩy hoạt động trí tuệ của trẻ [22].
Trong tài liệu “Hướng dẫn tổ chức học tập vui chơi”, Nguyễn Thị Ngọc
Trúc đã đề cập đến các loại trò chơi, mức độ các mối quan hệ trong trò chơi. Các
mối quan hệ đó là khơng có tổ chức, chơi một mình, chơi cạnh tranh nhau, chơi
với nhau trong một thời gian ngắn, chơi với nhau lâu trên cơ sở hứng thú, vui vẻ
8


với nội dung chơi. Tác giả đã khẳng định kết quả của hai mức độ cuối phụ thuộc
vào kĩ năng hướng dẫn người học chơi của mỗi giáo viên (GV) [21].
Cũng đề cập tới trò chơi, bài báo “Phương pháp sử dụng trò chơi trong dạy
học” của tác giả Nguyễn Thị Bích Hồng [9] và đề tài “Xây dựng và sử dụng trị
chơi dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của sinh viên sư phạm trong
dạy học môn Giáo dục học ở trường Đại học Đồng Tháp” của Nguyễn Kim
Chuyên [5] đã bàn sâu về việc xây dựng trò chơi, cách thức tổ chức chơi sao cho
đạt hiệu quả giáo dục.
Với sự tiến bộ của công nghệ thơng tin, các trị chơi trực tuyến trên máy tính
ngày càng phát triển do sự hấp dẫn, tiện lợi của nó. Trị chơi trực tuyến là một hình
thức chơi tương tác qua hệ thống thiết bị điện tử và mạng internet, khơng chỉ tạo
hứng thú học tập mà cịn đóng vai trị dạy học, góp phần nâng cao chất lượng dạy
học. Trị chơi có thể tăng cảm xúc tích cực và sự kết nối giữa con người, mang tính

thách thức cao, yêu cầu người chơi cần sự tập trung cao độ, qua đó vượt qua các
thử thách để đạt được mục tiêu học tập.
Qua khảo sát tình hình nghiên cứu về xây dựng và sử dụng trò chơi trực
tuyến trong dạy học Sinh học cấp THCS, có thể thấy việc nghiên cứu tổ chức trò
chơi cho HS được quan tâm nhưng chưa nhiều, các trò chơi trực tuyến sử dụng
trong q trình dạy học mơn Sinh học chủ yếu mang tính chất tự phát, chỉ được áp
dụng ở một số trường có đủ cơ sở vật chất, và cũng chưa xây dựng được một hệ
thống lí luận về thiết kế và sử dụng trị chơi trong dạy học. Đó cũng chính là những
lí do để tác giả lựa chọn chủ đề nghiên cứu về việc tổ chức trò chơi trực tuyến
trong dạy học, mà cụ thể là trò chơi trực tuyến trong dạy học mơn Sinh học ở
THCS. Mục đích của việc nghiên cứu này là nhằm tích cực hóa học tập của HS, tạo
hứng thú học tập, phát huy tính sáng tạo và phát triển tư duy HS góp phần vào việc
nâng cao chất lượng dạy và học đối với chương trình dạy học nói chung và mơn
Sinh học nói riêng.
1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.2.1 Trị chơi trực tuyến
9


1.2.1.1 Chơi và hoạt động chơi
Chơi là một trong những hoạt động thường ngày của con người, xuất hiện
trong đời sống chúng ta ở mọi lứa tuổi. Về mặt hình thức, hoạt động chơi sẽ thay
đổi khi một người lớn lên già đi. Khi chơi trò chơi, cả người lớn và trẻ em đều hào
hứng, vui thích, thoải mái. Ở người lớn, hoạt động chơi có vai trị nhất định trong
cuộc sống của họ.
Thuật ngữ “chơi” được biết đến với nhiều định nghĩa khác nhau, có thể kể
đến một vài định nghĩa về “chơi” như:
Theo từ điển tiếng Việt: “Trò chơi là hoạt động bày ra để vui chơi, giải trí”
[17] [tr.1001].
G.Piaget cho rằng, trị chơi là hoạt động trí tuệ thuần túy là một nhân tố

quan trọng đối với sự phát triển trí tuệ. [16]
Chơi một loạt các hoạt động tự do, có động cơ thúc đẩy để thư giãn, giải trí
và tìm niềm vui [26]. Hoạt động vui chơi thường thấy ở trẻ em nói riêng và xuất
hiện ở cả người lớn ở mọi độ tuổi nói chung.
Có thể thấy khơng có một khái niệm chung cho một hiện tượng “chơi” trong
toàn bộ các hoạt động của con người vì cách thức thể hiện của hoạt động chơi vô
cùng đa dạng, phong phú cả về nội dung lẫn hình thức.
Tóm lại, trị chơi diễn ra ở cả trẻ em và người lớn, và có cùng bản chất tự
nhiên, ngây thơ, và vui vẻ vì nó là một trường hợp của chơi nhưng ở người lớn có ý
thức, có động cơ xã hội và văn hóa, có nội dung nhận thức, đạo đức, tình cảm,
thẩm mỹ. Hoạt động chơi sẽ mang đến cảm xúc thích thú, tích cực, tuy nhiên
không phải mọi hiện tượng nào cũng được xem là hoạt động chơi – có nhiều hành
động chơi chỉ là hành vi hay biểu hiện những khả năng và nhu cầu bản năng của
mỗi cá nhân.
1.2.1.2. Trò chơi
Theo G. Piagie , trị chơi là hoạt động trí tuệ thuần túy, và là một nhân tố
đóng vai trị quan trọng đối với sự phát triển trí tuệ. Trị chơi là một hình thức có

10


cấu trúc của việc vui đùa, thường được thực hiện để nhằm mục đích giải trí hay vui
vẻ, và đơi khi được sử dụng như một công cụ giáo dục. [31]
Ở mỗi trị chơi đều có luật chơi, u cầu, quy tắc, yêu cầu tức là có tổ chức
và hệ thống, nếu khơng có những thứ đó thì khơng có trị chơi mà chỉ có sự chơi
đơn giản. Qua đó có thể thấy, trị chơi là tập hợp các yếu tố chơi, có hệ thống và có
tổ chức, vì thế luật hay quy tắc chính là phương tiện tổ chức tập hợp đó.
1.2.1.3. Trị chơi dạy học
Các nhà khoa học đã chỉ ra những quan điểm khác nhau về trò chơi dạy học.
Về mặt lý luận, những trò chơi đi kèm với quá trình dạy học như là một hình thức

tổ chức, luyện tập, củng cố ... khơng tính đến tính chất của trị chơi và nội dung thì
đều được gọi là trị chơi dạy học.
Qua q trình, tìm hiểu và tổng hợp lại các nghiên cứu lý thuyết về trị chơi
dạy học của các nhà giáo dục Xơ Viết, tác giả Đặng Thành Hưng đưa ra nhận định
về những trò chơi giáo dục. Các trò chơi được lựa chọn và sử dụng trực tiếp để dạy
học, thực hiện nội dung, mục đích, có ngun tắc chơi và đi kèm với phương pháp
DH. Trị chơi có chức năng tổ chức, gợi mở và khích lệ trẻ em hay HS nhận biết và
tiếp thu tri thức, học tập và rèn luyện kỹ năng, tích lũy và phát triển các hình thức
hoạt động và hành vi ứng xử văn hóa, xã hội, đạo đức, thẩm mỹ, pháp luật, ngôn
ngữ, khoa học, cải thiện và phát triển thể chất, tức là tổ chức và hướng dẫn quá
trình học tập của học sinh khi họ tham gia trò chơi gọi là trò chơi dạy học. Các
nhiệm vụ, luật chơi và mối quan hệ trong trò chơi dạy học được tổ chức tương đối
chặt chẽ trong khuôn khổ các nhiệm vụ dạy học và được định hướng vào mục tiêu,
nội dung học tập. [13]
E.I. Chikhieva cho rằng: “Trò chơi được gọi là trò chơi học tập hay trị chơi
dạy học là vì trị chơi đó gắn liền với một mục đích dạy học nhất định và địi hỏi
cần phải có tài liệu dạy học phù hợp kèm theo” [5]. Theo Đinh Văn Vang, trò chơi
dạy học “là loại trị chơi có luật thường do người lớn nghĩ ra cho trẻ chơi. Đó là
loại trị chơi địi hỏi trẻ phải thực hiện một q trình hoạt động trí tuệ để giải quyết

11


nhiệm vụ học tập được đặt ra như nhiệm vụ chơi, qua đó mà trí tuệ trẻ phát triển”
[4].
Ở từng trị chơi đều có những nét đặc trưng riêng và có hiệu quả nhất định
đối với sự hình thành, phát triển tâm lí, nhân cách, trí tuệ của HS, và mỗi trị chơi
lại có những lợi thế riêng trong q trình giáo dục HS. Trị chơi học tập là một
trong những hoạt động giáo dục được tổ chức linh hoạt về thời điểm, hình thức;
phù hợp với nội dung bài dạy và góp phần làm cho tiết học thêm sinh động, thu hút

sự hứng thú của HS vào bài học.
1.2.1.4. Trò chơi trực tuyến trong dạy học

 Khái niệm trò chơi trực tuyến
Trò chơi trực tuyến (tiếng Anh: online game) là một trò chơi được chơi một
phần hoặc chủ yếu qua Internet hoặc bất kỳ mạng máy tính nào khác có sẵn. [29]
Trị chơi trực tuyến là các trị chơi tương tác được hình thành và hoạt động
nhờ sự kết nối của các thiết bị điện tử. Để tham gia được trị chơi trực tuyến thì
người chơi cần phải có kết nối với mạng internet. Người chơi sẽ có sự tương tác
với nhau và với hệ thống máy chủ của trị chơi ngay trong thời gian thực tế.
Hình thức DH để thực hiện các nhiệm vụ học tập thông qua trò chơi trực
tuyến còn được gọi là “học qua chơi”. Đây là quá trình áp dụng các yếu tố điển
hình của trị chơi (như luật chơi, ghi điểm, tính cạnh tranh, …) vào các nội dung
trong bài học, đặc biệt nhằm thu hút người chơi trong việc giải quyết vấn đề. Bên
cạnh việc tăng cường kết quả của học tập, trị chơi trực tuyến là một hình thức học
tập tích cực và sáng tạo.

 Sử dụng trò chơi trực tuyến trong dạy học ở trường phổ thơng
Trị chơi trực tuyến là kết hợp giữa các yếu tố chơi và các yếu tố sư phạm
thành một tổ hợp hoạt động dưới sự kết nối của mạng Internet. Quá trình này bao
gồm các thành tố sau:
 Mục đích chơi: là hồn thành nhiệm vụ học tập của học sinh trong khi tham
gia chơi. Khi kết thúc trò chơi mức độ đạt được của mục đích chơi được

12


phản ánh ở kết quả mà học sinh thu được. Kết quả đó cũng là kết quả giải
quyết nhiệm vụ học tập.
 Nội dung chơi: có thể sử dụng trị chơi trực tuyến để mở đầu bài học, giới

thiệu hoặc thảo luận một phần kiến thức mới, tạo ra thách thức ở phần mở
rộng, hoặc tạo một hệ thống các câu hỏi ngắn để củng cố kiến thức.

 Các trò chơi trực tuyến được sử dụng phổ biến trong dạy học ở trường
phổ thơng
-

Kahoot

Hình 1.1: Trị chơi Kahoot

Ứng dụng Kahoot được phát triển bởi ba nhà sáng lập, Johan Brand, Jamie
Brooker và Morten Versvik, như là một dự án chung giữa Mobitroll và Đại học
Công nghệ Na Uy & Science. Được ra mắt vào tháng 8 năm 2013 tại Na Uy, và
cho đến nay, Kahoot! Đã được sử dụng bởi hơn 50 triệu người ở trên 180 quốc gia
trên thế giới.
Trò chơi Kahoot được thiết kế trên nền tảng website, được GV dùng để tạo
những câu hỏi trắc nghiệm trực tuyến và cho phép nhiều HS tham gia trả lời câu
hỏi trong cùng một thời điểm. Khi HS tham gia chơi, Kahoot sẽ thông báo kết quả
trực tiếp sau khi kết thúc từng câu hỏi để tăng độ hấp dẫn cho q trình chơi.
Bản chất của trị chơi trực tuyến Kahoot là một website, do đó trị chơi này
có thể sử dụng, truy cập trên mọi thiết bị: máy tính để bàn, smartphone, laptop,
tablet, … miễn là thiết bị đó kết nối được với mạng Internet.
Ở trường, Kahoot! có thể được sử dụng cho mọi đối tượng, mọi lứa tuổi và
với mọi thiết bị - học sinh thậm chí khơng cần đăng ký tài khoản. Học sinh có thể
sử dụng Kahoot! cả khi giảng dạy trên lớp, đào tạo từ xa và theo hình thức học tập
kết hợp. Giáo viên sử dụng Kahoot với các mục đích khác nhau như:
13

 Giới thiệu các chủ đề mới
 Xem lại nội dung ở lớp và ở nhà
 Thu hút học sinh thông qua đào tạo từ xa
 Thu thập ý kiến của học sinh
 Thúc đẩy sự sáng tạo và làm việc theo nhóm
Link website: />-

Quizizz

Hình 1.2: Trị chơi Quizizz

Quizizz là một phần mềm, ứng dụng được Ankit và Deepak thành lập vào
năm 2015 khi đang dạy toàn phụ đạo tại một trường đại học ở bang Bangalore, Ấn
Độ. Ngày nay Quizizz đã hỗ trợ việc học tập của hàng triệu sinh viên, học sinh hơn
100 quốc gia trên thế giới. Quizizz là một phần mềm, ứng dụng trên nền tảng
website, có các ứng dụng trên Appstore và CH play.
Đây là một ứng dụng để GV có thể đưa các câu hỏi vào để tạo trò chơi. Câu
hỏi và đáp án hiển thị trên màn hình thiết bị người chơi mà khơng phụ thuộc vào
máy chủ. Mỗi người chơi có một tiến trình chơi riêng, thứ tự các lựa chọn trả lời
khác nhau.
Khi đang chơi, người chơi có thể nhìn thấy thứ tự của mình ở từng câu. Sau
khi kết thúc trị chơi có bảng xếp thứ hạng người chơi, có các thống kê chi tiết (tỉ lệ
số người có đáp án đúng-sai, trung bình khoảng thời gian trả lời cho một câu hỏi,
hiển thị những trả lời đúng - sai của từng người chơi, giúp máy chủ có thể kiểm
sốt được chất lượng).
Link website: />-

Nearpod

14

Hình 1.3: Trị chơi nearpod

Nearpod là một cơng cụ dạy học được sử dụng để tăng cường sự tương tác
giữa GV với HS, đồng thời giữa các bạn HS với nhau. Khi truy cập và sử dụng ứng
dụng này, HS có thể viết – vẽ – thảo luận – trả lời trắc nghiệm hay gửi bài cho GV.
Nearpod thiết kế các hoạt động có mẫu sẵn, giúp giáo viên có thể thiết kế các
trò chơi trực tuyến như: Time to Climb: Dạng trắc nghiệm có tính thời gian, Draw
it: vẽ trên bảng, Matching Pairs: Trị chơi kết hợp, ghép đơi, Collaborate: Thảo luận,
cộng tác, Poll: Survey thăm dò ý kiến, Test memory: Test trí nhớ, Fill in the blanks:
Điền vào chỗ trống.
Link website:: />-

Ưu và nhược điểm của sử dụng trị chơi trực tuyến trong dạy học

Hình 1.4: Role of games in education (Boyle, 2011) [25]

15


Boyle (2011) cho rằng trị chơi đóng một vai trị quan trọng trong việc xây
dựng sự tự tin của học sinh. Là cơng cụ giáo dục, trị chơi có tính xây dựng vì chúng
làm sống động các phương pháp giảng dạy.
* Ưu điểm
- Thu hút học sinh
Vai trị chính của việc áp dụng công nghệ là thu hút học sinh và khích lệ sự
tham gia. Việc sử dụng trị chơi trong giáo dục đóng một vai trị quan trọng trong
việc thu hút học sinh bằng phương pháp tiếp cận của nó.
- Giúp học sinh ghi nhớ tốt hơn

Học khơng học thuộc lịng mà có thể sử dụng các trị chơi để ghi nhớ nội
dung của bài học.
- Rèn luyện kỹ năng tin học
Bằng cách chơi trò chơi, học sinh được tiếp cận với mạng máy tính, các
thiết bị và được rèn luyện các kỹ năng tin học.
- Phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề
Các bài tập trò chơi trực tuyến dựa trên việc tuân theo quy tắc và học sinh
được yêu cầu tuân theo các quy tắc nhỏ hơn để đạt được điểm cao, và chuyển sang
giai đoạn tiếp theo. Đồng thời các tình huống học tập được đưa vào các game đòi
hỏi các em phải tư duy để trả lời câu hỏi.
- Tăng cảm xúc tích cực và sự kết nối giữa người học.
Khi HS cùng tham gia trị chơi, các em sẽ có tình cảm, suy nghĩ tích cực,
vui vẻ hơn với các bạn cùng chơi. Hơn thế nữa, trị chơi có thể xóa bỏ những cảm
xúc tiêu cực trước đó của HS. Qua q trình hoạt động, những người chơi được kết
nối với nhau, tích cực hơn trong các giờ học. [32]
Chơi một trò chơi trực tuyến cũng giống như khi ta làm việc hoặc ra trận,
mọi người chơi, mọi hoạt động đều phải được phối hợp chặt chẽ, tích cực, nhanh
chóng vì kết quả trên bảng xếp hạng sẽ được cập nhập liên tục.
- Rèn luyện được tính kiên nhẫn và tư duy sáng tạo

16