thế mạnh của gameshow và xu hướng phát triển

I. Phần mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Truyền thông đại chúng là một hiện tợng xà hội ngày
càng chi phối sâu sắc và toàn diện mọi lĩnh vực của đời
sống xà hội, trên bình diện vĩ mô cũng nh trong việc hình
thành nhân cách của mỗi con ngời. Trong xà hội hiện đại, các
thế lực chính trị, các nhà kinh doanh, các nhà hoạt động văn
hoá, xà hội đều quan tâm khai thác và sử dụng truyền thông
đại chóng nh mét c«ng cơ kh«ng thĨ thiÕu. Cã thĨ nói,
truyền thông đại chúng đóng một vai trò rất quan trọng
trong cuộc sống của con ngời. Vốn là một loại hình của
truyền thông đại chúng nên truyền hình cũng không nằm
ngoài quy luật đó.
Truyền hình là kênh truyền thông ra đời sau nên đà kế
thừa đợc các thế mạnh của các loại hình trớc đó: điện ảnh,
phát thanh. Nó là kênh truyền thông chuyển tải thông điệp
bằng hình ảnh động với đầy đủ sắc màu vốn có từ cuộc
sống cùng với lời nói, âm nhạc, tiếng động. Nhờ thế, truyền
hình đà đêm laị cho công chúng, bức tranh sống động với
cảm giác nh đang trực tiếp xúc và cảm thụ. Đó là bức tranh
về cuộc sống thật nhng đợc thu nhỏ, đợc rút gọn đợc làm
giàu thêm về ý nghĩa, làm sáng rõ hơn về hình thức và
làm phong phú hơn về giá trị tinh thần giúp ngời xem nhận
thức rõ hơn, trúng hơn, gần gũi và sinh động hơn về những
sự kiện và vấn đề của cuộc sống.
Truyền hình không chỉ là kênh báo chí truyền thông.
Nó còn là sân khấu, sân chơi của mọi ngời, là trờng häc, lµ


nhà văn hoá, truyền hình là sự tổng hợp của tất cả các loại
hình.

Xu hớng phát triển của truyền hình ngày càng gần gũi
với đời sống, ngày càng tiến tới xà hội hoá việc sản xuất chơng trình, mọi ngời, mọi nhà đều có thể sản xuất chơng
trình nếu có nhu cầu và đìêu kiện. Truyền hình có những
thế mạnh đặc biệt mà các kênh truyền thông khác không có
đợc.
Thứ nhất, việc chuyển tải thông điệp bằng hình ảnh
với tất cả các màu sắc vốn có của cuộc sống, cùng với thế giới
âm thanh sống động đà tạo nên tính hấp dẫn vô song.
Thứ hai, thông điệp trên truyền hình hấp dẫn nhng lại
rất dễ hiểu, thích ứng cho cả nhóm công chúng có trình độ
văn hoá thấp.
Thứ ba, truyền hình có thế mạnh trong việc hớng dẫn
các hoạt động, các thao tác, đặc biệt có năng lực cổ vũ, kêu
gọi hành động xà hội của đông đào công chúng trong một
thời điểm nhất định.
Thứ t, truyền hình là kênh truyền thông giao lu văn hoá
với nhiều u thế vợt trội, nhất là qua các phóng sự tài liệu,
phim ảnh, trò chơi, quảng cáo.
Với những u thế đặc biệt của mình, truyền hình
đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống.
Nó trở thành một cái kênh phổ biến trong gia đình. Trở
thành một phần tất yếu trong cuộc sống của mỗi ngời.
Truyền hình bao gồm rất nhiều kênh khác nhau. Mỗi
một kênh đều đảm nhiệm những vai trò và chức năng riêng.
Nếu VTV1 là kênh chuyên về các sù kiƯn, vÊn ®Ị mang tÝnh


chất thời sự thì VTV2 là kênh với chuyên môn là khoa học,
giáo dục phổ biến các kiến thức, kĩ năng đến mọi ngời. Còn
VTV3 là một kênh đợc đặc biệt nó chuyên về các chơng

trình mang mục đích giải trí, th giÃn Do ở khía cạnh nào
hay mang đặc trng gì thì tất cả đều nhằm phục vụ cho
nhu cầu của con ngời.
Hiện nay, chúng ta đang đợc chứng kiến tốc độ phát
triển của các loại hình giải trí trên truyền hình đặc biệt là
trên kênh VTV3 các chơng trình giải trí trên VTV3 đà có sự
phát triển mạnh mẽ với sự bùng phát của nhiều gameshow và
nhiều chơng trình mới. Kế thừa những thành tựu đà có đợc
VTV3 đang không ngừng đổi mới các chơng trình để phục
vụ cho khán giả truyền hình. Ngày nay, bức tranh các chơng trình giải trí trên VTV3 đang tiếp tục đợc đổi mới về
cả nội dung và chất lợng. Bên cạnh những chơng trình cũ có
nhiều chơng trình mới đợc ra đời và đang tạo đợc dấu ấn
nhất định trong lòng công chúng. Có thể nói, kênh VTV3 đÃ
đem lại cho con ngời những giây phút giải trí sau những
phút giây bề bộn của cuộc sống thờng nhật.
Nhìn lại những gì đà qua và hớng về tơng lai phía trớc
ta nhận thấy một điều so với các chuyên mục thì chuyên mục
về các chơng trình giai trí trên VTV3 có tốc độ phát triển
mạnh mẽ nhất và ngày càng chiếm đại đa số. Cha có dạng
chơng trình nào mà tốc độ phát triển vũ bÃo và phong phú
nh các trò chơi giải trí trên VTV3. Từ chỉ một vài chơng
trình ban đầu nh SV96 (1996) thì hiện hay đà xuất hiện
nhiều chơng trình mới, đa dạng: Ai là triệu phú, Ai lµ ai, vên


cổ tích với tốc độ chóng mặt và với tần suất phải nói là
khá dày đặc trên kênh VTV3.
Nh vậy, có thể thấy trong thời đại hiện nay với sự hỗ trợ
của các kĩ thuật hiện đại khoa học, các chơng trình giải
trí trên VTV3 ngày càng phát triển mạnh mẽ và có sự đổi mới

về nội dung cũng nh phơng thức thể hiện. Nó đang ngày
càng trở thành một loại hình thu hút đợc sự theo dõi của
khán giả. Chính vì lý do đó tác giả chọn đề tài thế mạnh
của gameshow và xu hớng phát triển làm đề tài nghiên
cứu của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu vấn đề này để hiểu biết thêm về những
trò chơi giải trí, đồng thời hiểu rõ sự phát triển vợt bậc của
nó.
3. Đối tợng nghiên cứu
Các gameshow trên truyền hình
4. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu các gameshow trên truyền hình đặc biệt là
kênh VTV3.
5. Phơng pháp nghiên cứu
Chủ yếu là phơng pháp công cụ


II. Néi dung
1. Mét sè vÊn ®Ị lÝ ln vỊ chức năng giải trí
Giải trí là các chức năng khách quan của báo chí nói
chung, truyền hình nói riêng, liên hệ chặt chẽ với các chức
năng t tởng cũng nh các chức năng quản lý. Thực hiện chức
năng giải trí, báo chí đà truyền bá các tri thức văn hoá toàn
diện, nâng cao trình độ hiểu biết, đáp ứng nhu cầu nghỉ
ngơi giải trí của nhân dân lao động. Sự phát triển của các
phơng tiện thông tin đại chúng là điều kiện quan trọng để
đại chúng hoá những giá trị vận động tinh thần của nhân
loại, giúp cho mỗi thành viên của xà hội có cơ hội không ngừng
bổ sung vốn tri thức, làm phong phú thêm đời sống tinh thần

của mình. Đây cũng là điều kiện, phơng tiện để thực hiện
việc phát triển con ngời một cách toàn diện mục đích nhân
đạo cao cả của chế độ xà hội chủ nghĩa, ớc mơ ngàn đời
của nhân loại.
Với những phơng thức, loại hình thông tin đa dạng,
phong phú, hệ thống báo chí hiện đại chuyển tải đến công
chúng, lợng tri thức to lớn, phong phú về nhiều mặt và đem
đến những giây phút giải trí quý báu. Trong khi thực hiện
chức năng giải trí, báo chí đà quan tâm hàng đầu đến
những giá trị văn hoá, nghệ thuật tạo hình, âm nhạc, liên
hoan phim ảnh, ca nhạc.
Khi báo in ra ®êi, mét nhãm c«ng chóng trong x· héi cã
®iỊu kiƯn thờng xuyên tiếp nhận những thông tin văn hoá
phong phú. Sự ra đời của đài phát thanh đà tạo nên một bớc
tiến vợt bậc trong thông tin đại chúng. Sự chuyển tải thông


tin bằng âm thanh, tiếng nói của đài phát thanh đà tạo cho
nó lực lợng công chúng đông đảo cha từng có. Những chơng
trình phát thanh trở thành một trờng văn hoá tổng hợp, món
ăn tinh thần bổ ích, đem lại những phút giây th giÃn đầu
óc. Sự xuất hiện của truyền hình thực sự là một cuộc cách
mạng trong thông tin đại chúng, tạo ra những điều kiện khả
năng tuyệt vời cho báo chí thực hiện chức năng giải trí. Công
chúng của truyền hình đợc trực tiếp thởng thức các buổi
biểu diễn nghệ thuật, trực tiếp tham gia vào các hoạt động
văn hoá nh liên hoan, lễ hội. Bằng hình ảnh có màu sắc kết
hợp cùng âm thanh với những cung bậc, âm điệu đa dạng,
truyền hình có khả năng tạo nên những cảm giác chân thật,
đầy đủ cho công chúng. Đây là điều kiện tốt cho ngời xem

truyền hình tiếp nhận thông tin, nhu cầu giải trí, nhận thức
những giá trị tinh thần của các tác phẩm nghệ thuật, các hoạt
động văn hoá. Truyền hình, trở thành một loại nhà hát,
quảng trờng công dân, trờng học nhân dân ngời hớng dẫn
văn hoá đại chúng, thành phơng tiện nghỉ ngơi, giải trí có
sức hấp dẫn lớn đối với các tầng lớp nhân dân trong xà hội. Nó
đà tạo nên những phút giây th giÃn cho mọi ngời trong những
giây phút căng thẳng. Hay có ngời cho rằng giải trí theo
tiếng la tinh recreation là khôi phục, creation là trởng
thành. Ngời ta còn gọi đây là chức năng tiêu khiển, khoái
cảm hay là chức năng th giÃn. Mục đích của nó là tạo điều
kiện nghỉ ngơi, thực hiện việc hởng thụ lí thú, lấp chỗ trống
thời gian một cách dễ chịu, tăng cờng sự tĩnh tâm và giữ sự
thăng bằng. Các tác phẩm thực hiện chức năng giải trí chính
là các chơng trình ca nhạc nhẹ, các buổi truyền hình sân


khấu, các chơng trình xiếc, thi đấu thể thao, phim trinh
thám, các cuộc thi thố, đô tài. Rõ ràng, tất cả những tác
phẩm này ít nhiều đều chứa đựng một hàm lợng t tởng
văn hoá nhất định và cần phải đảm bảo sao cho nội dung
không mâu thuẫn với tính chất định hớng của phơng tiện
thông tin đại chúng, đáp ứng yêu cầu chất lợng cao. Giải trí
không đơn thuần chỉ là nghỉ ngơi duy trì sự hng phấn về
mặt tâm lý, sự thăng bằng tinh thần, xoá bỏ căng thẳng mà
giải trí nó còn thúc đẩy sự phát triển của trí tuệ, hoạt động
t duy (với diễn biến của trò chơi trí tuệ rất cuốn hút,
chẳng hạn giải đáp các câu hỏi thông minh trong các truyện
trinh

thám hay trong các chơng trình thi đố). Hơn nữa,

trình độ trí tuệ nghệ thuật và định hớng của các t liệu báo
chí cũng có một ý nghĩa đặc biệt. Chỉ có báo chí (truyền
hình, mang thiên hớng nhân văn mới có khả năng tránh đợc
những áp lực của sự dung tục, sự giải trí suồng sÃ, tầm thờng,
kích thích dục vọng, bạo lực và các phim kinh dị, mộng tởng
hÃo huyền, sự khiếp đảm hoặc ngợc lại, quá cờng điệu tính
đa sầu, đa cảm, dễ tổn thơng. Nh vậy có thể nói báo chí,
đặc biệt là truyền hình có vai trò quan träng trong cc
sèng cđa chóng ta.
2. Sù ra ®êi và phát triển của VTV3
Cùng với sự ra đời của đài truyền hình Việt Nam thì
VTV3 cũng ra đời. Đài Truyền hình Việt Nam hay Đài truyền
hình trung ơng Việt Nam là đài truyền hình quốc gia Việt
Nam, phát sóng cả nớc, có kênh phát qua vệ tinh quốc tế chủ
yếu làm công tác tuyên truyền, đối thoại của chính phđ ViƯt
Nam vµ phơc vơ cho ngêi ViƯt Nam ë níc ngoµi.


Ngay trớc khi chiến tranh Việt Nam kết thúc năm 1975,
một ban biên tập của đài tiếng nói Việt Nam đợc tách ra và
thành lập đài truyền hình ngày 7/9/1970. Năm 1987 đài lấy
tên chính thức là đài truyền hình Việt Nam. Lịch sử hình
thành và phát triển của đài trải qua các mốc quan trọng.
7/9/1970: VTV đợc thành lập từ một ban biên tập của
đài tiếng nói Việt Nam
1976: Tách khỏi đài tiếng nói Việt Nam và chuyển sang
đặc điểm mới
30/4/1987: Đài chính thức đặt tên là đài truyền hình

Việt Nam
1/1/1990: Bắt đầu phát song song 2 kênh VTV1 và VTV2
2/1991: Bắt đầu phát sóng vệ tinh kênh VTV1 để các
đài địa phơng thu và phát lại nhằm phủ sóng toàn quốc.
4/1995: Bắt đầu phát chơng trình VTV3 và chơng
trình này đợc tách thành một kênh riêng và đà đợc phát sóng
vệ tinh vào tháng 3/1998. Từ đây kênh VTV3 đà phát triển
và trở thành một cái kênh giải trí trên truyền hình. Nó đảm
nhiệm chức năng là một chơng trình giải trí, cung cấp tới
mọi ngời những chơng trình giải trí bổ ích, đem đến
những giây phút th giÃn thoải mái sau những giờ làm việc
mệt nhọc.
Kênh VTV3, từ khi mới ra đời đà có nhiều đơn vị đóng
góp chơng trình, trung tâm sản xuất phim truyền hình,
ban văn nghệ, ban khoa giáo, nòng cốt là hoạt động theo
slogom rất kêu HÃy xoay đi (xoay nh chong chóng để làm
việc) trích từ câu nói của Napoleow do ông Trần Đăng Tuấn in
ra và dán lên bảng công tác. Nay số lợng thành viên đà lên tới


107 ngời, phần lớn có độ tuổi từ 30 40. Thời gian đầu,
VTV3 khai thác chơng trình phát sóng tõ 12h – 24h. HiÖn nay
tõ 6h – 24h (cã lúc muộn hơn) với hàng chục chuyên mục,
trong đó có nhiều chơng trình hấp dẫn và thu hút đợc sự
dõi theo của khán giả nh các giải bóng chuyền, các chơng
trình giải trí. Đờng lên đỉnh Olympia, hành trình văn hoá,
bài hát việt, ở nhà chủ nhật, gặp nhau cuối tuần.
Có thể nói chỉ ra đời mới hơn 12 năm nhng kênh VTV3
đà có sự phát triển vợt bậc. Nó là một trong những thơng
hiệu hàng đầu của Đài truyền h×nh ViƯt Nam trong lÜnh vùc

trun h×nh vỊ thĨ thao giải trí và thông tin kinh tế.
3. Chơng trình trò chơi giải trí đầu tiên.
Nếu một ai đó xem chơng trình trò chơi phát sóng
đầu tiên trên VTV3 thì chắc sẽ không thể quên đợc cái tên
của nó đó chính là SV96. SV96 chính là chơng trình khởi
đầu của trò chơi giải trí. Chính Lại Văn Sâm đà khai sinh và
làm nên chơng trình này. Đây là gameshow đầu tiên của
đài truyền hình Việt Nam, chú9,5 này chắc không thể lờng
hết đợc sức mạnh ghê ghớm của thể loại này, quá ghê. Hồi đó
chơng trình này quá là bổ béo vì là món lạ, cuốn hút và
đánh đúng đối tợng, ầm ầm ào ào, SV96 chính là chủ
soái, là đại ca của các gameshow, là bớc đệm để chú
Sâm bớc chân vào hàng giải trí một cách oai vệ nhất, thế
rồi thừa thắng xông lên. Sự ra đời của SV96 đà tạo nên làn
sóng phát triển của các trò chơi giải trí trên truyền hình.
SV96 đà thu hút đợc sự theo dõi của các khán giả. Do mới
ra đời nên chơng trình vẫn còn hết sức giản đơn về c¸ch


thức chơi nhng không vì thế mà nó giảm bớt đi sự kì thú.
Đây là chơng trình giải trí đầu tiên ra đời và nó cũng là chơng trình đầu tiên giành cho sinh viên. Chơng trình bao
gồm 3 đội chơi toàn là sinh viên, bao gồm rất nhiều phần thi
với những trò chơi rất lý thú, đa dạng đòi hỏi sự đột phá của
thí sinh, sự hiểu biết của sinh viên. Nhng phần thi đều đòi
hỏi sự năng động của sinh viên trong việc xử lí các tình
huống. Ngoài ra trong chơng trình còn có phần chơi thuyết
trình về một sự kiện, một vấn đề vừa đòi hỏi sự nhanh
nhạy nhng cũng đòi hỏi trí tuệ của ngời chơi. Vừa mang tính
chất vận động lại vừa kiến thức. Vì thế, nên sinh viên có thể
vừa chơi, vừa học, vừa giải trí, vừa tiếp thu kiến thức, vừa

th giÃn đầu óc lại có thể biết thêm nhiều điều về cuộc sống
xung quanh mình.
Nhắc đến chơng trình SV96 anh Chiến ngời đội trờng SV96 ngày ấy đà kể lại. Tôi đến với SV96 thật tình cờ.
Tết âm lịch năm 1996, một buổi sáng khi sang nhà hàng
xóm xem ti vi, tôi thấy một chơng trình dành cho sinh viên
rất hay chơng trình SV96. Nhng tôi không quan tâm lắm
vì lúc đấy tôi đang học năm thứ 4 nên phải dành nhiều thời
gian cho bài vở và đồ án. Tôi dần quên lÃng cái chơng trình
thú vị ấy đến cuối tháng 3 khi nhà trờng mở hội thi tuyển
sinh viên tham dự chơng trình SV96, tôi mới tham gia với vai
trò là một vị khán giả, nhng do bạn bè cổ động viên tối đÃ
liều tham gia cuộc thi sát hạch. Tôi thực sự choáng vì
tất cả mọi ngời tham dự đều ăn nói rất tốt và có nhiều tài lẻ.
Đợc sự cổ vũ của bạn bè và thầy cô của khoa công trình, tôi
đà tự tin và trở thành thành viên chính thức, sau đó là đội


trởng của trờng đại học thuỷ lợi. QuÃng thời gian tập luỵen của
đội tại trờng là quÃng thời gian sinh viên đẹp nhất của tôi. Đội
của chúng tôi tham gia chơng trình SV96 không có sao nhng
mọi ngời đều hăng say tham gia với một tinh thần kiên cờng
và quyết đoán. Chúng tôi đà chơi hết mình và giành đợc
thắng lợi trong niềm tự hào hân hoan và sự cổ vũ hết mình
của các thầy cô, bạn bè. Cái cảm giác ấy thật sung sớng biết
bao. Cảm ơn SV96 đà cho tôi biết thêm nhiều điều về cuộc
sống, có sự hiểu biết về thế giới và quen đợc nhiều bạn mới,
có điều kiện giao lu và học hỏi.
Đây là tâm sự của một ngời đà tham gia chơng trình
SV96 đầu tiên. Anh nói về nó với một niềm xúc động toàn
bộ. Qua anh Chiến ta có thể thấy chơng trình SV96 đà có

một vai trò đặc biệt quan trọng trong lòng công chúng. Vì
thế nên dù chơng trình SV96 đà tạm ngừng phát sóng nhng
nó đà để lại nhiều ấn tợng sâu đậm trong lòng công chúng.
SV96 chính là màn dạo đầu, là sự khởi xớng cho sự phát triển
của các trò chơi giải trí trên VTv3.
Sau SV96, là các trò chơi giải trí cứ ra đời nh bảy sắc
cầu vồng, trò chơi liên tỉnh. Các chơng trình ngày càng có
sự đổi mới về cách thức và nội dung các phần chơi. Thành
phần tham gia cũng đà có sự thay đổi. Nó không chỉ phục
vụ cho sinh viên mà phục vụ cho tất cả mọi lứa tuổi khác
nhau. Từ trẻ đến già, từ thiếu nhi đến ngời lớn. Các chơng
trình trò chơi giải trí càng về sau càng có sự đổi mới.
4. Sự phát triển của các trò chơi giải trí.
4.1. Giai đoạn đầu


Sau khi chơng trình SV96 ra đời, nhiều chơng trình
cũng nối tiếng nhau xuất hiện trên sóng VTV3. Trò chơi liên
tỉnh, bày sắc cầu vồng. Chính SV96 đà khởi đầu cho sự
phát triển của các trò chơi giải trí ở nớc ta. Những trò chơi
trong thời gian này đang còn rất đơn giản. Nó đà tạo nên làn
sóng trò chơi giải trí trên truyền hình. Các trò chơi giải trí
trong thời gian này đà đem đến cho con ngời những giây
phút thoải mái sau những ngày làm việc căng thẳng. Đồng
thời nó đà tạo tiền đền cho sự phát triển của các loại hình
trò chơi giải trí sau này đặc biệt là gameshow. Tuy nhiên,
do vừa ra đời nên các trò chơi còn mắc phải một số sai lầm,
thiếu sót. Nội dung của chơng tình còn đơn giản, sơ lợc. Số
lợng trò chơi giải trí trong thời gian này đều nghiên về vận
động, rất ít có kiến thức. Nó chủ yếu là các trò chơi vận

động. Tuy còn mắc một số nhợc điểm nhng những chơng
trình trò chơi giải trí trong thời gian này đà góp một phần
nhỏ bé vào sự thành công của các trò chơi giải trí trên VTv3.
4.2. Giai đoạn bùng nổ gameshow.
Giai đoạn này, các trò chơi giải trí trên VTV3 đà có sự
phát triển mạnh mẽ. Các gameshow ngày càng xuất hiện với
tốc độ chóng mặt và với một tần suất khá dày đặc trên các
kênh truyền hình đặc biệt là kênh VTV3. Hiện nay VTV3 đÃ
có hơn 30 chơng trình trò chơi giải trí. Có thể nói là cha có
dạng chơng trình nào mà tốc độ phát triển vũ bÃo nh các trò
chơi giải trí. Từ những dạng thi đố ở sân khấu, phim trờng
với các đôi chơi, các cá nhân, thiết kế sân khấu, phông màn
bục bệ đơn giản ban đầu, giờ đây các trò chơi giải trí đÃ
đợc sản xuất với công nghệ nhập ngoại nh Ai là triệu phú, HÃy


chọn giá đúng, Chiếc nón kì diệu. Các trò chơi giải trí hiện
nay không còn giản đơn và ít ngời xem nh xa. Hiện nay có
nhiều chơng trình đà huy động hàng trăm ngời tham gia
(nh đấu trờng 100) có nhiều chơng trình đà xây dựng phim
trờng riêng, thiết kế phần mềm, ứng dụng riêng, âm nhạc
riêng, hệ thống âm thanh riêng, ánh sáng riêng, kĩ thuật thu
hhình rất riêng. Sân khấu Ai là triệu phú là một ví dụ,
một hệ thống đèn đợc thiết kế ngời chơi, khán giả phải cảm
thấy hồi hộp theo diễn biến ngày càng căng thẳng của 15
câu hỏi. Ai là triệu phú là một sân chơi trí tuệ, phù hợp với
mọi đối tợng, không phân biệt giới tính, tầng lớp xà hội hay
khả năng cá nhân. Mỗi cuộc chơi là một cuộc kiểm tra kiến
thức, văn hoá, sự hiểu biết không giới hạn. Nó thách thức cả
ngời chơi, ngời dẫn chơng trình, những khán giả ngồi trớc

màn ảnh nhỏ. Nó tôn vinh trí tuệ, giàu tính giáo dục, tính
giải trí, hồi hộp, căng thẳng sảng khoái và cũng rất thơng
mại. Sức hấp dẫn của chơniatrinhf không chỉ là một sân
khấu hoành tráng với giải thởng cao mà kinh nghiệm ở Anh và
các nớc đà phát sóng này cho thấy chơng trình này chính là
tác nhân hun đúc tinh thần ham học hỏi, rèn luyện bản lĩnh
và sự tự tin trong cách ứng xử của mọi ngời. Tại những quốc
gia chơng trình đà có mặt đà tạo ra cơn sốt triệu phú.
Bên cạnhd dó, cuộc thi Đấu trờng 100 cũng đợc thiết
kế riêng và phải nhập ngoại. Các format của chơng trình này
ngày càng đa dạng hơn. Nếu từ khi mới xuất hiện ở Việt
Nam, các trò chơi giải trí trên VTV3 đa phần là những cuộc
thi kiến thức với lợng câu hỏi khá nhiều, thậm chí có những
câu hỏi, phần thi không thể định lợng đợc phải nhờ tới một


ban giám khảo (thi thuyết trình, thi năng khiếu) chấm
định tính thì hiện nay các format của trò chơi giải trí đÃ
ít có tính chất truyền bá kiến thức mà tăng thêm sự bất
ngờ, may rủi đòi hỏi ngời chơi phải suy luận. Các câu hỏi
trong các chơng trình ngày càng đợc rút ngắn nh chiếc nón
kì hiệu chỉ còn 3 câu hỏi (3 vòng chơi chính, 1 câu cho
khán giả, 1 vòng đặc biệt). Rung chuông vàng chỉ còn có
20 câu.
Ngày nay với sự phát triển của khoa học kĩ thuật cùng với
công nghệ hiện đại đợc tận dụng tối đa trong các hình thức
trò chơi. Từ bảng điện tử cho hình thức trắc nghiệm (thay
cho cách giơ bảng A, B, C thời xa hoặc sử dụng cho hàng
trăm khán giả cùng vote đến việc xử lí tín hiệu từ điện
thoại trực tiếp, cắt không gian ngời chơi trong cùng một trận

đấu).
Ngày nay chúng ta có thể thấy trên truyền hình nhất là
trên VTV3 có rất nhiều gameshow xuất hiện: Ai là ai, Ai là
triệu phú, HÃy chọn giá đúng, hành khách cuối cùng, chúng tôi
là chiến sĩ, tam sao thất bản, đờng lên đỉnh Olympia Với
hình thức đa dạng, nội dung phong phú, từ kinh tế, văn hoá,
du lịch đến thởng thức đời sống, gia đình, mọi đối tợng
khán giả, có thể chọn cho mình những chơng trình phù hợp
để giải trí. Các gameshow đang phát triển ngày càng rầm
rộ cả về số lợng lẫn chất lợng. Không chỉ có vậy, nhiều trò
chơi gần đây cho thấy tính tơng tác rất cao giữa ngời chơi
với khán giả xem trực tiếp cũng nh xem qua màn ảnh nhỏ.
Song song đó, những ngời thực hiện gameshow đà không
ngừng cải tiến liên tục làm mới chơng trình để giữ mắt


ngời xem. Chính vì vậy mà Đờng lên đỉnh Olympia, trò chơi
âm nhạc của VTV3 dù đà có đến 6 năm phát sóng những vẫn
còn là những sân chơi thú vị Hiện nay, các gameshow
phát triển mạnh mẽ theo xu hớng nghiêng về kiến thức nhiều
hơn vận động. Tuy nhiên u tè vËn ®éng cịng cã nhng nã
vÉn chØ chiÕm mét sè lỵng Ýt. Chóng ta cã thĨ thÊy râ điều
này khi xem chơng trình Ai là triệu phú. Cả chơng trình
bao gồm 15 câu hỏi tất cả đều hỏi về những hiện tợng, sự
việc xảy ra trong cuộc sống nhằm bồi bổ thêm kiến thức cho
ngời xem. Và còn nhiều chơng trình khác nhữa. Gameshow
bùng nổ là sự phát triển tất yếu của truyền hình hiện đại.
Có thêm nhiều gameshow, khán giả lại có thêm nhiều sự lựa
chọn trong thực đơn giải trí của mình.
5. Xu hớng phát triển của trò chơi giải trí

Tuỳ thuộc vào mỗi thời gian, giai đoạn mà các trò chơi
giải trí có xu hớng phát triển mang tính chất là giáo dục hay
là giải trí. Có những thời điểm các trò chơi giải trí mang xu
hớng chủ yếu là vận động, nhng cũng có những giai đoạn
nghiêng về kiến thức. Nhng có một điều mà chúng ta không
thể phủ nhận là các chơng trình giải trí bao giờ cũng có sự
kết hợp giữa vận động và kiến thức, giữa chơi và học. Có
nh thế thì chơng trình mới hay và trở nên hấp dẫn.
* Một số trò chơi giải trí nghiên về vận động
Những trò chơi này chủ yếu là nghiêng về giải trí,
mang tínhchất mua vui, nó đòi

hỏi sự hoạt động của

chân tay của ngời tham gia chơng trình. Nói nh vậy chúng
ta không thể nghĩ rằng các trò chơi ấy đều không cung cÊp
kiÕn thøc mét chót nµo nhng nã rÊt Ýt. Chóng ta cã thĨ thÊy


chơng trình Ô cửa bí mật là một ví dụ. Toàn bộ các phần
chơi của Ô cửa bí mật đều là những trò chơi vui nhộn độc
đáo. Nó chỉ đòi hỏi sự nhanh nhạy, khéo léo của các thành
viên tham gia chơng trình. Ô cửa bí mật bao gồm 5 phần
chơi, mỗi phần là một trò chơi khác nhau nhằm tạo nên sự
độc đáo cho chơng trình. Sau mỗi trò chơi là những giải thởng dành cho ngời thắng cuộc trong những Ô cửa bí mật.
Nó là một trò chơi giải trí nhng đồng thời cũng là chơng
trình nhằm quảng bá thơng hiệu đến ngời chơi.
* Một số trò chơi nghiêng về kiến thức
Các trò chơi này đều ít chủ yếu vẫn là nghiêng về kiến
thức. Tức là các trò chơi nhằm cung cấp cho ngời chơi những

kiến thức về cuộc sống, về văn học, về thế giới xung quanh.
Nh trò chơi Ai là triệu phú chính là một ví dụ điển hình.
Toàn bộ trò chơi bao gồm 15 câu hỏi, mỗi câu hỏi là một
lĩnh vực, một vấn đề của cuộc sống xung quanh mà ngời
dẫn chơng trình đòi hỏi ngời chơi khám phá và tìm hiểu.
Qua mỗi chơng trình ngời chơi cũng nh khán giả lại tiếp thu
đợc nhiỊu vèn hiĨu biÕt vỊ cc sèng, vỊ thÕ giíi.
5.1. Trò chơi giải trí phát triển theo hớng chuyên
biệt hoá ngời chơi
Lúc mới ra đời, các trò chơi giải trí đều dành cho tất cả
mọi ngời, ai cũng có thể đăng kí tham gia chơng trình. Nhng hiện nay sau một quá trình phát triển các trò chơi giải trí
đà có sự chuyên biệt về ngời chơi.
Mỗi một chơng trình ra đời đều phù hợp với một đối tợng, lứa tuổi nhất định cha không mang tính chất chung
chung nh ngày xa. Nó phân theo các lứa tuổi. Tất cả ®Òu


nhằm đáp ứng yêu cầu của công chúng. Các trò chơi dành
cho trẻ nhỏ, dành cho ngời lớn và dành cho những ngời cao
tuổi. Trò chơi giải trí hiện nay đang đa dạng hoá ngời chơi.
Trẻ nhỏ là một đối tợng luôn đợc mọi ngời quan tâm, yêu
mến. Vì thế nên những ngời làm chơng trình đà sản xuất
một số trò chơi cho thiếu nhi. Vờn cổ tích, chúc bé ngủ
ngon. Các trò chơi này chỉ dành riêng cho bé mà thôi. Nên
các phần chơi rất hấp dẫn và rất ngộ nghĩnh, nó kích thích
sự sáng tạo của trẻ, khơi gợi trí thông minh của bé. Đặc biệt
không gian của sân khấu rất huyền ảo, nó gợi sự kiếm tìm
phù hợp với lứa tuổi mộng mơ, thơ ngây của bé thơ.
Bên cạnh, những chơng trình dành cho trẻ, còn có
những chơng trình dành riêng cho sinh viên. Rung chuông
vàng, đấu trí, hành khách cuối cùng. Các chơng trình này

rất ít trò chơi vận động, có chăng chỉ là sự xen kẽ giữa các
phần. Còn tất cả chơng trình đều nhằm mục đích kiểm
tra kiến thức của sinh viên, đòi hỏi sự suy luận, vốn hiểu biết
về cuộc sống.
Còn có chơng trình dành riêng cho các anh chiến sỹ nh
Chúng tôi là chiến sĩ. Đây là một gameshow rất hay và
quen thuộc trên VTV3. Chơng trình đà cho chúng ra thấy
bản lÜnh, khÝ ph¸ch, cịng nh trÝ t cđa c¸c anh bộ đội cụ
Hồ. Còn là sự hóm hỉnh, vui tơi mang phong cách rất là lính
của các anh. Vì thế nên chơng trình đà thu hút đợc sự theo
dõi của các khán giả.
Ngoài ra, các trò chơi giải trí còn hớng tới đối tợng là
những ngời cao tuổi nh Vui khoẻ có ích. Tham gia trò chơi là
các cụ ông, cụ bà đà lớn tuổi nhng trí tuệ vẫn còn rÊt minh


mẫn và sáng suốt. Trò chơi ra đời nhằm mục đích tạo nên
một môi trờng bổ ích, th giÃn cho những ngời cao tuổi, giải
trí sau những ngày tháng mệt nhọc đà qua.
Mỗi một trò chơi đều có sự chuyên biệt về đối tợng
tham gia và chỉ phù hợp với một lứa tuổi nhất định.
5.2. Trò chơi giải trí, phát triển theo xu hớng mua
bản quyền từ nớc ngoài
Từ khi ra đời cho đến nay các trò chơi giải trí đều đợc
mua bản quyền từ nớc ngoài. Rất ít trò chơi do chúng ta làm
ra mà có đời sống vững bền trong quần chúng duy chỉ có
trò chơi ở nhà chủ nhật thì hoạt động đợc một thời gian
dài. Còn tất cả đều đợc cải biên lại theo phong cách của ngời
Việt từ các bản quyền nớc ngoài nh Ai là triệu phú, HÃt chọn
giá đúng Các chơng trình với nội dung mới lạ, sâu sắc nên

đà thu hút đợc sự tham gia đông đảo của ngời chơi, cũng
nh sự dõi theo của khán giả. Với công nghệ hiện đại hoá, các
chơng trình trở nên rất hoành tráng sang trọng. Và nó đÃ
xây dựng đợc thơng hiệu của riêng mình. Đồng thời các chơng trình này ngày càng đợc đổi mới và cải tiến để hấp
dẫn khán giả hơn. Nó cũng đà mang lại nhiều nguồn thu
đáng kể cho đài truyền hình Việt Nam. Nhờ mua bản
quyền từ nớc ngoài mà chất lợng các gameshow ngày càng đợc nâng dần ra. Đây là một vấn đề rất quan trọng, nó quyết
định đến sự sống còn của các đài. Nhng có một vấn đề là
những gameshow nh Ai là triệu phú sống khoẻ đến ngày
hôm nay chính là nhờ Việt hoá thành công. Có nhiều lúc,
khán giả nhầm tởng chúng là gameshow ViƯt. V× thÕ


gameshow muốn sống khở thì càng phải Việt hoá mạnh mẽ
vừa đạt đợc tiêu chí nhng lại không vô bổ.
6. Thành công và hạn chế
6.1. Mặt tích cực
Sự xuất hiện của trò chơi giải trí trên VTV3 đà đem
đến cho con ngời một loại hình giải trí mới. Tạo nên một sân
chơi hấp dẫn, bổ ích. Chính gameshow đà kết nối quây
quần bên nhau, cùng nhau trao đổi, thảo luận tạo nên những
giây phút th giÃn sau những ngày làm việc căng thẳng.
Thứ hai, những chơng trình giải trí trên truyền hình
đà góp phần phát triển thể lực cũng nh bồi đắp kiến thức
cho con ngời. Đến với các trò chơi giải trí chúng ta không
những cảm thấy khoan khoái mà còn đợc biết thêm nhiều
điều mới lạ về cuộc sống.
Thứ ba, các trò chơi giải trí là một bộ phận của VTV3.
Vì thế nên sự phát triển của nó sẽ thúc đẩy kênh VTV3 phát
triển. Hiện nay, VTV3 đà trở thành một cái kênh mang thơng

hiệu và có chất lợng cao.
Ai là triệu phú ở nớc ta có giải thờng là 120triệu. Sự
mới lạ, giải thởng lớn đà kéo khán giả, đến với chơng trình,
khơi gợi ở họ sự tò mò, lòng ham muốn chiến thắng và tất
nhiên là cả niềm vui mong muốn đợc sở hữu khoản tiền mà
chơng trình đem lại.
Thứ ba, giải thởng lớn không phải là yếu tố duy nhất dÃn
đến sự hấp dẫn, sự phát triển của các trò chơi ngoài ra đó
còn là do sự phát triển của các công nghệ khoa học, kĩ thuật
hiện đại đà góp phần cào sự phát triển của các gameshow.
6.2. Hạn chế


Các trò chơi giải trí ngày càng phát triển đến đỉnh
cao. Các gameshow ngày nay đang trở nên bị bội thực trên
các kênh truyền hình. Không khó để nhận thấy rằng chất lợng của các gameshow hầu nh

nhau theo kiểu nghiêm túc

không ra nghiêm túc, hài không ra hài, chỉ đợc mỗi cái hoạt
động la to hét lớn và tất cả đều vui là chính.
Các chơng trình gameshow hiện nay gần nh không còn
dành cho số đông, mà chủ yếu chỉ dành cho chính những
ngời tham gia, thử vận may giải toả tâm lý bản thân, có khi
chỉ là lên truyền hình cho mọi ngời biết mình, đặc biệt
hơn nữa là tìm ý trung nhân.
Một lí do nữa để nhiều ngời không còn tha thiết với
gameshow là nhiều chơng trình khi khởi động, ngời dựng
cha lờng trớc cái đích mà chơng trình sẽ đến cũng nh
những trở ngại đơng nhiên phải gặp nếu kéo dài. Vì vậy,

chơng trình càng dài, càng vô lí, vá víu. Xin đơn cử chơng
trình Ai là ai của đài truyền hình Việt Nam. Có lần, đạo
diễn chơng trình này đa ra mọt số ngời làm mấy nghề
không hề có trong lịch sử lao động nhân loại nh: Anh nghề
fan cua ca sĩ Q.L.. Một vài chơng trình khi góp thêm phần
phanh phui những chuyện lỡ thầy lỡ thợ nh kiểu giáo viên đại
học thì ấp úng, không trả lời nổi những câu hỏi thuộc kiến
thức, phổ thông sơ đẳng hay phóng viên tạp chí ngành (VN
Airlines) lại không phân biệt đợc biên giới quốc gia mình giáp
với những nớc nào.
Thực tế cho thấy càng ngày thời lợng phát sóng những
chơng trình bổ ích, lí thú trên truyền hình càng ít đi,
trong khi những chơng trình cui là chính lại càng nhiều


lên. Tại sao lại nh vậy? Câu hỏi này rất cần có ngời trả lời.
(Lam Phơng)
Điều đáng nói ở đây chính là những sơ sót, sai sót quá
ng trong các gameshow đang phát trên truyền hình. Cổ vũ
chủ nghĩa tiêu thụ, những gia trị áo, những loại nghệ thuật
tầm thờng và nhiều lúc sai kiến thức. Nguyên nhân của thực
trạng đà khá rõ: các đài đua nhau xà hội hoá, mặc cho các
công ty truyền thông thao túng.
Hiện nay đang diễn ra tình trạng loạn gameshow. Có
thể thấy một số gameshow có câu hỏi thì vô bổ, cách trả
lơì của ngời chơi luôn bộc lộ sự kém cỏi trong cách cảm
nhận cuộc sống, đáp án nhiều lúc rất buồn cời, trái khoáy
trong khi đó M/C hùng biện một cách quá đáng. Toàn nam
thanh nữ tú mà phần chơi diễn đạt thế nào để ngời khác
biết về một đồ vật đơn giản cũng không xong cứ lắp ba

lắp bắp. Tệ nhất là khi ngời chơi viết tên đồ vật lên bảng
chữ võa xÊu võa sai chÝnh tư mét c¸ch khã hiĨu. Có thể nói,
có nhiều trò chơi quá tầm phào, vô bổ, nội dung của chơng
trình quá kém.
Bên cạnh đó: trong các trò chơi giải trí vấn đề MC
nhân vật quyết định 50% thành công của gameshow cũng
là đối tợng bị khán giả than phiền nhiều nhất. Có nhiều MC
không cã kiÕn thøc, kinh nghiƯm, hiĨu sai vÊn ®Ị. Cã thể
nóiMC là vấn đề làm đau đầu các nhà sản xuất hiện nay và
cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc ngời
xem ngoảnh mặt thờ ơ với gameshow. Các gameshow hiện
nay bị nhiều ngời dân phản ánh rất nhiỊu tríc thùc tr¹ng “béi
thùc” cđa nã. Cã lÏ chØ có 3 nhóm thành phần a thích những


chơng trình này, đó là: công ty quảng cáo dễ dàng tăng
doanh thu và lợi nhuận, đài truyền hình dễ dàng đạt chỉ
tiêu phục vụ nhân dân và ngời chơi cùng với gia đình và
bạn bè của họ.
Những năm trớc, mọi ngời còn háo hức xem các trò chơi
giải trí nhng giờ đây mỗi khi thấy gameshow là lại chuyển
sang kênh khác ngay vì không chịu nổi những trò vớ vẩn,
màu mè, vô duyên thiếu kiến thức, xem thờng ngời xem của
một số gameshow. Gameshow thực chất là quảng cáo. Ngời
dân đóng thuế cho Nhà nớc để nuôi các đài truyền hình,
hi vọng nó sẽ phục vụ mình bằng những chơng trình thật
sự có ý nghĩa, đem lại các giá trị sống chứ không phải đem
lại bực bội vì những chơng trình dở hơi.
Một điều đặc biệt nghiêm trọng có một số trò chơi
trên truyền hình VTV3 đà mắc phải những sai lầm không

nên có nh:
Đờng lên đỉnh Olympia giữa tháng 8 2008 đà chấp
nhận câu trả lời là có 12 cấp độ bÃo của một thí sinh là
đúng, trong khi đó các thang bÃo Saffin sumpson chỉ cã 3
cÊp ®é b·o. Mét em häc sinh ®Õn tõ Vĩnh Long đà bị mất
điểm oan uổng khi trả lời đúng phần quan trọng nhất trên
đỉnh đầu là mỏ ác (vốn là từ của miền Nam) thì bị cho
là sai. Lí do, đáp án của chơng trình là thóp.
Chơng trình Rung chuông vàng phát sóng cuối tháng
7 2008 thì nêu lên nhạc sĩ Beethoven là ngời áo, trong khi
rất nhiều ngời đều biết đây là nhạc sĩ thiên tài ngời Đức.
Chơng trình Đối mặt phát sóng đầu tháng 7 2008 lại
khiến hầu hết khán giả bật cời khi yêu cầu ngời chơi điền


thêm 2 chữ cái bắt đầu bằng chữ D vào câu thơ của Bà
Huyện Thanh Quan. Nhớ nớc đau lòng con cuốc cuốc. Thơng
nhà mỏi miệng cái .. Trong tình huống này ngời chơi dù
biết là cái gia gia (vồn đối với con quốc quốc rất chuẩn theo
niêm luật thơ Đờng) cũng đành trả lời là cái da da cho hợp
với câu trả lời của chơng trình.
Chính tính từ đầu năm đến nay, đà có quá nhiều sai
sót về kiến thức trong vô vàn sai sót của chơng trình kiến
thức trên VTV3. Hỗu nh chơng trình nào cũng có vài sai sót
về kiến thức. Phơng tiện truyền hình đa đến hàng triệu
khán giả truyền hình trong đó có lớp trẻ những kiến thức
sai lệch, nhng cha bao giờ thấy có ngời tổ chức chơng trình
chính và nhận sai sót về phần mình.
Hiện nay, các trò chơi thử thách kiến thức ngời chơi
đang chiếm phần lớn giờ vàng là 20 21 giờ hằng đêm và

11 12 giờ thứ bảy, chủ nhật trên VTV. Đặc biệt là trên VTV3
những hạt sạn trên đang làm ê răng rất nhiều khán giả
màn ảnh nhỏ.
6.3. Giải pháp
Trớc tình hình các trò chơi giải trí đang bị lên án nh
vật thì chúng ta cần tìm một số biện pháp để giữ chân
khán giả, lấy lại sự yêu mếm của ngời xem. Cách phổ biến
nhất và có vẻ dễ thực hiện nhất chính là mời những ngời nổi
tiếng tham gia với t cách là một ngời chơi. Từ đó, khán giả sẽ
khám phá biết bao điều hay, lý thú về họ. Đây là mét ý kiÕn
rÊt hay, ngêi næi tiÕng nh ca sÜ, diễn viên điện ảnh, MC
tham gia trò chơi truyền hình sẽ mang lại lợi thế cho ban tổ
chức. Khán giả vèn yªu mÕn nghƯ sÜ A víi vai diƠn B th×


chắc hẳn sẽ không muốn chuyển kênh khi gặp nghệ sĩ
mình yêu thích đang chơi trò chơi. Dù biết kết quả đà đạt
đợc nhng nhiều ngời hâm môn vốn hò hét trớc màn hình
để cổ vũ cho sao. Ban tổ chøc hĨ h¶ cêi khhi sè ngêi theo
dâi cã thÕ mà tăng đều. Những ngời tổ chức trò chơi cũng
chứng tỏ sự nhanh nhạy khi đa các diễn viên đang đợc công
chúng chú ý qua các vai diễn trên làn sóng các trò chơi giải
trí. Chính vì vậy, mà việc làm này sẽ thu hút đợc sự đón
xem của quý khán giả đồng thời ngời nổi tiếng sẽ đợc lợi từ
việc tham gia chơng trình. Thực tế đà chứng minh nhiều
diễn viên đà gây đợc nhiều cảm tỉnh với khán giả bằng nét
hồn nhiên trong kho trả lời câu hỏi hay lắng nghe đợc giọng
hát dịu dàng, sâu lắng. Nét đáng yêu của mỗi

ngời nổi

tiếng sẽ đợc bộc lộ nhẹ nhàng khiến cho khán giả càng thêm
yêu mến họ hơn.
Ngoài ra cần phải thay đổi lại cơ cấu chơng trình các
trò chơi giải trí. Muốn thu hút đợc sự theo dõi của độc giả
thì các trò chơi giải trí phải hay, hấp dẫn nhng phải thật sự
bổ ích và mang tính giáo dục cao. Đó là những trò chơi mà
vừa khám phá đợc trí thông minh của ngời chơi đồng thời
vừa đem lại những phút giây th thái. Cần phải đổi mới các
trò chơi giải trí một cáhc toàn diện để có thể đáp ứng với
thời cuộc hiện nay.
Đồng thời, các chơng trình trò chơi cần phải phù hợp với
thị hiếu của khán giả, nó phải tạo nên sự hấp dẫn, kịch tính
thiết thực. Nội dung của chơng trình phải sâu sắc, độc
đáo. Có nh vậy, mới lôi cuốn đợc khán giả.


Bên cạnh đó, vai trò của ngời dẫn chơng trình cũng rất
quan trọng. Bởi MC là yếu tố quyết định đến sự thành công
của các trò chơi trên VTV3/ Vì vậy, VTV đang cần trẻ hoá
MC. Hiện nay chúng ta đang liên tục tổ chức các cuộc thi
tuyển chọn MC. Không dừng ở việc tuyển chọn MC cho từng
chơng trình riêng lẻ (chiếc nón kì diệu) cách đây ít lâu,
kênh truyền hình còn tổ chức thi tuyển MC cho cả loạt chơng trình. Theo nhạc sĩ Lơng Minh, Trờng phòng ca nhạc
cuộc tuyển chọn MC này nhằm tạo ra đội ngũ kế cận và phục
vụ việc dẫn dắt các chơng trình mới ra đời. Có thể đây
chỉ là giải pháp tức thời nhng cũng phần nào giải quyết cơn
khát MC hiện nay. Những thông báo tuyển MC của đài
nhanh chóng lây lan trên các diễn đàn và thu hút đợc
nhiều ngêi tham gia. Trong t¬ng lai chóng ta sÏ më các lớp

đào tạo MC dài ihạn để nâng cao chất lợng đội ngũ ngời dẫn
chơng trình còn những khoá bồi dỡng ngắn hạn không thể
đáp ứng đợc nhu cầu.