Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Một số phương pháp rèn luyện kĩ năng nghe cho học sinh tiểu học

MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG NGHE CHO 
HỌC SINH TIỀU HỌC
A. Đặt vấn đề
 I­ Lý do chọn đề tài
Trong thời đại ngày nay, thời đại bùng nổ khoa học  kỹ thuật và thơng 
tin thì việc nắm ngoại ngữ thơng dụng nhất: Tiếng Anh để giao tiếp với các  
nước khác trên thế  giới là một điều hết sức cần thiết. Do vậy Tiếng Anh  
đang trở thành ngoại ngữ số một được dạy ở nước ta.
Trước đây mục tiêu chủ  yếu của việc dạy và học ngoại ngữ  là đọc 
hiểu để  phục vụ  nghiên cứu văn học, khoa học kỹ  thuật. Ngày nay nhằm 
phục vụ chính sách mở của, đổi mới, hồ nhập với khu vực và thế giới, mục 
tiêu của việc dạy học ngoại ngữ là giao tiếp. Để học sinh giao tiếp tốt, giáo  
viên   phải   thay   đổi   cách   dạy  theo   phương   pháp  giao   tiếp  bằng   ngơn  ngữ 
( nghe­ nói )
Nghe là một trong bốn kỹ  năng quan trọng của việc học ngoại ngữ.  
Chúng ta khơng thể  giao tiếp được nếu khơng nghe. Để  thành cơng khi đối  
thoại, ta phải nghe hiểu được những gì người khác nói. Khi nói Tiếng Anh, ta  
có thời gian để nghĩ là sẽ  nói gì, dùng từ  như  thế nào. Cịn khi nghe, ta phải 
chú ý đến nghe hiểu. Thực tế học nghe là một kỹ năng yếu nhất trong bốn kỹ 
năng. Việc dạy kỹ năng nghe đơi lúc cịn bị coi nhẹ, khơng theo phương pháp  
do một số lý do như: cơ sở vật chất  ở một số trường cịn thiếu, khơng đồng 
đều như: khơng có băng đài hoặc băng đài chất lượng kém, thiếu  ổ  cắm  ở 
lớp học, cuối kỳ, cuối năm khơng thi nghe.
Tại sao nghe lại là một việc khó khăn?
Khi học sinh nghe giáo viên đọc, các em đã quen với giọng điệu của 
thầy cơ. Ngồi ra thầy cơ có thể đọc chậm, dùng cử  chỉ  hoặc hành động để 
gợi ý những phần nghe khó. Do đó việc nghe trở  nên dễ  dàng hơn.  Nhưng  
khi nghe qua đĩa CD, học sinh phải đối mặt với những khó khăn sau:
Thứ nhất, khơng kiểm sốt được điều sẽ nghe.
Thứ hai, lời nói trong băng q nhanh.
Thứ ba, bài nghe có nhiều từ mới.

Thứ tư, trọng âm bài nghe khác.
Thứ năm, hoc sinh khơng nghe thường xun sẽ  khơng nhận ra những từ mà 
các em biết.
Vậy làm thế  nào để  giúp các em  mở  rộng phạm vi nghe, để  một tiết  
học nghe  bớt căng thẳng và trở nên thú vị. Đó là điều mà rất nhiều giáo viên 
đang trăn trở?
II­ Mục đích viết sáng kiến kinh nghiệm:
        Để  giúp học sinh khắc phục được những khó khăn trong việc nghe và 
nghe có hiệu quả, tơi đã cố  gắng tìm tịi , nghiên cứu các tài liệu viết về 
phương pháp, cộng với những trải nghiệm thực tế trong q trình giảng dạy. 
Tơi đã rút ra một số  kinh nghiệm hay trong phương pháp dạy nghe. Tơi hy  
vọng kinh nghiệm của tơi sẽ  là một tài liệu nhỏ  để  các bạn đồng nghiệp 
tham khảo.
III­ Phương pháp viết sáng kiến kinh nghiệm
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Phương pháp tổng kết qua kinh nghiệm cơng tác và giảng dạy
Phương pháp điều tra, so sánh, phân tích, tổng hợp.
Phương pháp nghiên cứu bảng biểu
B. Nội dung
I. Thực trạng:
      Việc dạy theo phương pháp đổi mới như  hiện nay chú trọng nhiều đến 
tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Phần lớn thời gian giao tiếp là lúc các  
em tư  duy chủ  động thực hành tiếng anh. Để  có một tiết học tốt thì các em  
phải chuẩn bị bài ở nhà kĩ. Hơn nữa để học tốt một giờ học nghe, các em cần  
được nghe nhiều. Tuy nhiên, phần lớn các em ở đây chưa có điều kiện tốt để 
học nghe Tiếng Anh, thời gian học hạn hẹp, tài liệu để tham khảo thêm phụ 
thuộc vào điều kiện kinh tế gia đình, từ đó việc đầu tư cho kĩ năng nghe cịn 
hạn chế. 

    Ngồi ra Tiếng Anh là một mơn học khó, khối lượng kiến thức nhiều, thời  
gian học ít, và trong q trình nghe, các em khơng kiểm sốt được điều sẽ 
nghe. Lời nói trong băng đĩa nhanh, nhiều âm nối. Bài nghe có nhiều từ mới,  
trọng âm từ, trọng âm câu, ngữ điệu thì rất khác nhau và học sinh khó có thể 


hiểu được nội dung. Mặt khác, vì các em ở vùng nơng thơn, mơi trường giao  
tiếp Tiếng Anh cịn hạn chế. Vì thế, các em ít có cơ hội luyện nghe. 
      Nghe là một trong những kĩ năng cần thiết trong q trình thực hiện giao 
tiếp. Giống như kĩ năng đọc, nghe cũng là một kĩ năng tiếp thụ, nhưng nghe 
thường khó hơn đọc, vì ngơn bản tiếp thụ qua nghe là lời nói. Khi ta nói các ý  
thường khơng được sắp xếp có trật tự  như  viết; ý hay lặp đi lặp lại, có 
nhiều từ  thừa, từ  đệm, khơng đúng ngữ  pháp Hơn nữa khi nghe người khác 
nói, ta chỉ nghe có một lần; cịn khi đọc ta có thể đọc đi đọc lại nhiều lần văn 
bản. Do đó, khi dạy kĩ năng nghe, ngồi những thủ thuật chung áp dụng cho  
các kĩ năng tiếp thụ, GV cịn cần có những thủ  thuật đặc thù cho các hoạt  
động luyện nghe của học sinh. 
II­ Xác định rõ cho học sinh thế nào là nghe hiểu:
       Nghe là một kỹ  năng ngơn ngữ  liên quan đén các kỹ  năng phụ  khác. Khi  
chúng ta dạy cho các em nghe một ngoại ngữ, chúng ta phải dạy cho các em  
nghe theo nhiều cách khác nhau. Một số kỹ năng phụ liên quan đến nghe là:
II.1 Khi nghe, học sinh phải có khả năng nhận biết sự khác nhau giũa các âm  
vị. Ví dụ, chúng ta phải nhận thấy được sự khác nhau giữa /g/ và /k/ trong từ: 
"pig" và ' pick", hai từ này chỉ có một âm khác giữa chúng; hoặc là các cặp từ 
như " sheep và ship", " run và sun". Trong mỗi cặp từ này, sự khác nhau giữa 
các từ chỉ có một âm độc nhất đã hình thành một từ mới với nghĩa hồn tồn  
khác nhau. 
II.2 Nghe cũng liên quan đến việc lĩnh hội cấu trúc câu. Ví dụ  khi nghe câu 
"Would you pick up the phone? " người nghe phải nhận ra rằng: " pick" là 
một động từ  của câu và " phone" là một danh từ. Ngồi ra người nghe phải  

nhận biết được trật tự của từ và ngữ điệu của câu, phải xác định được đó là 
loại câu gì: câu trần thuật. câu hỏi, hay cảm thán.
II.3  Một kỹ  năng khác của nghe là khả  năng suy ra những thơng tin khơng 
được chỉ  ra trực tiếp. Ví dụ  khi nghe câu: "Yesterday, after getting up and 
having breakfast, Peter went to school" " học sinh phải luận ra r ằng" Peter  
went to school in the morning ". Từ ngơn ngữ  các em có thể hiểu được nhiều  
điều khơng được nói trực tiếp.


II.4 Khi nghe các em cũng khơng cần thiết phải hiểu hết mọi từ mà các em  
nghe được, nhưng các em phải hiểu được ý chính của các thơng tin mà các em 
vừa nghe, đây là vấn đề cơ bản nhất. Kỹ năng này gọi là kỹ năng nghe lướt.

III. Các biện pháp khắc phục khó khăn khi nghe:
   Một là, giới thiệu chủ đề, ngữ cảnh, tình huống, nội dung có liên quan đến 
bài nghe: khai thác xem học sinh đã biết và chưa biết gì về nội dung sẽ nghe,  
gợi trí tị mị, tạo hứng thú về nội dung bài sắp nghe.
  Hai là, cho học sinh đốn , nghĩ trước những điều sắp nghe trong một ngữ 
cảnh nhất định. Điều này chú ý của học sinh vào bài nghe và gây hứng thú 
của học sinh đối với bài học.
  Ba là, giải thích một số từ và cấu trúc cần thiết: tuy nhiên là khơng cần giới  
thiệu hết từ mới, nên để học sinh đốn nghĩa của từ trong ngữ cảnh. Nếu học 
sinh khơng hiểu nghĩa của từ sau khi nghe, tơi sẽ  giải nghĩa bằng định nghĩa  
hoặc cho ví dụ.
  Bốn là, soạn ra các u cầu, nhiệm vụ và bài tập về nội dung nghe.
  Năm là, khi tiến hành các hoạt động nghe, việc dùng trực quan, tranh, hình 
ảnh minh hoạ kèm theo sẽ hỗ trợ rất tốt cho việc làm rõ ngữ cảnh, gợi ý nội  
dung sắp nghe. Tranh ảnh là phương tiện để kiểm tra mức độ nghe hiểu của 
học sinh. Nghe, xác định tranh có liên quan, sắp xếp tranh theo thứ tự.
   Sáu là, Tiến hành nghe theo ba giai đoạn: trước khi, trong khi và sau khi  

nghe. Chia q trình nghe thành từng bước:
          Nghe ý chính, trả lời câu hỏi hướng dẫn, so sánh dự đốn.
          Nghe chi tiết, hồn thành bài tập, u cầu nghe.
          Nghe, kiểm tra đáp án với tốc độ bình thường, khơng ngừng.
* Nếu học sinh nghe khơng rõ thì ở mỗi từ, cấu trúc quan trọng, giáo viên cho  
băng tạm ngừng và cho các em nghe lại.
  Bảy là, khai thác sự khác nhau trong câu trả lời của các cặp, các nhóm và so 
sánh kết quả, thảo luận sau khi nghe.
 Tám là, Đảm bảo chất lượng mẫu nghe


            Băng đài có chất lượng tốt
  Giáo viên đọc với tốc độ trung bình, phát âm chuẩn xác.
III­ Các giai đoạn của một bài nghe
1­ Pre­ listening
1.1 Giới thiệu từ vựng mới
   Như trên tơi đã trình bày, khơng nhất thiết phải giới thiệu tất cả các từ mới 
trước khi nghe. Các em có thể  được phát triển kỹ  năng nghe bằng cách thực  
hành đốn nghĩa của từ. Chỉ  có những từ  khó học sinh khơng hiểu được nội  
dung của bài nghe mới cần được dạy trước
1.2 Chuẩn bị  cho học sinh nghe, nghĩ về  điều sắp nghe, sắp xếp, dự 
đốn.      
    Hồn thành các dạng bài tập trước khi nghe. Các dạng bài tập đó là:
        Giáo viên viết 3­ 5 câu lên bảng về ý chính của bài nghe. Học sinh "work  
in pair ", dự đốn xem câu nào đúng hoặc sai với điều sắp nghe.
        Open ­ prediction: Cho học sinh xem m ột số tranh, học sinh đốn và viết  
dự  đốn về  điều sẽ  nghe hoặc giáo viên đặt câu hỏi, học sinh đốn câu trả 
lời. Khi nghe, học sinh sẽ đánh dấu vào đều mình đốn đúng.
            Guess ­> Listen                                                
      Ordering: Cho học sinh một số tình huống hoặc tranh có đánh số  a,b,c,d 

đảo lên bảng. Học sinh thảo luận nhóm đốn thứ  tự  tranh hoặc câu có sẵn 
xuất hiện trong bài nghe.
      Pre­ question: giáo viên cho một vài câu hỏi có chứa ý chính của bài nghe  
để tập trung sự chú ý của học sinh trong khi nghe . Học sinh khơng phải đốn  
câu trả lời, sau khi nghe lần một, u cầu học sinh trả lời.
2­ While­ listening: 
     Học sinh tập trung nghe chi tiết để hồn thành u cầu nghe..Mở băng 2­3 
lần, u cầu học sinh nghe, làm các dạng bài tập nghe hiểu theo u cầu sách  
giáo khoa hoặc do giáo viên thiết kế như:
       Defining T ­ F 
       Check the correct answer
       Matching


       Filling in the gap, chart
       Answer the comprehension question
       Lediberate mistake
3­ Post­ listening
Mục đích của hoạt động sau khi nghe nhằm: 
        Kiểm tra xem học sinh có hiểu những thơng tin được nghe theo u cầu  
hay   khơng   và   có   hồn   thành   được   các   hoạt   động   trong   giai   đoạn   While­
listening hay khơng.
        Tìm ra ngun nhân học sinh khơng nghe được hoặc khơng hiểu được 
một phần nào đó trong bài tập nghe.
       Giúp học sinh có cơ  hội đánh giá thái độ  biểu cảm người thể  hiện hội  
thoại thơng qua ngữ điệu giao tiếp. 
      Dùng bài tập mở rộng theo chủ đề bài nghe, ding kĩ năng bổ trợ thêm để 
luyện nghe.
Giáo viên chọn chủ đề liên quan đến bài nghe , thiết kế các hoạt động sau khi 
nghe như: thay đổi thơng tin, nêu ý kiến cá nhân, nêu các vấn đề tương tự cho 

học sinh liên hệ bản thân.  Hoạt động có thể là:
3.1 Recall the story: Cho học sinh kể lại bằng ngơn ngữ  của mình. Giáo viên 
có thể giúp học sinh bằng những gợi ý nhỏ như tranh, câu đơn giản.
3.2  Write it up: u cầu học sinh viết lại những thơng tin nghe được bằng 
ngơn ngữ của mình, sử dụng thơng tin ở trong khung, tranh vẽ.
3.3 Roll­ story: Học sinh đóng vai nhân vật trong bài nghe.
3.4 Disscussion: Thảo luận vấn đề trong bài theo cặp­ nhóm.
3.5 Games: Chơi một số trị chơi. 
 Trên đây là một số thủ thuật nghe hiểu để rèn luyện kỹ năng nghe cho  
học sinh. Nếu chúng ta thực hiện tốt các phương pháp, thủ thuật dạy nghe thì 
sẽ  dần khắc phục việc dạy học kỹ  năng nghe cịn yếu hơn so với các kỹ 
năng khác của mơn ngoại ngữ. 
Tiết dạy minh hoạ ( các giai đoạn của một bài nghe)
Unit 14 : What happened in the story? (English 5)
Part 4: Listen and number


I­ Aim: 
­ Luyện kỹ năng nghe hiểu lấy thơng tin chính
­   Học   sinh   nghe   một   đoạn   băng   và   sắp   xếp   được   trình   tự   của   một   câu  
chuyện.
II­ Stage of teaching
1) Pre­ listening
­ Giáo viên giới thiêụ  chủ  đề  bài nghe: Chúng ta sẽ  nghe một câu chuyện 
về  mơt hồng tử  và cơng chúa. Trên cơ  sở  đó giáo viên cho học sinh đốn 
nghĩa một số từ quan trọng:
+ princess
+ prince
­ Giáo viên đưa ra câu hỏi đốn trước khi nghe:
" What are the main characters? " “What happened in the story?”

+ GV u cầu học sinh làm việc theo cặp, đốn câu trả lời.
+ GV ghi câu trả lời của học sinh lên bảng.
2) While­ listening
   Cho học sinh nghe băng 
Lần 1 : Học sinh nghe băng, kiểm tra lại phần dự đốn ( nghe liên tục )
+ GV u cầu học sinh so sánh kết quả với bạn.
+GV hỏi HS "Can you reorder the story?"
+ GV u cầu các em cho biết kết quả sau khi nghe.
Đáp án: 1.c     2.d      3.e     4.a     5.c
Lần 2: GV u cầu học sinh đọc kỹ các thơng tin cho trước trong bảng  
và sau đó nghe băng để điền các thơng tin cịn thiếu (nghe 2 lần)
First, …………….
Then, ……………..
Next, ………………….
In the end, ……………………
+ GV u cầu HS so sánh đáp án với bạn.


+ u cầu HS trình bày kết quả.
 Lần 3   : GV u cầu học sinh nghe, kiểm tra đáp án.
3) Post­ listening
Cho HS chơi trị chơi " Chain game"
u cầu học sinh thực hành theo nhóm 4 để  tóm tắt lại nội dung bài  
nghe.
S1: Firstly,……..
S2: First,……………., Then,…………….
S3: First,……………., Then,……………., Next…………….
S4: First,……, Then,……., Next…….., In the end……….
IV) Kết quả nghiên cứu:
    Qua một thời gian giảng dạy các tiết nghe hiểu theo phương pháp đã trình 

bày ở trên, tơi thấy có những ưu điểm sau :
      ­ Học sinh có diều kiên thực hành " pairwork' và " groupwork".
       ­Với việc nghe băng một vài lần, học sinh có thể  nắm được thơng tin  
chính của bài đồng thời phát triển được các kỹ  năng phụ  khác như: Nghe 
lướt, khả năng suy luận và đốn nghĩa của từ.
      ­ Giờ  học sinh động hơn, học sinh được tham dự  vào nhiều hoạt động  
khác nhau.
     ­ GV có thể đẽ dàng giúp đỡ những học sinh kém.
     ­ Học sinh được rèn luyện cả 4 kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng nghe nói. Kỹ 
năng đọc được thể  hiện qua việc làm bài tập. Kỹ  năng viết được thể  hiên 
qua việc viết kết quả các bài tập. 
     ­Với việc dạy một tiết nghe hiểu phương pháp trên, trong năm 2016­2017 
kết quả kiểm tra nghe của học sinh cũng có tiến triển rõ rệt. Cụ thể:
    Cuối học kì I

   Cuối học kì II

KHỐI 4

           45%

75%

KHỐI 5

           40%

72%

C. Kết luận.
   Học là một cơng việc lâu dài, vất vả và khó nhọc đối với học sinh. Do vậy,  
giáo viên ngồi nhiệm vụ truyền đạt kiến thức cịn phảI tìm cách làm cho giờ 
học có hiệu quả, thu hút sự  tập trung của các em. Hướng dẫn cho các em  
phương pháp học tập là rất quan trọng, đặc biệt cần khuyến khích các em sử 
dụng Tiếng Anh trong cuộc sống. Học ngoại ngữ mà khơng thực hành giao 
tiếp thì ngày một phai mờ một ngơn ngữ mình đang học. 
       Mỗi người có một suy nghĩ, mỗi giáo viên có một phong cách lên lớp . 
Song tơi nghĩ dù phương pháp nào đi chăng nữa cũng đều có mục đích chung 
là truyền thụ cho các em học sinh đúng, đủ kiến thức, giúp các em hiểu bài và 
khắc sâu kiến thức một cách nhanh nhất. Với bộ  mơn này tơi thiết nghĩ tìm 
được một phương pháp chung trong dạy học để  đạt hiệu quả  cao nhất là 
điều khiến mỗi giáo viên phải tìm tịi, song khơng phải ai cũng dễ  dàng đạt 
được điều đó.
       Những suy nghĩ của tơi trên đây về  việc dạy nghe chỉ  là những kinh  
nghiệm rút ra từ phương pháp cũ và mới trong thực tế giảng dạy. Rất mong  
được sự quan tâm, chia sẻ và góp ý chân thành của ban lãnh đạo và q đồng 
nghiệp. 

An Thủy, ngày 12 tháng 5 năm 2017
                                                                      Người viết

                                                                            Đỗ Thị Ngọc Trang