Tiểu luận Lý luận chung HLU Nhận thức về mối quan hệ giữa pháp luật với đạo đức” của tác giả Nguyễn Văn Năm (Tạp chí Luật học, số 42006)

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 0
PHẦN NỘI DUNG..........................................................................................................
Câu 1 : Tóm tắt nội dung bài viết : “Nhận thức về mối quan hệ giữa pháp luật với
đạo đức” của tác giả Nguyễn Văn Năm (Tạp chí Luật học, số 4/2006). .................... 1
Câu 2 : Chỉ ra sự giống và khác nhau trong quan điểm về mối quan hệ giữa pháp
luật và đạo đức của tác giả bài viết trên với tác giả Hoàng Thị Kim Quế trong bài
viết: “Một số suy nghĩ về mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức trong hệ thống
điều chỉnh xã hội” (Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 7/1999). ............................... 4
Câu 3:Nhận xét về mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức ở Việt Nam hiện nay. .... 6
KẾT LUẬN................................................................................................................. 7
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................... 8
PHỤ LỤC.......................................................................................................................9

0


LỜI MỞ ĐẦU
Trong đời sống xã hội, pháp luật và đạo đức là hai hệ thống quy phạm quan trọng nhất
tác động đến nhận thức và xử sự của con người. Chính vì vậy, quản lí xã hội dựa trên
pháp luật kết hợp với nâng cao đạo đức là một điều tất yếu, là mục đích cao cả mà mọi
quốc gia văn minh và phát triển luôn hướng tới.Để hiểu rõ ràng và sâu sắc hơn vai trò,
mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức, em xin lựa chọn đề bài số 7 để tìm hiểu về cơng
trình nghiên cứu chuyên sâu của GS.TS Nguyễn Văn Năm với nhan đề : “Nhận thức
về mối quan hệ giữa pháp luật với đạo đức” (Tạp chí Luật học, số 4/2006).

PHẦN NỘI DUNG
Câu 1 : Tóm tắt nội dung bài viết : “Nhận thức về mối quan hệ giữa pháp luật với
đạo đức” của tác giả Nguyễn Văn Năm (Tạp chí Luật học, số 4/2006).
Có rất nhiều cơng cụ khác nhau để điều chỉnh hành vi con người nhưng trong đó,
pháp luật và đạo đức là những công cụ rất quan trọng. Tiến sĩ Nguyễn Văn Năm cho

rằng“Pháp luật và đạo đức có mối quan hệ mật thiết với nhau, giữa chúng vừa có sự
thống nhất, vừa có sự khác biệt và có sự tác động qua lại lẫn nhau.”. Để góp phần
nhận thức và sử dụng pháp luật cũng như đạo đức một cách có hiệu quả trong quản lí
xã hội, trong bài viết, TS. Nguyễn Văn Năm nêu ra những điểm giống, khác nhau
giữa pháp luật với đạo đức và sự tác động qua lại giữa chúng.
1. Những điểm giống nhau cơ bản giữa pháp luật với đạo đức
Một là, pháp luật và đạo đức giữ vị trí trung tâm, “có vai trị quan trong bậc nhất đối
với các quan hệ xã hội”. Nhà nước sử dụng pháp luật, đạo đức để bảo vệ, phát triển
những quan hệ xã hội có ích, hạn chế và đi tới loại bỏ những quan hệ xã hội có hại.
Hai là, cả pháp luật và đạo đức đều mang tính quy phạm phổ biến. Chúng đều là
những khuôn mẫu, chuẩn mực cho hành vi của con người. Phạm vi điều chỉnh rộng,
bao quát tất cả các lĩnh vực quan hệ xã hội; tác động đến hầu hết các lĩnh vực của đời
sống.
Ba là, giữa pháp luật và đạo đức ln có sự phù hợp ở mức độ nhất định. Đặc biệt
1


với xã hội xã hội chủ nghĩa,sự thống nhất giữa pháp luật và đạo đức càng lớn, thậm
chí pháp luật còn được coi là “những chuẩn mực đạo đức cần có”.
Bốn là, pháp luật và đạo đức đều thuộc phạm trù ý thức của xã hội, đều là sản phẩm
của bộ óc con người.Chúng phản ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn phát triển
nhất định của lịch sử nên chúng đều chịu sự chi phối của đời sống kinh tế xã
hội,...Đồng thời, pháp luật và đạo đức đều có sự tác động trở lại đời sống xã hội, thúc
đẩy hoặc kĩm hãm ở những mức độ nhất định sự phát triển của đời sống xã hội.
Năm là, trong xã hội có tính giai cấp, pháp luật và đạo đức vừa có tính giai cấp vừa
mang tính xã hội. Chúng đều là công cụ để tổ chức và quản lí đời sống xã hội, giữ gìn
ổn định và trật từ xã hội, phù hợp với ý chí và lợi ích chung của cộng đồng xã hội.
2. Những điểm khác nhau cơ bản giữa pháp luật và đạo đức
Một là, con đường hình thành. Pháp luật chỉ có thể hình thành thông qua hoạt động
xây dựng pháp luật của nhà nước, cịn đạo đức có thể hình thành một cách tự phát

trong đời sống chung của cộng đồng,...
Hai là, hình thức thể hiện. Pháp luật luôn được thể hiện dưới những hình thức xác
định và ngày càng tồn tại phổ biến dưới hình thức văn bản quy phạm pháp luật; cịn
đạo đức tồn tại ở dạng bất thành văn, thơng qua ca dao, tục ngữ,...
Ba là, tính xác định về hình thức. Ở điểm này có thể thấy rõ tính trội của pháp luật so
với đạo đức. Tính xác định về hình thức của đạo đức thường khơng chặt chẽ như pháp
luật, các quy phạm đạo đức thường không nêu ra biện pháp chế tài.
Bốn là, phạm vi điều chỉnh. Theo TS. Nguyễn Văn Năm thì “phạm vi điều chỉnh của
đạo đức rộng hơn pháp luật”. Pháp luật chỉ điều chỉnh những quan hệ xã hội bị chi
phối bởi ý chí, lí trí của các chủ thể là những con người đã đạt đến độ tuổi nhất định
và có khả năng nhận thức, điều khiển hành vi của mình. Vượt ra ngồi phạm vi đó,
đạo đức cịn điều chỉnh cả những quan hệ xã hội bị chi phối bởi tình cảm của các chủ
thể, không kể tuổi tác, địa vị xã hội,..của họ.
Năm là, cách thức điều chỉnh. Pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội bằng cách xác
định quyền, nghĩa vụ cho chủ thể còn đạo đức điều chỉnh các quan hệ xã hội chủ yếu
bằng cách xác định nghĩa vụ, bổn phận cho chủ thể.
Sáu là, cơ chế điều chỉnh. + Trong điều chỉnh pháp luật, việc thiết lập khuôn mẫu
2


hành vi con người do nhà nước thay mặt toàn thể xã hội đưa ra quy tắc xử sự chung.
Còn với đạo đức,việc xây dựng các quy tắc đạo đức được tiến hành bởi rất nhiều chủ
thể khác nhau....
+ Trong điều chỉnh pháp luật, việc cá biệt hóa các quy phạm pháp luật thành quyền,
nghĩa vụ cho chủ thể có thể do chủ thể thực hiện hoặc do các chủ thể có thẩm quyền
thực hiện. Cịn việc cá biệt hóa quy phạm đạo đức thành nghĩa vụ, bổn phận cho chủ
thể hầu hết là do chủ thể tự tiến hành.
Bảy là, biện pháp bảo đảm thực hiện. Pháp luật được nhà nước bảo đảm thực hiện
bằng biện pháp nhà nước, trong đó cưỡng chế nhà nước là quan trọng nhất. Còn đạo
đức chỉ được đảm bảo bằng biện pháp xã hội (lương tâm hay dư luận xã hội). Ngoài

ra, các biện pháp nhà nước chỉ được áp dụng trong hiện tại và sự phán xét đối với
người vi phạm trong một thời gian nhất định. Ngược lại, trong đạo đức, hậu quả mà
chủ thể phải gánh chịu sẽ “triền miên, day dứt, lâu dài...”
3. Sự tác động qua lại giữa pháp luật và đạo đức
- Sự tác động của đạo đức với pháp luật :
+ Đạo đức tác động đến việc hình thành quy định trong hệ thống pháp luật. Những
quan điểm, quan niệm, chuẩn mực đạo đức đóng vai trò là tiền đề tư tưởng chỉ đạo
việc xây dựng pháp luật.
+ Đạo đức tác động đến việc thực hiện pháp luật của các chủ thể. Ý thức đạo đức cá
nhân giữ vai trò rất quan trọng để pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh. Thêm vào
đó, đạo đức cá nhân cịn có ảnh hưởng khá mạnh mẽ đến hoạt động áp dụng pháp
luật.
- Sự tác động của pháp luật đến đạo đức
+ Phát luật ghi nhận những quan niệm, tư tưởng, chuẩn mực đạo đức. Từ đó, pháp
luật đã phần củng cố, giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức xã hội.
+ Pháp luật có những quy định, chế tài cụ thể nhằm loại trừ các quan niệm, tư tưởng,
đạo đức lạc hậu, trái với lợi ích giai cấp ống trị, lợi ích chung của cộng đồng cũng như
tiến bộ xã hội.
+ Pháp luật góp phần ngăn chặn sự thối hóa, xuống cấp của đạo đức; đồng thời góp
phần làm hình thành những quan niệm đạo đức mới.
3


Tóm lại, trong bài viết TS. Nguyễn Văn Năm khẳng định mối quan hệ mật thiết, tác
động qua lại lẫn nhau giữa pháp luật và đạo đức. Theo tác giả “ khi phù hợp với nhau,
chúng khẳng định nhau, bổ sung cho nhau, tạo nên sự điều chỉnh mạnh mẽ nhất đối
với hành vi con người. Khi mâu thuẫn nhau, pháp luật sẽ phải thay đổi nếu trái với
những đạo đức xã hội, ngược lại đạo đức sẽ bị loại bỏ nếu trái với lợi ích của giai
cấp cầm quyền, lợi ích chung của cộng đồng hay trái với tiến bộ xã hội.
Câu 2 : Chỉ ra sự giống và khác nhau trong quan điểm về mối quan hệ giữa pháp

luật và đạo đức của tác giả bài viết trên với tác giả Hoàng Thị Kim Quế trong bài
viết: “Một số suy nghĩ về mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức trong hệ thống
điều chỉnh xã hội” (Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 7/1999).
I. Sự giống nhau trong quan niệm về mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật của
tác giả Nguyễn Văn Năm và Hồng Thị Kim Quế
Thứ nhất, xét về mục đích, cả hai tác giả đều đồng nhất quan điểm pháp luật và đạo
đức khơng có một sự đối lập nào, cả hai đều hướng tới sự cơng bằng, vì con người,
bảo vệ con người và định hướng phát triển những quan hệ xã hội phù hợp với lợi ích
lực lượng cầm quyền cũng như của xã hội.
Thứ hai, xét về vị trí, cả hai tác giả đều cho rằng đạo đức và pháp lt là cơng cụ quan
trọng, giữ vị trí trung tâm. Và cả hai tác giả đều đồng nhất quan điểm, cho rằng đạo
đức có phạm vi điều chỉnh rộng hơn pháp luật
Thứ ba, về hình thức thể hiện, cả hai tác giả đều công nhận đạo đức chủ yếu tồn tại ở
dạng bất thành văn, thường được thể hiện dưới dạng ca dao, tục ngữ, phong tục, tập
quán,… còn pháp luật được thể hiện dưới dạng các văn bản quy phạm pháp luật.
Thứ tư, về sự tác động qua lại lẫn nhau, cả hai tác giả đều đều khẳng định pháp luật
có vai trị trong việc giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống; đồng thời
hạn chế, đi đến loại bỏ những quan niệm đạo đức sai trái, lạc hậu.
Thứ năm, cả hai tác giả đều khẳng định pháp luật và đạo đức có mối quan hệ mật thiết
với nhau, giữa chúng vừa có sự thống nhất, vừa có sự khác biệt và có sự tác động qua
lại lẫn nhau
II. Sự khác nhau trong quan niệm về mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật của
tác giả Nguyễn Văn Năm và Hoàng Thị Kim Quế
4


1. Về sự thống nhất giữa pháp luật và đạo đức:
Nếu như tác giả Hoàng Thị Kim Quế cho rằng, giữa pháp luật và đạo đức có mối quan
hệ hữu cơ, tạo nên sự điều chỉnh mạnh mẽ nhất đối với hành vi của con người thì tác
giả Nguyễn Văn Năm lại cho rằng, gi ữa pháp luật và đạo đức ln có sự phù hợp ở

những mức độ khác nhau với các chuẩn mực đạo đức, pháp luật còn được coi là
những chuẩn mực đạo đức cần có.
Theo như tác giả Hoàng Thị Kim Quế, pháp luật và đạo đức tác động trực tiếp đến
hành vi của con người, hướng dẫn, kiểm tra, đánh giá các hành vi đó theo những tiêu
chí nhất định. Cịn tác giả Nguyễn Văn Năm lại cho rằng pháp luật và đạo đức đều là
những chuẩn mực cho hành vi con người, tác động đến tất cả các cá nhân, tổ chức
trong xã hội, tác động đến hầu hết các lĩnh vực của đời sống.
2. Về sự khác nhau giữa pháp luật và đạo đức
Về phạm vi điều chỉnh : Tác giả Hoàng Thị Kim Quế đưa ra quan niệm Pháp luật điều
chỉnh những quan hệ xã hội quan trọng, cơ bản, ít nhiều mang ý nghĩa quốc gia. Đạo
đức điều chỉnh một phạm vi rộng lớn các quan hệ xã hội hơn là pháp luật. Khi đề cập
đến vấn đề này, TS. Nguyễn Văn Năm cũng cho rằng phạm vi điều chỉnh của đạo đức
rộng hơn pháp luật, thế nhưng tác giả còn đưa ra ý kiến rõ ràng hơn khi chỉ ra pháp
luật chỉ điều chỉnh những quan hệ xã hội bị chi phối bởi ý chí, lí trí của các chủ thể là
những con người đã đạt đến độ tuổi nhất định và có khả năng nhận thức, điều khiển
hành vi của mình. Vượt ra ngồi phạm vi đó, đạo đức còn điều chỉnh cả những quan
hệ xã hội bị chi phối bởi tình cảm của các chủ thể, khơng kể tuổi tác, địa vị xã
hội,..của họ. “Cứ ở đâu có con người ở đó có đạo đức”.
Về phương pháp đảm bảo thực hiện, tác giả Hoàng Thị Kim Quế đưa ra một điểm
khác là khi so sánh khác nhau giữa đạo đức và pháp luật khơng nên tuyệt đối hóa rằng
các chế tài pháp luật bao giờ cũng cụ thể hơn chế tài đạo đức, cho rằng đạo đức kém
hiệu quả hơn trong việc điều chỉnh hành vi con người.
Tác giả Nguyễn Văn Năm còn nêu rõ ràng hơn những điểm khác nhau giữa pháp luật
và đạo đức hơn ở các khía cạnh : con đường hình thành, cơ chế điều chỉnh...

5


3. Về sự tác động qua lại giữa pháp luật và đạo đức
Ở vấn đề này, hai tác giả có những ý kiến tương đồng nhưng cũng có một số điểm khác

biệt. Theo quan điểm của tác giả Nguyễn Văn Năm, đạo đức là môi trường cho sự phát
sinh, tồn tại và phát triển, là tiền đề tư tưởng chỉ đạo việc xây dựng pháp luật. Sự tác
động của đạo đức đến việc hình thành các quy định trong pháp luật diễn ra ở nhiều cấp
độ, các quy phạm pháp luật được xây dựng phù hợp với đạo đức xã hội. Cịn tác giả
Hồng Thị Kim Quế đưa ra ý kiến Pháp luật ghi nhận những nguyên tắc, chuẩn mực
theo nhiều cách khác nhau, là phương tiện đảm bảo cho đạo đức được thực hiện trong
cuộc sống thông qua các biện pháp tác động của nhà nước. Quy phạm đạo đức có vai
trị là định hướng cho nhà làm luật trong việc xác định tội phạm hóa hay phi tội phạm
hóa các hành vi.
Câu 3:Nhận xét về mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức ở Việt Nam hiện nay.
I.

Những điểm tích cực

Ở nước ta hiện nay, vị trí, vai trò cũng như mối quan hệ của pháp luật và đạo đức
ngày càng được nhìn nhận đúng đắn, tích cực. Cụ thể:
Thứ nhất, hiện nay pháp luật không những thể hiện được tư tưởng đạo đức cách
mạng, đạo đức truyền thống dân tộc, đạo đức tiến bộ mà còn thể hiện được ý chí,
nguyện vọng và hướng tới lợi ích của toàn nhân dân lao động. Trong đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ XI, Đảng ta đã khẳng định quan điểm: “Quản lý xã hội bằng pháp
luật, đồng thời coi trọng giáo dục, nâng cao đạo đức”.
Thứ hai, hệ thống pháp luật Việt Nam được xây dựng trên nền tảng đạo đức xã hội
chủ nghĩa nhằm đảm bảo lợi ích của nhân dân, bảo vệ quyền con người, quyền công
dân. Trong hệ thống pháp luật Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân ngày
càng được ghi nhận một cách đầy đủ.
Thứ ba, pháp luật hiện nay không ngừng sửa đổi để củng cố, phản ánh rõ nét tinh
thần nhân đạo - tưởng đạo đức cơ bản của nhân dân ta. Điều này được thể hiện rất rõ
trong các qui định về các chính sách ưu đãi, quan tâm đặc biệt tới các thương binh,
liệt sĩ, người già, trẻ em không nơi nương tựa, và người tàn tật.
Thứ tư, đạo đức trong xã hội đã thực sự hỗ trợ, bổ sung, hoàn thiện cho pháp luật,

tạo điều kiện cho pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh trong đời sống. Đồng thời,
6


pháp luật cũng góp phần quan trọng trong việc, gìn giữ và phát huy các quan niệm
đạo đức tốt đẹp,hình thành những tư tưởng đạo đức tiến bộ, ngăn chặn sự thối hóa
xuống cấp của đạo đức, loại trừ những tư tưởng đạo đức lạc hậu, phản tiến bộ.
II.

Những điểm hạn chế

Hiện nay, trong một số trường hợp thì ranh giới điều chỉnh giữa đạo đức và pháp luật
chưa rõ ràng hay sự pháp luật hóa các quy tắc các quan niệm, quan điểm đạo đức
không cụ thể dẫn đến khó ứng dụng vào thực tế. Chẳng hạn, Bộ luật dân sự qui định,
các giao dịch dân sự không được trái với đạo đức xã hội. Trên thực tế, đánh giá một
hành vi nào đó là trái hay khơng trái với đạo đức xã hội không phải là vấn đề đơn
giản, cùng một hành vi những có thể có các đánh giá khác nhau, thậm chí đối lập
nhau.
Trong xã hội hiện đại ngày nay, nhiều quan niệm, tư tưởng, đạo đức cổ hủ, lạc hậu
vẫn còn tồn tại mà chưa bị ngăn chặn đúng mức cần thiết. Thí dụ như tư tưởng gia
trưởng, trọng nam khinh nữ… vẫn có ảnh hưởng không nhỏ trong đại bộ phận dân cư.
Cuối cùng, đạo đức trong xã hội xuống cấp là nguyên nhân chính làm gia tăng các vi
phạm pháp luật cả về số lượng và mức độ ngiêm trọng. Trong văn kiện Đại hội lần
thứ XI, Đảng và Nhà nước đã khẳng định“Tình trạng tham nhũng ở một bộ phận
khơng nhỏ cán bộ, đảng viên là rất nghiêm trọng”

KẾT LUẬN
Như vậy, qua việc tìm hiểu và làm đề bài tập số 7, ta có thể nhận thấy rằng giữa pháp
luật và đạo đức xét về mức độ ảnh hưởng, hình thức thể hiện, phạm vi điều chỉnh.... ở
một mức độ tương đối có một số nét khác biệt. Vấn đề quan trọng ở đây đó là phải tìm

được "điểm tốt" để kết hợp hài hịa giữa pháp luật_ tính răn đe trừng trị nghiêm khắc
cùng với đạo đức_tính giáo dục thuyết phục, cảm hoá đối tượng, chủ thể vi phạm
nhằm đạt được tính hiệu quả tốt nhất trong quản lý xã hội, con người, “khai thác, phát
huy tối ưu những ưu thế , sức mạnh riêng của đạo đức, bổ sung vào những khiếm khuyết
của đạo đức và pháp luật là triết lí quản lí xã hội đúng đắn”.

7


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1) Nguyễn Văn Năm, Nhận thức về mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức, Tạp
chí Luật học, số 4/2006
2) Hồng Thị Kim Quế, Một số suy nghĩ về mối quan hệ giữa pháp luật và đạo
đức trong hệ thống điều chỉnh xã hội, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 7/1999
3) Nguyễn Văn Năm, (2003) Luận văn Thạc Sĩ Luật học, “ Mối quan hệ giữa pháp
luật và đạo đức ở Việt Nam ”, Hà Nội.
4) Nguyễn Văn Năm, (2012) Luận văn Tiến học Luật học “Quan hệ giữa pháp luật
và đạo đức trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện
nay”, Hà Nội.
5) Hoàng Thị Kim Quế (2006) “ Những vấn đề hôm nay của pháp luật và đạo
đức” ( Tạp chí Luật học số 7/2006)
6) Vũ Khiêu, Thành Duy, Đạo đức và pháp luật trong triết lý phát triển ở Việt
Nam, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000.
Trang web
1) />Ngày truy cập : 22/11/2019
2) />Ngày truy cập : 27/11/2019

8

PHỤ LỤC
Đề xuất một số giải pháp để củng cố, phát triển mối quan hệ pháp luật và đạo đức
Thứ nhất, xã hội và nhà nước quan tâm xây dựng mơi trường xã hội- pháp lí mà trong
đó con người có điều kiện tự do, bình đẳng để lao động, sáng tạo đồng thời lên án những
hành vi vi phạm đạo đức và pháp luật; ủng hộ, khuyến khích tạo điều kiện cho những
hành vi hợp pháp, hợp đạo đức.
Thứ hai, cần đổi mới đề nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức, giáo dục pháp luật cho
người dân, nhất là đối với công chức, viên chức nhà nước đồng thời xây dựng các chế
tài đủ độ răn đe cả về pháp luật và về đạo đức xã hội.
Thứ ba, cần rà sốt và hồn thiện chế độ trách nhiệm pháp lí trách nhiệm chính trị đối
với các cá nhân cơng quyền thay vì cơ chế trách nhiệm tập thể, hơ hào, giáo dục đạo
đức, lí tưởng chung.
Thứ tư, chúng ta cần tham khảo, vận dụng những tri thức và kinh nghiệm thực tiễn pháp
luật, đạo đức của thế giới áp dụng phù hợp vào điều kiện của Việt Nam.

9