tiểu luận Văn hóa mĩ học

MỞ ĐẦU
Hồ Chí Minh - Người sáng lập và rèn luyện quân đội nhân dân Việt Nam,
là hiện thân của niềm tin và sức mạnh, là người tổ chức, dẫn dắt nhân dân ta
đứng lên tự giải phóng, giành độc lập, tự do cho dân tộc. Người là hình ảnh tiêu
biểu cho tất cả những giá trị cao đẹp của dân tộc Việt Nam, của bản sắc văn hóa
Việt Nam.
Quân đội ta từ ngày đầu thành lập với 34 người cùng những vũ khí thơ sơ
như lưỡi lê và súng kíp đến nay đã trải qua một chặng đường dài xây dựng và
phát triển. Mỗi bước trưởng thành, mỗi chiến công của quân đội đều gắn liền với
sự giáo dục, rèn luyện của Hồ Chí Minh nên nhân dân gọi là bộ đội cụ Hồ - tên
gọi trìu mến và đầy tin tưởng.
Hình ảnh Bộ đội cụ Hồ đã trở thành hiện tượng độc đáo trong lịch sử đấu
tranh vũ trang của dân tộc Việt Nam nói chung và văn hóa quân sự Việt Nam nói
riêng. Trên thế giới chắc khơng có qn đội nào mà người lính lại gọi lãnh tụ
của mình là Bác, là người cha thân yêu như quân đội nhân dân Việt Nam. Và
cũng hiếm có một dân tộc nào mà hình ảnh người lính lại được tồn dân coi đó
là một hình mẫu của con người trong thời đại mới, với lý tưởng cao đẹp, đạo
đức trong sáng, được nhân dân hết lòng tin yêu, quý trọng, động viên mọi thế hệ
con cháu kế tiếp và noi theo gương sáng của các anh như dân tộc Việt Nam.
1. Biểu tượng bộ đội cụ Hồ
Trải qua hơn 80 năm chiến đấu và trưởng thành, quân đội ta với nhiều tên
gọi khác nhau, nhưng tựu trung đều là người lính “từ nhân dân mà ra, vì nhân
dân quên mình, vì nhân dân mà chiến đấu, hy sinh”. Tất cả đã hội tụ, kết tinh
thành biểu tượng cao đẹp bộ đội cụ Hồ. Biểu tượng đó đã đi vào lịch sử một
cách tự nhiên và trở thành một trong những giá trị văn hóa tiêu biểu của thời đại
mới, hết sức giản dị, gần gũi thân thương. Một hình ảnh cao đẹp trong lịng nhân
dân Việt Nam về một mẫu người và nhân cách trong văn hóa quân sự Việt Nam,
là niềm vinh dự cho tổ quốc Việt Nam đối với toàn thế giới, trở thành một giá trị
1

văn hóa độc đáo trong dịng chảy của lịch sử dân tộc. Đó cũng là một giá trị mà
Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đạt được trong việc xây dựng quân đội cách
mạng, chính quy và xây dựng yếu tố con người trong lực lượng vũ trang. Giá trị
ấy đã trở thành chủ nghĩa anh hùng cách mạng và tinh thần quyết chiến, quyết
thắng, trở thành những thuộc tính đặc trưng của quân đội nhân dân trong mọi
hành động - những thuộc tính mà nhân dân đã khái quát và trực tiếp tôn vinh cho
một danh hiệu cao quý nhất, đó là bộ đội cụ Hồ. Danh hiệu cao q đó khơng
chỉ là tên gọi trìu mến mà nhân dân dành cho quân đội mà còn là một vinh dự
lớn đối với các chiến sĩ quân đội nhân dân Việt Nam, bởi nó đã trở thành một
biểu tượng trong lịng nhân dân.
Giá trị văn hóa của biểu tượng bộ đội cụ Hồ là kết tinh của sự hội tụ những
giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc trong quá trình dựng nước, giữ nước
hàng nghìn năm qua. Biểu tượng bộ đội cụ Hồ - danh hiệu cao quý được nhân
dân ghi nhận và tôn vinh công lao, phẩm chất và nhân cách của người chiến sỹ
Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng. Biểu tượng này đã được nhân dân trao
tặng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đây là niềm tự hào, là động
lực tinh thần to lớn đối với quân đội ta, động viên cán bộ chiến sĩ không quản
ngại gian khổ, hy sinh, vươn lên phấn đấu hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà
Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó.
Lịch sử nhân loại hiếm thấy một đất nước, một dân tộc nào mà người
lính lại được nhân dân tin yêu, mến phục đến như vậy. Những giá trị như:
lòng trung thành, đức hy sinh, ý thức tổ chức kỷ luật, sự chịu đựng gian khổ,
thông minh, dũng cảm, quý trọng nhân dân... của người chiến sĩ cách mạng,
chính là những giá trị văn hóa đặc sắc nhất. Biểu tượng bộ đội cụ Hồ chứa
đựng một cách đầy đủ và tập trung nhất những phẩm chất tốt đẹp của quân
đội ta, mà mỗi chiến sĩ luôn thực hiện đúng lời dạy của Người: “Trung với
Đảng, hiếu với dân. Sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập tự do của tổ quốc,
vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hồn thành, khó khăn nào cũng
vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”.
2

Hình ảnh bộ đội cụ Hồ đã trở thành biểu tượng của nhân dân. Đó chính là
giá trị nhân văn, cao cả của văn hóa quân sự Việt Nam, là sự kế thừa, phát huy
những giá trị văn hóa truyền thống trong dựng nước và giữ nước của cha ông;
đúc kết những tinh hoa, tập trung những phẩm chất tốt đẹp nhất của một đội
quân cách mạng luôn sẵn sàng hy sinh vì độc lập, tự do của tổ quốc, vì hạnh
phúc của nhân dân. Ở góc độ văn hóa, bộ đội cụ Hồ là một biểu tượng trong hệ
thống các biểu tượng văn hóa qn sự mang tính điển hình, tiêu biểu và hội tụ
nhiều giá trị đặc thù mang bản sắc của văn hóa quân sự Việt Nam. Điều đó cho
thấy văn hóa quân sự Việt Nam khác căn bản với văn hóa quân sự của quân đội
các nước khác, bởi quân đội ta từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu,
dám đánh, biết đánh, biết thắng mọi kẻ thù xâm lược.
2. Các giá trị cao đẹp của bộ đội Cụ Hồ
Trước hết, lòng trung thành vô hạn với dân tộc, kiên quyết chiến đấu hy
sinh vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội
Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy: Các Vua Hùng đã có cơng dựng nước, Bác
cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước. Đó cũng là một lời hứa danh dự của Người
với dân tộc, với các anh hùng dân tộc - những người đã vượt qua biết bao gian
nan thử thách, lập biết bao chiến công để xây dựng và bảo vệ lãnh thổ vẹn toàn
của dân tộc. Nhờ vậy, dân tộc Việt Nam mới có nền gốc để vươn lên về mọi mặt
trong thời hiện đại.
Từ khi ra đời đến nay, Quân đội ta luôn luôn thực hiện trọn vẹn chữ trung
với nước, dù trong những hồn cảnh vơ cùng khó khăn thử thách. Đó là một
phẩm chất cao quý của quân đội cách mạng, và cũng chỉ có các lực lượng vũ
trang cách mạng mới có lịng trung thành vơ hạn với lợi ích dân tộc. Ở mọi hoàn
cảnh lịch sử, với các yêu cầu, nhiệm vụ của dân tộc trong bảo vệ Tổ quốc, Quân
đội ta đã phát huy cao nhất lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, kiên định
con đường phát triển mà dân tộc đã chọn. Ngay sau khi thành lập, Quân đội ta,
dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam, đã cùng

3


dân tộc giành thắng lợi trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, sau đó cùng dân
tộc đưa hai cuộc kháng chiến thần thánh đến thắng lợi, làm cho nước nhà hoàn
toàn thống nhất và tạo điều kiện để cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội. Điều đó
chứng minh rằng, cán bộ, chiến sĩ Quân đội ta luôn luôn thấm nhuần sâu sắc các
giá trị truyền thống của dân tộc, nhất là truyền thống đánh giặc giữ nước; giác ngộ
sâu sắc lợi ích chân chính của Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa và trách nhiệm
cao cả của quân đội. Có thể nói, Quân đội ta từ dân tộc mà ra, hoà vào dân tộc, sát
cánh cùng đại gia đình dân tộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Phẩm chất trung với nước, với dân tộc, cùng những đóng góp to lớn của
quân đội vào sự nghiệp vĩ đại của dân tộc vừa là nguyên nhân, vừa là kết quả
của mối quan hệ máu thịt giữa dân tộc Việt Nam và Quân đội nhân dân Việt
Nam. Sự hình thành, phát triển phẩm chất trung với nước, với dân tộc đã giúp
cho Quân đội ta không chỉ mang bản chất giai cấp, bản chất cách mạng của giai
cấp công nhân, của Đảng Cộng sản Việt Nam, mà còn mang đậm tính dân tộc.
Thứ hai, ln ln thực hiện tự giác sự lãnh đạo của Đảng quang vinh và
Bác Hồ vĩ đại
Theo nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây
dựng quân đội kiểu mới của giai cấp vơ sản thì sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về
mọi mặt của Đảng Cộng sản đối với quân đội là một nguyên tắc cơ bản, bất di,
bất dịch. Nhưng, nguyên tắc đó chỉ trở thành hiện thực khi được Đảng Cộng sản
thực hiện nghiêm túc và được quân đội hết sức tự giác thực hiện. Đối với Đảng
và Quân đội ta, nguyên tắc đó đã trở thành một truyền thống tốt đẹp. Trong thực
tiễn lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta rất tự hào về quân đội anh hùng của
một dân tộc anh hùng. Vì rằng, từ Đội Tự vệ Đỏ, Việt Nam Tuyên truyền giải
phóng quân đến Quân đội nhân dân Việt Nam hùng mạnh ngày nay, Quân đội ta
luôn luôn trung thành sắt son với Đảng, là công cụ vũ trang, là lực lượng chính

trị rất tin cậy của Đảng và Nhà nước, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà
Đảng và Nhà nước giao phó. Trong những hồn cảnh khó khăn, tồn qn ln
ln một ý chí ủng hộ và bảo vệ Đảng, thực hiện thắng lợi đường lối đối nội và
4


đối ngoại của Đảng, sẵn sàng chiến đấu cao để chặn đứng mọi âm mưu, thủ
đoạn của các lực lượng thù địch phá hoại Đảng và Nhà nước. Đó cũng là kết quả
lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của Đảng và Bác Hồ đối với Quân đội trong suốt
chặng đường xây dựng và trưởng thành. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, trực
tiếp là Đảng uỷ Quân sự Trung ương, đã thường xuyên chăm lo đến đời sống vật
chất và tinh thần của Quân đội. Trong đó, Đảng hết sức coi trọng công tác tư
tưởng và công tác tổ chức trong toàn quân cũng như các cấp để tất cả cán bộ,
chiến sĩ, nhân viên quốc phòng thấm nhuần sâu sắc chủ nghĩa Mác- Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của
Nhà nước, nhiệm vụ chính trị của Quân đội; đồng thời, hết sức chăm lo xây
dựng tổ chức đảng và đơn vị các cấp để có sức chiến đấu cao, bảo đảm cho quân
đội hoàn thành tốt nhiệm vụ trong mọi hoàn cảnh. Sự tác động biện chứng của
lãnh đạo và được lãnh đạo đã tạo thành truyền thống trung với Đảng, và giá trị
truyền thống đó trở thành nhân tố cơ bản quyết định sự trưởng thành, chiến
thắng của Quân đội ta.
Thứ ba, giữ vững truyền thống tốt đẹp: "hiếu với dân"
Để đáp lại sự sinh thành, nuôi dưỡng, đùm bọc, sự chăm lo về mọi mặt của
nhân dân, cán bộ, chiến sĩ quân đội ta đã làm hết mình vì nhân dân. Quan hệ tốt
đẹp đó biểu hiện trước hết ở tinh thân vì nhân dân chiến đấu, vì nhân dân hy
sinh. Hàng vạn cán bộ, chiến sĩ Quân đội ta đã anh dũng hy sinh trên các chiến
trường vì sự nghiệp giải phóng dân tộc khỏi sự xâm lược là một chứng minh
hùng hồn cho giá trị truyền thống đó. Cán bộ, chiến sĩ Qn đội cịn thường
xun tham gia tuyên truyền, vận động nhân dân nâng cao nhận thức và thực
hiện thắng lợi đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Đồng

thời, hết lòng giúp đỡ nhân dân phát triển kinh tế, văn hoá, bảo đảm quốc phòng,
an ninh. Hành động cùng ăn, cùng ở, cùng làm của cán bộ, chiến sĩ Quân đội đã
có tác dụng gắn bó Quân đội với nhân dân. Sự tham gia tích cực của qn đội
vào nhiệm vụ xóa đói giảm nghèo cho nhân dân, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa,
vùng đồng bào dân tộc thiểu số, càng làm đẹp hơn, sâu sắc hơn truyền thống
5


hiếu với dân.
Với phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ, các thế hệ những người quân nhân cách mạng
đã xử sự đúng với tư cách là con em của nhân dân, chấp hành nghiêm chỉnh kỷ
luật dân vận, cho nên khi "xa dân nhớ, ở dân thương". Hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ hình ảnh cụ thể, sống động và cao đẹp của hàng triệu cán bộ, chiến sĩ quân đội, sẽ
sống mãi và không bao giờ phai mờ trong con tim, khối óc của nhân dân.
Thứ tư, có tinh thần đoàn kết nội bộ, tinh thần tự lực, tự cường, vượt qua
mọi gian khổ, hy sinh để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ
Các phẩm chất như tình thương yêu đồng chí, đồng đội lúc thường cũng
như lúc chiến đấu; quan hệ dân chủ, thân ái giữa cán bộ và chiến sĩ, giữa cấp
trên và cấp dưới, giữa lãnh đạo và quần chúng; sự chia ngọt, sẻ bùi và cùng
chung gian nan hoạn nạn đã làm cho cán bộ, chiến sĩ toàn quân trong các giai
đoạn lịch sử khác nhau đoàn kết như keo sơn, đồng lòng chung sức xây dựng
quân đội vững mạnh, hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước
giao phó. Truyền thống đó là sự hội tụ, kết tinh của bản lĩnh chính trị và tính
nhân văn cao đẹp của từng quân nhân, từng tập thể quân nhân và của Quân đội
nói chung. Đó cũng chính là sức mạnh nội tại để Quân đội ta tạo ra các giá trị
tinh thần khác trong mọi hoạt động của mình.
Mặc dù ln được Đảng, Bác Hồ, Nhà nước và nhân dân chăm lo về mọi
mặt, song khơng vì thế mà Qn đội ta giảm đi tinh thần tự lực, tự cường, vượt
qua mọi khó khăn gian khổ. Trong mọi thời kỳ, cán bộ, chiến sĩ Quân đội ta ln
ln thể hiện rõ tinh thần đó. Nhờ vậy, Quân đội ta đã xây dựng nên truyền
thống vẻ vang: trung với Đảng, hiếu với dân, chiến đấu hy sinh vì độc lập, tự do

của Tổ quốc, nhiệm vụ nào cũng hồn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ
thù nào cũng đánh thắng. Giá trị truyền thống đó là cơ sở để quân đội ta được
Đảng và nhân dân ta tôn vinh, anh em, bạn bè quốc tế tin yêu, mến phục.
Thứ năm, giữ gìn và phát triển các quan hệ tốt đẹp với nhân dân và quân
đội các nước anh em, đặc biệt là các nước láng giềng, và đối xử nhân đạo với tù

6


binh trong chiến tranh
Nhìn lại chặng đường đã qua, chúng ta có quyền tự hào về tình nghĩa thủy
chung của Quân đội ta với nhân dân, quân đội Lào, Campuchia, Liên Xô và các
nước xã hội chủ nghĩa trước đây. Sau khi Liên Xô tan rã, chủ nghĩa xã hội ở
Đông Âu sụp đổ, cán bộ, chiến sĩ Quân đội ta vẫn ghi nhớ công lao của nhân
dân và quân đội các nước anh em. Bằng các hình thức tiếp xúc khác nhau, Quân
đội ta đã và đang giữ gìn, phát huy truyền thống đoàn kết quốc tế tốt đẹp đó.
Đối xử nhân đạo với tù bình, hàng binh, đặc biệt là những sĩ quan, binh sĩ
bị thương là một nét đẹp của cán bộ, chiến sĩ Quân đội ta trong chiến tranh. Mục
đích cao nhất của Quân đội ta là chiến đấu để chiến thắng và đem lại hoà bình.
Bởi vậy, khi kẻ địch đã thua hàng thì Quân đội ta không bao giờ dồn đến bước
đường cùng, mà luôn mở cho chúng một con đường sống, một cơ hội cứu vãn
hồ bình, hữu nghị. Đó là một biểu hiện nhân đạo của chiến tranh chính nghĩa,
của những người cộng sản và quân nhân cách mạng.
Biểu tượng bộ đội cụ Hồ sẽ tỏa sáng mãi trong cuộc sống hôm nay và mãi
mai sau. Việc giữ vững và phát huy truyền thống cách mạng của quân đội ta
cũng chính là giữ vững và phát huy truyền thống bộ đội cụ Hồ trong những điều
kiện lịch sử mới. Bởi hiện nay, nhiều thế lực thù địch ln tìm cách chống phá,
đánh vào uy tín của qn đội ta, cố tình phủ nhận tầm cao của văn hóa quân sự
Việt Nam biểu hiện trong chiều dài lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc, hòng
làm mờ nhạt đi lòng tự hào về biểu tượng bộ đội cụ Hồ. Dân tộc ta đã chiến

thắng tất cả các kẻ thù xâm lược và đô hộ bằng sức mạnh của văn hóa Việt Nam.
Giá trị văn hóa cốt lõi của biểu tượng bộ đội cụ Hồ vừa mang tính kế thừa và
phát triển, hồn thiện các giá trị văn hóa truyền thống của cha ơng, tạo nên một
đặc thù riêng, cô đúc tinh hoa văn hóa dân tộc trong thời đại Hồ Chí Minh. Sự
xuất hiện của biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong lịch sử đấu tranh vũ trang của dân
tộc mới trải qua 8 thập kỷ. Hơn 80 năm so với lịch sử dân tộc là khơng dài,
nhưng chỉ bằng thời gian đó, biểu tượng bộ đội cụ Hồ đã đi vào lịch sử, vào tâm
thức của từng người và trở thành niềm tự hào của dân tộc.
7


Nối tiếp mạch nguồn của dân tộc và tiếp thu hơi thở hiện đại quan hệ giữa
người chiến sỹ với tổ quốc hôm nay là sợi dây thiêng liêng, là động lực tinh thần
sẵn sàng sả thân vì đất nước. Từ khi thành lập đến nay, những chiến sĩ quân đội
đã phát huy truyền thống dựng nước, giữ nước của cha ông và chủ nghĩa anh
hùng cách mạng, với tinh thần u nước nồng nàn, khơng quản ngại khó khăn,
gian khổ, dũng cảm, kiên cường, mưu trí và sáng tạo, quyết chiến thắng mọi kẻ
thù xâm lược, sẵn sàng hy sinh vì tổ quốc, đã viết nên những chiến cơng oanh
liệt làm chấn động địa cầu. Và khi đất nước hịa bình thống nhất, phát huy
truyền thống bộ đội cụ Hồ, cán bộ, chiến sĩ quân đội vẫn không quản ngại hiểm
nguy, sẵn sàng hy sinh để bảo vệ chủ quyền biên giới, biển đảo; sẵn sàng phòng
chống, khắc phục hậu quả thiên tai, tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn, giúp dân xóa đói
giảm nghèo... Biểu tượng bộ đội cụ Hồ đã đi vào lịch sử dân tộc, đi vào thơ ca,
với tư thế của những người anh hùng và trở thành những tượng đài nghệ thuật
kỳ vĩ, tuyệt đẹp về người lính cầm súng giữ nước trong tư thế hiên ngang, bất
khuất. Sức mạnh nghìn năm lịch sử của dân tộc đã dồn lại trong các anh tạo nên
một dáng đứng Việt Nam, trở thành tên gọi trìu mến, thành biểu tượng trong
lòng nhân dân, một danh hiệu, một vinh dự lớn đối với những chiến sĩ quân đội
nhân dân Việt Nam.
Để phát huy giá trị văn hóa của biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong điều kiện

hiện nay, quân đội ngoài việc sẵn sàng chiến đấu cao, giáo dục chính trị tư tưởng
tốt, cịn phải ln chứng tỏ là qn đội của nhân dân, hịa mình với nhân dân,
được nhân dân tin cậy, yêu mến, giúp dân xây dựng đời sống văn hóa, củng cố
khối đại đồn kết tồn dân, vơ hiệu hóa sự phá hoại của các thế lực thù địch; đề
cao cảnh giác, nhận rõ bản chất âm mưu, thủ đoạn phức tạp của kẻ thù, ln xác
định mình là lực lượng tin cậy nhất của Đảng. Chỉ có như vậy, quân đội mới giữ
vững và phát huy truyền thống, làm tròn sứ mệnh cao cả mà tổ quốc và nhân dân
giao phó. Trước những diễn biến phức tạp của tình hình thế giới hiện nay, hơn
bao giờ hết việc nêu cao phẩm chất cao đẹp của bộ đội cụ Hồ và xây dựng
những giá trị văn hóa qn sự cao đẹp, lịng u nước thiết tha của cán bộ chiến

8


sĩ qn đội có ý nghĩa vơ cùng quan trọng và cấp thiết. Người lính hơm nay cần
phải được thẩm thấu những giá trị văn hóa quân sự của cha ông, trở thành thuộc
tính bên trong, là hệ điều tiết cho sự phát triển phẩm chất, nhân cách quân nhân
cách mạng. Biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong văn hóa quân sự Việt Nam sẽ mãi là
“một giá trị độc đáo của văn hóa Việt Nam hiện đại”1, là niềm tự hào, biểu
tượng cao đẹp của dân tộc, là nguồn cội sức mạnh Việt Nam và là mẫu hình lý
tưởng để giáo dục truyền thống yêu nước, giá trị nhân văn, tinh thần đoàn kết
cộng đồng dân tộc cho thế hệ hôm nay và mai sau. Biểu tượng bộ đội cụ Hồ sẽ
trường tồn cùng với sự phát triển đi lên của quân đội và dân tộc Việt Nam.
3. Văn hóa quân sự Việt Nam
Văn hóa quân sự, một biểu hiện độc đáo của văn hóa Việt Nam, là một khái
niệm xuất hiện khá nhiều trong những năm gần đây. Văn hóa quân sự
Việt Nam có lịch sử phát triển lâu đời, là một nhánh của dịng sơng văn hóa dân
tộc Việt Nam. Nói cách khác văn hóa quân sự Việt Nam là một nhánh văn hóa
con nằm trong nền văn hóa mẹ. Trải qua mấy nghìn năm phát triển, gắn liền với
lịch sử dựng nước và giữ nước, văn hóa qn sự Việt Nam ln là một dịng

chảy liên tục và đạt đến trình độ nghệ thuật quân sự. Trong dòng chảy lịch sử
nhiều năm dựng nước gắn chặt với nghiệp giữ nước của dân tộc đã kết tinh nên
một nền văn hóa mang bản sắc Việt Nam, trong đó, khơng thể khơng nói tới văn
hóa qn sự Việt Nam - một bộ phận quan trọng của văn hóa dân tộc. Người dân
Việt Nam từ xưa tới nay, luôn ưa chuộng hịa bình để làm ăn sinh sống, nhưng
nước ta lại có một vị trí địa lý, chính trị, quân sự rất quan trọng, cho nên các thế
lực thù địch ln dịm ngó. Do đó, dân tộc ta phải thường xuyên tiến hành các
cuộc chiến tranh chống giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập, tự do của dân tộc. Khi
bất đắc dĩ phải chiến đấu tự vệ, người Việt Nam chỉ mong giành lại cuộc sống
bình yên, để bảo vệ độc lập cho tổ quốc, giải phóng cho con người, cho nên rất
độ lượng, u chuộng hịa bình, khơng hiếu thắng - một hành động nhân văn cao
1

Nuôi dưỡng và xây dựng những giá trị văn hóa trong nhân cách người chiến sĩ quân đội nhân dân Việt Nam,

đề tài Bộ Quốc phòng, 1996, tr.10.

9


cả, hướng tới mục đích chân, thiện, mỹ.
Hịa bình là một giá trị lớn, lâu đời, bền vững của văn hóa quân sự Việt
Nam. Tinh thần đó lan tỏa, thấm đẫm trong thơ văn Nguyễn Trãi, trong “Bình
Ngơ Đại cáo”. Nước Đại Việt là nước văn hiến, chưa bao giờ gây sự với ai,
nhưng hễ giặc đến thì từ vua đến dân đều sẵn “trí phục thù, thức ngủ chẳng
quên”. Vậy mà khi giặc kiệt đường chờ chết bó tay thì chỉ dùng mưu “tâm
cơng”, khơng chiến mà cũng thắng. Và mục đích cao nhất của cuộc kháng chiến
chống giặc Minh là cốt “để mở nền thái bình mn thuở”2. Việc cầm súng để tự
vệ đó là con đường duy nhất, đúng nhất mà nhân dân ta đã lựa chọn. Trong tất cả
các cuộc chiến tranh yêu nước chính nghĩa, tiêu diệt địch chỉ là biện pháp nhằm

đánh bại ý chí xâm lược của chúng, bởi khi khơng cịn đường nào khác, buộc
chúng ta phải cầm vũ khí thì phương châm chỉ đạo chiến tranh của ta là không
tiêu diệt đến tên lính cuối cùng của đối phương: “Đối với địch hàng ta phải
khoan dung”3. Bởi chúng ta “tiêu diệt địch để nhanh chóng chấm dứt chiến
tranh, chấm dứt đổ máu tức là diệt một cái ác để ngăn chặn hàng ngàn cái ác
tiếp theo để bảo vệ cái thiện”4. Cịn nếu khơng có chiến tranh, khơng phải đổ
máu mà vẫn ngăn chặn được ý đồ xâm lược của đối phương thì chắc chắn chúng
ta sẽ khơng phải cầm súng. Ngồi ra trong q trình đấu tranh giải phóng dân
tộc, quân đội ta đã sử dụng kết hợp cả hình thức đấu tranh phi vũ trang. Cụ thể
là, trong kháng chiến chống Mỹ, chúng ta đã kết hợp phương châm chiến tranh
ba mũi: “Kết hợp đánh địch ngoài chiến trường (đấu tranh qn sự) với cơng tác
địch vận, giải thích tuyên truyền cho đối phương (đấu tranh chính trị) và kiên
cường đàm phán với địch để sớm kết thúc chiến tranh (đấu tranh ngoại giao)”.
Tựu trung, văn hóa quân sự Việt Nam ln thực hiện những cuộc chiến
tranh chính nghĩa để giữ nước, không xâm phạm lãnh thổ của bất cứ quốc gia
nào. Những cuộc chiến tranh chính nghĩa của dân tộc ta đã trở thành văn hóa
2

Nguyễn Trãi: Thơ và đời, Nxb Văn học, 1997, tr 242; 249.

3

Hồ Chí Minh, Tồn tập, tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.339.

4

Hồ Chí Minh, Tồn tập, tập 5, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.479.

10

quân sự Việt Nam, không chỉ chiến đấu bảo vệ độc lập dân tộc, mà cịn bảo vệ
văn hóa dân tộc, chiến đấu và chiến thắng bằng trí tuệ và sức mạnh tồn dân
tộc, lấy nhỏ thắng lớn, lấy ít địch nhiều, luôn luôn hướng tới điều lành, tránh
điều dữ và hạn chế tới mức thấp nhất, không để chiến tranh xảy ra, tìm mọi cách
đè bẹp ý chí xâm lược của địch thơng qua những hình thức đấu tranh phi vũ
trang, "lấy đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo". Ví như hai
cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc, chúng ta đánh cho "Mỹ cút, ngụy
nhào" chỉ với mục đích làm cho chúng suy sụp ý chí xâm lược, bảo vệ độc lập,
tự do của dân tộc và quét sạch nó đi, để xây dựng đất nước "đàng hồng hơn, to
đẹp hơn" mà thơi.
Như vậy, có thể nói quân đội ta đã phát triển văn hóa đánh giặc lên một
trình độ mới, với tinh thần cách mạng tiến công, vận dụng mọi cách đánh sáng
tạo, độc đáo, mưu trí, khoa học và hiệu quả cao. Đánh nhanh thắng nhanh, đánh
chắc tiến chắc, còn khi tương quan lực lượng không cân xứng, chúng ta biết
đánh lâu dài, trường kỳ kháng chiến, đánh giặc bằng tất cả những lực lượng, vũ
khí có thể, đồng thời cịn biết cải tiến vũ khí để chiến thắng được vũ khí tối
tân của địch…Bên cạnh đó, văn hóa quân sự Việt Nam luôn luôn hướng tới cái
đẹp bằng cách đấu tranh kiên cường, quyết giành thắng lợi, mở đường đi tới tự
do, hạnh phúc cho nhân dân. Đúng như khẳng định của nhà nghiên cứu Dương
Xuân Đống “văn hóa quân sự Việt Nam thực chất là văn hóa giữ nước”5 - một
biểu hiện độc đáo của văn hóa Việt Nam.
Trải qua mấy nghìn năm phát triển, gắn liền với lịch sử dựng nước đi đơi
với giữ nước, văn hóa qn sự Việt Nam ln là một dịng chảy liên tục và đạt
đến một trình độ cao trong thời đại Hồ Chí Minh. Khi bàn đến văn hóa quân sự,
phải lấy biểu tượng bộ đội cụ Hồ làm tiêu điểm để quy chiếu mọi giá trị cao quý
nhất của văn hóa quân sự Việt Nam, từ đó vận dụng, phát huy vai trị của văn
hóa qn sự trong việc bồi dưỡng, xây dựng và nâng cao phẩm chất bộ đội cụ
Hồ có ý nghĩa rất quan trọng.
5

Truyền thống văn hóa quân sự Việt Nam, đề tài khoa học Học viện Quốc phòng, 2011, tr.23.

11


Trong điều kiện hiện nay, quân đội ta cần tiếp tục phát huy có chiều sâu
truyền thống văn hóa, xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng
bước hiện đại, tạo ra các giá trị văn hóa mới trong nhân cách, bản lĩnh của người
chiến sĩ hôm nay. Và biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong văn hóa quân sự Việt Nam
sẽ mãi là nội dung cốt lõi, cơ đúc nhất của tinh hoa văn hóa dân tộc trong thời
đại Hồ Chí Minh. Giữ vững và tăng cường bản chất cách mạng của quân đội ta
chính là giữ vững và phát huy truyền thống bộ đội cụ Hồ trong những điều kiện
lịch sử mới. Bởi hiện nay, nhiều thế lực ln cố tình phủ nhận tầm cao của văn
hóa Việt Nam biểu hiện trong chiều dài lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc,
đặc biệt là đánh vào uy tín của qn đội ta, hịng làm mờ nhạt đi trong thanh
niên lòng tự hào về biểu tượng bộ đội cụ Hồ. Do đó, người lính hơm nay cần
tiếp tục thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng thành công chủ nghĩa xã
hội và bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Trên mọi cương vị của mình, người lính nói riêng và cả dân tộc nói chung
ln nêu cao cảnh giác, khơng một phút lơi lỏng nhận dạng, đập tan những âm
mưu đen tối của các thế lực thù địch hòng chống phá sự nghiệp cách mạng của
dân tộc ta bằng con đường “diễn biến hịa bình”, phi chính trị qn đội, hoặc lợi
dụng chiêu bài "dân chủ", "nhân quyền", "tự do tôn giáo" để chống phá cách
mạng nước ta ngày càng quyết liệt hơn, phủ nhận vai trò lãnh đạo cách mạng
của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với quân đội và dân tộc Việt Nam.
Trước tình đó, Đảng ta ln cảnh giác, phát huy sức mạnh của khối đại
đoàn kết dân tộc, trong đó xác định qn đội là lực lượng nịng cốt ln thống
nhất về ý chí và hành động, sẵn sàng nhận và hoàn thành mọi nhiệm vụ được
giao, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; giữ

vững chủ quyền biển, đảo, biên giới, vùng trời; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân
dân và chế độ xã hội chủ nghĩa.

12


4. Phát huy giá trị văn hóa của biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong văn hóa
quân sự Việt Nam giai đoạn hiện nay
Trước yêu cầu, nhiệm vụ của cách mạng và quân đội trong bối cảnh mới
của tình hình thế giới, khu vực và trong nước, thiết nghĩ vấn đề kế thừa và phát
huy giá trị văn hóa của biểu tượng bộ đội cụ Hồ có ý nghĩa to lớn và cấp thiết,
cần có những định hướng, giải pháp để đáp ứng với những yêu cầu đặt ra.
Thứ nhất, giá trị văn hóa của biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong văn hóa quân
sự Việt Nam cần tiếp tục được giữ vững và phát huy trong thời kỳ mới, chăm lo
xây dựng hệ thống tổ chức đảng trong quân đội trong sạch, vững mạnh, tăng
cường rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên trong quân đội thực sự là hạt nhân, là
nòng cốt trong việc giữ vững và phát huy các giá trị văn hóa biểu tượng bộ đội
cụ Hồ. Họ phải mẫu mực thể hiện phẩm chất bộ đội cụ Hồ ở mọi lúc, mọi nơi để
làm gương sáng cho chiến sĩ noi theo, lấy biểu tượng bộ đội cụ Hồ làm động lực
tinh thần, cùng nhau thi đua hoàn thành tốt nhiệm vụ, kể cả khi đứng trước
những khó khăn, thử thách ác liệt.
Thứ hai, cán bộ, chiến sĩ trong quân đội phải rèn luyện ý chí chiến đấu bền
bỉ, thắng không kiêu, bại không nản trên tất cả các mặt, rèn luyện khả năng miễn
dịch với những tác động tiêu cực của mặt trái cơ chế thị trường và năng lực đấu
tranh phòng, chống lại những tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến phẩm chất, giá
trị văn hóa của biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong văn hóa quân sự Việt Nam. Đấu
tranh kiên quyết với biểu hiện tiêu cực, gieo rắc tư tưởng, lối sống thực dụng
vào nhân dân và quân đội ta của các thế lực thù địch.
Thứ ba, tiếp tục đẩy mạnh cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương
đạo đức Hồ Chí Minh, tránh hơ hào học tập một cách chung chung, nói nhiều

hơn làm, nặng về học tập, nhẹ về làm theo; nội dung, kế hoạch học tập cần phù
hợp với thực tiễn từng đơn vị hơn, chuyển mạnh từ học tập sang làm theo tấm
gương đạo đức Hồ Chí Minh. Mặt khác, cần thường xuyên kiểm điểm, nghiêm
túc đánh giá rút kinh nghiệm, biểu dương các tập thể, cá nhân điển hình tiêu

13


biểu, những tấm gương sáng trong học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ
Chí Minh, cũng như trên các lĩnh vực học tập, huấn luyện sẵn sàng chiến đấu,
nghiên cứu khoa học, lao động sản xuất, giúp nhân dân trong phòng, chống thiên
tai bão lũ.
Thứ tư, phát huy và làm phong phú thêm những giá trị văn hóa của biểu
tượng bộ đội cụ Hồ trong văn hóa quân sự Việt Nam. Mỗi cán bộ chiến sĩ lấy đó
làm chuẩn mực để soi vào chính mình, tự hồn thiện, đáp ứng yêu cầu xây dựng
và bảo vệ tổ quốc trong thời kỳ mới. Trong bối cảnh hiện nay, quân đội càng
phải tiếp tục phát huy truyền thống bộ đội cụ Hồ, thực hiện tốt chức năng của
đội quân chiến đấu, đội quân công tác và đội quân lao động sản xuất. Sẵn sàng
hy sinh để bảo vệ độc lập chủ quyền lãnh thổ của đất nước, chấp nhận khó khăn
gian khổ công tác ở nơi biên giới, hải đảo xa xơi, tích cực tham gia xóa đói,
giảm nghèo, làm kinh tế có hiệu quả, đóng góp vào sự phát triển của đất nước.
Thứ năm, nâng cao hơn nữa vai trò của nhân dân các dân tộc Việt Nam,
giữ vững và phát huy giá trị văn hóa của biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong văn hóa
quân sự Việt Nam. Nguồn sức mạnh vô địch của quân đội là sức mạnh tổng hợp
từ nhân dân, sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của
Đảng. Sự thương yêu, đùm bọc, giúp đỡ của nhân dân có vai trị quan trọng
trong giữ vững và phát huy giá trị của văn hóa quân sự Việt Nam. Hiện nay,
trước những tác động của kinh tế thị trường, sự chống phá quyết liệt của các thế
lực thù địch bằng diễn biến hịa bình và trên mặt trận văn hóa, tư tưởng, nhằm
chia rẽ quân đội với nhân dân, thì sự thương yêu, giúp đỡ của nhân dân đối với

quân đội càng có ý nghĩa quan trọng đối với việc giữ vững và phát huy phẩm
chất bộ đội cụ Hồ.
Biểu tượng bộ đội cụ Hồ trong văn hóa quân sự Việt Nam sẽ là tiền đề,
động lực, sức mạnh cho những sáng tạo ra các giá trị mới, hoàn thiện nhân cách
người quân nhân cách mạng, nhân cách bộ đội cụ Hồ trong điều kiện hiện nay.
Phát huy giá trị văn hóa từ biểu tượng bộ đội cụ Hồ cịn tạo nên sức mạnh từ
lương tâm, danh dự, từ niềm tự hào trước sự tôn vinh của xã hội và nó sẽ vượt
14


lên, cho phép đẩy lùi những tác động của mặt trái kinh tế thị trường, sự chống
phá của các thế lực thù địch. Hiện nay, quân đội ta đang tiếp tục đẩy mạnh việc
học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, biến nó trở thành cơng
việc thường xuyên, thành nền nếp sinh hoạt và hoạt động của tổ chức đảng, các
cơ quan, đơn vị, của cán bộ, chiến sĩ. Đặc biệt, gần đây, cuộc vận động Phát huy
truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh bộ đội cụ Hồ đã thực sự góp phần
đẩy mạnh xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, làm cơ sở nâng cao chất
lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và
bảo vệ tổ quốc trong giai đoạn mới.
5. Xây dựng môi trường văn hóa quân sự phát triển nhân cách quân
nhân - “ Bộ đội Cụ Hồ” trong thời kì hiện nay
Mơi trường văn hóa là mơi trường sống đặc biệt của con người, là thiên
nhiên thứ hai, nơi lưu giữ, nuôi dưỡng, phát triển những giá trị người trong mỗi
con người, cộng đồng và xã hội theo những tiêu chí xã hội nhất định. Xây dựng
mơi trường văn hóa, một mặt để gìn giữ, nâng niu và phát huy những giá trị,
khơng để nó phai nhạt, xâm hại trước những biến thiên của lịch sử; mặt khác,
quan trọng hơn, là sử dụng các hệ giá trị ấy để giáo dục, rèn luyện con người
thành những người có ích cho cộng đồng, xã hội. Là một bộ phận của môi
trường văn hóa xã hội, mơi trường văn hóa qn sự trong qn đội nhân dân
Việt Nam có vai trị to lớn trong phát triển nhân cách quân nhân cách mạng.

Nhân cách quân nhân là tổng hòa những phẩm chất xã hội của cá nhân
người quân nhân được hình thành trong hoạt động xã hội và thực tiễn hoạt động
quân sự, phản ánh giá trị của người quân nhân đó. Khi nói nhân cách là muốn nói
tới tồn bộ phẩm chất, năng lực, tài và đức, với tính cách là kết quả sự chuyển hóa
hệ giá trị, chuẩn mực chung của cộng đồng, xã hội vào trong mỗi cá nhân, nó là
sản phẩm tác động biện chứng giữa cái khách quan - cái chủ quan, cái chung - cái
riêng, cộng đồng - cá nhân..., trong đó có mơi trường văn hóa. C.Mác đã chỉ rõ,
nhân cách “xuất phát từ những tiền đề hiện thực và không lúc nào xa rời những
tiền đề ấy. Những tiền đề ấy là con người, không phải những con người trong sự
15


cô lập ra và sự cứng nhắc tưởng tượng của họ, mà là những con người trong quá
trình phát triển hiện thực của họ dưới những điều kiện nhất định”6.
Môi trường văn hóa là tổng hịa các giá trị văn hóa vật chất và văn hóa tinh
thần trong một khơng gian và thời gian xác định, thường xuyên tác động đến con
người nhằm phát triển những năng lực bản chất của con người (trí tuệ, năng lực
hoạt động thực tiễn, tình thương...) theo những tiêu chí xã hội nhất định. Là một
bộ phận của mơi trường văn hóa xã hội, mơi trường văn hóa qn sự là tổng hịa
các giá trị văn hóa, quan hệ văn hóa cùng những hoạt động thực hiện giá trị ấy và
các thiết chế tương ứng gắn với con người và tổ chức quân sự trong một không
gian và thời gian xác định, thường xuyên tác động đến quá trình phát triển những
năng lực bản chất của người quân nhân cách mạng theo tiêu chí xác định.
Thực hiện cuộc vận động xây dựng môi trường văn hóa đơn vị cơ sở do
Tổng cục Chính trị phát động, trong những năm qua, việc xây dựng môi trường
văn hóa quân sự trong quân đội với 4 nội dung, 5 tiêu chuẩn đã được triển khai
thực hiện cụ thể, sáng tạo ở tất cả các đơn vị trong toàn quân và đã thu được
những kết quả bước đầu quan trọng, góp phần to lớn vào nâng cao chất lượng
văn hóa, mơi trường cảnh quan, từng bước phát huy những giá trị ấy vào nâng
cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, xây dựng nếp sống chính quy,

phát triển nhân cách quân nhân cách mạng.
a. Môi trường văn hóa quân sự góp phần bồi dưỡng, xây dựng, phát triển
những giá trị văn hóa chuẩn mực trong nhân cách quân nhân theo tiêu chí chân,
thiện, mỹ
Trước khi vào quân ngũ, các chiến sĩ (nhất là chiến sĩ mới) đều được giáo
dục ở gia đình, địa phương, trong trường học; được hấp thụ các giá trị văn hóa,
đạo đức để từng bước hình thành nhân cách. Khi nhập ngũ vào công tác, học tập,
rèn luyện ở môi trường quân đội, nhân cách của người chiến sĩ cách mạng càng
được hoàn thiện, phát triển. Mơi trường qn đội mang tính đặc thù đòi hỏi cán
6

C.Mác (1845), Luận cương về Phoiơbăc, C.Mác và Ph.Ăngghen Tồn tập, tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà
Nội, 1995, tr.9.

16


bộ, chiến sĩ phải tự giác chấp hành, nhất là các chiến sĩ mới vào cơng tác trong
qn đội, cịn nhiều bỡ ngỡ, xa gia đình, bạn bè, làng xóm; nền nếp sinh hoạt tự
do, tiểu nông…
Cùng với xác lập một môi trường học tập, rèn luyện, môi trường văn hóa
quân sự xác lập các hệ giá trị văn hóa chuẩn mực định hướng quá trình giáo dục,
rèn luyện nhân cách qn nhân theo các tiêu chí xác định. Đó là các hệ giá trị
văn hóa trong truyền thống yêu nước, truyền thống nhân văn của dân tộc Việt
Nam; khoa học quân sự và nghệ thuật quân sự Việt Nam; truyền thống trung với
nước, trung với Đảng, hiếu với dân, nhiệm vụ nào cũng hồn thành, khó khăn
nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng của quân đội ta dưới sự lãnh đạo
của Đảng và các giá trị đặc thù viết nên truyền thống của mỗi quân, binh chủng,
mỗi đơn vị trong suốt lịch sử xây dựng, chiến đấu và trưởng thành. Qua đó, hệ
giá trị sẽ định hướng cho toàn bộ hoạt động của quân nhân, cho phép khuyến

khích các hoạt động nào được thực hiện và thực hiện trong những phạm vi, điều
kiện nào, những hoạt động nào không được phép thực hiện trong môi trường
quân sự nhằm bảo đảm sự thống nhất trong nhận thức và hành động của mọi
quân nhân trong đơn vị. Dưới tác động của văn hóa và quy luật phát triển văn
hóa, các mục tiêu, các hệ tiêu chí ấy được cụ thể hóa thành những dạng kiến
thức cụ thể, những giá trị văn hóa cụ thể như văn hóa yêu nước, văn hóa học tập,
văn hóa kỷ luật, văn hóa giao tiếp, ứng xử, văn hóa chính quy… và được mọi
quân nhân tiếp nhận một cách tự nguyện, qua đó từng bước hình thành, phát
triển ở họ những phẩm chất, nhân cách cần thiết góp phần thực hiện thắng lợi
chức trách, nhiệm vụ được giao trước yêu cầu mới.
Từ góc độ giá trị, có thể thấy, phẩm chất, nhân cách qn nhân khơng phải
là cái có sẵn, mà là kết quả của quá trình phấn đấu, rèn luyện bền bỉ không
ngừng của mỗi quân nhân trong một môi trường nhất định, hợp thành giá trị biểu
trưng, khẳng định giá trị xã hội của quân nhân trong tham gia các quan hệ qn
sự, xã hội. Chính trong mơi trường văn hóa quân sự mà mỗi quân nhân tự xác
định được tọa độ văn hóa của mình, từ đó lựa chọn cho mình con đường,
17


phương pháp phấn đấu, rèn luyện phù hợp với khả năng, năng lực của mình
nhưng khơng vượt khỏi những ngun tắc, chuẩn mực chung của mơi trường
văn hóa qn sự, qua đó tự mình lớn lên về nhân cách, phẩm giá con người.
Mặt khác, mơi trường văn hóa qn sự khơng phải là những ốc đảo hồn
tồn tách biệt, mà là một bộ phận đặc thù của môi trường văn hóa xã hội. Với
tính cách ấy, mơi trường văn hóa quân sự còn là nơi tiếp nhận những giá trị văn
hóa tiêu biểu và cả những giá trị văn hóa mới xuất hiện một cách tất yếu trong
đời sống xã hội, qua đó nhào nặn theo hình ảnh của mình, hình thành nên hệ giá
trị văn hóa mới phong phú, đa dạng, thỏa mãn nhu cầu thưởng thức, sáng tạo
văn hóa của quân nhân, đồng thời phát huy những giá trị ấy vào giáo dục, rèn
luyện quân nhân. Sự hòa quyện giữa những giá trị chung và những giá trị riêng

với những giá trị đặc thù góp phần nâng cao nhận thức toàn diện của quân nhân,
trước hết là những vấn đề về chính trị xã hội, từ đó có thái độ đúng đắn, khách
quan, khoa học về những vấn đề xã hội.
b. Mơi trường văn hóa qn sự góp phần xác lập các thang giá trị và khuôn
mẫu ứng xử của quân nhân trước hoàn cảnh
Một trong những đặc trưng cơ bản của văn hóa là sáng tạo, sự sáng tạo của
chính mơi trường đó và sáng tạo thơng qua tiếp nhận những giá trị của các môi
trường khác để phát triển. Hơn nữa, từ đặc điểm tổ chức, thành phần tham gia,
phong tục, tập quán, văn hóa… nên khơng thể có một mơi trường văn hóa qn
sự thuần nhất và đơn nhất, mà bao giờ đó cũng là sự thống nhất trong đa dạng
của các giá trị văn hóa, sự thống nhất giữa giá trị văn hóa chung của mơi trường
văn hóa qn sự với những giá trị văn hóa đặc thù của các vùng, miền, dân
tộc… Qua đó, một mặt hình thành nên những thang giá trị chung định hướng
việc lựa chọn và thực hiện giá trị của qn nhân theo tiêu chí xác định; mặt khác
hình thành nên những thang giá trị đặc thù điều chỉnh các giá trị tồn tại một cách
khách quan trong môi trường văn hóa quân sự, đó là các quan hệ: cha - con, anh
- em, vợ - chồng; những quan hệ về văn hóa - địa lý, quê hương bản quán… và
những quan hệ vùng, miền…
18


Hoạt động quân sự là loại hoạt động khẩn trương, quyết liệt, tình huống diễn
ra nhanh chóng, khơng cho phép người chiến sĩ chần chừ, do dự. Hơn nữa, quân
nhân và tập thể quân nhân không thể tự do, chủ động lựa chọn không gian và thời
gian cho hoạt động qn sự của mình... Do đó, các yếu tố văn hóa có liên quan
đến chức năng, nhiệm vụ của quân đội, nhiệm vụ chính trị trung tâm của từng đơn
vị bao giờ vẫn phải được đặt lên hàng đầu. Trong mơi trường văn hóa qn sự,
tính mực thước, nghiêm cách trong tổ chức và hoạt động quân sự thấm vào nhân
cách mỗi cán bộ, chiến sĩ và làm tiêu điểm quy tụ các yếu tố, thang giá trị khác.
Việc thiết lập các thang giá trị ấy góp phần hình thành hệ thống các khuôn

mẫu ứng xử giữa các quân nhân và tập thể quân nhân trong đời sống quân sự
một cách linh hoạt, giàu tính sáng tạo, đậm chất nhân văn. Theo cố Thủ tướng
Phạm Văn Đồng, cùng với sự phát triển đời sống xã hội, đổi mới đất nước theo
định hướng xã hội chủ nghĩa cũng đang dần xuất hiện thang giá trị mới của con
người Việt Nam như sự kế thừa và phát triển những giá trị văn hóa của dân tộc
kết hợp với sự tiếp thu và vận dụng những tinh hoa văn hóa của lồi người từ
xưa đến thời đại ngày nay. Thang giá trị mới đại thể bao gồm loại giá trị thể hiện
sự làm chủ của nhân dân, loại giá trị nhân văn của cộng đồng dân tộc, tức là
những giá trị của môi trường xã hội, loại giá trị đạo đức và phẩm chất cá nhân,
loại giá trị trong quan hệ với nước ngoài, loại giá trị trong quan hệ giữa con
người và thiên nhiên... Các loại giá trị này quan hệ mật thiết với nhau, tác động
qua lại lẫn nhau một cách đa dạng và phong phú vơ cùng7.
Việc hình thành, xác lập các thang giá trị còn tạo ra những điều kiện tốt
nhất để quân đội mở rộng quan hệ với các bộ, ngành, khu vực và quốc tế trong
bối cảnh hội nhập và giao lưu quốc tế hiện nay nhằm thực hiện thắng lợi chức
năng, nhiệm vụ của đội quân chiến đấu, sản xuất, cơng tác. Đồng thời, nó cũng
nâng cao khả năng, năng lực nhanh, nhạy, chính xác của quân nhân trong ứng
xử, xử lý những tình huống phức tạp, khẩn trương, biết làm chủ hồn cảnh trong
mọi tình huống. Đây là những phẩm chất cơ bản, không thể thiếu trong nhân
7

Phạm Văn Đồng, Văn hóa và đổi mới, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995.

19


cách của người người quân nhân cách mạng hiện nay.
c. Mơi trường văn hóa qn sự góp phần xây dựng, củng cố trận địa chính
trị tư tưởng, đẩy lùi những tác động tiêu cực, phản văn hóa xâm nhập vào đời
sống quân sự

Đây là một trong những chức năng cơ bản của mơi trường văn hóa qn sự.
Chính trị tư tưởng giữ vai trò là thành tố, một hệ giá trị cơ bản khơng thể thiếu
trong tồn bộ các hệ giá trị hợp thành của mơi trường văn hóa qn sự. Trong
mơi trường văn hóa qn sự, các hệ giá trị văn hóa chủ đạo ấy ngày càng thấm
sâu vào các thành tố của mơi trường văn hóa qn sự, thực sự giữ vai trị là nền
tảng định hướng tồn bộ việc xây dựng, tiếp nhận các hệ giá trị khác trong mơi
trường văn hóa qn sự, từng bước ngăn chặn và đẩy lùi hiệu quả mọi biểu hiện
tiêu cực bằng cách vừa tiếp nhận vừa đấu tranh lọc bỏ những phản giá trị, phản
văn hóa xâm nhập hoặc nảy sinh trong đời sống quân sự.
Hiện nay, sự phát triển của khoa học và công nghệ hiện đại, của hợp tác,
giao lưu và hội nhập quốc tế đang mở ra những điều kiện mới cho sự phát triển
của đất nước, xây dựng quân đội cách mạng, chính qui, tinh nhuệ, từng bước
hiện đại. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội cho sự xâm nhập, thẩm lậu những phản
giá trị, phản văn hóa, lối sống, thị hiếu phương Tây vào mơi trường xã hội, đe
dọa làm mất đi bản sắc của dân tộc của văn hóa. Cùng với đó là sự chống phá
của các thế lực thù địch, phản động trên lĩnh chính trị tư tưởng nhằm xóa bỏ hệ
tư tưởng Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, qua đó xóa bỏ sự lãnh đạo của
Đảng đối với quân đội và tồn xã hội... Việc xây dựng mơi trường văn hóa quân
sự là một trong những giải pháp quan trọng nhằm ngăn ngừa các tác động tiêu
cực làm ảnh hưởng đến sự hoàn thiện nhân cách người quân nhân cách mạng.
Mơi trường văn hóa qn sự tốt đẹp, lành mạnh, phong phú là cái nôi để giáo
dục cho mọi quân nhân hướng tới chân, thiện, mỹ, định hướng và đáp ứng nhu
cầu vật chất và tinh thần của người quân nhân cách mạng, hình thành ở họ hệ giá
trị xã hội tốt đẹp, có ý thức chấp hành kỷ luật, pháp luật, trân trọng nghĩa tình,
ứng xử nhân văn, thấm đẫm tình đồng chí, đồng đội; kịp thời cổ vũ, nuôi dưỡng,
20


nhân rộng những tập thể điển hình tiên tiến, gương người tốt, việc tốt; tạo ra
những điều kiện thuận lợi để biến quá trình giáo dục, rèn luyện thành quá trình

tự rèn luyện, tự hồn thiện các giá trị tinh thần. Thông qua sáng tạo, hưởng thụ
và trao đổi văn hóa, mơi trường văn hóa qn sự tạo điều kiện để giữ gìn, phát
triển các giá trị tinh thần của quân nhân, truyền thống của đơn vị; phát huy sức
mạnh của văn hóa, mà trực tiếp là thơng qua các thiết chế của nó. Mơi trường
văn hóa qn sự thiết lập một hành lang pháp lý - văn hóa an toàn, đủ khả năng
phát hiện, tập hợp, thanh lọc, tiếp nhận tinh hoa văn hóa của nhân loại trong q
trình hội nhập đồng thời đủ sức đề kháng và vô hiệu hiệu hóa sự thẩm lậu của
các biểu hiện tiêu cực, phản văn hóa xâm nhập vào cơ quan, đơn vị và đời sống
tinh thần mỗi quân nhân.
KẾT LUẬN
Tóm lại, mơi trường văn hóa qn sự có vai trị to lớn, bồi dưỡng, xây dựng,
phát triển những giá trị văn hóa chuẩn mực trong nhân cách quân nhân cách mạng,
qua đó xác lập các thang giá trị và khn mẫu ứng xử của quân nhân, củng cố trận
địa chính trị tư tưởng của mỗi quân nhân và tập thể quân nhân. Do đó, cấp ủy,
chính ủy, chính trị viên, người chỉ huy các cấp cần tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo,
tạo mọi điều kiện để tiếp tục đẩy mạnh thực hiện có hiệu quả cuộc vận động xây
dựng mơi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong quân đội gắn với
phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa8 trên địa bàn đóng quân,
tạo sự hài hịa về nội dung và hình thức để nhanh chóng đi vào cuộc sống, sinh
hoạt, ứng xử của quân nhân, lan tỏa mạnh mẽ trong tồn xã hội, góp phần nuôi
dưỡng tâm hồn và nhân cách trong sáng của người quân nhân cách mạng. Hơn nữa,
cần ngăn ngừa văn hóa xấu độc, bài trừ thói hư tật xấu; làm phong phú thêm phẩm
chất cao đẹp bộ đội cụ Hồ, xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, làm cơ sở
nâng cao sức mạnh tổng hợp, khả năng chiến đấu và hoàn thành tốt nhiệm vụ của
mỗi quân nhân, mỗi đơn vị và quân đội ta trong tình hình mới.

8

Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
2011, tr.223.

21


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hoàng Anh( Chủ biên), Phát triển văn hóa và con người Việt Nam theo
tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị quốc gia, H.2010.
2. Bách khoa tri thức quốc phịng tồn dân, Văn hóa quân sự, Nxb Chính trị
quốc gia, H.2003.
3. PGS TS Lương Gia Ban, PGS TS Nguyễn Thế Kiệt, Giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc với xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay, Nxb
Chính trị quốc gia, H.2014.
4. PGS, TS Dỗn Chính, Góp phần tìm hiểu tư tưởng triết học Nguyễn
Trãi, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, H.2005.
5. Thượng tướng Nguyễn Thành Cung, Quan điểm của Đại tướng Hoàng
Văn Thái về chiến tranh nhân dân Việt Nam, Tạp chí Quốc Phịng tồn dân, số
tháng 5/2015.
6. Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lẫn thứ năm Ban chấp hành
TƯ khóa VIII, Nxb Chính trị quốc gia, H.1998.
7. Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lân thứ
XI, Nxb Chính trị quốc gia, H.2011.
8. Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lẫn thứ 8 Ban chấp hành
TƯ khóa XI, Nxb Chính trị quốc gia, H.2013.
9. GS TS Đinh Xuân Dũng, Mấy vấn đề văn hóa Việt Nam hiện nay thực
tiễn và lý luận, Nxb Lao động, H.2015.
10. Phạm Văn Đồng, Văn hóa và đổi mới, Nxb Chính trị Quốc gia, H.1995.
11. Hà Minh Đức, Một nền văn hóa văn nghệ đậm đà bản sắc dân tộc với
nhiều loại hình nghệ thuật phong phú, Nxb Chính trị quốc gia, H.2014.
12. PGS TS Phạm Duy Đức, Phát triển văn hóa Việt Nam giai đoạn 2011 –
2020 – Những vấn đề phương pháp luận, Nxb Chính trị quốc gia, H.2010.

13. Hồ Chí Minh, tồn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, H.2009
14. Hồ Chí Minh, tồn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia, H.2009.
15. Hồ Chí Minh, tồn tập, tập 8, Nxb Chính trị quốc gia, H.2009.

22


16. Hồ Chí Minh, tồn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia, H.2009.
17. C.Mác (1845), Luận cương về Phoiơbăc, C.Mác và Ph.Ăngghen Tồn
tập, tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia, H.1995.
18. GS TS Ngô Đức Thịnh, Giá trị văn hóa Việt Nam truyền thống và hiện
đại, Nxb Chính trị quốc gia, H.2014.
19. Truyền thống văn hóa quân sự Việt Nam, đề tài khoa học Học viện
Quốc phịng, 2011.
20. Ni dưỡng và xây dựng những giá trị văn hóa trong nhân cách người
chiến sĩ quân đội nhân dân Việt Nam, đề tài Bộ Quốc phòng, 1996.
21. Nguyễn Trãi: Thơ và đời, Nxb Văn học, H.1997.
22. Tổng cục Chính trị, Giáo trình văn hóa học( Dùng cho đào tạo bậc đại
học trong các nhà trường quân đội), Nxb Quân đội nhân dân, H.2009.
23. Tổng cục Chính trị, Giáo trình Mĩ học Mác - Lênin( Dùng cho đào tạo
bậc đại học trong các nhà trường quân đội), Nxb Quân đội nhân dân, H.2009.

23