(Luận văn thạc sĩ) Quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường trung học phổ thông huyện Bảo Thắng tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM THỊ YẾN

QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ
THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
HUYỆN BẢO THẮNG TỈNH LÀO CAI
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc

THÁI NGUYÊN - 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi.
Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên
cứu này không trùng với bất cứ cơng trình nào đã được cơng bố trước đó.
Tơi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
Tác giả luận văn

Phạm Thị Yến

i

LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, tác giả xin được cảm ơn sâu sắc đến Ban giám
hiệu trường ĐHSP Thái Nguyên, khoa Sau đại học, khoa Quản lý giáo dục
cùng tồn thể các thầy, cơ giáo đã tận tình giảng dạy, tạo mọi điều kiện thuận
lợi cho tác giả trong suốt q trình học tập, nghiên cứu và hồn thành luận văn.
Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới
GS.TS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc - người hướng dẫn khoa học - đã tận tình giúp đỡ,
chỉ bảo ân cần cho tác giả trong suốt q trình nghiên cứu, hồn thành luận văn.
Mặc dù đã rất cố gắng và dành nhiều tâm huyết cho q trình nghiên cứu
để hồn thành luận văn, nhưng do khả năng có hạn nên khó tránh khỏi những
thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý kiến chỉ bảo của q thầy cơ và
ý kiến đóng góp chân tình các bạn đồng nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!
Tác giả luận văn

Phạm Thị Yến

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ...............................................................................viii
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2
3. Khách thể nghiên cứu và Đối tượng nghiên cứu ............................................. 2

4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2
6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3
7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3
8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH
SỬ THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM CHO HỌC SINH Ở
TRƯỜNG THPT ....................................................................................... 5
1.1. Tổng quan các nghiên cứu về vấn đề .......................................................... 5
1.1.1. Các nghiên cứu về dạy học nói chung,dạy học lịch sử nói riêng theo
hướng trải nghiệm........................................................................................ 5
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu về quản lý dạy học và dạy học môn lịch
sử thông qua hướng trải nghiệm .................................................................. 7
1.2. Các khái niệm cơ bản ................................................................................ 10
1.2.1. Hoạt động dạy học ................................................................................... 10
1.2.2. Trải nghiệm.............................................................................................. 13
1.2.3. Quản lý dạy học ....................................................................................... 14
1.2.4. Quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm ............................ 15
1.2.5. Quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh ở
trường THPT ............................................................................................. 16
1.3. Hoạt động dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh
ở trường THPT .......................................................................................... 16
1.3.1. Mục đích, vai trị, ý nghĩa của dạy học môn lịch sử theo hướng trải
nghiệm cho học sinh ở trường THPT ........................................................ 16

iii


1.3.2. Nội dung của của dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho
học sinh ở trường THPT ............................................................................ 18

1.3.3. Phương pháp của dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho
học sinh ở trường THPT ............................................................................ 19
1.3.4. Quy trình của dạy học mơn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học
sinh ở trường THPT................................................................................... 21
1.4. Quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh ở
trường THPT ............................................................................................. 23
1.4.1. Kế hoạch hóa dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học
sinh ở trường THPT................................................................................... 23
1.4.2. Tổ chức dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh ở
trường THPT ............................................................................................. 25
1.4.3. Lãnh đạo,Chỉ đạo dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm cho
học sinh ở trường THPT ............................................................................ 26
1.4.4. Giám sát, kiểm tra, đánh giá dạy học môn lịch sử theo hướng trải
nghiệm cho học sinh ở trường THPT ........................................................... 29
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng
trải nghiệm cho học sinh ở trường THPT.................................................. 31
1.5.1. Các yếu tố khách quan ............................................................................. 31
1.5.2. Các yếu tố chủ quan................................................................................. 32
Kết luận chương 1.............................................................................................. 34
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ
THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN BẢO THẮNG, LÀO CAI .................... 35
2.1. Giới thiệu khảo sát ...................................................................................... 35
2.1.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 35
2.1.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 35
2.1.3. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 35
2.1.4. Đối tượng khảo sát................................................................................... 36
2.1.5. Phương pháp xử lý số liệu ....................................................................... 36
2.2. Khát quát về trường các THPT huyện Bảo Thắng, Lào Cai ...................... 37
2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo hướng trải nghiệm ở

các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai ............................................ 39
2.3.1. Thực trạng nhận thức hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo hướng
trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai ..................... 39
iv


2.3.2. Thực trạng nội dung dạy học môn Lịch Sử theo hướng trải nghiệm
ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai ......................................... 42
2.3.3. Thực trạng phương pháp dạy học môn Lịch Sử theo hướng trải
nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai............................... 46
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo hướng trải
nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai ............................ 49
2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo
hướng trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai .......... 49
2.4.2. Thực trạng tổ chức hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo hướng trải
nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai ............................ 53
2.4.3. Thực trạng chỉ đạo hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo hướng trải
nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai ............................ 55
2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo
hướng trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai .......... 58
2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý hoạt động dạy
học môn Lịch Sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THPT huyện
Bảo thắng, Lào Cai .................................................................................... 61
2.6. Đánh giá chung về quản lý hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo
hướng trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai .......... 64
2.6.1. Kết quả ..................................................................................................... 64
2.6.2. Những hạn chế ......................................................................................... 65
2.6.3. Nguyên nhân của hạn chế ........................................................................ 65
Kết luận chương 2.............................................................................................. 67
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN BẢO THẮNG, LÀO CAI .................... 68
3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................. 68
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 68
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính tồn diện, hệ thống ......................................... 68
3.1.3. Ngun tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 69
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .......................................................... 70
3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo hướng
trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai ..................... 70
3.2.1. Xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm môn lịch sử phù hợp với đặc
điểm tâm lý lứa tuổi học sinh và điều kiện thực tiễn các trường THPT ......... 70
v


3.2.2. Huy động các nguồn lực để tổ chức hoạt động trải nghiệm dạy học
môn Lịch sử cho học sinh trường THPT ................................................... 74
3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực tổ chức dạy học môn Lịch sử
theo hướng trải nghiệm cho cán bộ quản lý và giáo viên trường THPT ...... 76
3.2.4. Chỉ đạo đa dạng hóa các nội dung, phương pháp dạy học môn Lịch
sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh THPT ........................................ 78
3.2.5. Xây dựng cơ chế thực hiện giám sát,kiểm tra, đánh giá dạy học môn
Lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh THPT ................................... 80
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất .................................................... 83
3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp .......................... 83
3.4.1. Đối tượng khảo sát................................................................................... 83
3.4.2. Cách thức tiến hành khảo sát ................................................................... 83
3.4.3. Mục đích, nội dung khảo sát.................................................................... 84
3.4.4. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 84
Kết luận chương 3.............................................................................................. 88
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 89

1. Kết luận .......................................................................................................... 89
2. Khuyến nghị................................................................................................... 91
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 92
PHỤ LỤC

vi


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
CBGV : Cán bộ giáo viên
GQVĐ : Giải quyết vấn đề
GV : Giáo viên
GVBM : Giáo viên bộ môn
GVCN : Giáo viên chủ nhiệm
HĐTN : Hoạt động trải nghiệm
HS : Học sinh
HS : Học sinh
KN : Kỹ năng
LS : Lịch sử
PT : Phổ thông
PHHS : Phụ huynh học sinh
TCM : Tổ chuyên môn
TTCM : Tổ trưởng chuyên môn
THPT : Trung học phổ thông

vii


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.

Bảng 2.2.
Bảng 2.3.

Ý nghĩa thang đo ............................................................................ 37
Chỉ tiêu quy mô trường THPT huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ... 38
Ý kiến của CBQL, GV giáo viên về tầm quan trọng dạy học
môn Lịch Sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THPT
huyện Bảo thắng, tỉnh Lào Cai ...................................................... 39
Bảng 2.4. Ý kiến của CBQL, GV về nội dung dạy học môn Lịch Sử theo
hướng trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai .. 43
Bảng 2.5. Ý kiến của CBQL và GV về mức độ sử dụng các phương pháp
dạy học môn Lịch Sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THPT
huyện Bảo thắng, Lào Cai ................................................................... 47
Bảng 2.6. Ý kiến của CBQL, GV về lập kế hoạch hoạt động dạy học môn
Lịch Sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo
thắng, tỉnh Lào Cai......................................................................... 50
Bảng 2.7. Ý kiến của khách thể về tổ chức hoạt động dạy học môn Lịch
Sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo
thắng, Lào Cai ................................................................................ 53
Bảng 2.8. Ý kiến của khách thể về chỉ đạo hoạt động dạy học môn Lịch
Sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo
thắng, Lào Cai ................................................................................ 56
Bảng 2.9. Ý kiến của khách thể về kiển tra, đánh giá hoạt động dạy học
môn Lịch Sử theo hướng trải nghiệm ở các trường THPT
huyện Bảo thắng, tỉnh Lào Cai ...................................................... 59
Bảng 2.10. Ý kiến của khách thể về các yếu tố ảnh hưởng đến công tác
quản lý hoạt động dạy học môn Lịch Sử theo hướng trải
nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo thắng, Lào Cai ................ 62
Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các biện pháp quản lý dạy
học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh THPT

trên địa bàn huyên Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ................................. 84
Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy
học môn Lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh THPT
trên địa bàn huyên Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai ................................. 85

viii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hoạt động trải nghiệm có vai trị quan trọng trong việc phát triển năng
lực học sinh. Trong hoạt động trải nghiệm, học sinh được hoạt động thực hành
trải nghiệm những kiến thức, kĩ năng đã học trong các mơn học; đồng thời qua
đó tiếp tục tìm tịi, mở rộng kiến thức và khả năng ứng dụng của kiến thức vào
thực tiễn. Từ việc tham gia hoạt động trải nghiệm, học sinh sẽ được vận dụng
kiến thức được học, qua đó học sinh được mở rộng, tìm tịi, sáng tạo hơn trong
kiến thức. Khi đặt ra một yêu cầu trải nghiệm, học sinh phải hoạt động, phải
hồn thành một sản phẩm, và sản phẩm đó chính là kết quả hoạt động trải
nghiệm. Sản phẩm đó khơng theo khn mẫu nào, đó chính là sự sáng tạo của
học sinh khi giải quyết vấn đề được đặt ra. Với nội dung và hình thức nêu trên,
hoạt động trải nghiệm có vai trị quyết định đối với việc hình thành và phát
triển năng lực, phẩm chất của học sinh.
Trong chương trình giáo dục phổ thơng mới, cùng với việc áp dụng các
phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học các mơn học để học
sinh được học qua hoạt động, "Hoạt động trải nghiệm" là cầu nối để học sinh
"học qua làm" trong thực tiễn. Việc dạy học ở các trường THPT việc dạy và
học ở nhiều trường phổ thơng cịn chịu tác động nặng nề bởi mục tiêu thi cử, do
đó học sinh cịn yếu kỹ năng thực hành, thiếu sáng tạo và tính năng động. Vì
thế học sinh cịn thiếu kiến thức vào thực tiễn. Trong những năm gần đây hoạt
động trải nghiệm trong dạy học các môn học chưa được quan tâm hoạt động

trải nghiệm tại các trường học mới chỉ dừng lại ở các các hoạt động ngoại khóa
chứ chưa thành chương trình hồn thiện nên hiệu quả hoạt động trải nghiệm
trong các nhà trường hiệu quả chưa cao.
Từ những vấn đề nêu trên, việc sử dụng giáo dục trải nghiệm trong dạy
học ngày càng trở nên quan trọng và cấp thiết hơn. Vì vậy, tơi chọn đề tài

1


nghiên cứu “Quản lý dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm ở các trường
trung học phổ thông huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai”.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu về lý luận và thực trạng quản lý dạy học lịch sử
theo hướng trải nghiệm cho học sinh ở trường THPT, tác giả luận văn nhằm đề
xuất các biện pháp quản lý dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm trên địa bàn
huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện
học sinh.
3. Khách thể nghiên cứu và Đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học
sinh trường THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh trường
THPT huyện Bảo Thắng, Lào Cai.
4. Giả thuyết khoa học
Hoạt động trải nghiệm của học sinh THPT là điều kiện cần thiết để phát
triển năng lực của học sinh. Hoạt động dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm
cho học sinh trường THPT huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai được thực hiện còn
nhiều lung túng. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động dạy học
lịch sử theo hướng trải nghiệm phù hợp sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy
học môn lịch sử, nhất là lịch sử địa phương, góp phần giáo dục cho HS tình yêu

quê hương đất nước, yêu môn lịch sử.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm cho
học sinh trường THPT
5.2. Thực trạng quản lý dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh
trường THPT huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai.
5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm cho
học sinh trường THPT huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai.
2


6. Phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn khách thể khảo sát
Ban giám hiệu, CBQL chuyên môn của Sở GD&ĐT, Giáo viên các
trường THPT.
6.2. Giới hạn về thời gian nghiên cứu:
Luận văn nghiên cứu khảo sát các số liệu từ năm học 2018-2019, 2019-2020.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, hệ
thống hóa… các tài liệu khoa học, các văn bản quy định của ngành có liên quan
đến hoạt động trải nghiệm và quản lý hoạt động trải nghiệm của học sinh THPT
nhằm xây dựng khung lý thuyết của đề tài.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Điều tra, khảo sát thực tế bằng các phiếu hỏi, thu thập thông tin, xử lý số
liệu nhằm mô tả thực trạng hoạt động dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm
cho học sinh trường THPT huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai và quản lý dạy học
lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh trường THPT huyện Bảo Thắng,
tỉnh Lào Cai.
Phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh nhằm bổ sung

cho kết quả điều tra bằng phiếu hỏi.
Nghiên cứu thực tế, quan sát, dự giờ, tổng kết kinh nghiệm tổ chức hoạt
động quản lý dạy học lịch sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh trường
THPT huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai.
Phương pháp xin ý kiến chuyên gia nhằm khảo nghiệm tính hiệu quả,
tính khả thi của các biện pháp đề xuất.
7.3. Phương pháp bổ trợ
Sử dụng phương pháp thống kê toán học và phần mềm tin học để xử lý số
liệu và phân tích, đánh giá các kết quả nghiên cứu.

3


8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu; Kết luận, Khuyến nghị; Danh mục tài liệu tham
khảo, Phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải
nghiệm cho học sinh ở trường THPT.
Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải
nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo Thắng, Lào Cai.
Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải
nghiệm ở các trường THPT huyện Bảo Thắng, Lào Cai.

4


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ THEO
HƯỚNG TRẢI NGHIỆM CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT
1.1. Tổng quan các nghiên cứu về vấn đề

1.1.1. Các nghiên cứu về dạy học nói chung,dạy học lịch sử nói riêng theo
hướng trải nghiệm
Các nhà nghiên cứu giáo dục Nga đã khẳng định rằng: “Kết quả toàn bộ
hoạt động quản lý của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng
đắn và hợp lý hoạt động giảng dạy của đội ngũ giáo viên” [6]. P.V.Zimin,
M.I.Konđakôp, N.I.Saxerđôtôp đi sâu nghiên cứu việc lãnh đạo trong công tác
giảng dạy, giáo dục ở nhà trường và xem đây là khâu then chốt trong hoạt động
quản lý của người Hiệu trưởng. V.A.Xukhomlinxki, Jaxapob nêu ra một số vấn
đề quản lý của Hiệu trưởng trường phổ thông như sự phân công nhiệm vụ giữa
Phó Hiệu trưởng và Hiệu trưởng. Các tác giả thống nhất khẳng định người Hiệu
trưởng phải là người lãnh đạo tồn diện và chịu trách nhiệm chính trong công
tác quản lý nhà trường. Về việc tổ chức dự giờ và phân tích sư phạm bài giảng,
tác giả V.A.Xukhomlinxki nhấn mạnh hoạt động dự giờ thăm lớp và đưa ra
nhiều cách phân tích sư phạm bài dạy cho giáo viên. Ơng cho rằng đó là địn
bẩy nâng cao chất lượng giảng dạy của đội ngũ giáo viên.
Trong lý thuyết học từ trải nghiệm, David A Kolb đã chỉ ra rằng “Học từ
trải nghiệm là q trình học theo đó kiến thức, năng lực được tạo ra thông qua
việc chuyển hóa kinh nghiệm. Học từ trải nghiệm là gắn với kinh nghiệm và
cảm xúc cá nhân” [17]. Lý thuyết “Học từ trải nghiệm” là cách tiếp cận về
phương pháp học đối với các lĩnh vực nhận thức. Nếu như mục đích của việc
dạy học chủ yếu là hình thành và phát triển hệ thống tri thức khoa học, năng
lực và hành động khoa học cho mỗi cá nhân thì mục đích hoạt động giáo dục là
hình thành và phát triển những phẩm chất tư tưởng, ý chí, tình cảm, sự đam mê,
các giá trị, kĩ năng sống và những năng lực chung khác cần có ở con người
5


trong xã hội hiện đại. Để phát triển sự hiểu biết khoa học, chúng ta có thể tác
động vào nhận thức của người học; nhưng để phát triển và hình thành phẩm
chất thì người học phải được trải nghiệm. Như vậy, trong lý thuyết của Kolb,

trải nghiệm sẽ làm cho việc học trở nên hiệu quả bởi trải nghiệm ở đây là sự
trải nghiệm có định hướng, có dẫn dắt chứ không phải sự trải nghiệm tự do,
thiếu định hướng. Theo Carl Rges chỉ có cách học tập dựa trên sự khám phá
bản thân hoặc tự lĩnh hội thì mới giúp con người thay đổi hành vi của chính
mình. Bản chất của nó chính là trải nghiệm.
Richard Ponzio và Sally Stanly thì cho rằng giáo dục trải nghiệm khơng
đơn thuần là phải thực hiện một hoạt động từ đó rút ra những kết luận và vận
dụng vào những tình huống khác nhau [dẫn theo 28]. Mà thông qua việc kết
hợp nhiều cảm giác trong quá trình chia sẻ kinh nghiệm tất cả người học đều
được mở rộng hiểu biết của mình.
A.A.Vaghin trong cuốn Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông
(tài liệu dịch, Moskva, NXB GD, HN 1972) đã đề cập những vấn đề lí luận của
phương pháp DHLS. Đối với hoạt động ngoại khóa, A.A.Vaghin đã đề cập các
nội dung của HĐNK, phân loại HĐNK theo nguồn nhận thức (lời nói GV, sử
dụng các loại tài liệu thành văn và đồ dùng trực quan). Ông đưa ra 15 hình thức
HĐNK, trong đó nhấn mạnh tới hình thức đọc sách, tham quan di tích và tham
gia cơng tác lịch sử địa phương. Đây là cơ sở để chúng tơi phân chia các hình
thức HĐNK trong q trình nghiên cứu của mình và là khung nhận thức để xác
định các hình thức HĐNK bộ mơn Lịch sử.
N.G.Đairi và các tác giả A.T.Kinkunkin, A.G.Kơlơscốp, P.Karốpkin,
P.C.Lâybengrúp trong giáo trình Phương pháp dạy học lịch sử ở trường THPT,
T2 (Bản tiếng Nga: Методика преподавания истории в средней школе, 1978
Hoàng Trung dịch, lưu trữ tại thư viện ĐHSPHN) đã đưa ra quan điểm thay từ
“cơng tác ngoại khóa” bằng từ “hoạt động ngồi lớp” vì nội dung của khái niệm
“hoạt động ngồi lớp” phong phú và đa dạng hơn, ngoài ra các tác giả cũng đã

6


đề xuất một số nội dung cơ bản của hoạt động ngồi lớp trong dạy học bộ mơn

Lịch sử ở trường phổ thông.
Như vậy trên thế giới quan niệm về hoạt động trải nghiệm đã được nhắc
đến từ lâu. Mặc dù có nhiều quan điểm nhưng đều đề cập đến cách học thông
qua hoạt động trải nghiệm sẽ giúp học sinh ghi nhớ lâu và kết hợp giữa lí
thuyết và thực hành trong thực tế.
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu về quản lý dạy học và dạy học môn lịch sử
thông qua hướng trải nghiệm
Tài liệu “Những khái niệm cơ bản về quản lý giáo dục” của tác giả
Nguyễn Ngọc Quang; Tài liệu “Cơ sở của khoa học quản lý giáo dục” của tác
giả Nguyễn Minh Đạo; tài liệu “Quản lý, quản lý giáo dục tiếp cận từ những
mơ hình” của tác giả Đặng Quốc Bảo là những tài liệu mà trong đó trình bày về
khái niệm quản lý, quản lý giáo dục và quản lý giáo dục được tiếp cận từ những
mơ hình.
Trong tài liệu tập huấn mới nhất của bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2015,
“Kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong trường trung
học” [25], đã tập hợp đầy đủ và hệ thống những nghiên cứu của các nhà giáo
dục đầu ngành về hoạt động trải nghiệm sáng tạo như: Nguyễn Thúy Hồng,.
Đinh Thị Kim Thoa, Ngô Thị Thu Dung, Bùi Ngọc Diệp, Nguyễn Thị Thu
Anh. Tài liệu đề cập những vấn đề chung của hoạt động trải nghiệm như khái
niệm, đặc điểm; xác định mục tiêu, yêu cầu, xây dựng nội dung và cách thức tổ
chức hoạt động trải nghiệm trong trường phổ thông; đánh giá hoạt động trải
nghiệm với phương pháp và công cụ cụ thể.
Khi bàn về phương pháp dạy học lịch sử có nghiên cứu của Trần Ngô
Quyền “Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học môn lịch sử của các trường
THPT tỉnh Sóc Trăng (2017); Nguyễn Thị Thanh Thúy (2017) với bài báo
“Một số biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong dạy học
lịch sử bài nội khóa trên lớp”; các hoạt động kiểm tra, đánh giá theo hướng tiếp

7

cận năng lực học sinh trong quá trình dạy học môn lịch sử ở trường THPT với
việc sử dụng tư liệu gốc. Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu lịch sử nhằm gây hứng
thú học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 12 THPT chương trình chuẩn của Ngơ Thị Vân (luận văn tốt nghiệp cao học, ĐHSP HN
năm 2013), Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án khi tiến hành bài ngoại
khóa trong dạy học lịch sử ở trường THPT của Trần Thị Thanh Hoa (luận văn
tốt nghiệp cao học ĐHSP HN năm 2014)…
Phan Ngọc Liên làm chủ biên, đó là cơng trình Cơng tác ngoại khóa mơn
Lịch sử ở trường phổ thơng cấp II và cấp III (NXB GD, HN 1968). Trong cơng
trình này, các vấn đề lí luận về hoạt động ngoại khóa đã được hệ thống lại, các
hình thức của cơng tác ngoại khóa mơn Lịch sử như đọc sách, kể chuyện, nói
chuyện lịch sử, cơng tác cơng ích xã hội, nghiên cứu, sưu tầm tư liệu, chỉnh lí
biên soạn lịch sử địa phương, sử dụng lịch sử địa phương trong hoạt động ngoại
khóa, được trình bày một cách đầy đủ và chi tiết hơn. Có thể nói, các vấn đề về
hoạt động ngoại khóa bộ mơn Lịch sử bước đầu đã được làm sáng rõ, góp phần
định hướng cho GV trong q trình tổ chức hoạt động ngoại khóa để nâng cao
chất lượng dạy học, đáp ứng nhiệm vụ đặc biệt của đất nước: vừa xây dựng chủ
nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa đấu tranh thống nhất nước nhà ở miền Nam. Đây
là những gợi mở rất quan trọng đối với chúng tơi trong q trình triển khai
nghiên cứu các vấn đề liên quan đến hoạt động ngoại khóa.
Nguyễn Thị Cơi trong Bảo tàng lịch sử cách mạng trong dạy học lịch sử
ở trường phổ thông trung học (NXB ĐHQG, HN 1998) nhấn mạnh vai trò của
Bảo tàng lịch sử cách mạng trong việc nâng cao chất lượng dạy học bộ mơn,
trong đó có nội dung giới thiệu các hình thức tham quan học tập tại bảo tàng
lịch sử, bảo tàng cách mạng. Đây là cơ sở để chúng tôi đề xuất những đổi mới
trong hoạt động ngoại khóa tham quan lịch sử.
Phan Ngọc Liên (CB) trong cơng trình nghiên cứu Đổi mới nội dung và
phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông (NXB ĐHSP HN, 2008), ở

8

phần thứ hai: Đổi mới phương pháp và tổ chức dạy học lịch sử và phần thứ ba:
Tiếng nói từ các trường THPT, đã tập hợp được nhiều bài viết của các nhà
nghiên cứu và các GV trực tiếp đứng lớp, trực tiếp tham gia giảng dạy ở các
trường phổ thông. Trong nghiên cứu về các biện pháp đổi mới phương pháp
dạy học, trong đó có HĐNK bộ mơn, việc ứng dụng công nghệ thông tin đã
được đề cập. Từ thực tiễn hoạt động, các tác giả đều thống nhất cho rằng việc
tổ chức tốt HĐNK là một biện pháp để đổi mới hoạt động giáo dục lịch sử, tạo
sự đam mê hứng thú học tập cho HS và qua đó đạt được mục tiêu giáo dục đề
ra. Các cơng trình khoa học nói trên với tầm vóc và qui mô về giá trị lý luận,
thực tiễn đã và đang được ứng dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả nhất định
trong phát triển sự nghiệp giáo dục. Song, phần lớn các cơng trình trên chủ yếu
đi sâu vào nghiên cứu về lý luận có tính chất tổng quan về quản lý giáo dục,
quản lý trường học, vấn đề quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở trường
THPT chưa được đề cập nhiều.
Trước yêu cầu bức xúc của thực tiễn ở các trường THPT là đổi mới công
tác quản lý hoạt động dạy học, trong đó có quản lý hoạt động dạy học môn lịch
sử, nhiều học viên cao học quản lý giáo dục đi vào nghiên cứu thực trạng quản
lý hoạt động dạy học ở các trường THCS, THPT, đồng thời đề xuất những biện
pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả trong công tác quản lý hoạt động
dạy học chẳng hạn như các Luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản lý giáo dục
của các tác giả: Biện pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa cho HS các trường
trung học phổ thông huyện Vĩnh Thuận tỉnh Kiên Giang của Trần Trung Kiên
(luận văn tốt nghiệp cao học, ĐHSP HN năm 2010); Biện pháp quản lý HĐNK
nhằm giáo dục truyền thống lịch sử cho học sinh các trường THPT thành phố
Việt Trì - tỉnh Phú Thọ của Nguyễn Thị Hương (luận văn tốt nghiệp cao học
ĐHSP HN năm 2011); Triệu Thứ Hiệp với đề tài “Quản lý hoạt động dạy học ở
các trường THCS trên địa bàn huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc” (2013),Vũ Văn
Dương với đề tài “Biện pháp quản lý hoạt động dạy học tại trường THCS Thái

9


Thịnh, Hà Nội theo chuẩn kiến thức, kỹ năng” (2012), Đỗ Thị Mai Hương với
đề tài “Quản lý hoạt động dạy - học ở trường THCS Quài Cang - Huyện Tuần
Giáo - Tỉnh Điện Biên trong giai đoạn hiện nay” (2015), Nguyễn Văn Nguyên
với đề tài “Quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS huyện Yên Lạc, tỉnh
Vĩnh Phúc đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục” (2013), Phạm Trung Kiên với đề
tài “Quản lý hoạt động dạy học mơn Sinh học theo hướng tích hợp ở Trường
trung học phổ thơng chun Thái Bình” (2015), Nguyễn Thị Minh Nguyệt
“Quản lý hoạt động trải nghiệm sáng tạo theo chủ đề giáo dục ở trường THPT
Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên”.
Như vậy, đã có nhiều tác giả nghiên cứu đến các hoạt động trải nghiệm
và trải nghiệm cho học sinh nên khơng cịn q mới. Tuy nhiên, xét trên phạm
vi tại tỉnh Lào Cai, đặc biệt là tại huyện Bảo Thắng, thì vấn đề nghiên cứu quản
lý hoạt động trải nghiệm cho mơn học theo danh nghĩa một cơng trình khoa học
chưa nhiều, mà nghiên cứu mới chỉ dừng ở dạng một vài chuyên đề, tham
luận… tại một vài hội nghị, tập huấn. Với những đặc thù cơ bản về địa lý, văn
hóa, về đội ngũ giáo viên và học sinh của huyện Bảo Thắng, và đặc biệt là
những đặc thù về công tác quản lý dạy học môn lịch sử theo hướng trải nghiệm
của học THPT đã thôi thúc tác giả đã nghiên cứu đề tài “Quản lý dạy học môn lịch
sử theo hướng trải nghiệm cho học sinh THPT ở địa bàn huyện Bảo Thắng, tỉnh
Lào Cai”. Tác giả mong muốn thơng qua đề tài này đóng góp được một số
giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động trải nghiệm
qua môn học cụ thể cho học sinh các nhà trường THPT trên địa bàn huyện
Bảo Thắng.
1.2. Các khái niệm cơ bản
1.2.1. Hoạt động dạy học
Hoạt động dạy học là hoạt động được thực hiện theo một chương trình đã

được thiết kiếm sẵn, tác động đến người học với mục đích hướng tới việc hình
thành và phát triển năng lực và phẩm chất của người học. Giáo viên (GV) xây
10


dựng và thiết kế hoạt động dạy học càng chi tiết, càng đầy đủ và cụ thể bao
nhiêu thì cơng việc dạy học càng hiệu quả bấy nhiêu. Bởi mọi GV đều mong
muốn đạt được thành công và hiệu quả trong các giờ dạy nên họ thường bỏ qua
việc xây dựng chiến lược hoạt động một cách lôgic và khoa học, có định
hướng. Khi nói về hoạt động dạy học của GV, thơng thường người ta dễ nghĩ
đến sự hồn chỉnh có tính đơn phương của nó. Từ đó, xây dựng những “quy tắc
vàng” bắt buộc mỗi giáo viên phải tuân thủ một cách đầy đủ, nghiêm ngặt.
Thực tế này dẫn đến tình trạng, trong khá nhiều giờ học trở nên nhàm chán, sa
vào việc truyền thụ tri thức một chiều, chưa hoặc không đáp ứng được nhu cầu
cá nhân người học. Thực chất, những “quy tắc vàng” trong dạy học phải đảm
bảo tính tương tác giữa thầy và trị. Ý kiến của Davydov: “Các hoạt động dạyhọc là các hoạt động cùng nhau của thầy và trò” đã chỉ ra sự tương tác trong
hoạt động dạy học mang tính đặc thù.
Nói là đặc thù vì: một là, hoạt động dạy học nằm trong chuỗi các hoạt
động của con người nhưng đó là hoạt động nghề nghiệp, khơng phải là hoạt
động của mọi người. Người hoạt động dạy học phải có tiêu chuẩn và năng lực
nghề nghiệp mới có thể tham gia được hoạt động này.
Thứ hai, hoạt động dạy học là hoạt động tương tác. Giáo viên tác động
vào học sinh, dẫn đến học sinh phát triển. Giáo viên căn cứ vào sự thay đổi ở
học sinh để điều chỉnh hoạt động dạy học của mình. Từ đó cho thấy, sự tương
tác trong hoạt động dạy học không phải là sự tương tác giữa các cá nhân hay
nhóm xã hội với nhau như trong hoạt động chính trị, kinh tế, hay các hoạt động
xã hội khác. Trong khi đó, hoạt động dạy học là “hoạt động cùng nhau của thầy
giáo và học sinh”. Thầy và trò cùng hướng đến một mục tiêu. Năng lực của
hoạt động dạy của người thầy và năng lực học của học sinh được thể hiện ở các
mức độ đạt được của mục tiêu chương trình giáo dục đề ra. Chính vì vậy, hoạt

động dạy có kết quả khi nó tác động cùng hướng với hoạt động học. Hoạt động
dạy học có tính tương tác ở chỗ, nó phải bắt nhịp cùng người học, là người
tham gia hoạt động học cả về trí tuệ và tình cảm.
11