Tài liệu Nâng cao các kỹ năng về di truyền, sinh sản và lai tạo giống bò thịt nhiệt đới- chương 22 pdf

Quản lý sinh sản bò cái thịt ở vùng nhiệt
đới australia
B.M. Burns, R.G. Holroyd, J.D. Bertram
Giới thiệu
Trong một chơng trớc, chúng tôi đã nói rằng
khả năng sinh sản của bò cái thịt ở vùng nhiệt
đới và không nhiệt đới trên thế giới đợc đặc
trng bởi sự khác nhau rõ rệt về nhiệt độ môi
trờng, độ ẩm, lợng ma, độ mầu mỡ của đất,
thảm thực vật, tình trạng ký sinh và bệnh tật giữa
những môi trờng này. Những hạn chế này đối
với sức sinh sản bò cái thịt trong những môi
trờng nhiệt đới có thể có ảnh hởng sâu sắc lên
năng suất và sự sống còn của toàn bộ cơ sở sản
xuất.
Chúng tôi cũng đã nói rằng trong ngành chăn
nuôi bò thịt ở Australia, khả năng sinh sản của
đàn bò thịt phụ thuộc vào tỷ lệ sống sót, tỷ lệ
sinh sản tốc độ sinh trởng và chất lợng của
thân thịt. Đây là những mục đích ban đầu và các
chơng trình chọn giống cần dựa vào hoặc để
chọn lọc trực tiếp những tính trạng này hoặc
chọn lọc những tính trạng có tơng quan di
truyền.
Phần lớn vùng nhiệt đới Australian nằm ở vùng
nhiệt đới khô, trong khi những vùng nhiệt đới
ẩm ớt chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ của vùng sản
xuất bò thịt nhiệt đới này. Trong vùng nhiệt đới
này chăn nuôi bò thịt đợc đặc trng bởi các cơ
sở chăn nuôi lớn, mật độ chăn thả thấp, chi phí
quản lý thấp và sức sản xuất thấp. Những chi phí

chăn nuôi tăng liên tục và giá bò lại giảm, có
nghĩa là những chiến lợc quản lý vùng phải
đợc phát triển để tăng sức sản xuất, duy trì lợi
nhuận và tính bền vững của những cơ sở kinh
doanh. Vì vậy, để có lợi nhuận tối đa "những hệ
thống quản lý chăn nuôi bò thịt theo vùng cải
tiến" này phải tập trung vào đạt đợc mức cân
bằng giữa chất lợng, số lợng của sản phẩm
cuối cùng và chi phí cho sản xuất, đó là cân
bằng của chi phí và giá cả. Cân bằng giữa tỷ lệ
sinh sản và tỷ lệ chết phản ánh "số lợng", trong
khi giá trị thế hệ con đợc sinh ra và số những
con bò cái giống có thể bán từ cơ sở kinh doanh
giống phản ánh thành phần "chất lợng".
Trong chơng này chúng tôi tập trung đến những
khía cạnh khác nhau của bò cái, hoặc ngời chăn
nuôi, sức sản xuất và khả năng sinh sản ở những
giống bò thịt thích nghi với vùng nhiệt đới miền
bắc Australia, thảo luận những chiến lợc quản
lý khác nhau có thể làm cho hiệu quả sinh sản
đạt mức tối đa. Những nội dung này sẽ đợc
trình bày d
ới dạng tóm tắt.
Khả năng sinh sản
Quá trình sinh sản bao gồm:
- Động dục
- Thụ thai
- Chửa
- Sinh con
- Nuôi bê đến khi cai sữa

Cho dù bò có thai, nhng nếu không duy trì
đợc sự phát triển của bào thai hoặc bê con ở
giai đoạn sau đó là dấu hiệu về khả năng sinh
sản thấp.
Định nghĩa tốt nhất về khả năng sinh sản là:
Tỷ lệ cai sữa = số bê đợc cai sữa
Số bò cái đợc phối giống
Mục tiêu của sản xuất bê con đối với những
giống bò thích nghi ở vùng nhiệt đới Bắc
Australia là:
ở những nơi có lợng ma trung bình đến lợng
ma cao: 80 bê đợc cai sữa/100 bò cái đợc
phối giống.
ở nơi nhiệt đới khô: 70 bê đợc cai sữa/100 bò
cái đợc phối giống.
Các loại bò cái thờng mất bê con bao gồm:
- Những bò cái tơ đẻ lần đầu (có con bê đầu
tiên) sống ở những vùng nghèo dinh dỡng.
- Những con bò cái tơ đang nuôi con bê đầu
tiên của chúng
- Những con bò cái trởng thành đang tiết sữa
không đợc chăm sóc phù hợp.
Quản lý giao phối (Xem Hình 1)
- Mục tiêu chính là sắp xếp thời gian phối
giống để cho nhu cầu về thức ăn (thay đổi
lớn trong giai đoạn có mang thai và tiết sữa)
phù hợp với nguồn thức ăn sẵn có.
- ở những vùng nhiệt đới nhằm để tránh các
chu kỳ tiết sữa vào mùa khô.

134
- Nhu cầu thức ăn tăng khi bò ở giai đoạn
mang thai cuối và sau đó là khi tiết sữa.
- Bò bắt đầu sinh đẻ tốt nhất là vào gần cuối
mùa khô, và cai sữa vào cuối mùa cỏ sinh
trởng - nếu nh đẻ và tiết sữa vào mùa khô,
đặc biệt là những năm khô hạn, thì chi phí
chăm sóc sẽ cao hơn.
- Để tăng tối đa tỷ lệ có thai ở những bò cái
đang tiết sữa nên bắt đầu cho bò đẻ vào cuối
mùa khô.
- Bê đẻ càng sớm thì chúng càng lớn vào lúc
cai sữa; nếu bò đẻ quá sớm phí chăm sóc bò
mẹ và bê con tăng lên.
- ở vùng nhiệt đới khô, bò đợc giao phối tối
thiểu trong khoảng 5 tháng.
- Giao phối trong khoảng 7 tháng kết hợp với
cai sữa tất cả bê con khi bò đực đợc chuyển
đi là thích hợp nhất ở hầu hết các đàn.
- Đẻ vào độ 2 năm tuổi có thể tăng số bê sinh
ra trong cả đời bò lên 0,5 bê, tuy nhiên:
+ Không nên cho đẻ trong điều kiện không
thuận lợi.
+ Nên giao phối trong khoảng thời gian
ngắn, chẳng hạn 3 tháng, để tránh đẻ khó
nếu để đẻ sau mùa ẩm ớt những bò cái 2
năm tuổi sẽ quá béo.
Hình 1: Biểu đồ vòng thời gian sinh đẻ và cai sữa liên
quan tới thời gian (mùa) giao phối
.

Dinh dỡng ở những vùng nhiệt đới
Chăn nuôi bò thịt phụ thuộc vào khả năng sinh
sản và tốc độ sinh trởng.
Quá trình sinh sản là tổng các sự kiện sinh lý.
Bởi vì những điều kiện khí hậu theo mùa, bò
phải trải qua những thời kỳ thiếu ăn, đặc biệt
là trớc tuổi dậy thì và trong suốt thời kỳ tiết
sữa, điều này có thể ảnh hởng đến đặc tính
sinh sản sau này.
Dinh dỡng không ảnh hởng nh nhau lên
mỗi sự kiện này, cho nên có thể điều khiển
sinh sản bằng quản lý.
Thiếu dinh dỡng phản ánh ở khối lợng cơ
thể và trạng thái cơ thể có mối quan hệ gần
gũi giữa khối lợng cơ thể hoặc trạng thái cơ
thể và khả năng sinh sản ở bò đợc chăn thả
(Xem phụ lục 8 Điểm thể trạng một hệ
thống có thể sử dụng để kiểm soát tình hình
dinh dỡng và những ảnh hởng của nó đến
khả năng sinh sản.
Những ảnh hởng dinh dỡng ở vùng nhiệt
đới đến các giai đoạn của chu kỳ sinh sản
Tuổi dậy thì
Xuất hiện khi noãn bao có khả năng phát
triển đến giai đoạn thành thục và giải phóng
trứng.
Lý tởng là tuổi dậy thì càng sớm càng tốt
tăng tiềm năng sinh sản trong cuộc đời của
con cái.
Khối lợng trung bình ở tuổi dậy thì ở bò

cái tơ Brahman khoảng 280 kg
Phối
g
iốn
g

Thậm chí trong tình trạng tơng đối nghèo
dinh dỡng một số bò cái tơ vẫn thành thục
khi thể trọng dới 200kg và trớc 1 năm tuổi.
Ma nhiều
Ngợc lại một số bò cái tơ không đạt tuổi
thành thục cho tới khi chúng nặng 400kg.
Tuổi thành thục muộn hơn ở những con bò
cái tơ có tốc độ tăng trởng thấp hơn.
Cai
sữa
Đẻ
Khối lợng ở tuổi thành thục ở những con bò
cái tơ cũng cao hơn dới điều kiện dinh dỡng
nghèo hơn. (Mức độ bổ sung thấp ở mùa khô
sau cai sữa để tránh giảm khối lợng có thể
giảm khối lợng trung bình ở tuổi thành thục
xuống sấp xỉ 20kg);
Nhiều
nhất
Khi những con bò cái tơ thành thục chúng sẽ
tiếp tục chu kỳ trừ khi chúng giảm khối lợng
qua nhiều (16% khối lợng cơ thể chúng).
Nếu những con bò cái tơ phải chịu thời kỳ
thiếu dinh dỡng và khối trọng lợng với tốc

135
độ 0,30,4kg/ngày, chúng sẽ ngừng chu kỳ
động dục. Thậm chí ngay cả khi tình trạng
dinh dỡng của những con bò cái tơ này đợc
cải thiện, và chúng tăng trởng ở tốc độ
0,5kg/ngày thì chúng cũng không bắt đầu chu
kỳ động dục trong khoảng 3 tháng. Chế độ
dinh dỡng này có thể phá vỡ khả năng thụ
thai của chúng và cả khả năng sinh sản về sau.
Bò cái Bos indicus có tuổi thành thục muộn
hơn bò Bos taurus.
Động dục trở lại sau khi đẻ
Bò có thai khoảng 284 ngày (2 tuần) - bò
cái phải động dục lại trong vòng 2 tháng sau
khi đẻ để sinh sinh đợc một con bê trong
vòng 365 ngày.
Để trở lại chu kỳ sau khi đẻ, phải có quần
thể nang trứng phát triển khoẻ mạnh làm cho
bò có khả năng nuôi dỡng những nang tới
trởng thành hoàn toàn.
Dinh dỡng tốt đòi hỏi phải cả ở trớc và
sau khi sinh, bò phải có trạng thái cơ thể tốt
hoặc tối thiểu duy trì đợc khối lợng cơ thể
để nang phát triển trong buồng trứng tiếp tục
một bò cái có thể có động dục tiếp sau trong
vòng 3-4 tuần sau khi đẻ.
Dinh dỡng kém, đặc biệt là trớc khi sinh,
làm cho sự phát triển của nang trứng bị chậm
lại, hoặc thậm chí dừng hẳn vào thời gian sinh

đẻ. Điều này điển hình ở bò sinh đẻ sau mùa
khô ở vùng nhiệt đới điểm thể trạng đã giảm.
Thức ăn chất lợng tốt phải đợc cung cấp
tối thiểu 50 ngày trớc sinh, để phục hồi lại
chức năng buồng trứng và cho bò có cơ hội thụ
thai sớm trong chu kỳ tiết sữa.
Trì hoãn cải tiến dinh dỡng cho tới sau khi
sinh, đặc biệt là ở con bò cái tơ lần đầu tiên
sinh đẻ, có thể làm chậm sự phát triển nang
trứng và chậm động dục trở lại.
Nghèo dinh dỡng và nếu bò đang cho bú,
buồng trứng chỉ có một chút cơ hội giải phóng
trứng.
Bò đang tiết sữa + trạng thái cơ thể hợp lý +
thức ăn tốt thờng sẽ khắc phục ảnh hởng của
việc cho bê bú và chu kì sẽ đợc bắt đầu trở
lại.
Tập chung chính của quản lý dinh dỡng
cho tỷ lệ có thai cao là đảm bảo thức ăn đầy đủ
để duy trì trạng thái cơ thể trong ít nhất 2
tháng trớc khi sinh.
Chửa
Thiếu dinh dỡng trầm trọng có thể ảnh
hởng lớn đến tỷ lệ phôi chết.
Những biến động bình thờng về dinh dỡng
không thực sự ảnh hởng tới tỷ lệ chết phôi.
Những hạn chế nghiêm trọng về dinh dỡng
trong giai đoạn cuối của thời kỳ chửa có thể
giảm khối lợng sinh và vì vậy ảnh hởng đến
tỷ lệ chết của bê.

Tóm tắt
Không động dục là nguyên nhân gây thiệt
hại lớn nhất và hầu hết là do hậu quả của thiếu
dinh dỡng, tiết sữa và những biến động cá
thể.
Quản lý để đảm bảo số bê sinh ra cao
và ổn định từ những con bò cái nuôi ở
vùng nhiệt đới
Quản lý nguồn thức ăn cơ sở
Đồng cỏ là nguồn năng lợng sẵn có rẻ nhất;
Cung cấp thức ăn bổ sung thờng chỉ mang
lại lợi nhuận khi sử dụng với các nhóm bò mục
tiêu.
Thức ăn bổ sung thờng không hiệu quả khi
thiếu đồng cỏ đầy đủ chất khô để thoả mãn
lợng thức ăn ăn vào.
Mật độ chăn thả phải đợc điều chỉnh để
đảm bảo luôn có sẵn đồng cỏ.
Giá phải trả dài hạn cho việc chăn thả quá
mức là lợi nhuận thấp và thoái hoá đất trồng.
Quản lý dinh dỡng
Những bò cái tơ, bò cái có thể trạng tốt,
nặng hơn tỷ lệ mang thai cao hơn.
Hầu hết bò Brahman và Brahman đợc lai
với bò sữa sẽ động dục lại trong vòng 3 tháng
sau khi sinh nếu chúng đợc nuôi tốt điểm thể
trạng cao (80% chửa).
Để có 80% có thai ở những con bò cái tơ tiết
sữa lần đầu đòi hỏi khối lợng cơ thể phải là
380kg.

Với những giống khác đòi hỏi khối lợng
hơi 420kg để đạt tỷ lệ có thai 80%.

136
Để có đợc nhiều bê nhất và hiệu quả tối đa,
cần phải cung cấp thức ăn cho bò để sinh sản
và sử dụng chiến lợc quản lý để giảm nhu cầu
thức ăn.
- Tách bò dựa trên cơ sở về nhu cầu thức ăn
- Điều chỉnh để giai đoạn tiết sữa xảy ra đồng
thời với giai đoạn dinh dỡng tốt nhất trong
năm.
+ Phối giống để bò đẻ sớm trong giai
đoạn này
+ Cai sữa để giảm số bò tiết sữa trong
giai đoạn nghèo dinh dỡng.
Sử dụng những chiến lợc nuôi dỡng và bổ
sung thức ăn hiệu quả dựa vào sự hiểu biết
hoàn chỉnh về những nhu cầu dinh dỡng
của bò giống. Để đạt hiệu quả giống tối đa,
nuôi dỡng phải nhằm mục đích nâng cao
chức năng của buồng trứng, đặc biệt ở giai
đoạn quan trọng của mùa sinh sản.
Bò cái
- Khẩu phần protein thấp (<1% nitơ) - Sử
dụng các viên đá liếm chứa nitơ để cung cấp
khoảng 50g urê/ngày cùng với lu huỳnh
(N:S)
- Khẩu phần cơ sở chất lợng kém + protein
thực+ năng lợng

+ Thức ăn protein (40% protein) vào khoảng
0,35% thể trọng (1.4kg/ngày cho bò khoảng
400kg).
+ Rỉ mật + 8% urê, cho ăn tự do
+ Ăn ở mức 0.5 % thể trọng hay 2kg/ngày
đối với bò 400kg.
Quá trình phát triển ở bò cái tơ trớc tuổi
dậy thì (tránh sút khối lợng ở giai đoạn nghèo
dinh dỡng nhất)
Bò cái tơ từ 100 đến 150kg
- Khẩu phần cơ sở chất lợng kém + protein thực
+ năng lợng thức ăn. Protein (40% protein) ở
mức 0,35% trọng lợng cơ thể. Ví dụ:
+ 0,5kg/ngày là hạt bông hàng ngày
hoặc 2 lần trong tuần,
+ Rỉ mật + 5% urê + 10% thức ăn
protein thực, ăn khoảng 0,75% trong lợng cơ
thể, 1kg/ngày cho bê cai sữa
Giai đoạn 50 ngày mang thai cuối cùng
Cung cấp khẩu phần cao năng bột protein hoặc
rỉ mật và urê.
+ Tăng tỷ lệ thụ thai 15% trong quá trình nuôi
bò tiết sữa.
Bổ sung mức độ thấp nitơ-sulphua N:S
(5g/con/ngày) trong mùa ẩm cho bò tiết sữa
Đồng cỏ vùng nhiệt đới có đủ độ protein trong
một thời kỳ tơng đối ngắn
+ Có thể cải tiến tỷ lệ thụ thai
+ Bổ sung thức ăn phải cho toàn mùa
không chỉ trong những giai đoạn cuối của mùa

ẩm.
Sự thiếu hụt photpho
Vấn đề phổ biến ở các vùng nhiệt đới Australia
- Những tiến bộ chủ yếu trong sinh tr
ởng và
khả năng sinh sản đã đạt đợc cộng với việc
quản lý cai sữa sẽ giảm nhu cầu về protein.
- Chỉ giới hạn vào mùa ẩm.
- 5-10g phốt pho/con/ngày cho những con bò
đang tiết sữa.
Cai sữa
Thành phần có tính chất quyết định (quan
trọng) của toàn bộ quá trình quản lý để đạt
đợc hiệu quả giống cao.
Quản lý cai sữa tốt là nhân tố chủ chốt để
đạt đợc tỷ lệ cai sữa trung bình là 80-85%
ở vùng nhiệt đới khô
Bò cái: sinh trởng và sinh sản đợc cải
tiến.
Bò cái
Duy trì giảm khối lợng từ -26 đến 41 kg.
Khối lợng cao trớc khi đa vào giao
phối tiếp và cải tiến tỷ lệ thụ thai
Những con bò cai sữa muộn vào mùa hạn
hán trong tình trạng thiếu dinh dỡng hơn
thì tỷ lệ bê chết từ lúc thai đến cai sữa cao
(13% so với 17%)
Hạn ngắn cai sữa ở những con bò đói
tăng tỷ lệ có thai ở những con bò bằng
50% hầu hết thụ thai vào 2 tháng sau khi

cai sữa.
Cai sữa quanh thời điểm cuối của mùa sinh
trởng của cỏ khi bò đang trong điều kiện
nuôi dỡng đủ cho duy trì.

137
Cai sữa lần 2 cho con bê nhỏ hơn.
Bê tơ lỡ
Tăng tỷ lệ thụ thai nhng không ảnh
hởng tới sinh trởng và tồn tại của bê cai
sữa.
Chi phí chủ yếu của cai sữa là chi phí về
nuôi duỡng, cơ sở vật chất và quản lý.
Quản lý giao phối
Quản lý giao phối phải kiểm soát ngay khi
bê đợc sinh ra.
Mục đích chính:
- Thời gian giao phối và nhu cầu dinh
dỡng phù hợp với thức ăn có sẵn.
- ứng dụng giao phối theo mùa để tránh
tiết sữa vào mùa khô.
Thời gian giao phối là quan trọng
- Đối với bò Bos indicus thức ăn cần phải
tăng từ lúc cha có thai, cha tiết sữa
đến có thai, sinh sữa.
- Sinh đẻ tốt nhất là vào cuối mùa khô để
đạt tỷ lệ thụ thai tối đa ở bò đang tiết sữa
- Nếu đẻ sớm điểm thể trạng kém, không
động dục lại cho đến khi cai sữa.
- Bò sinh sớm thì nặng hơn vào lúc cai

sữa, dễ dàng hơn cho việc quản lý và
bán.
- Nếu bò sinh quá sớm trong suốt thời
gian kém dinh dỡng, giảm khối lợng
nghiêm trọng ở bò cái. Tăng chi phí
chăm sóc bò và bê, giảm sự phát triển
của bê và giảm khả năng tái thụ thai.
- Nếu đẻ muộn hơn có ít thời gian đợc
dinh dỡng tốt để bình phục và xuất hiện
chu kỳ; giảm cơ hội chăm sóc bê năm
tiếp theo.
- Cai sữa tốt nhất vào giai đoạn cuối mùa
sinh trởng của đồng cỏ.
- Tránh chi phí quản lý cao "ngoài mùa"
cai sữa và sinh sữa.
Độ dài thời kỳ phối giống
- Độ dài đủ để cho phép tỷ lệ thụ thai cao
của bò, 1 cơ hội tốt để bắt đầu chu kỳ và
thụ thai.
- ở những vùng nhiệt đới - tối thiểu 5 tháng.
- 7 tháng phối giống kết hợp với cai sữa của
tất cả các bê khi bò đực đợc đa ra khỏi
đàn bò cái là thích hợp cho những đàn
đông bò cái.
- Mùa giao phối dựa vào phạm vi trung bình
của những điều kiện theo mùa.
Quản lý bò cái tơ
Hiệu quả sinh sản của đàn giống cao hơn khi
tuổi dậy thì đạt sớm hơn.
Mục tiêu ở những vùng nhiệt đới khô - tỷ lệ

bò cái tơ đạt tuổi dậy thì cao vào cuối kỳ
phối giống lúc 2 năm tuổi, dinh dỡng là
nhân tố chủ chốt.
Những vùng nhiệt đới - th
ờng cần bổ sung
vào mùa khô để đảm bảo duy trì khối lợng
hơi.
Bê cai sữa - sử dụng rỉ mật đờng cùng với
5-8% ure thêm thức ăn protein 10% cho bê
cai sữa sớm hơn.
Khả năng sinh sản thấp nhất ở bò cái tơ lần
đầu tiết sữa. Tách riêng đàn những bò cái tơ
để nuôi dỡng tốt hơn là cách có hiệu quả
nhất về kinh tế.
Thời điểm giao phối ban đầu của bò cái tơ là
vô cùng quan trọng. Thời gian bắt đầu đẻ
cùng thời gian nh đối với bò trởng thành -
sớm hơn một tháng trong môi trờng dinh
dỡng tốt.
Định thời gian đẻ đối với bò tơ là rất quan
trọng
- Phối giống thời gian ngắn - tối đa 3 tháng
- Không để quá béo có thể dẫn tới khó đẻ.
- Hầu hết bò tơ nuôi bê lúc 2 năm tuổi và
không có bê lúc 3-4 năm tuổi vì cần sinh
trởng bù vào thời gian này
Quản lý bò cái nh bò cái tơ 3.5 tuổi.
Những kiến nghị về quản lý bò cái tơ
Tách bò cái tơ khỏi bò cái.
Tách con cai sữa (0,5-1,5 năm) từ bò cái tơ

(1.5 - 3.5 năm).
Giao phối khoảng 3 tháng mỗi năm.
Cai sữa bê của bò cái tơ ở giai đoạn cuối của
mùa sinh trởng của cỏ khi bò đực đợc
chuyển đi khỏi đàn.

138
Chuyển bò cái tơ đến đàn bò cái ở độ tuổi
3,5.
Quản lý bệnh tật
Có kế hoạch tiêm phòng tốt để chống lại sự
nhiễm bệnh là thành phần chủ chốt đối với bất
kỳ chơng trình quản lý đàn bò cái tơ nào. ở
vùng bắc Australian các bệnh có thể ảnh hởng
đến sức sinh sản đàn bao gồm bệnh xoắn khuẩn
(leptospirosis), bệnh do vi khuẩn, ngộ độc thịt,
sốt ephemeral, virut IBR. Các loại vaxin đã đợc
sản xuất để phòng một số bệnh quan trọng về
kinh tế này.


139