Tài liệu Đặc điểm thích nghi của Bò sát (Reptilia) docx

Đặc điểm thích nghi của
Bò sát (Reptilia)


Trong thiên nhiên bò sát có nhiều kẻ
thù, vì vậy chúng phải có những biện
pháp bảo vệ khác nhau. Với nhiều
màu sắc, hình dạng và phương thức
ngụy trang khác nhau.
- Nhìn chung bò sát thường chạy trốn
và tìm nơi ẩn nấp trước kẻ thù. Thằn
lằn, rắn, đang rình mồi, nghe tiếng
động thì bỏ mồi lủi nhanh vào bụi rậm
hoặc các khe hốc thiên nhiên. Rùa
đầm, rắn nước khi gặp nguy hiểm, lội
xuống nước dấu kín vào trong bùn.
- Nhiều loài rắn, thằn lằn có màu
sắc nguỵ trang giống màu sắc của
môi trường. Những loài sống ở đất
bùn thân có màu chì để lẫn vào màu
bùn (rắn liu điu, rắn giun ). Những
loài sống trên cây thân có màu vỏ cây
(tắc kè, cắc kè, cắc kè bay ). Những
loài sống trong đám lá cây thì thân có
màu xanh (rắn lục). Nhiều loài bò sát
có khả năng thay đổi màu sắc cơ thể
cho thích hợp với màu của môi
trường, điển hình là tắc kè hoa và cắc
kè. Thân của cắc kè (Calotes
versicolor) có màu nâu, lục hoặc vàng

tùy thuộc vào chúng ở trên cây, trong
tán lá cây hoặc đang ở mặt đất. Tắc kè
hoa có khả năng thay đổi màu nhanh
chóng và độc đáo. Chỉ trong giây lát
màu sắc thân có thể đổi từ trắng sang
vàng, da cam, từ xanh lá cây sang tím,
nâu thẫm, đen.
- Một số loài bò sát còn có thêm hình
dạng giống sự vật chung quanh. Rắn
lục dây giống dây leo trên cành cây.
Rùa đầm có mai phủ rong rêu làm kẻ
thù không phát hiện được khi bơi dưới
nước. Những hoa văn trang trí trên
thân của nhiều loài bò sát giúp
chúng ẩn mình khá dễ dàng. Một số
loài bò sát lại có hình dạng nguỵ
trang. Rắn trun cườm (Cylindrophis
rufus) và rắn giun (Typhlops) có đầu
và đuôi giống nhau khó phân biệt.
Một số rắn lành có hình dạng giống
rắn độc làm cho kẻ thù phải sợ thí dụ
rắn hổ trâu (Ptyas mucosus) có thể
bạnh cổ, dựng đứng phần trước thân,
phun phì phì như hổ mang.

Loài Haloderma suspertum sống trên
cát, có thể cắn người (theo Hickman)

Loài Leptophis ahaetulla sống trên
cây có màu xanh (theo Hickman)

- Một số loài bò sát có hiện tượng
giả chết: Nhiều loài rắn cây khi gặp
nguy hiểm, buông mình rơi xuống đất,
giả chết để đánh lừa kẻ thù. Rùa hộp
khi gặp nguy hiểm rút đầu, co chân,
đuôi vào trong hộp.
- Nhiều loài bò sát có phản ứng tự
vệ đối địch, chống lại kẻ thù một
cách chủ động:
+ Màu sắc dọa nạt: Một số loài thằn
lằn và rắn có thể phơi những phần cơ
thể sặc sỡ và hình thù kỳ dị để dọa nạt
kẻ thù. Chúng có thể há to miệng nếu
miệng có màu đỏ hay xanh; hoặc
phình rộng mảng da hai bên cổ để lộ
phần trước thân rực rỡ giữa đám vảy.
Cắc kè (Calotes versicolor) khi giận
dữ có thể bạnh cổ rất lớn, màu đỏ sau
da cổ lộ ra rất ghê rợn. Nhông
(Leiolepis) bình thường màu vàng, có
đốm đen nhìn rất hiền lành. Khi gặp
nguy hiểm, nó xẹp bụng xuống cát
làm nổi những vạch đen lơ và da cam
sặc sỡ ở hai bên thân. Nhông châu Úc
khi đe doạ kẻ thù phồng má há miệng
rất to, lộ khoang miệng màu đỏ rực và
chiếc lưỡi màu xanh.
+ Hành động thay đổi hình dạng:
Nhiều loài rắn hay thằn lằn có thể
phồng hay xẹp thân để đe doạ đối

phương. Rắn hổ mang bạnh da hai
bên cổ , phun phì phì, trên cổ có một
đến hai vòng tròn như con mắt. Rắn
đầu to (Platysternum) có đầu to đặc
biệt và đuôi khá dài. Khi tức giận
hoặc sợ hãi, màng nháy ở mắt kèo
rộng ra, phủ kín hai mắt thành hai
điểm màu trắng để dọa kẻ thù. Một số
loài thằn lằn dựng ngược hàng gai
sống lưng. Cự đà cây (Narops
auratus) khi giận dữ có thể phình to
toàn thân gấp nhiều lần. Tắc kè hoa
cũng có thể phình to thân.
+ Hành động chuẩn bị tấn công: Một
số loài rắn khi gặp nguy hiểm không
lẫn trốn, lại vươn cao đầu lên như
muốn ứng chiến. Rắn đuôi kêu
(Crotalus) khi gặp nguy hiểm, rắn
cuộn thân lại, dựng phần đuôi lên đe
dọa kẻ thù, phần truớc thân cong lại
hình chữ S, đầu ngả về phía sau, phun
phì phì.
+ Vũ khí để tấn công: Một số loài rắn
(rắn giun) dùng đuôi nhọn và cứng
đâm kẻ thù, hoặc quật đuôi vào kẻ thù
(kỳ đà, cá sấu). Thằn lằn, cá sấu, rắn,
ba ba cắn kẻ thù, đặc biệt rắn độc có
thể cắn chết kẻ thù. Những loài thằn
lằn có gai ở đầu và cổ, có sừng ở đầu
thì dùng gai và sừng để chiến đấu.

Một số loài thằn lằn, rắn như trăn đỏ
đuôi đen (Trapidophis) ở châu Mỹ khi
bị bắt và bị đau từ miệng trăn phóng
ra một tia máu.
+ Một số loài bò sát có khả năng tiết
ra những chất có mùi hôi để xua đuổi
kẻ thù. Những tuyến bài tiết các chất
này ở phía sau lỗ huyệt thường được
gọi là tuyến hậu môn. Tuyến hậu môn
ở cá thể cái thường to hơn cá thể đực.
Rắn ráo, rắn sọc tiết ra chất bài tiết rất
khó chịu, mùi giữ lại hàng giờ không
tan. Một số loài rùa có tuyến hậu môn
và tuyến yếm dùng để xua đuổi kẻ
thù. Một số loài rắn nước và rùa khi
gặp nguy hiểm thì thải phân có mùi
rất khó chịu làm cho kẻ thù phải xa
lánh.
+ Vài loài bò sát khi gặp nguy hiểm
phát ra các âm thanh để cảnh cáo kẻ
thù (rắn hổ mang chúa, cá sấu, thằn
lằn ) do cơ quan âm thanh phát ra
(thường không phát triển). Một số loài
lại dùng các bộ phận khác phát ra âm
thanh. Rắn đuôi kêu phần đuôi có một
đoạn hóa sừng chồng lên nhau khi rắn
bò phần đuôi này khi va chạm với các
vật thể chung quanh sẽ phát ra tiếng
kêu. Trăn mốc, rắn lục có phần đuôi
biến đổi có thể gõ xuống đất hoặc

cành lá khô để phát ra âm thanh.
+ Vài loài rắn độc có thể phun nọc
độc ra ngoài. Rắn hổ mang có thể
phun nọc vào mắt kẻ địch cách xa
hàng mét và làm hỏng mắt.
- Hành động đứt đuôi hoặc bong da
để tháo chạy: Thằn lằn, rắn mối, tắc
kè khi bị kẻ thù tấn công hoặc chộp
được đuôi chúng sẽ tự rụng đuôi.
Ðuôi đứt rồi khỏi cơ thể vẫn cử động
một lúc làm cho kẻ thù tập trung vào
mẩu đuôi đứt rời, còn con vật đứt đuôi
thì trốn thoát. Chỗ đuôi bị đứt có mọc
lại đuôi mới.
Vài loài tắc kè không đứt đuôi mà
bong luôn chỗ da bị kẻ thù tóm được,
chỗ bị bong sẽ nhanh chóng hình
thành lớp da mới.
Quỳnh Hoa