Đánh giá hiện trạng chất lượng và đề xuất các biện pháp quản lý bền vững nguồn nước mặt cấp nước sinh hoạt cho địa bàn thành phố đà lạt

Đ I H C QU C GIA THÀNH PH H CHÍ MINH
TRƯ NG Đ I H C BÁCH KHOA

PH M TH TH M

ĐÁNH GIÁ HI N TR NG CH T LƯ NG VÀ Đ XU T
CÁC BI N PHÁP QU N LÝ B N V NG NGU N
NƯ C M T C P NƯ C SINH HO T CHO Đ A BÀN
THÀNH PH

ĐÀ L T

Chuyên ngành: Qu n lý Môi trư ng
Mã s : (ñl) 608511

LU N VĂN TH C SĨ

TP.H CHÍ MINH, tháng 09 năm 2014


i

CƠNG TRÌNH ĐƯ C HỒN THÀNH T I
TRƯ NG Đ I H C BÁCH KHOA –ĐHQG -HCM
Cán b hư ng d n khoa h c :PGS.TS. Lê Văn Khoa ..............................
(Ghi rõ h , tên, h c hàm, h c v và ch ký)

Cán b ch m nh n xét 1 :PGS.TS. Trương Thanh C nh........................
(Ghi rõ h , tên, h c hàm, h c v và ch ký)

Cán b ch m nh n xét 2 :TS. Tr n Qu c B o ..........................................

(Ghi rõ h , tên, h c hàm, h c v và ch ký)

Lu n văn th c sĩ ñư c b o v t i Trư ng Đ i h c Bách Khoa, ĐHQG Tp. HCM
ngày 19 tháng 07 năm 2014
Thành ph n H i ñ ng ñánh giá lu n văn th c sĩ g m:
(Ghi rõ h , tên, h c hàm, h c v c a H i ñ ng ch m b o v lu n văn th c sĩ)
1. PGS.TS Nguy n Phư c Dân
2. PGS.TS Lê Văn Khoa
3. PGS.TS Trương Thanh C nh
4. TS. Tr n Qu c B o
5. TS.Hoàng Nguy n Khánh Linh.
Xác nh n c a Ch t ch H i ñ ng ñánh giá LV và Trư ng Khoa qu n lý chuyên
ngành sau khi lu n văn đã đư c s!a ch a (n"u có).
CH! T CH H"I Đ NG

TRƯ#NG KHOA


ii

Đ I H C QU C GIA TP. HCM
TRƯ NG Đ I H C BÁCH KHOA
---------------------

C"NG HÒA XÃ H"I CH! NGHĨA VI T NAM
Đ c l p – T$ do – H nh phúc
-----------------------Đà L t, ngày 20 tháng 01 năm 2014

NHI M V% LU N VĂN TH C SĨ
H và tên h c viên: PH M TH TH M – Phái: N

Ngày, tháng, năm sinh: 29/10/1985 – Nơi sinh: Đi n Biên – Lai châu
Chuyên ngành: Qu n lý Môi trư ng – MSHV: 10260551
I. TÊN Đ TÀI: Đánh giá hi&n tr ng ch't lư(ng và ñ) xu't các bi&n pháp qu n lý
b)n v*ng ngu n nư+c m,t c'p nư+c sinh ho t cho ñ-a bànThành ph Đà L t .
II. NHI M V% VÀ N"I DUNG:
(i) Đánh giá hi n tr ng ch t lư ng môi trư ng nư c các h c p nư c sinh ho t, hi n
tr ng công tác qu n lý mơi trư ng và đánh giá nh hư ng các ch t ơ nhi m đ"n
ch t lư ng nư c các h c p nư c sinh ho t.
(ii) Xác đ nh các ngu n gây ơ nhi m và tính tốn t#ng t i lư ng các ngu n x th i gây
ô nhi m nư c các h .
(iii) Đ$ xu t các gi i pháp qu n lý b$n v ng ngu n nư c m%t c p nư c sinh ho t.
III. NGÀY GIAO NHI M V%: 20/01/2014
IV. NGÀY HOÀN THÀNH NHI M V%: 30/06/2014
V. CÁN B" HƯ NG D.N: PGS. TS. LÊ VĂN KHOA
CÁN B" HƯ NG D.N
(H/c hàm, h/c v-, h/ tên và ch* ký)

CH! NHI M B" MÔN ĐÀO T O
(H/c hàm, h/c v-, h/ tên và ch* ký)

TRƯ#NG KHOA MÔI TRƯ NG
(H/c hàm, h/c v-, h/ tên và ch* ký)


iii

L I CÁM ƠN
Đ hồn thành đư c lu n văn t t nghi p này tơi đã nh n ñư c r t nhi u
s h tr t phía nhà trư ng, gia đình và b n bè.
L i đ u tiên, tơi xin bày t lịng bi t ơn chân thành và sâu s c ñ n PGS.

TS. Lê Văn Khoa, ngư i đã t n tình giúp ñ , hư ng d n, và ch b o tôi trong
su t th i gian th c hi n lu n văn t t nghi p.
Tôi xin g i l i cám ơn chân thành ñ n:
Ths. Lương Văn Ng - Phó giám đ c S Tài ngun và Môi trư ng t nh
Lâm Đ ng,ThS. Phan Nh t H nh Thư - chuyên viên Phòng Tài nguyên và Môi
trư ng TP Đà L t , ThS. Ph m Hùng - chuyên viên Trung tâm quan tr c T nh
Lâm Đ ng và bà Nguy n Khánh Ngân - chuyên viên Chi c c BVMT T nh Lâm
Đ ng đã nhi t tình giúp đ , h tr tơi r t nhi u trong q trình đi u tra, kh o
sát, thu th p s li u ñ th c hi n lu n văn t t nghi p này.
Quý Th y Cô Khoa Môi trư ng - Trư ng Đ i H c Bách Khoa TP. H Chí
Minh ñã b công s!c quý báu truy n ñ t ki n th!c cho tơi, t o đi u ki n h c t p
và giúp đ tơi hồn thành khóa h c này.
Q chun gia chun ngành đã nhi t tình đánh giá và cung c p nh"ng
nh n xét thi t th c giúp tơi hồn thành lu n văn t t nghi p.
Cu i cùng, tôi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c đ n gia đình; ngư i thân và
b n bè đã ñ#ng viên, khích l t o ñi u ki n và giúp đ tơi trong su t q trình
th c hi n và hồn thành đ tài nghiên c!u c$a lu n văn này.
Xin chân thành cám ơn!
Đà L t, ngày 06 tháng 06 năm 2014
Ngư i th c hi n lu n văn
Ph m Th% Th m


iv

TĨM T T
Đà L t đư c bi"t đ"n v i nhi$u tên g i khác như “Thành ph mù sương”, “Thành ph
ngàn thông”, “Thành ph ngàn hoa”, “X& hoa Anh Đào” hay “Ti'u Paris”. Ngồi ra
Đà L t cịn n#i ti"ng là thành ph c a h và thác v i kho ng 16 h l n nh( phân b r i
rác, ph n nhi$u là các h nhân t o như h Tuy$n Lâm, h Chi"n Th)ng và h Đan Kia

thu c huy n L c Dương, cách Đà L t kho ng 17 km và là ngu n cung c p nư c sinh
ho t ch y"u cho thành ph .
Hi n nay ch t lư ng ngu n nư c h cung c p cho sinh ho t trên ñ a bàn h u h"t ñã có
d u hi u ơ nhi m. Các thơng s như pH, TSS, COD, BOD, N-NO2-, N-NH4+, Fet#ng và
Coliform có giá tr tăng cao qua các năm. Nguyên nhân do khu v*c thư ng ngu n các
h có ho t ñ ng sinh ho t c a ngư i dân và ho t đ ng canh tác nơng nghi p nhi$u mà
chưa có bi n pháp x! lý nư c th i, rác th i sinh ho t và nông nghi p nên làm cho ch t
lư ng nư c h có chi$u hư ng suy gi m v$ ch t lư ng.
Đ' ngăn ng+a ô nhi m nư c các h trư c m)t và lâu dài, ñ$ tài ñã ñ$ xu t m t s gi i
pháp, bao g m các nhóm gi i pháp sau: (i) hành chính; (ii) quy ho ch; (iii) quan tr)c;
(iv) ki'm sốt ngu n th i; (v) k, thu t; (vi) nâng cao nh n th&c và m t s gi i pháp htr khác. Công tác qu n lý môi trư ng t i lưu v*c các h ch&a c n ñư c th*c hi n m t
cách ñ ng b và t#ng th', trong đó gi i pháp quy ho ch và hành chính là quan tr ng và
c n ưu tiên th*c hi n.


v

ABSTRACT
Da Lat is known by many names such as "foggy city", "pine city", "City of Eternal
Spring", "Land of Sakura" or "Little Paris". In addition, Da Lat is also famous as the
city of lakes and waterfalls with about 16 large and small lakes scattered, mostly
artificial lakes as Lake Tuyen Lam Lake and Lake Dankia Victory of Luoyang City,
Da Lat about 17 km and the water supply for the city main.
Currently the lake water quality for domestic supply in the area has almost no sign of
pollution. Parameters such as pH, TSS, COD, BOD, N-NO2-, N-NH4 +, and Coliform
Fetong value increases over the years. The reason the lake area upstream activities of
people living and farming activities which have been taken many wastewater
treatment, solid waste and agricultural activities should make the lake water quality
declining in quality.
To prevent pollution of water reservoirs immediate and long-term themes have

proposed a number of solutions, including the following solutions: (i) administrative;
(ii) planning; (iii) monitoring; (iv) control of emissions sources; (v) technical; (vi) to
raise awareness and support some other solution. Environmental management in basin
reservoirs should be done in a coordinated and overall, including planning solutions
and is an important administrative and implementation priorities.


vi

L I CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan Lu n văn t t nghi p này là cơng trình nghiên c&u c a cá nhân tôi.
Ngo i tr+ nh ng n i dung đã đư c trích d n, các s li u, thơng tin là chính xác, trung
th*c; các đánh giá và nh n xét d*a vào các k"t qu phân tích th*c t" c a b n thân tơi
và chưa t+ng đư c cơng b trong các cơng trình nào khác trư c ñây.
Tác gi
Ph m Th Th)m


vii

M%C L%C
L I CÁM ƠN ........................................................................................................................... iviii
TÓM T T .................................................................................................................................... iv
ABSTRACT .................................................................................................................................. v
DANH M%C VI1T T T .......................................................................................................... xii
DANH M%C CÁC B NG ....................................................................................................... xiii
DANH M%C CÁC HÌNH ......................................................................................................... xv
PH2N 1 - M# Đ2U ..................................................................................................................... 1
1.Đ%t v n ñ$: ............................................................................................................................... 1
2.M.c tiêu nghiên c&u: .............................................................................................................. 2

3.Ph m vi nghiên c&u: ............................................................................................................... 2
4.N i dung nghiên c&u:.............................................................................................................. 2
5.Phương pháp nghiên c&u ........................................................................................................ 3
6.Ý nghĩa lu n văn ..................................................................................................................... 8
7.Tính m i c a đ$ tài.................................................................................................................. 8
8.Tình hình nghiên c&u .............................................................................................................. 8
8.1.Tình hình nghiên c&u trong nư c ............................................................................ 8
8.2.Tình hình nghiên c&u ngoài nư c ......................................................................... 10
PH2N 2 - N"I DUNG NGHIÊN C3U .................................................................................. 11
Chương 1. T4NG QUAN Đ C ĐI5M V T6 NHIÊN – KINH T1 ............................... 11
1.1.Đ%c ñi'm ñi$u ki n t* nhiên kinh t" xã h i c a thành ph Đà L t .................................11
1.1.1.V trí đ a lý ......................................................................................................... 11
1.1.2.Đ a hình .............................................................................................................. 12
1.1.3.Khí h u ............................................................................................................... 13
1.1.4.Th y văn ............................................................................................................. 14


viii

1.2.Đ%c ñi'm kinh t" - xã h i: .................................................................................................15
1.2.1.Dân s ................................................................................................................. 15
1.2.2.Văn hóa .............................................................................................................. 15
1.2.3.Tình hình phát tri'n kinh t" ................................................................................ 16
1.2.4.V sinh và c nh quan môi trư ng ...................................................................... 17
1.3.Đ nh hư ng phát tri'n kinh t" - xã h i c a thành ph Đà L t ñ"n năm 2020 ................18
1.4.T#ng quan v$ tài nguyên nư c m%t trên ñ a bàn TP Đà L t ...........................................19
1.4.1.M ng lư i sơng su i và đi$u ki n th y văn – dòng ch y trong khu v*c ........... 20
1.4.1.1.Đ%c đi'm ngu n nư c các dịng su i .......................................................... 20
1.4.1.2.H th ng sông, su i ..................................................................................... 20
1.4.2.Tài nguyên nư c h ............................................................................................ 22

1.4.2.1.H cung c p nư c sinh ho t ........................................................................ 22
1.4.2.2.H cung c p nư c cho nông nghi p ............................................................ 23
1.4.2.3.H ph.c v. cho m.c đích ni tr ng th y s n ............................................ 24
1.4.2.4.H c nh ph.c v. quan du l ch ..................................................................... 24
1.5.T#ng quan v$ cơ s pháp lý cho ho t ñ ng c p nư c thành ph Đà L t .......................24
1.5.1.Cơ s pháp lý ..................................................................................................... 24
1.5.2.H th ng qu n lý ................................................................................................ 25
1.5.2.1.H th ng qu n lý c p nư c thành ph Đà L t ............................................. 25
1.5.2.2.H th ng qu n lý môi trư ng ...................................................................... 27
1.5.3.Đ nh hư ng quy ho ch c p nư c sinh ho t thành ph Đà L t ........................... 29
Chương 2. T4NG QUAN CƠ S# LÝ LU N ....................................................................... 31
2.1.Tài nguyên nư c và s! d.ng tài nguyên nư c. ................................................................31
2.2.Các y"u t

nh hư ng t i ch t lư ng môi trư ng nư c...................................................32

2.2.1./nh hư ng do ho t ñ ng s ng c a con ngư i ................................................... 33


ix

2.2.2./nh hư ng do phát tri'n nông nghi p ............................................................... 33
2.2.3./nh hư ng do phát tri'n công nghi p và d ch v. .............................................. 34
2.2.4./nh hư ng do m t s nguyên nhân khác ........................................................... 34
2.3.Qu n lý t#ng h p tài nguyên và môi trư ng nư c ...........................................................35
Chương 3. K1T QU NGHIÊN C3U ................................................................................... 41
3.1.Hi n tr ng khai thác s! d.ng, ch t lư ng ngu n nư c và công tác qu n lý ngu n
nư c m%t dùng cho c p nư c t i thành ph Đà L t ...............................................................41
3.1.1.Hi n tr ng khai thác và s! d.ng ......................................................................... 41
3.1.1.1.H Tuy$n Lâm............................................................................................. 41

3.1.1.2.H Đan Kia .................................................................................................. 44
3.1.1.3.H Chi"n Th)ng .......................................................................................... 47
3.1.2.Hi n tr ng ch t lư ng nư c các h .................................................................... 50
3.1.2.1.Hi n tr ng ch t lư ng h Tuy$n Lâm ......................................................... 50
3.1.2.2.Hi n tr ng ch t lư ng h Đan Kia .............................................................. 55
3.1.2.3.Hi n tr ng ch t lư ng h Chi"n Th)ng ....................................................... 60
3.1.3.Đánh giá công tác qu n lý ngu n nư c m%t dùng cho c p nư c t i thành ph
Đà L t ......................................................................................................................... 64
3.1.3.1.Cơ s ñ$ xu t ............................................................................................... 64
3.1.3.2.Đi'm m nh .................................................................................................. 64
3.1.3.3.Đi'm y"u ..................................................................................................... 66
3.1.3.4.Cơ h i .......................................................................................................... 67
3.1.3.5.Thách th&c ................................................................................................... 68
3.2.Kh năng ñáp &ng nhu c u hi n t i và d* báo s! d.ng nư c trong tương lai................69
3.2.1.Th*c tr ng c p nư c sinh ho t ........................................................................... 69
3.2.2.Tr lư ng và nhu c u s! d.ng nư c ñ"n năm 2020 c a thành ph Đà L t ....... 71


x

3.3.Đánh gía các ngu n gây ơ nhi m nh hư ng t i ngu n nư c m%t s! d.ng cho s n
xu t nư c c p t i thành ph Đà L t hi n t i và trong tương lai. ...........................................73
3.3.1./nh hư ng c a các ngu n gây ô nhi m t i ch t lư ng nư c h Tuy$n Lâm .... 73
3.3.1.1./nh hư ng ch t c a ho t ñ ng s n xu t nông nghi p ................................ 73
3.3.1.2./nh hư ng c a ho t ñ ng sinh ho t, kinh doanh - s n xu t ....................... 75
3.3.1.3./nh hư ng c a ho t ñ ng du l ch ............................................................... 76
3.3.2./nh hư ng c a các ngu n gây ô nhi m t i ch t lư ng nư c H Chi"n Th)ng. 77
3.3.2.1./nh hư ng b i các ho t ñ ng sinh ho t, du l ch và nông nghi p ............... 77
3.3.2.2./nh hư ng b i các ho t ñ ng n o vét và t n thu khoáng s n ..................... 79
3.3.3./nh hư ng c a các ngu n gây ô nhi m t i ch t lư ng nư c h Đan Kia ........ 80

3.3.3.1.Ho t đ ng s n xu t nơng nghi p ................................................................. 80
3.3.3.2.Ho t ñ ng sinh ho t ..................................................................................... 81
3.3.3.3.Ho t ñ ng du l ch ........................................................................................ 82
3.3.4. D* báo kh năng ô nhi m trong tương lai ........................................................ 83
3.3.4.1. Cơ s d* báo ............................................................................................... 83
3.3.4.2. K"t qu d* báo và ñánh giá ........................................................................ 84
3.4.Nghiên c&u ñ$ xu t các gi i pháp qu n lý b$n v ng b o v ngu n nư c c p cho
thành ph Đà L t ......................................................................................................................85
3.4.1.M.c tiêu.............................................................................................................. 86
3.4.2.Các gi i pháp qu n lý môi trư ng và khai thác tài nguyên nư c b$n v ng....... 86
3.4.2.1.Nhóm gi i pháp quy ho ch .......................................................................... 86
3.4.2.2.Nhóm gi i pháp qu n lý .............................................................................. 86
3.4.2.3.Nhóm gi i pháp k, thu t ............................................................................. 90
PH2N 3 - K1T LU N VÀ KI1N NGH ............................................................................... 95
1.K0T LU1N ...........................................................................................................................95
2.KI0N NGH2 ..........................................................................................................................95


xi

TÀI LI U THAM KH O ........................................................................................................ 97
LÝ L CH TRÍCH NGANG .................................................................................................... 100
PH% L%C .................................................................................................................................. 101


xii

DANH M%C VI1T T T
BĐKH

: Bi"n đ#i khí h u

BOD

: Nhu c u oxi sinh hóa

BVMT

: B o v mơi trư ng

BVTV

: B o v th*c v t

BYT

: B Y T"

BXD

: B Xây D*ng

COD

: Nhu c u oxi hoá h c

CP

: Chính Ph

CHXHCNVN

: C ng Hịa Xã H i Ch Nghĩa Vi t Nam

DO

: Oxi hòa tan

HTH

: H m t* ho i

KDL

: Khu du l ch

NĐ

: Ngh Đ nh

N- NH4+

: Amoni

N-NO3

: Nitrat

N-NO2

: Nitrit

QĐ
QCVN

: Quy"t ñ nh

QCXDVN

: Quy chu3n Xây d*ng Vi t Nam

QH

: Qu c H i

SS

: Ch t r)n lơ l!ng

SIWI

: Vi n nư c qu c t"

TP. HCM

: Thành ph H Chí Minh

TNN

: Tài nguyên nư c

TTG

: Th Tư ng

UBND

: 4y ban nhân dân

WHO

: T# ch&c Y t" Th" gi i

XN

: Xí nghi p

: Quy chu3n Vi t Nam


xiii

DANH M%C CÁC B NG
B ng 1.1.Các y"u t khí h u – th i ti"t

Đà L t trong năm 2013 .......................................... 14

B ng 1.2.M t s thông s kĩ thu t các h ch&a trên ñ a bàn thành ph Đà L t ...................... 23
B ng 3.1.S li u quan tr)c ch t lư ng nư c t i v trí đ u vào h Tuy$n Lâm Thác B o Đ i
(mùa khô) t+ năm 2010– 2013 ................................................................................................. 51

B ng 3.2.S li u quan tr)c ch t lư ng nư c t i v trí đ u vào h Tuy$n Lâm (Thác b o Đ i)
(mùa mưa) t+ năm 2010– 2013 ................................................................................................ 51
B ng 3.3.S

li u quan tr)c ch t lư ng t i v trí gi a h Tuy$n Lâm (mùa khô) t+ năm

2010 – 2013. ............................................................................................................................. 52
B ng 3.4.S li u quan tr)c ch t lư ng nư c t i v trí gi a h Tuy$n Lâm (mùa mưa) t+ năm
2010 – 2013. ............................................................................................................................. 52
B ng 3.5.Ch t lư ng nư c h Tuy$n Lâm mùa khô năm 2014 ............................................... 55
B ng 3.6.S li u quan tr)c ch t lư ng nư c t i v trí gi a h Đan Kia (mùa khơ) t+ năm
2010 – 2013. ............................................................................................................................. 57
B ng 3.7.S li u quan tr)c ch t lư ng nư c t i v trí gi a h Đan Kia (mùa mưa) t+ năm
2010 – 2013. ............................................................................................................................. 57
B ng 3.8.K"t qu phân tích ch t lư ng nư c h ĐanKia mùa khô năm 2014........................ 59
B ng 3.9.S li u quan tr)c ch t lư ng nư c t i v trí gi a h Chi"n Th)ng (mùa khô) t+ năm
2010 – 2013. ............................................................................................................................. 61
B ng 3.10.S li u quan tr)c ch t lư ng nư c t i v trí gi a h Chi"n Th)ng (mùa mưa) t+
năm 2010 – 2013. ..................................................................................................................... 61
B ng 3.11.K"t qu phân tích ch t lư ng nư c h Chi"n Th)ng mùa khô năm2014 ............... 63
B ng 3.12.D* báo dân s TP Đà L t ....................................................................................... 71
B ng 3.13. D* báo nhu c u s! d.ng nư c. .............................................................................. 71
B ng 3.14.Tr lư ng nư c h qua các năm ............................................................................. 72
B ng 3.15.T i lư ng ô nhi m trong nư c mưa ch y tràn mùa mưa trên lưu v*c h năm 2013
.................................................................................................................................................. 74
B ng 3.16.T i lư ng ô nhi m t+ chăn nuôi trên lưu v*c h năm 2013 ................................... 74


xiv
B ng 3.17.T i lư ng ô nhi m trong nư c th i sinh ho t, s n xu t, kinh doanh - d ch v. trên

lưu v*c h năm 2013 ................................................................................................................ 76
B ng 3.18.T i lư ng ô nhi m trong nư c mưa ch y tràn mùa mưa trên lưu v*c h năm 2013
.................................................................................................................................................. 78
B ng 3.19.T i lư ng ô nhi m trong nư c th i sinh ho t trên lưu v*c h năm 2013 ............... 79
B ng 3.20.K"t qu ño nhanh m t s thơng s đ u vào h th ng x! lý nư c c p nhà máy h
Than Th . ................................................................................................................................. 80
B ng 3.21.T i lư ng ô nhi m trong nư c mưa ch y tràn mùa mưa trên lưu v*c h năm 2013.
.................................................................................................................................................. 81
B ng 3.22.T i lư ng ô nhi m trong nư c th i sinh ho t trên lưu v*c h năm 2013. .............. 83
B ng 3.23.T#ng t i lư ng ơ nhi m đưa vào H Tuy$n Lâm năm 2013 và d* báo cho năm
2020 .......................................................................................................................................... 84
B ng 3.24.T#ng t i lư ng ô nhi m ñưa vào H Đan Kia năm 2013 và d* báo cho năm 2020
.................................................................................................................................................. 84
B ng 3.25.T#ng t i lư ng ơ nhi m đưa vào h Chi"n Th)ng năm 2013 và d* báo cho năm
2020 .......................................................................................................................................... 85


xv

DANH M%C CÁC HÌNH
Hình 1.1.B n đ hành chính thành ph Đà L t ....................................................................... 12
Hình 1.2.S* phân t ng ñ a hình theo ñ cao c a t5nh Lâm Đ ng ............................................ 13
Hình 1.3.Sơ đ t# ch&c b máy cơng ty c p thốt nư c Lâm Đ ng ........................................ 27
Hình 1.4.Sơ đ t# ch&c b máy ............................................................................................... 29
Hình 3.1.H Tuy$n Lâm .......................................................................................................... 42
Hình 3.2.Lưu v*c h Tuy$n Lâm ............................................................................................ 43
Hình 3.3.H ĐanKia ................................................................................................................ 44
Hình 3.4.Lưu v*c h Đan Kia................................................................................................. 46
Hình 3.5.H Chi"n Th)ng ........................................................................................................ 47
Hình 3.6.Lưu v*c h Chi"n Th)ng .......................................................................................... 49

Hình 3.7.Di n bi"n ch t lư ng nư c h Tuy$n Lâm. .............................................................. 53
Hình 3.8.Di n bi"n ch t lư ng nư c h Đan Kia .................................................................... 58
Hình 3.9.Di n bi"n ch t lư ng nư c h Chi"n Th)ng ............................................................. 62


1

PH2N 1 - M# Đ2U
1.Đ,t v'n ñ):
Tài nguyên nư c là ngu n nư c mà con ngư i s! d.ng ho%c có th' s! d.ng vào các
m.c đích khác nhau. Nư c bao ph 71% di n tích c a trái đ t, trong đó có 97% là
nư c m%n, còn l i là nư c ng t. Trong 3% nư c ng t trên trái đ t thì có 3/4 lư ng
nư c mà con ngư i khơng th' s! d.ng đư c, vì nó n6m q sâu trong lịng đ t, ho%c b
đóng băng, ho%c

d ng hơi trong khí quy'n, ho%c

d ng tuy"t rơi trên l.c đ a. Như

v y, ch5 có 0,5% lư ng nư c ng t hi n di n trong ao, h , sơng, su i mà con ngư i đã
và đang s! d.ng. Tuy nhiên, n"u ta tr+ ph n nư c b ơ nhi m ch5 cịn kho ng 0,003%
là nư c ng t s ch mà con ngư i có th' s! d.ng (Miller,1988).
Theo th ng kê c a Vi n nư c qu c t" (SIWI) đư c cơng b t i Tu n l nư c Th" gi i
khai m c t i Stockholm, trung bình m-i ngày trên trái đ t có kho ng 02 tri u t n ch t
th i sinh ho t ñ# ra sông su i, ao h và bi'n c ; 70% lư ng ch t th i công nghi p
không qua x! lý, ñ# tr*c ti"p vào t i các ngu n nư c c a các qu c gia ñang phát tri'n.
Ngày nay, v i áp l*c dân s ngày càng tăng, nhu c u s! d.ng nư c ngày càng l n d n
ñ"n lư ng nư c c p tăng, kéo theo vi c gia tăng lư ng nư c th i; bên c nh đó, vi c
th i ra nhi$u ch t th i và ch t ñ c h i trong các ho t ñ ng du l ch, s n xu t nông
nghi p cũng làm cho môi trư ng t* nhiên b quá t i b i lư ng ch t th i và s* khai thác

quá m&c làm cho th" gi i ñang ph i đ i m%t v i nguy cơ ơ nhi m và suy thối mơi
trư ng nư c và c nh quan.
Thành ph Đà L t cũng không n6m ngồi các v n đ$ trên. Do v y, nhu c u b o v b$n
v ng và khai thác hi u qu tài nguyên nư c trên ñ a bàn thành ph Đà L t ñã ñư c ñ%t
ra, nh6m h n ch" các nguyên nhân gây ra vi c suy gi m v$ lư ng và ch t lư ng ngu n
nư c cung c p cho sinh ho t, tư i tiêu cho nông nghi p, t o c nh quan ph.c v. du l ch
và th y ñi n...là v n ñ$ th*c t" quan tr ng c n ph i ñư c xem xét m t cách nghiêm
túc.
Đ' có th' đ$ xu t đư c các bi n pháp qu n lý và b o v ngu n nư c m%t c p nư c sinh
ho t chothành ph , c n thi"t ph i có m t nghiên c&u t#ng quát v$ hi n tr ng ch t
lư ng nư c các h c p nư c. Trên cơ s kh o sát, phân tích và đánh giá hi n tr ng,
thành ph n, tính ch t, lưu lư ng các ngu n th i, nghiên c&u này s8 nh6m m.c đích xây
d*ng các gi i pháp qu n lý và ki'm soát nh6m gi m thi'u ô nhi m, b o v ch t lư ng


2

nư c các h và các ñ nh hư ng v$ quy ho ch, ki'm soát và qu n lý ch t lư ng nư c và
s! d.ng b$n v ng ngu n nư c trong tương lai.
2.M7c tiêu nghiên c8u:
Nghiên c&u ñánh giá hi n tr ng ch t lư ng ngu n nư c m%t s! d.ng v i m.c đích c p
nư c sinh ho t cho ñ a bàn thành ph Đà L t và ñ$ xu t các gi i pháp qu n lý và s!
d.ng b$n v ng.
3.Ph m vi nghiên c8u:
Không gian: 03 h s! d.ng cho m.c đích c p nư c trên ñ a bàn thành ph Đà L t: h
Tuy$n Lâm, h Đan Kia, h Chi"n Th)ng.
Đ i tư(ng nghiên c8u: Đ$ tài t p trung nghiên c&u ñánh giá ch t lư ng môi trư ng
nư c m%t hi n tr ng; d* báo đ"n năm 2020 và cơng tác qu n lý mơi trư ng đ i v i các
h c p nư c sinh ho t trên tồn thành ph Đà L t; thơng qua kh o sát lưu v*c h
Tuy$n Lâm, h Đan Kia, h Chi"n Th)ng. Trong ph m vi lu n văn, vi c đánh giá s8

khơng tính đ"n các tác đ ng BĐKH (n"u có) đ"n ch t lư ng nư c h trong tương lai.
4.N i dung nghiên c8u:
Đ' ñ t ñư c các m.c tiêu trên, lu n văn ñã th*c hi n các n i dung nghiên c&u sau ñây:
4.1.Xác ñ-nh cơ s9 khoa h/c cho vi&c nghiên c8u: Vi c nghiên c&u, ñánh giá, ñ$
xu t trong lu n văn này ñư c th*c hi n d*a trên 3 cơ s sau:
• Cơ s lý thuy"t: Qu n lý tài nguyên nư c b$n v ng (c p nư c b$n v ng)
• Cơ s th*c t": D*a trên kinh nghi m th*c t" rút ra t+ các chương trình, d* án có liên
quan trong và ngồi nư c.
• Cơ s pháp lý: Các văn b n pháp lý c a qu c gia, t5nh Lâm Đ ng và thành ph Đà
L t v$ hi n tr ng và qu n lý, ki'm soát ch t lư ng nư c m%t và quy ho ch kinh t" - xã
h i và c p nư c.
4.2.Đánh giá hi&n tr ng ch't lư(ng mơi trư:ng, đánh giá m8c đ

nh hư9ng các

ch't ô nhi;m ñChi• Hi n tr ng khai thác và s! d.ng ngu n tài nguyên nư c m%t s! d.ng cho s n xu t
nư c c p


3

• Thu th p s li u th& c p, l y m u, phân tích ch t lư ng nư c trên 03 h (h Tuy$n
Lâm, h ĐanKia, h Chi"n Th)ng).
• Nh n xét, đánh giá k"t qu phân tích theo các Quy chu3n hi n hành.
• Xác đ nh các ngu n th i và tính tốn t i lư ng ơ nhi m.
• Đánh giá nh hư ng c a các ch t ô nhi m nư c ñ"n th y h , ñ i s ng con ngư i
trong khu v*c bao g m ho t ñ ng c p nư c.
• Đánh giá hi n tr ng công tác qu n lý môi trư ng nư c.

4.3.Đ) xu't các gi i pháp qu n lý b)n v*ng b o v& ngu n nư+c m,t s> d7ng cho
s n xu't nư+c c'p thành ph Đà L t
• Đ$ xu t các gi i pháp k, thu t và qu n lý đ' ki'm sốt và gi m thi'u kh năng ơ
nhi m nư c đ i v i 03 h ñang ph.c v. c p nư c sinh ho t trên ñ a bàn thành ph
Đà L t (h Tuy$n Lâm, h Đan Kia, h Chi"n Th)ng).
• Phân tích tính kh thi các gi i pháp qu n lý d*a trên l i ích kinh t", xã h i và môi
trư ng.
5.Phương pháp nghiên c8u
5.1.Phương pháp lu n
Phương pháp lu n là nh ng nguyên t)c và cách th&c ho t ñ ng khoa h c nh6m ñ t t i
chân lý khách quan d*a trên cơ s c a s* ch&ng minh khoa h c. Đi$u này có nghĩa là
các nghiên c&u khoa h c c n ph i có nh ng nguyên t)c và phương pháp c. th', mà
d*a theo đó các v n ñ$ s8 ñư c gi i quy"t.
Nghiên c&u ñánh giá hi n tr ng ch t lư ng ngu n nư c m%t ph.c v. c p nư c sinh
ho t trên ñ a bàn thành ph Đà L t và ñ$ xu t các gi i pháp qu n lý và s! d.ng b$n
v ng ngu n nư c m%t c p nư c sinh ho t trên ñ a bàn thành ph

là nghiên c&u v$ ch t

lư ng ngu n nư c m%t c p nư c, m i quan h gi a ngu n phát sinh nư c th i c a ho t
ñ ng kinh t" xã h i ñ"n ch t lư ng nư c m%t, t+ đó đưa ra quy ho ch s! d.ng h p lý
ngu n tài nguyên nư c m%t và xây d*ng đ nh hư ng ki'm sốt ơ nhi m, b o v môi
trư ng nư c. T+ m i quan h này rút ra ñư c các v n đ$ cịn t n t i và đưa ra gi i
pháp qu n lý môi trư ng nư c m%t c p nư c sinh ho t trong tương lai.


4

5.2.Phương pháp nghiên c8u

Kh o sát th*c ñ a và ñánh giá
các tài li u liên quan

Thu th p các s li u quan tr)c v$ ch t
lư ng nư c các h
T#ng quan tài li u v$ qu n lý tài
ngun nư c
- Các chương trình, d* án có liên quan
trong và ngoài nư c.
- Các văn b n pháp lý có liên quan.
-T ng quan v$ đi$u ki n kinh t" xã h i
thành ph Đà L t và huy n L c
Dương

- Đánh giá hi n tr ng ch t lư ng ngu n
nư c m%t.
- Nguyên nhân gây nh hư ng t i ch t
lư ng ngu n nư c.
- Tính tốn t i lư ng các ch t ô nhi m
hi n t i.
- Công tác qu n lý đ i v i mơi trư ng
nói chung và qu n lý ngu n nư c nói
riêng.

- Phương pháp
phân tích m u.
- Phương pháp
tính tốn t i
lư ng.

Phân tích SWOT:
Đi m m nh - Đi m y u
Thách th!c - Cơ h#i
D* báo t i lư ng ch t ô nhi m trong
tương lai t i các h c p nư c cho ñ a
bàn thành ph Đà L t

Đ) xu't gi i pháp qu n lý, khai
thác b)n v*ng
° Gi i pháp v$ pháp lý
° Gi i pháp v$ k, thu t
° Gi i pháp tun truy$n và giáo d.c

Hình. Khung đ-nh hư+ng nghiên c8u
Đ' ñ t ñư c các n i dung nêu trên, lu n văn ñã áp d.ng các phương pháp nghiên c&u
c. th' sau:


5

(i) T#ng quan tài li u (thu th p s li u th& c p)
Phương pháp này ñư c s! d.ng thông qua vi c thu th p các thông tin, các s li u tài
li u v$ hi n tr ng ch t lư ng môi trư ng nư c m%t, ngu n th i, ñi$u ki n tài nguyên
thiên nhiên, kinh t" xã h i…. v i m.c đích đánh giá ch t lư ng mơi trư ng nư c s!
d.ng cho s n xu t nư c sinh ho t, các ngu n th i nh hư ng t i ch t lư ng nư c,
công tác qu n lý tài nguyên nư c nói chung và qu n lý ngu n nư c m%t s! d.ng cho
s n xu t nư c sinh ho t. Các ngu n thông tin, s li u thu th p bao g m:
• S li u t#ng quan v$ thành ph Đà L t: Hi n tr ng tài nguyên thiên nhiên, ñi$u
ki n kinh t" - xã h i, s li u quan tr)c ch t lư ng nư c t i các h nghiên c&u trong
các năm, th ng kê các ngu n th i trên ñ a bàn thành ph Đà L t, hi n tr ng và quy

ho ch phát tri'n kinh t" xã h i, hi n tr ng và quy ho ch s! d.ng ñ t, quy ho ch
ngành c p nư c. Nh ng thơng tin, s li u đư c t#ng h p thu th p thông qua các s
li u hi n có, các báo cáo chun đ$, các đ$ tài nghiên c&u c a các cơ quan ch&c
năng và t+ các trang web có liên quan.
• Tìm hi'u các văn b n pháp quy có liên quan đ"n n i dung ñ$ tài t i các cơ quan
ban ngành ch&c năng t5nh Lâm Đ ng.
• Tham kh o các qui ñ nh b o v môi trư ng và các bi n pháp qu n lý ô nhi m ch t
lư ng nư c h c a m t s ñ a phương khác và trên th" gi i.
(ii) Kh o sát th*c ñ a (thu th p s li u sơ c p)
Phương pháp này ñư c áp d.ng ñ' ti"n hành kh o sát th*c ñ a trong lưu v*c 03 h (h
Tuy$n Lâm, h Đan Kia, h Chi"n Th)ng) đư c th*c hi n như sau:
• Th ng kê các ngu n ô nhi m (s n xu t công - nông nghi p - th y s n, du l ch, sinh
ho t) trong lưu v*c nghiên c&u, ñánh giá tác ñ ng c a ho t ñ ng s n xu t, sinh
ho t, du l ch t i ngu n nư c m%t dùng cho c p nư c.
• Tìm hi'u cơng tác qu n lý mơi trư ng đang th*c hi n.
Vi c kh o sát ñư c ti"n hành b6ng cách quan sát tr*c ti"p, trao ñ#i v i cán b , ngư i
dân và k" th+a các tài li u s9n có c a các cơ quan ban ngành.
S li u ñư c thu th p tr*c ti"p và tham kh o t+ các cơ quan qu n lý ñ a phương có đ
tin c y cao.


6

(iii) L y m u, phân tích ch t lư ng nư c
Ch t lư ng nư c m%t 03 h c p nư c cho thành ph ñư c ñánh giá d*a vào vi c k"
th+a s li u hi n h u c a các cơ quan ch&c năng qua các năm t+ năm 2010 - 2013 và
s8 ñư c l y m u b# sung, phân tích nh6m ñánh giá hi n tr ng ch t lư ng nư c m%t c a
các h , thông qua 1 ñ t quan tr)c vào tháng 3/2014 .
- Các m u s8 đư c phân tích v i các ch5 tiêu sau:
Ch5 tiêu nư c m%t: pH, DO, TSS, COD, BOD5, Amonia, Nitrat, Photphat, T#ng N,

T#ng P, T#ng Coliform, và thu c b o v th*c v t.
• V trí l y m u: h Tuy$n Lâm: Khu v*c ñ u vào h , gi a h , ñ u ra c a h .
• V trí l y m u: h Đan Kia: Đ u vào h , gi a h , ñ u ra c a h .
• V trí l y m u: h Chi"n Th)ng: Đ u vào h , gi a h .
(iv) Phương pháp ñánh giá ch t lư ng nư c:
K"t qu phân tích ch t lư ng nư c m%t các h Tuy$n Lâm, h Đan Kia, h Chi"n
Th)ng s8 ñư c phân tích và đánh giá thơng qua vi c so sánh v i các quy chu3n k,
thu t qu c gia hi n hành v i m.c đích đánh giá ch t lư ng nư c
QCVN 08-2008/BTNMT quy chu3n k, thu t qu c gia v$ ch t lư ng nư c m%t.
Thu th p, phân tích và đánh giá tài li u, phân tích so sánh các s li u thu th p ñư c
t#ng h p l i thành báo cáo hồn ch5nh theo đúng n i dung ñã ñư c xác ñ nh.
(v) Phương pháp th ng kê và x! lý s li u
Các thông tin thu th p c a s li u phân tích s8 ñư c th ng kê, lưu gi . Các s li u s8
ñư c x! lý trên ph n m$m excel, k"t qu s li u s8 ñư c bi'u di n thành d ng b ng và
bi'u ñ .
(vi) Phương pháp phân tích SWOT
Phương pháp này dùng đ' phân tích các thành ph n, vai trị và m i quan h gi a các
thành ph n liên quan (stake holders) trong h th ng. D*a vào phương pháp này đ'
đánh giá h th ng qu n lý mơi trư ng, xác ñ nh th& t* ưu tiên c a các hành ñ ng qu n
lý nh6m xây d*ng gi i pháp qu n lý và ki'm soát h u hi u cho ch t lư ng môi trư ng
nư c các h Đan Kia, h Chi"n Th)ng, h Tuy$n Lâm.


7

(vii) Phương pháp ñánh giá nhanh
Đ$ tài t p trung vào 4 ngu n gây ô nhi m, bao g m: công nghi p; sinh ho t; nông
nghi p; và nư c mưa ch y tràn. T i lư ng ô nhi m c a t+ng ngu n ñư c tính tốn theo
các cơng th&c sau:
Sinh ho t

Li = Ci x Qth

i

Li: T i lư ng c a thông s i đư c xét (kg/ngày.đêm)
Ci: N ng đ trung bình c a thơng s i đư c xét (kg/m3)
Qth i: Lưu lư ng nư c th i (m3/ngày.ñêm)
Qth i = Qs> d7ng x Kh
Qs! d.ng: Lưu lư ng nư c s! d.ng (m3/ngày.ñêm)
Kh: H s hao h.t c a nư c th i so v i nư c s! d.ng (0,80)
Công nghi p/d%ch v
Li = Ci x QCN-th

i

Li: T i lư ng c a thơng s i đư c xét (kg/ngày)
Ci: N ng đ trung bình c a thơng s i ñư c xét (kg/m3)
QCN-th i: Lưu lư ng nư c th i cơng nghi p trung bình c a KCN (m3/ngày)
Chăn nuôi
D*a trên s li u th ng kê v$ chăn ni c a đ a phương và h s ơ nhi m theo WHO
(1993) đ' tính tốn lưu lư ng và t i lư ng ô nhi m c a các lo i hình.
Nư c mưa ch y tràn (Ngu n phân tán: non-point source pollution)
Li = Q x C i
Li: T i lư ng ch t ô nhi m trong tính cho thơng s i (kg/ngày)
Ci: N ng đ trung bình c a thơng s i (mg/l)
N ng đ trung bình c a thơng s i tham kh o theo ñánh giá nhanh v$ ch t lư ng nư c
c a WHO
Q: Lưu lư ng nư c mưa ch y tràn đư c tính theo phương trình Rational (ft3/s)

8

Q=cxixA
c: H s ch y tràn
+ Đ t vư n: c = 0,08 – 0,41
+ Đ t đơ th : c = 0,3 – 0,75
i: Lư ng mưa trung bình (inch/h).
A: Di n tích ch y tràn (arce) (1 arc = 4.046,86 m2)
6.Ý nghĩa lu n văn
6.1.Ý nghĩa khoa h/c
K"t qu nghiên c&u c a ñ$ tài là cơ s khoa h c ñáng tin c y cho UBND t5nh Lâm
Đ ng tham kh o đ' tăng cư ng cơng tác qu n lý môi trư ng, phát tri'n b$n v ng ho t
ñ ng c p nư c cho thành ph Đà L t và các ñ a phương khác trong T5nh.
6.2.Ý nghĩa th$c t<
K"t qu c a ñ$ tài là nh ng gi i pháp qu n lý ch t lư ng mơi trư ng th*c t" (đ%c bi t
trong b o v ngu n nư c c p), có th' áp d.ng trong th*c t" cho thành ph Đà L t cũng
như là tài li u tham kh o cho các ñ a phương khác trong ñ a bàn t5nh Lâm Đ ng.
7.Tính m+i c?a đ) tài
Đ$ tài ti"p c n theo hư ng t p trung nghiên c&u v$ hi n tr ng ch t lư ng nư c h ph.c
v. c p nư c sinh ho t hi n t i cho thành ph Đà L t và cũng t+ đó nh6m đ$ xu t các
gi i pháp nâng cao hi u qu công tác qu n lý môi trư ng t i các h c p nư c sinh ho t
trên ñ a bàn thành ph Đà L t m t cách phù h p v i ñi$u ki n th*c t" hi n nay nh6m
ki'm sốt và b o v đư c ch t lư ng nư c hi n t i cũng như lâu dài.
8.Tình hình nghiên c8u
8.1.Tình hình nghiên c8u trong nư+c
V n đ$ ơ nhi m ch t lư ng nư c h đ%c bi t là ơ nhi m ngu n nư c ph.c v. cho m.c
đích sinh ho t đang đư c s* quan tâm c a tồn xã h i vì đây là nhu c u c p thi"t ph.c
v. cho các m.c đích dân sinh, do ñó ñã có r t nhi$u ñ$ tài nghiên c&u v$ ch t lư ng
nư c ph.c v. sinh ho t như:

9

• Đ$ tài “Đánh giá hi n tr ng và d* báo s* thay ñ#i ch t lư ng nư c vùng h Núi
C c đ"n năm 2020” do nhóm tác gi Dương Th Như Trang - Trung tâm quan tr)c
S Tài nguyên và Môi trư ng Thái Nguyên và Tr n Yêm - Khoa Môi trư ng
trư ng Đ i h c khoa h c t* nhiên - Đ i h c qu c gia Hà N i tháng 10/2011 th*c
hi n. Đ$ tài cho th y ch t lư ng nư c t+ năm 2005 ñ"n năm 2010 có chi$u hư ng
suy gi m, m t s

thành ph n như BOD, COD, As vư t so v i QCVN

08:2008/BTNMT. H Núi C c là ngu n nư c quan tr ng ph.c v. nư c tư i cho
12.000 ha đ t nơng nghi p và c p nư c sinh ho t cho thành ph Thái Nguyên.
• Đ$ tài “Nghiên c&u khoa h c v$ ñánh giá tài nguyên nư c m%t t5nh Lâm Đ ng và
ñ$ xu t các gi i pháp qu n lý theo hư ng phát tri'n b$n v ng” c a PGS.TS Hoàng
Hưng (trư ng Đ i h c K, thu t Công nghi p Tp. H Chí Minh) và Ths. Ph m Th"
Anh (Trư ng Đ i h c Yersin) trong năm 2011, nghiên c&u t#ng quát v$ hi n tr ng
tài nguyên nư c m%t trên ñ a bàn t5nh Lâm Đ ng. Đ$ tài nghiên c&u hi n tr ng ch t
lư ng ngu n tài nguyên nư c trên ñ a bàn t5nh Lâm Đ ng và ñ$ xu t &ng d.ng
công ngh thông tin trong qu n lý tài nguyên nư c m%t c a t5nh. Đ$ tài ch y"u t p
trung ñánh giá hi n tr ng tài nguyên nư c m%t c a t5nh Lâm Đ ng chưa ñi sâu vào
nghiên c&u c. th' cho m t đ a phương nào trong t5nh.
• Đ$ tài “Nghiên c&u ñánh giá ch t lư ng ngu n nư c sinh ho t t i m t s vùng
tr ng ñi'm dân cư kinh t" 3 huy n Đ Huoai, Đ T:h, Cát Tiên và xây d*ng các
mơ hình x! lý, kh)c ph.c” ñã ñư c Vi n Nghiên c&u h t nhân Đà L t th*c hi n t+
tháng 04/2010 ñ"n tháng 3/2012. Đ$ tài ñã th*c hi n phân tích các ch5 tiêu lý hóa
đ' đánh giá ch t lư ng môi trư ng nư c c a 03 h trên. Tuy nhiên, ñ$ tài chưa ñi$u
tra, tính tốn các ngu n ơ nhi m trong lưu v*c mà ch5 ñ$ ra các gi i pháp sơ b ,
mang tính chung chung, chưa c. th', chi ti"t ñ' có th' tri'n khai th*c hi n.

Cho ñ"n nay v n chưa có nghiên c&u, đánh giá c. th' các ngu n th i vào các h ph.c
v. nư c c p sinh ho t v i ph m vi toàn lưu v*c các h . Hi n t i, các h c p nư c ñang
ph i ti"p nh n các dịng ơ nhi m đ# vào h , ln bi"n đ ng và ph. thu c vào th i ti"t
cũng như các ho t ñ ng c a con ngư i trong lưu v*c h . Bên c nh đó, cũng có m t s
đ$ tài khác nghiên c&u v$ các v n ñ$ liên quan ñ"n ch t lư ng nư c t i các lưu v*c
trong c nư c. Song nh ng ñ$ tài này ch5 m i ñ$ c p ñ"n nh ng v n đ$ hi n tr ng,
ngun nhân gây ơ nhi m mà chưa đi vào chi ti"t, phân tích đánh giá và ñ$ ra các gi i