ử dụng phương pháp sơ đồ đường chéo để nhẩm nhanh một số bài toán hóa học

S dng phng phỏp s ng chộo nhm nhanh
mt s bi toỏn húa hc
Trơng Thị Thúy Vân - Phó Chánh Thanh tra, Sở GD&ĐT
Hoá học là một môn khoa học thực nghiệm đề cập đến nhiều vấn đề của khoa học, sẽ góp
phần rèn luyện t duy cho học sinh. Bài tập hoá học không những có tác dụng rèn luyện kỹ năng vận
dụng, đào sâu và mở rộng kiến thức đã học một cách sinh động, phong phú mà còn thông qua đó để
ôn tập, rèn luyện một số kỹ năng cần thiết về hóa học. S dng phng phỏp s ng chộo
nhm nhanh mt s bi toỏn húa hc qua ú rèn tính tích cực, tự lực, trí thông minh, sáng tạo cho
học sinh, giúp học sinh hứng thú trong học tập. Mặt khác cũng là thớc đo thực chất vic nắm vững
kiến thức và kỹ năng hóa học của học sinh. Gii thiu bn dng bi tp húa hc n gin nht cú th
s dng phng phỏp s ng chộo nhm tớnh.
Dng 1: Tớnh toỏn hm lng cỏc ng v
VD1: Nguyờn t khi trung bỡnh ca Brom (kớ hiu húa hc l: Br) l 79,91. Brom cú 2 ng
v bn l
79
Br v
81
Br . Tớnh thnh phn % s nguyờn t ca
81
Br?
H ng dn gii:
p dng phng phỏp ng chộo ta cú:
Chất 1:
79
Br (M=79) 1,09 0,545 54,5%
79,91
Chất 2:
81
Br (M=81) 0,91 0,455 45,5%
VD2: Khi lng nguyờn t trung bỡnh ca Bo (B) l 10,812. Hi mi khi cú 94 nguyờn t
10

B thỡ cú bao nhiờu nguyờn t
11
B?
H ng dn gii:
p dng phng phỏp ng chộo ta cú:
Chất 1:
10
B (M=10) 0,188 94
10,812
Chất 2:
11
B (M=11) 0,812 406
VD3: Trong t nhiờn ng (kớ hiu húa hc l: Cu) cú 2 ng v l
63
Cu v
65
Cu. Nguyờn t
khi trung bỡnh ca Cu l 63,54. Tớnh thnh phn % khi lng ca
63
Cu trong CuSO
4
?
H ng dn gii:
p dng phng phỏp ng chộo ta cú:
Chất 1:
63
Cu : 63 1,46 73%
63,54
Chất 2:
65

Cu : 65 0,54 27%
=> CuSO
4
có %
63
Cu =
Dạng 2: Tính tỷ lệ thành phần của hh khí qua tỉ khối
VD1: Một hỗn hợp khí gồm O
2
, O
3
ở đktc có tỉ khối hơi với H
2
là 18. Tính TP % về thể
tích của O
3
trong hỗn hợp?
H ướng dẫn giải:
Áp dụng phương pháp đường chéo ta có: =36
ChÊt 1:
O
2
32
12 → 3 → 75%
36
ChÊt 2:
O
3
48
4 → 1 → 25%

VD2: Cho hỗn hợp gồm H
2
, N
2
và NH
3
có tỉ khối hơi so với H
2
là 8 đi qua dung dịch
H
2
SO
4,đăc
dư thì thể tích khí còn lại 1 nửa. Tính % theo thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp ?
H ướng dẫn giải:
Gọi khối lượng phân tử trung bình của N
2
và H
2
trong hh là
→Ta có:
Áp dụng phương pháp đường chéo ta có:
ChÊt 1:
H
2
2
13→1→25%
15
ChÊt 2:

N
2
28
13→1→25%
VD3: Cho 8,96 lit hh CO
2
và NO
2
(đktc) hấp thụ vào 1 lượng dung dịch NaOH vừa đủ tạo
thành các muối trong hỗn hợp sau đó đem cô cạn dung dịch thu được 36,6g muối khan. Tính thành
phần % V mỗi khí trong hỗn hợp ban đầu? 2NaOH + 2NO
2
→ NaNO
3
+ NaNO
2
+ H
2
O
H ướng dẫn giải:
2NaOH + 2NO
2
→ NaNO
3
+ NaNO
2
+ H
2
O

2NaOH + CO
2
→ Na
2
CO
3
+ H
2
O

Từ phản ứng ta thấy:
Cứ 1mol NO
2
tạo ra 1mol hỗn hợp 1 muối có:
Cứ 1 mol CO
2
tạo ra 1 mol muối Na
2
CO
3

có: M =106
hỗn hợp muối

=

Áp dụng phương pháp đường chéo:
ChÊt 1:
Na
2

CO
3
106 14,5 → 1 → 50%
91,5
ChÊt 2:
M
=77
14,5 → 1 → 50%

Dạng 3: Thành phần hỗn hợp muối trong phản ứng giữa đơn bazơ với đa axit
3 3
1
% 50%
2
NH hh NH
V V V= ⇒ =
17
8.2 16 15
2
M
M
+
= = ⇒ =
69 85
77
2
M
+
= =
36,6

91,5
0,4
=
M
M
0,73.63
.100% 28,83%
63,54 32 16.4
=
+ +
VD1: Thờm 250ml dung dch NaOH 2M vo 200ml dung dch H
3
PO
4
1,5M. Xỏc nh mui
to thnh v khi lng tng ng?
H ng dn gii:
Xột t l ta cú
=> to ra hn hp 2 mui NaH
2
PO
4
v NaHPO
4
p dng phng phỏp ng chộo ta cú:
Chất 1:
NaH
2
PO
4

(n=1)
1/3 1 0,1 mol
5/3
Chất 2:
Na
2
HPO
4
(n=2)
2/3 2 0,2 mol
Dng 4: Tớnh toỏn trong pha ch dung dch
VD1: Tớnh V dung dch

HCl 10M v V (H
2
O) cn dựng pha thnh 400ml dung dch HCl
2M.
H ng dn gii: p dng phng phỏp ng chộo
Chất 1:
HCl 10 2 1 80ml
2
Chất 2:
H
2
O 0
8 4 320ml
VD2: Cn ly bao nhiờu lớt dung dch H
2
SO
4

(d=1,84) & H
2
O (d=1) pha thnh 9 lớt dung
dch H
2
SO
4
(d=1,28)?
H ng dn gii:
p dng phng phỏp ng chộo:
Chất 1:
H
2
O 1
0,56 2 6lớt
1,28
Chất 2:
H
2
SO
4
1,84
0,28 1 3lớt
VD3: Ho tan 200g SO
3
vo m gam H
2
SO
4
49% ta c dung dch H

2
SO
4
78,4 % , tỡm
giỏ tr ca m.
H ng dn gii:
SO
3
+ H
2
O H
2
SO
4
Coi SO
3
nh dd H
2
SO
4
cú
p dng phng phỏp ng chộo cú:
Chất 1:
SO
3
122,5
29,4 2 200
78,4
Chất 2:
H

2
SO
4
49
44,1 3 300

Trơng Thị Thúy Vân - Phó Chánh Thanh tra, Sở GD&ĐT
3 4
NaOH
H PO
n
n
n
=
3 4
0,25.2 0,5 5
1 2
0,2.1,5 0,3 3
NaOH
H PO
n
n
n
< = = = = <
2 4
2 4
0,1.120 12( )
0,2.142 28,4( )
NaH PO
Na HPO

m g
m g
= =
= =
98
% .100% 122,5%
80
C = =