Ứng dụng mô hình hành vi BMAT vào đào tạo nguồn nhân lực cho các doanh nghiệp việt nam

---------o0o---------

Tên cơng trình

, tháng 5


i

DANH M C T

VI T T T

AFTA

: Khu v c M u d ch T do ASEAN

APEC

: Di

ASEAN

: Hi p h i các Qu

BMAT

: Mơ hình hành vi c a ti

BSC

: Th cân b

CD

:

c khơng hình

CIO

:

c thơng tin

ELM

: Mơ hình kh

FBM

: Mơ hình hành vi c a Ti

FDI

:

GE

: Cơng ty General Electric (M )

HR

: Nhân s

HSM

: H th ng mô hình m u Heuristic

ILO

: T ch

KPI

: Ch s qu n lí ngu n nhân l c

PCI

: Ch s

PGS

:

R&D

: Nghiên c u và phát tri n

TFP

:N

TNHH

: Trách nhi m h u h n

TPP

: Hi

TS

: Ti

USD

:

VCCI

:

VCD

:

WEF

: Di

WTO

: T ch

p tác Kinh t châu Á

m

ng

c ti

c ngoài

ng Qu c t

c c nh tranh c p t nh

t y u t t ng h p

it

ng Dollar M
i và Công nghi p Vi t Nam
c hình
th gi i
i th gi i


ii

DANH M C B NG
B
B
B
B
B
B

ng 1.1:
i hành vi .............................................................................................14
ng 1.2: M t s hình th
o trong cơng vi c ...............................................20
ng 1.3: M t s hình th
o ngồi cơng vi c ...............................................22
ng 2.1: Doanh nghi p t
u qu các ho
o .....................53
ng 3.1: Ba d ng kích ho t trong mơ hình hành vi BMAT ...................................74
ng 3.2:
c th c hi n y u t kích ho t........................................................74
DANH M C HÌNH

Hình 1.1: Ba y u t
ng l c, kh
u t kích ho t trong mơ hình BMAT....7
Hình 1.2: Mơ hình hành vi BMAT.............................................................................8
Hình 2.1: T l doanh nghi p phá s n và gi i th theo khu v c ..............................37
Hình 2.2:
ng trong doanh nghi

m 2012 phân theo khu v c kinh t
...................................................................................................................................41
Hình 2.3:
ng trong doanh nghi
i hình.......42
Hình 2.4: T l doanh nghi p hài lịng v i ch
o ngh .......................43
Hình 2.5:
ng m t s
................................45
Hình 2.6: Các doanh nghi p kh o sát phân theo khu v c ........................................48
Hình 2.7: Các doanh nghi p kh
ng ..........................49
Hình 2.8: M
qua
o ngu n nhân l c c a các doanh
nghi p ........................................................................................................................50
Hình 2.9: Các hình th
o trong doanh nghi p Vi t Nam ..............................51
Hình 2.10: Ngu n kinh phí cho ho
o ngu n nhân l c c a các doanh
nghi p ........................................................................................................................52


M CL C
L IM

U ............................................................................................................1
LÝ LU N V MƠ HÌNH HÀNH VI BMAT VÀ NG
D

O NGU N NHÂN L C
CHO CÁC DOANH NGHI P .................................................................................4
1.1. Lí thuy t v mơ hình hành vi BMAT .....................................................4
1.1.1. Khái ni m và l ch s phát tri n .............................................................4
1.1.1.1.
Khái ni m ...................................................................................4
1.1.1.2.
L ch s phát tri n c a mơ hình ..................................................4
1.1.2. Mơ hình hành vi BMAT ........................................................................7
1.1.2.1.
ng l c .....................................................................................9
1.1.2.2.
Kh
..................................................................................10
1.1.2.3.
Y u t kích ho t ........................................................................12
1.1.3. Mơ hình BMAT trong chu i mơ hình nghiên c u v hành vi ..........13
1.2. T ng quan v
o ngu n nhân l c ..................................17
1.2.1. Khái ni m .............................................................................................17
1.2.1.1.
Khái ni m ngu n nhân l c .......................................................17
1.2.1.2.
Khái ni
o ngu n nhân l c ..........................................18
1.2.2. T m quan tr ng c
o ngu n nhân l c .....................18
1.2.3. Các hình th
o ngu n nhân l c ..................20
1.2.4. N

o và phát tri n .............................................25
1.2.5. Các y u t
o ngu n nhân l c..............26
1.2.5.1.
Các y u t ch quan .................................................................26
1.2.5.2.
Các y u t khách quan .............................................................27
1.3. ng d ng mô hình hành vi BMAT vào cơng tác
o ngu n nhân
l c
..................................................................................................................28
1.3.1. L i ích c a vi c ng d ng ...................................................................29
1.3.2. Nh
a vi c ng d ng ..................................................34
C TR
O NGU N NHÂN L C
C A CÁC DOANH NGHI P VI T NAM HI N NAY .....................................35
2.1. T ng quan v các doanh nghi p Vi t Nam ..........................................35
2.1.1. Nh
thách ............................................................35
2.1.2. Nh ng thành t u và thu n l i ............................................................38
2.2. T ng quan v ngu n nhân l c c a các doanh nghi p Vi t Nam........39
2.2.1. S
ng trong các doanh nghi p Vi t Nam .......................40
2.2.2.
ng trong các doanh nghi p Vi t Nam ..........................41
2.2.3. Ch
ng trong các doanh nghi p Vi t Nam ...................42

2.3. Th c tr
n nhân l c t i các doanh nghi p
Vi t Nam hi n nay ...............................................................................................47
2.3.1.
mv
o c a Chính ph và các doanh nghi p Vi t Nam.
...............................................................................................................47
2.3.2. Th c tr
o trong các doanh nghi p Vi t Nam.......48
2.4.1.
m ................................................................................................53
2.4.2.
m ..........................................................................................54
2.4.3. Nguyên nhân ........................................................................................54
2.5. Th c tr ng vi c ng d
o
ngu n nhân l c t i các doanh nghi p Vi t Nam ..............................................56
2.5.1. Các doanh nghi
ng ........................................................56
2.5.1.1.
Doanh nghi
ng .............................56
2.5.1.2.
Doanh nghi
t ...........................................................56
2.5.2. Các doanh nghi
ng .............................................................57
3: GI I PHÁP NG D NG MƠ HÌNH HÀNH VI BMAT VÀO
O NGU N NHÂN L C CHO CÁC DOANH NGHI P VI T NAM 61
3.1.

ng phát tri n chung c a các doanh nghi p Vi t Nam.........61
3.2. D báo tình tr ng ngu n nhân l c t i các doanh nghi p Vi t Nam
n t i ...............................................................................................63
3.2.1. D báo v s
ng trong các doanh nghi p Vi t
Nam ...............................................................................................................63
3.2.2. D báo v ch
ng trong các doanh nghi p Vi t Nam ..64
3.3. Các gi i pháp ng d ng mơ hình
o ngu n
nhân l c cho các doanh nghi p Vi t Nam.........................................................66
3.3.1.
i v i nh ng doanh nghi
n mơ hình hành vi BMAT ..
...............................................................................................................66
3.3.2.
i v i nh ng doanh nghi
n mơ hình hành vi BMAT...70
3.3.2.1.
ng ti
o theo mơ hình hành vi BMAT ...70
3.3.2.2.
Kt h p3y ut
ng l c, kh
u t kích ho t c a
mơ hình thu n l
..................................................................................74
3.4. M t s ki n ngh
xu t .......................................................................75
3.4.1.

i v i các doanh nghi p ....................................................................75
3.4.2.
iv
ih
o ngh và các t ch c có
liên quan ...........................................................................................................76
K T LU N ..............................................................................................................78


iii

TÓM T
tài

TÀI

ng d

o ngu n nhân l c

cho các doanh nghi p Vi

g

, sau khi gi i thi u lý thuy t v mơ hình hành vi BMAT và khái
ni m ngu n nhân l

o ngu n nhân l c, các hình th

hi n nay cùng v

ng y u t

o

ng t

l c. Nhóm nghiên c u s l

o ngu n nhân

ng d ng mơ hình BMAT vào cơng tác

o ngu n nhân l c và phân tích l
hành kh o sát th c t

ng d ng. T

i pháp

nh

n

p theo.

, nhóm s nêu ra nh ng th c tr ng v

o ngu n nhân

l c v vi c ng d ng mơ hình BMAT t i các doanh nghi p Vi t Nam hi n nay. T
m, nguyên nhân còn t n t
ngu n nhân l c. S

o

d ng k t qu kh o sát doanh nghi p c a nhóm vào tháng

ti n hành phân tích vi c ng d ng BMAT t i các doanh nghi
d ng và các doanh nghi

có

nh ng gi i pháp
3

ng gi i pháp kh c ph

doanh nghi p nêu

c. Ph

a các
ts

ng phát

tri n chung và d báo v ngu n nhân l c Vi

n t i. Ph n sau s

là m t s gi i pháp ng d

o ngu n nhân l c,

kèm theo m t s ki n ngh
trung

xu

i v i các doanh nghi

o ngh và các t ch c có liên quan.

i h c,


1

L IM

1. Tính c p thi t c

U

tài

Ngày 19/4/2011, Th
nhân l c Vi

ng Chính ph

t Chi

c phát tri n

n 2011-2020. M c tiêu t

Nam tr thành n n t ng và l i th quan tr ng nh
h i nh p qu c t và

c Vi t
phát tri n b n v

nh xã h

c,

c c nh tranh c a nhân l c

c ta lên m

c tiên ti n trong khu v

ti p c

ts m t

c phát tri n trên th gi i. Vì v

m t trong nh

ng chính c

M

o ngu n nhân l c là

n.
i xu t phát t hành vi, m

u ch u tác

ng c a các nhân t bên ngồi. Các nhân t làm kích ho t

c b n thân. Vì

th , s phát tri n c a m i doanh nghi
c a m i nhân l c. Làm th
ng nhu c u công vi

n l n vào hành vi, ý th c
i hành vi c

i qu n lí c

thi.

Nh n th y tính c p thi t c a nh ng v
ch

tài

phù h

trên, nhóm nghiên c u quy

ng d

nh

o ngu n nhân l c

cho các doanh nghi p Vi

cho cơng trình nghiên c u c a nhóm.

2. T ng quan tình hình nghiên c u
o ngu n nhân l c cho các doanh nghi p hi
c chú tr ng. Không ch c n thi
c a nhân l

o v kh

c bi t là ngu n nhân l c có ch

nh ng y u t

ng cao, cịn c

áng t o,

ngu n nhân l c ph i luôn t v

làm vi c

ng phát tri

i pháp cho th c tr ng

các doanh nghi p Vi t Nam hi

ut c a

c xây d ng b i ti
M

c
c áp d ng ph bi n trong v

c bi t,

n m c tiêu và

Nhi u tài li u, cơng trình nghiên c
ngu n nhân l c

ov

i h c Standford,

ng b , h th

o ngu n nhân l

MAT l i là


2

m t mơ hình hi u qu

u ch nh hành vi c

V i nh ng thành công nh

nh c a mơ hình trong nhi

áp d

i.

c khác, hồn tồn

t gi i pháp t

o ngu n nhân l c

cho các doanh nghi p t i Vi t Nam.
3. M c tiêu nghiên c u
Nhóm nghiên c

xu

c gi

hành vi BMAT vào ng d ng trong công tác ào t o ngu n nhân l c t i các doanh
nghi p Vi

nâng cao ch

ng ngu n nhân l c,

ng nhu c u, chi n

c phát tri n, c nh tranh c a doanh nghi p.
4.

u
u
Nghiên c u tài li u

N i dung nghiên c u
Tìm hi u tài li u v mơ hình hành vi BMAT
o ngu n nhân l c t i các doanh
nghi p Vi t Nam.

Quan sát th c t

Quan sát các ho

o ngu n nhân

l c t i các doanh nghi p Vi t Nam.
u tra b ng câu h i

Thu th p các s li
tr ng và nhu c u v

u tra th c
o ngu n nhân l c c a các

doanh nghi p.
Thu th p và x
thông tin

lý

ct ,t

xu t gi i

pháp ng d

o ngu n

nhân l c cho các doanh nghi p Vi t Nam

5.

ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u

ng nghiên c

l c c a các doanh nghi p
c này.

tài t p trung nghiên c

o ngu n nhân

Vi t Nam và ng d ng c a mơ hình hành vi BMAT trong


3

Ph m vi nghiên c u:
V không gian: M t s doanh nghi p t i Vi t Nam, t p trung ho
t o ngu n nhân l c.
V th i gian: S li u ch y

c thu th

6. K t qu nghiên c u d ki n
Th nh

tài ch

c th c tr ng ngu n nhân l c c a các doanh nghi p

t i Vi t Nam, cùng v
nghi

i v i ch

u và mong mu n c

o doanh

ng ngu n nhân l c.

Th ha

xu

c gi i pháp áp d

o

ngu n nhân l c cho các doanh nghi p Vi t Nam, xây d ng m t gi i pháp hoàn thi n
cho ho

o, nh m nâng cao ch

7. K t c

ng ngu n nhân l c hi n nay.

tài: g
ng 1:

lý lu n v mơ hình hành vi BMAT và ng d ng mơ hình

ào t o ngu n nhân l c cho các doanh nghi p Vi t Nam
Th c tr

o ngu n nhân l c c a các doanh

nghi p Vi t Nam hi n nay
Gi i pháp ng d ng mơ hình hà
nhân l c cho các doanh nghi p Vi t Nam

o ngu n


4

LÝ LU N V MƠ HÌNH HÀNH VI BMAT VÀ
NG D

O NGU N
NHÂN L C CHO CÁC DOANH NGHI P

1.1.
1.1.1.
1.1.1.1.
Fogg Behavior Model

(BJ Fogg, 2009, tr1).
c ghép l i t 4 ch cái vi t t

i di n cho các thành ph n

trong mơ hình:
Behavior: hành vi
M
A
T
1.1.1.2.
c nghiên c u và phát tri n b i ti

-

i

sáng l p phịng thí nghi m cơng ngh có s c thuy t ph c (Persuasive Technology
Lab) t i Trung tâm Nghiên c u Ngôn ng và Thông tin c a Stanford, liên k t v i HSTAR Stanford. Mơ hình hành vi BMAT là cơng c giúp ơng nghiên c
o thói quen, nh ng nguyên nhân t o nên hành vi, t
hành vi và cách thuy t ph c m

nghiên c

ng l c,
u tiên

i

n tho

Trong các nghiên c u xã h i, các nhà khoa h c xã h
qua mơ hình 3 ph n:

nh ng

c và

i

ng mô t

i

c Lilian Ripple

n sách Motivation, Capacity, and

Opportunity as Related to the Use of Casework Service: Theoretical Base and Plan
of Study (1955, Chicago) và

c phát tri n b i nhi u th h nhà nghiên c u
n và Theo B.C.


5

Poiesz (1993)

u tiên mà Fogg ti p c

c nghiên

c u hành vi chính là cơng trình c a Ripple. T

ng m t mơ hình

hành vi c a riêng mình - mơ hình BMAT. Tuy nhiên, khi xem xét m t cách k
ng có th th y BMAT khơng ph i là s phát tri n c a mơ hình Ripple.
Fogg, ngay vi c s d ng y u t

ng l

gi ng v i trong mơ hình c a Ripple. Bên c
hình, lý thuy t có s liên h

, Fogg

c p t i m t s mơ

n cơng trình nghiên c u c

Thuy t nh n th c xã h i (Social Cognitive Theory)
Mơ hình HSM (Heuristic-Systematic Model)
Mơ hình kh

Bandura

Chaiken, Liberman & Eagly

ng (Elaboraton Likelihood Model - ELM)

Petty & Cacciopo
Thuy

ng h p lý/Thuy t hành vi ho

Action/Planned Behavior)

nh (Theory of Reasoned

Fishbein & Ajzen

Mơ hình xun lý thuy t/

i (Transtheoretical

Model/Stages of Change) Prochaska
S kháng c và s thuy t ph c (Resistance & Persuasion)
Thuy t b

ng nh n th c (Cognitive Dissonance)

Th b c nhu c u (Hierarchy of Needs)
Thuy t quy k t (Attribution Theory)
Thuy t k v ng (Expectancy Theory)

Knowles

Festinger

Maslow
Heider
Vroom

Thuy t v tính t quy t (Self-Determination Theory)
Mơ hình chi phí - l i ích (Cost-Benefit models)

Ryan & Deci

Nhi u tác gi

Thuy t h c h i (thuy t hành vi) (Learning Theories (Behaviorism))
Watson, Skinner
m khác bi t quan tr ng nh t có th th y là trong khi các lý thuy t, mơ hình
ng t p trung vào

i

hình m u Heuristic) hay ELM (mơ hình kh
c a Fogg t

i

(h th ng mơ
ng), thì mơ hình


6

BMAT là m

i m i,

n m trong th i gian nghiên c u

c a Persuasive Technology Lab. Vì v y, ng d ng c

i

ít, ch y u là trong

i.

c cơng ngh , d ch v , marketing và s c kho

Nh ng ng d
hay

c gi i thi u trong m t s cu n sách có BJ Fogg là tác gi

ng tác gi : Persuasive Technology: Using Computers to Change What We

Think and Do (2002), Mobile Persuasion: 20 Perspectives of the Future of Behavior
Change (2007), Texting 4 Health: A Simple, Powerful Way to Change Lives (2009);
t tc

u d a vào s h u ích c a mơ hình hành vi BMAT trong vi c phân tích và

thi t k cơng ngh có s c thuy t ph c. Ngồi ra,
làm vi c nhóm thơng qua vi c t o cho các thành viên cùng m
i hành vi
nói:

nm tm tm

c

Twitter, Google, nh ng công ty này

ng t i hành vi c a chúng
n máy tính.
h c

Fogg nói

trong vi c

,n

s d ng máy tính

th c hi

i ch ng liên quan

nh ghép cịn thi u không ph i v m t công ngh ,
Chúng ta

khác, n m b

là tâm lý

thi u hi u bi t v hành vi con

i s giúp th c hi

. Nói cách

c nh

i

n xu t và kinh doanh. Mơ hình hành vi BMAT v
trong h th ng cách th
thành m t l i gi i cho v
d ng

tác

m t ph n

i hành vi, hồn tồn có th tr
. Trong nh ng nghiên c

, Fogg

i hành vi (Behavior Grid) g m 35 lo i,

i chúng d a

trên nh ng phân tích t mơ hình BMAT (Behavior Wizard). Tuy nhiên, nh n th y
cách ti p c n trên còn m t s
t

,

m y u, Fogg ti p t c
i ch

i hành vi m i

c chia thành 15 lo i

T i h i ngh thi t k Warm Gun (tháng 11/2012)
ch t l c nh ng gì t t nh t t nh ng nghiên c u, bài gi ng

n hình.

San Francisco
Stanford và hai ngày

Persuation Boot Camps c a mình thành m t cu c nói chuy n c c k b ích trong
vịng n a gi

ng h . Cu c nói chuy n v i n
ng v i 500 nhà thi t k và phát tri n.


7

1.1.2. Mơ hình hành vi BMAT
Theo m

có th th c hi

c m t hành vi m c tiêu

i:
(1)

.

(2)

.

(3)
C ba y u t c a mơ hình hành vi ph i x y ra cùng m t th
thì hành vi s không x

là khi m t hành vi không x y

t trong ba y u t

mb

m t hành vi x y ra thì ph
Hình 1.1: Ba y u t :

m, n u khơng

n

n ít nh t m t trong ba y u t

ng l c, kh

y u t kích ho t trong mơ hình

BMAT
Hành
vi

Cao

Kích ho t
ng
l c

Th p
Th p
Cao

Kh

(Ngu n: BJ Fogg, A Behavior Model For Persuasive Design, 2009)
Trong hình 1.1

ng l

th c hi

th c hi
c bi u th

thì th hi

c

tr c tung, kh

tr c hoành. Càng xa n m xa g c t

ng l c hay kh

trung vào th hi n m

l

c bi u th

.

d th y nh t gi

ng bi
ng l c và kh

i y u t , hay không c n g n cho chúng nh ng t

nh. Hành vi mà cá nhân mong mu n th c hi n (hành vi m
i ngôi sao n m

mu n th c hi

ch t p

c hành vi m

góc ph i phía trên c a bi
u c n thi

c

. V trí này cho th y
ng l

i


8

kh

ng l c và kh

c theo chi

i thành công c

ng t i.

Ngoài ra, s xu t hi n c a các y u t kích ho t là vơ cùng quan tr ng trong tồn b
mơ hình hành vi. Bi

u di n m i liên h gi

các y u t kích ho t m t cách t nhiên nh t

ng l c, kh

th

c a

ba y u t này c n ph i xem xét mơ hình sau:
Hình 1.2: Mơ hình hành vi BMAT
ng l c cao

MƠ HÌNH BMAT

A

ng l c

Y u t kích
ho t
Thành cơng
Y u t kích
ho t

ng kích ho t

B

ng l c th p

Th t b i
Khó th c hi n

Kh

D th c hi n

(Ngu n: website c a
phịng thí nghi m Cơng ngh có s c thuy t ph c Stanford)
Bi

1.2 này cho th y

th a hi p gi a các y u t trong mơ

hình hành vi BMAT. M u ch t c a vi c hành vi có di n ra hay khơng n m
n

ng kích ho t - m t
i

ng hypebol phân bi

ng kích ho t bi u th cho s th t b i c
ng kích ho t bi u th cho s thành cơng.
Th nh t, các y u t kích ho t khi x y ra c n ph

khi nào kích ho

m

u qu : kích ho t ph i n

ng và giúp hành vi di n ra.

ra làm hai mi n: mi n n m
ng và mi n n m trên
m c n ph

n:

u ki n. Không ph i
ng phân chia thì
ng l c và kh


9

s n có

m tm

ép mi

nh

nh thì khi kích ho t x y ra m i không tr thành s thúc

ng mà tr thành m t nhân t có ích.

Th hai, gi

ng l c và kh

nh. M

th c hi n hành vi có s th a hi p nh t

ng l c cao s s n sàng th c hi n nh ng cơng vi c khó so v i

kh

a mình (ch ng h n

l c th

th c hi

,m
c hành vi n

có kh

n, hay

c th c hi n (ch ng h n

Ngồi ra,

ng

m B trên hình).

i v i m i cá nhân khác nhau,

hu ng khác nhau thì mơ hình BMAT s khác nhau
i nhau

m tm

xác

nh. M

ng l c và kh
này có th

c

ng c a các y u t kích ho t
không th hi n b n ch t c

m i tình

i thơng

BMAT hồn tồn

i.

1.1.2.1.
ng l c

c hi u là nh ng y u t

ng hay m t s l a ch

i quy

ng l c s khi n

c m c tiêu, nh

kh

nh

nm t

i s n sàng n l c h t
c hi n m t hành vi hay

m t công vi c hành vi. Trong mơ hình hành vi c a mình, Fogg ch ra ba c p nhân t
nc

ng l c c

i bao g m: tho i mái/

, hi v ng/s

hãi, s ch p nh n/không ch p nh n c a xã h i.
Tho i mái/

kh (Pleasure/Pain)

Fogg cho r ng khi m
mái và gi m b t s
ng, gi

mái

nh

ng r t l n trong vi c t

ng l c c a m

ti p c

nm c
ph i ch

ng m c dù
ng l

ng l c. Khi mu n

i, hồn tồn có th

m th y hay m

th c hi n hành vi. Fog

i khi

ng t b o v b n thân r t hi n nhiên.

, c p nhân t trên có
hay gi m

c m th y tho i

là ph n ng xem xét r t t nhiên c

c m t hành
D

i th c hi n m

c bi t là

trong nh ng s l a ch n h u ích trong nh

i là nhân t

khía c
ng h p nh

tho i
ng khi
ng

, song nó v n là m t
nh.


10

Hi v ng/S hãi (Hope/Fear)
Khi th c hi n m t hành vi, m
nh

ut

i

ng d

p s x y ra và s hãi nh

c k t qu : hi v ng
c l i, nh t là s hãi

s m t mát. C p nhân t

ng m

trong nh ng hoàn c nh nh

i mái/

nh, con

tránh kh i s s hãi. Ví d : m

i s ch p nh n ph u thu t

có th

u này là

ng h

theo m

,b i

ng ch p nh

hồn toàn kh i b nh (tránh s s hãi
trong t t c

iv i

x p h ng các y u t t

quan tr ng mà ph i xem xét

ng l c

t ng tình hu ng c th .

S ch p nh n/không ch p nh n c a xã h i (Social Acceptance/Rejection)
u d th y là m

ng làm nh

ch p nh n c a xã h i. Xã h i

có th hi

xung quanh, nh ng

u nh
p, t c là nh ng

ng,
cs

th ch i b

i

n hành vi mà m t cá nhân chu n b th c

hi n. M c dù s ch p nh n hay t ch i c a xã h i không ph

không nh

cs

i

n xác

ng tránh làm nh ng vi c

n c a xã h i. S c m nh c
i d ng nhân t

n, s có th

n xã h i là không

c bi t là trong th i k công ngh thông
ng

ng l c th c hi n hành vi

c a m t cá nhân.
1.1.2.2.
Kh

c hi

n là m

d

c hi n

m t công vi c, m t hành vi.

c hi n hành vi

c a m t cá nhân. Theo Fogg, nâng cao kh n
nh ng k

ng vi c cung c p cho cá nhân

m i hay rèn luy n cho h ti n b

ng

c
cách

hai b ng

làm cho hành vi c n th c hi n tr nên d
n kh

th c hi n. Do

simplicity). Có th

ut

Th i gian (Time)
N um
th i gian c a cá nhân có th

i kho ng th

th c hi

ng

gi i h n thì hành vi s tr nên


11

khó th c hi n.
nâng cao kh

ng làm rút ng n th i gian c n thi t th c hi n hành vi s
am t

iv

Ti n b c (Money)
Hi n nhiên m t hành vi t n nhi u ti n b c s tr
nh

t quá kh

kh

h

ít

u t này

i v i nh

kh

t

a

i giàu có. Trong th c t , nh

i có

ng dùng ti n b

ti t ki m

th i gian cho b n thân mình. Ti n b c và th i gian c a nh ng cá nhân khác nhau thì
khác nhau.
S c l c (Physical Effort)
Y u t th

c

n là m

vi. Nh ng hành vi không ho

tiêu hao s c l c dành cho m t hành

i ít s c l c thì s có kh

c th c hi n

Ch t xám (Brain Cycles)
Ch t xám chính là m

cá nhân ph

ng não khi th c hi n m t

hành vi. Nh ng hành vi càng c n ph
h

n th n, th

i kh

Nh

m

i ph i tìm ra

ng xuyên làm gi m kh

c

hi n hành vi c a cá nhân.
Khác bi t xã h i (Social Deviance)
Khác bi t xã h i là m t y u t ít ph bi
tr

n kh

ng xuyên gây c n

y u t khác. Khác bi t xã h i xu t hi n

khi m

c l i v i nh

t o tâm lý không t

ng trong xã h i, d dàng

i th c hi

n làm gi

th c hi n hành vi.
ng làm (Non-routin)
Y u t cu

c

ng xuyên di n ra, không ph i là thói quen hay s
hi n. Th c t , m

m t hành vi
ng c

i th c

ng c m th y nh ng hành vi mà mình th c hi n l p


12

l i nhi u l n và quen thu c v i

n, trong khi nh ng hành vi thu c d ng

ng làm l i gây r t nhi
y, xét t ng th sáu y u t , m t hành vi càng t n nhi u th i gian, ti n
b c, s c l c, ch t xám, càng khác bi

ng làm thì càng khó th c hi n.

Tuy nhiên, m i cá nhân khác nhau s ch u m
y ut

ng khác nhau c a m i

c hi n hành vi c a chính mình. Khi phân tích

m

u c n thi t là nên tìm ra y u t nào là rào c n l n nh t và t p trung

gi i quy t nó. Fogg
m tm

tuy kh

ng l c có th th a hi p v i nhau

nh

ng nh

ng làm

c a h b ng cách làm gi m b t nh ng rào c
ng l c

m t nhân t kém linh ho

1.1.2.3.

i

m

i.

t

Y u t cu i cùng trong mơ hình BMAT mà tác gi gi i thi u là các y u t kích
ho t, ra hi u cho cá nhân

c hi n ngay bây gi ! Kích ho t là nh ng tác

y (prompt), ra hi u (cue), kêu g

ng (call to action),

ngh (offer), yêu c u (request) và nhi u d ng khác.

u t vơ cùng quan

tr ng, n u khơng có s kích ho t thích h p thì hành vi v n không th th c hi n
c, ngay c
c

ng l c và kh

M t y u t kích ho t c n tr i qua ba

phát huy tác d ng:
1)

i th c hi n hành vi

2) Liên k t kích ho

n kích ho t.
i hành vi m c tiêu.

3) Kích ho t x y ra, giúp cá nhân th c hi
Tuy nhiên, khơng ph i y u t kích ho

t

heo

c chia thành ba d ng: tia sáng, h tr và tín hi u.
Lo i 1

Tia sáng (Spark)

Là lo i kích ho t nh

ng l c th c hi

i.

M t tia sáng có th t n d ng b t c m t trong ba c p y u t tho i mái/
v ng/s hãi, s ch p nh n/không ch p nh n c a xã h i. Tia sáng có th
n

nhi u d ng, có th là m

n video,

, hi
c mang

t o d ng nên


13

m t vi n c nh t

p (hi v

nhân có kh

c hi n hành vi m

Lo i 2

th

m mà cá

t ra.

H tr (Facillitator)

Lo i kích ho t này thích h p cho nh
ch v m t kh

ng l

c hi n hành vi m c tiêu. Gi
id

tia sáng, h tr có th

n, hình nh

im

vi d dàng th c hi

ng gi
i ti p nh n bi

khó c a

c hành vi m c tiêu là r t d th c hi n và

i ngu n l c nào
Lo i 3

h n

i ti p nh n khơng có t i th

.

Tín hi u (Signal)

Lo i kích ho t này thích h p cho nh

ng l c và kh

c hi n hành vi m

mt

ng l c hay làm

h chính c a lo i kích ho t này là ra hi
nh th c hi n hành vi bi t th
di n ra. Lo i kích ho t này r
ví d

m th c hi
ng g

n

i có ý
hành vi có th

i s ng, tín hi u giao thơng là m t

n hình.
c

n kích ho t, v

th

c bi t nh n m nh. C

th , m t y u t kích ho t ph i x
y u t kích ho

m thì m i có tác d ng. Nh ng

y là nh ng y u t kích ho t di

làm cho kh

c hi n hành vi n

ng l c và kh

ng kích ho t trong mơ hình 1.2.

1.1.3. Mơ hình BMAT trong chu
Mơ hình hành vi BMAT n m trong chu i nghiên c u v hành vi và cách th c
i hành vi c
th c hi
1/

th c hi

i m t hành vi, c n ph i

c sau:
nh hành vi m c tiêu

nh hành vi có mong mu n th c hi n ho c

i.
2/ Nh n d ng hành m c tiêu, phân bi t nó v i các lo i hành vi khác, s d ng
i hành vi (The Behavior Grid).
Do có nhi u lo i hành vi v i nh

c tính riêng xu t hi

i hay khuy n khích m t hành vi x y ra khơng th

i s ng


14

m t cách th c

m i tình hu ng. Fogg x p hành vi c

i vào 15 ki u hành

i hành vi sau miêu t 15 lo
B n
Hành vi

i hành vi

Xánh lá

Xanh lam

Tím

Xám

cây

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

dài

gian dài

dài

gian dài

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

Hành vi

dài mãi mãi

mãi mãi

T

Hành vi

Gian

dài

gian dài

Kéo dài
mãi mãi

mãi mãi
mãi

mãi

(Ngu n: website phịng thí
nghi m Cơng ngh có s c thuy t ph c Stanford truy)
C u trúc c
mong mu

i hành vi g

i v i hành vi: th c hi

t và b n hàng. M i c t di n t m t

ng, gi m thi

n. M i

hàng di n t kho ng th i gian th c hi n hành vi y, g m có hành vi di n ra ch t i


15

m t th

m, hành vi di n ra trong m t kho ng th i gian dài (tu

hành vi là thói quen mà s di n ra t th

m quy

nh th c hi n tr

3/ S d ng mơ hình BMAT, phân tích nh ng y u t quy
x y ra c

ng l c, kh

n kh

c t và c

th c hi

hành vi, nh ng y u t kích ho t nào là thích h p, th

c
n.

4/ Th c hi n hành vi
Nhìn chung, các hành vi có m
hi

n theo kho ng th i gian th c

ng hành vi ch th c hi n m t l n hay t i m t th

m nh t

ng d di n ra nh t và nh ng hành vi kéo dài mãi mãi là khó th c hi n
nh t. Ngồi ra, nh ng hành vi di n ra t i m t th
vi c th c hi
trong m

n

ng th

ng hành vi di n ra

n th i gian này l i là

m ti p theo, nó cho cá nhân th y

vi c th c hi n hành vi trong kho ng th i gian dài là hồn tồn có th , t

ng

n th c hi n hành vi này mãi mãi.
Xét theo các lo
th c hi n hay

ng cách th c áp d ng mơ hình BMAT
i hành vi c

i

c mơ t chi ti t trong Resource

Guides):
t

ng xanh lá cây là tính m i m c

n nh t khi th c hi n m t hành vi m i là thi u kh
t c n phái t n bao nhiêu th i gian, chi phí, s c l c, ch t xám

i th c hi n
cho hành vi

i v i nh ng hành vi m i ch th c hi n m t l n, c n ph i có ba y u t c a
mơ hình BMAT x y ra cùng lúc:
ng y u t kích ho t lo i tia sáng hay h tr .
c hi n b ng cách gi i thích hành vi m i này d a trên m i

liên h v i nh ng hành vi quen thu c có liên quan.
ng l c b ng cách li t kê nh ng l i ích c a hành vi m i (t o hy
v ng).
ng xanh lam có th

ng hành vi d th c hi n nh t b

nh ng hành vi quen thu c mà m
m thích h p thì cá nhân hồn tồn

u
ng l c và kh

th i

th c hi n


16

chúng. Nói cách khác mu n hành vi này x y ra t i m t th
th

m thì kích ho

m là yêu c u duy nh

i ba y u

t c a mơ hình BMAT x y ra cùng lúc, mà ch nh m nh n m nh vai trò c a kích

ho t, b i nghi

ng l c và kh

hành vi quen thu c.

th c hi n m t

i v i x y ra trong kho ng th i gian dài hay di n ra mãi mãi

u c n ph

i nh c nh cá nhân th c hi

(kích ho t). B t c

n hai ki

ng xuyên
u nên t p trung vào duy

ng l c và kích ho
ng màu tím là s
thu c v

ng c

i s d ng. S

ng

dành cho hành vi, ho

c hi u là s

i gian

, t n su t c

ph i th c hi n m t hành vi v i s n l c c

c gia
c hi n lên c

th c hi

c lo i hành vi này c n ph
ng m

ti p theo.

tm

u sau:

, t n su t c a các y u t kích ho t.
c hi

ng l c th c hi

ng d a vào s

i khi

th c hi n thêm hành vi này).
cv

ng hành vi trên là

dành dành cho hành vi hay gi
t i m t th

ng màu xám, là s gi m th i gian

, t n su t th c hi n hành vi. Gi m hành vi
u cho vi c gi m hành vi

, vi c gi m hành vi trong m t th

c gi

c, t

M c dù trong nhi

vi c ch gi m m t hành vi không mong mu n có th
l a ch n t t nh t khi vi

ti p

i th c hi n th y vi c

gi m hành vi này kéo dài là hồn tồn có th th c hi
l c và kh

nh ng m

t

ng
ng h p,
i là s

ng hành vi là không th . Fogg cho r ng

mu n gi m m t hành vi thì ph i gi m ít nh t m t trong ba nhân t c a mơ hình
BMAT.
ng hành vi khó th c hi n nh t. Lý do là các
hành vi mà m t cá nhân mu

ng là nh ng hành vi tiêu c c, có tính


17

cám d ho c tính gây nghi

i. Mu n ch m d t m t hành

vi thì ph i lo i b ít nh t m t trong ba y u t c a mơ hình hành vi BMAT, t c là

c n làm ít nh t m

u sau:

Ng ng vi c kích ho t.
Gi m kh

c hi n hành vi.

Gi

c hi n hành vi, thay th nh ng y u t có th t

b ng nh ng y u t làm gi

ng l c

ng l c.

y, tùy thu c vào ki u hành vi mà cá nhân mu n th c hi n, mơ hình
p s phân tích các y u t

có th t

khó c a vi c th c hi
trên xu

i

n t trái sang ph i và t

i hành vi. Tuy nhiên, n u v n d ng các y u t c a mơ hình

BMAT m t cách h p lý thì vi

c m c tiêu là hoàn toàn kh thi.

1.2.
1.2.1.
1.2.1.1.
Hi n nay
nhau. Xét

Vi t Nam, ngu n nhân l

ph

c bi

n v i nhi

m khác

a n n kinh t :

Theo giáo trình Kinh t ngu n nhân l c c
n nhân l c là ngu n l

i h c Kinh t Qu c dân thì

i có kh

o ra c a c i v t ch t và

tinh th n cho xã h

c bi u hi n ra là s

th

n Xuân C u, Mai Qu c Chánh, 2008, tr12).

m nh
Trong n ph

ng và ch

ng nh

nh t i m t

i và ngu n nhân l

hóa, hi

n nhân l c c

p

c hi u là s dân và ch

i, bao g m c th ch t và tinh th n, s c kh e và trí tu
ch

cc

và ti

i lao

c chu n b s

qu c gia hay m
ph m vi h
ph m vi nghiên c u c
trình Qu n tr nhân l c c

ng
c, ph m

ng. Nó là t ng th ngu n nhân l c hi n có th c t
tham gia phát tri n kinh t - xã h i c a m t
m Minh H c, 2001, tr323).
n ngu n nhân l c trong các doanh nghi

tài, khái ni m ngu n nhân l
i h c Kinh t Qu

c nh

n trong giáo
n nhân l c


18

c a m t t ch c bao g m t t c nh
còn nhân l

ng làm vi c trong t ch

c hi u là ngu n l c c a m

th l c và trí l

i mà ngu n l c này g m có

m, Nguy n Ng c Quân (ch biên), 2007, tr7).

y ngu n nhân l c c a m t doanh nghi p có th
nh

c hi u là t t c

ng làm vi c trong doanh nghi

mà ngu n nhân l c ph
s c kh

ó,

ns

c chú tr ng v m t ch

, nhân ph

ng, th hi n ra

làm vi

ng

các y u t

ng.

1.2.1.2.
o ngu n nhân l c là m t trong nh ng ch
c a qu n tr ngu n nhân l c nh m kh c ph c khuy
ngu n nhân l c hi n t
nh

m v quan tr ng
m, nâng cao ch

ng c a

n phát tri n ngu n nhân l

c

i, phát tri n c a doanh nghi p

xã h i nói

chung.
Theo giáo trình Qu n tr nhân l c thì:
t p nh

c t p làm c

ng n m

ng h c t

,

công vi c c a mình, là nh ng ho

k

th c hi n nhi m v

(Nguy

ng h c

ng có th th c hi n có hi u qu

nhi m v c
v

c hi u là các ho

ng có hi u qu

m, Nguy n Ng c Quân (ch biên), 2007, tr153).
o ngu n nhân l c là m t thành t không th thi u trong quá trình phát

tri n ngu n nhân l c nh m khai thác t
m c tiêu nâng cao ch

n nhân l c hi

n

ng ngu n nhân l

1.2.2.
Th c t cho th y r ng các doanh nghi p hi
qu n tr ngu n nhân l

i m nh m ,

ng cách gi a các y u t
ngh

nv n

c s n xu t, cơng

a các doanh nghi p ngày càng có th d dàng b thu h p. Phó t ng giám
c b ph n nhân s t
ng phát bi u:

nh t Chicago, Jeff


19

c thách th
nghi

ng l i th so sánh và gi v ng v trí c a doanh

o ngu n nhân l c tr thành m

c. S

c chú tr ng là b i nh ng vai trị và l i ích c a nó trong ho

ng c a doanh

nghi p, c th là:
Th nh t, ngu n nhân l c là nhân t có tính linh ho t cao, nh y bén v i nh ng
i. Vì v

o ngu n nhân l c là m t bi n pháp tích c

ng c a doanh nghi p.
Th hai, thay vì c nh tranh d a trên các tài nguyên có s n
h n, doanh nghi p nên t n d ng t

nl

c t ch c qu

i: kh

on n

n mà là s phát tri n b n v ng.

o ngu n nhân l

gi i quy t các v

o, k

ng ngu n l c vô t n. T

t ng không ch cho s phát tri
Th ba

m ty ut h u

mc

c a doanh nghi

n
ng và hi u qu

th c hi n công vi c, nâng cao m t b ng chung c a ch

ng ngu n nhân l

ng công vi c.
Th

, v i s phát tri n c a khoa h c

k thu

o ngu n nhân l c là

m t yêu c u t t y u, khách quan. Khi có nh ng cơng ngh , k thu t m
vào s n xu t thì ngu n nhân l c c n ph
b

c nh

i, c i ti

ng th

o, c p nh t ki n th
t

n m
u ki n

cho vi c nghiên c u ra các công ngh m i.
Th

ng không ch
o các k

o v m t chun mơn mà cịn

m c n thi

làm vi c. B i v