(SKKN CHẤT 2020) đổi mới phương pháp sử dụng thí nghiệm trong hoạt động dạy học hóa học ở trường THCS

Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
Đổi mới phơng pháp Sử dụng thí nghiệm trong hoạt
động dạy học hoá học ở trờng THCS A. Mở
đầu
I. Lí do chọn đề tài
NQ TW2 khoá VIII tiếp tục khẳng định: Đổi mới phơng pháp giáo dục
đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp t duy sáng
tạo của ngời học, từng bớc áp dụng phơng pháp tiên tiếnvà phơng pháp hiện
đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện thời gian tự học, tự nghiên cứu
của học sinh. Giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu. Khẳng định tầm
quan trọng và vai trò đặc biệt của giáo dục đào tạo đối với sự phát triển
kinh tế, xà hội, nhất là trong giai đoạn hiện nay. Việt Nam đang đổi mới về
cải cách hành chính và đặc biệt hơn là thành viên của WTO nên việc nâng
cao chất lợng dạy học trong nhà trờng là tất yếu. Để tiếp cận dần xoá bỏ
khoảng cách với các nền giáo dục tiên tiến. Vì vậy hiện nay chúng ta đang
đổi mới nội dung, chơng trình để tiếp cận với các nền giáo giục trong khu
vực và trên thế giới, bớc đầu ®· t¹o cho häc sinh cã høng thó trong häc tập
giáo viên(GV) đà biết cách tổ chức một tiết học theo hớng học sinh là ngời
chủ động.
Để sự đổi mới về nội dung và phơng pháp đợc chuyển biến một cách
mạnh mẽ thì đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm hoá học trong quá
trình dạy học hoá học ở trờng phổ thông góp phần không nhỏ cho quá trình
thực hiện đổi mới chơng trình sách giáo khoa(SGK).
Trên thực tế hiƯn nay viƯc sư dơng thÝ nghiƯm trong d¹y häc còn hạn
chế, GV còn e dè trong sử dụng thí nghiệm và chỉ dùng thí nghiệm với
một mục đích là kiểm chứng một số kết luận nào đó cha phát huy hết
hiệu quả của việc sử dụng thí nghiện hoá học, học sinh còn yếu trong
việc làm thí nghiện, thao tác với các hoá cụ.
Bên cạnh đó việc sử dụng thí nghiệm vào trong tiết dạy còn là đặc trng

của bộ môn, quá trình dạy học hoá học nếu thiếu thí nghiệm sẽ không gây
đợc hứng thú cho học sinh, hiệu quả giáo dục không đạt hiệu quả.

Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông
1

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
Xuất phát từ thực tế trên và việc đổi mới giáo dục của toàn ngành nói
chung, môn hóa học nói riêng, ngời thầy phải đóng vai trò hớng dẫn học sinh
học tập, khám phá những kiến thức khoa học, giúp các em hình thành các kĩ
năng t duy, phân tích, suy luận một vấn đề, qua đó giúp các em trở thành
một con ngời thích ứng với một nền khoa học công nghệ đang phát triển.
Là một giáo viên giảng dạy bộ môn hoá học tôi muốn khai thác triệt để tác
dụng của thí nghiệm hoá học trong quá trình dạy học.
Nh vậy đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá học là
yêu cầu tất yếu của quá trình đổi mới phơng pháp dạy học nhằm nâng cao
chất lợng bộ môn.
II. Mục đích - nhiệm vụ - phạm vi của đề tài 1. Mục
đích đề tài
Với đề tài này, tôi muốn tìm hiểu thực trạng sử dụng thí nghiệm hoá
học trong các tiết dạy hoá học ở trờng THCS. Trên cơ sở đó đa ra một số giải
pháp để sử dụng hiệu quả thí nghiệm hoá học trong dạy học bộ môn hoá
học nhằm góp phần nâng cao nhận thức của học sinh, rèn luyện thêm kỹ

năng làm thí nghiệm, biết dựa vào thực hành để khám phá tri thức khoa
học của bộ môn.
2. Nhiệm vụ của đề tài
Xây dựng cơ sở lý luận về đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiện
trong dạy học hoá học ở trờng trung học cơ sở.
Tìm hiĨu thùc tr¹ng cđa viƯc sư dơng thÝ nghiƯm trong tiết dạy hoá học
trờng trung học cơ sở.
Đề xuất những giải pháp những khó khăn, vớng mắc những tồn tại của ngời
dạy và ngời học.
áp dụng đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá học,
trong các tiết dạy ở trờng THCS Ng Thuỷ Nam.
Từ kết quả thực nghiệm để triển khai và đánh giá kết quả rút ra bài học
kinh nghiệm bổ ích.
3. Phạm vi đề tài
Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghhiệm trong dạy học hoá học ở trờng
trung học cơ sở.
III. Tài liệu tham khảo

Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông
2

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
1. Tài liệu bồi dỡng thờng xuyên chu k× III (2004 - 2007) qun 2 - Bé GDĐT, vụ GD trung học.

2.Tài liệu hớng dẫn sử dụng bộ thiết bị dạy học hoá học 8; 9 của bộ GDĐT và công ty thiết bị giáo dục I.
3. Sách giáo khoa - sách giáo viên hoá học 8; 9.

B. Néi dung
I. C¬ së lÝ luËn
1. C¬ së khoa học về phơng pháp dạy học
Phơng pháp dạy học là hệ thống tác động liên tục của giáo viên nhằm tổ
chức hoạt động nhận thức và thực hành của học sinh để học sinh lĩnh hội
vững chắc các nội dung giáo dục nhằm đạt đợc mục tiêu đà đề ra. Phơng
pháp dạy học luôn luôn đặt trong mối quan hệ các thành tố khác của quá
trình giáo dục. Trớc hết là mối quan hệ Mục tiêu- nội dung- phơng pháp
(Trần Kiều - Đổi mới phơng pháp dạy học ở trờng trung học cơ sở) Xuất phát
từ cơ sở khoa học về phơng pháp dạy học việc đổi mới phơng pháp sử dụng
thí nghiệm hoá học trong dạy học hoá học ở trờng phổ thông đợc đặt ra do
yêu cầu đổi mới mục tiêu giáo dục, đổi mới nội dung môn học và đổi mới
phơng pháp dạy học có chú ý nhiều đến việc đổi mới phơng pháp đánh giá
kết quả học tập của học sinh.
2. Định hớng đổi mới về mục tiêu

Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông
3

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS

Do yêu cầu đổi mới của đất nớc theo hớng hiện đại hoá, hoà nhập với
cộng đồng quốc tế, nên mục tiêu giáo dục cũng cần phải thay đổi để đào
tạo những ngời lao động thích ứng với xà hội phát triển và thích ứng với bản
thân ngời học, với yêu cầu đó mục tiêu giáo dục các cấp học đều chú ý tới
việc hình thành các năng lực cho học sinh đó là: Năng lực nhận thức, năng
lực hành động, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực thích ứng. Việc dạy và
học hoá học, việc truyền thụ kiến thức, kĩ năng hoá học cơ bản cho học
sinh cần chú ý nhiều đến việc hình thành năng lực hành động đó là hình
thành kỹ năng vận dụng kiến thức hoá học, tiến hành nghiên cứu khoa học
hoá học, nh các kỹ năng quan sát ghi chép, mô tả đề ra giả thuyết khoa học,
giải quyết vấn đề, tiến hành thí nghiệm hoá học từ đơn giản đến phức
tạp Với các kỹ năng này giúp cho học sinh tự phát hiện giải quyết vấn đề
một cách chủ động, sáng tạo trong học tập cũng nh các vấn ®Ị thùc tÕ trong
cc sèng cã liªn quan ®Õn hãa học.
3. Định hớng đổi mới hoạt động dạy của giáo viên
Với yêu cầu hình thành năng lực nhận thức, năng lực hành động cho học
sinh nên hoạt động dạy của giáo viên cũng cần thay đổi cho phù hợp:
Hoạt động dạy là quá trình giáo viên thiết kế, tổ chức, điều khiển các
hoạt động của học sinh để đạt đợc mục tiêu của bài học, từng chơng và từng
phần của chơng trình hoá học.
Nh vậy hoạt động của giáo viên hoá học bao gồm:
+ Thiết kế kế hoạch giờ dạy (giáo án) bao gồm các hoạt động của học
sinh theo mục tiêu mỗi bài học cụ thể mà yêu cầu học sinh cần phải đạt đợc.
+ Tổ chức các hoạt động tìm tòi phát hiện tri thức, hình thành các kỹ
năng hoá học cho học sinh trên lớp. Các hoạt động này có thể thực hiện bởi
từng cá nhân, hoặc nhãm häc sinh, hay sù th¶o ln cđa c¶ líp học.
+ Định hớng điều chỉnh các hành động học tập của học sinh để đạt
đợc hiệu quả hơn nh : Làm chính xác hoá các khái niệm, các kết luận về
hiện tợng, bản chất hoá học mà học sinh tìm tòi phát hiện ra, bổ sung,
thông báo thêm một số thông tin mà học sinh không thể tìm tòi đợc thông

qua các hoạt động trên lớp hoặc

Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông
4

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
mở rộng kiến thức, nêu ra vấn đề để học sinh có thể tự tìm tòi qua các tài
liệu tham khảo khác.
+ Thiết kế và thực hiện hoặc hớng dẫn thực hiện thí nghiệm hoá học.
Sử dụng phơng tiện trực quan nh là nguồn kiến thức để học sinh nghiên
cứu tìm tòi phát hiện và giải quyết các vấn đề học tập thông qua các hoạt
động trên lớp.
+ Lựa chọn các thiết kế, các hoạt động tạo ®iỊu kiƯn cho häc sinh vËn
dơng c¸c kiÕn thøc ho¸ học để giải quyết những vấn đề có liên quan đến
hoá học trong đời sống sản xuất.
Nh vậy, hoạt động của giáo viên đựơc chuyển đổi theo hớng tích cực, từ
hoạt động thông báo, truyền thụ kiến thức cho cả lớp học sinh đến việc
thiết kế, tổ chức hoạt động tìm tòi, nghiên cứu theo cá nhân, nhóm học
sinh.
4. Định hớng đổi mới hoạt động học tập của học sinh
Để đảm bảo sự thống nhất giữa các hoạt động dạy của giáo viên và hoạt
động học của học sinh theo hớng dạy học tích cực thì hoạt động của học
sinh bao gồm các hoạt động:

Tự nghiên cứu để phát hiện vấn đề hoặc nắm bắt các vấn đề do giáo
viên rút ra.
Hoạt động cá nhân hoặc hợp tác theo nhóm nhỏ với đối tợng nghiên cứu
để tìm tòi, giải quyết các vấn đề đà phát hiện hoặc do giáo viên nêu ra.
Các hoạt động này có thể là:
+ Trên cơ sở lý thuyết học sinh phán đoán, suy luận, dự đoán lý thuyết về
đối tợng nghiên cứu.
+ Làm thí nghiệm quan sát mô tả, vận dụng kiến thức giải thích hiện
tợng và rút ra kết luận.
+ Đề ra giả thuyết khoa học, làm thí nghiệm hoặc lập luận để xác
nhận giả thuyết đúng và rút ra kết luận về kiến thức cần thu nhận.
+ Nghiên cứu tài liệu trả lời câu hỏi, giải bài toán hoá học (theo các phiếu
học tËp). VËn dơng kiÕn thøc gi¶i thÝch mét sè hiƯn t-ợng hoá học xảy ra
trong đời sống sản xuất.
+ Thảo luận nhóm tìm phơng hớng giải quyết vấn đề, rút ra kết luận và
giải quyết vấn đề trớc tập thể lớp.
+ Tham gia vào quá trình đánh giá việc nắm vững kiến thức của bản
thân và của các bạn trong lớp, có ý kiến nhận xét đánh giá thiết thực.

Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông
5

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS

Nh vậy, hoạt động học của học sinh đợc chuyển đổi từ quá trình tiếp
nhận kiến thức một cách thụ động sang quá trình học sinh tự học, tự nhận
thức, tự khám phá tìm tòi tri thức hoá học một cách chủ động tích cực, đây
chính là quá trình tự phát hiện và giải quyết vấn đề. Quá trình đổi mới
phơng pháp dạy học hoá học đợc thực hiện bằng sự đổi mới hoạt động dạy
của giáo viên và hoạt động học của học sinh nh trên sẽ làm cho học sinh đợc
hoạt động nhiều hơn, suy nghĩ nhiều hơn, đợc tham gia một cách tích cực,
chủ động trong việc chiếm lĩnh kiến thức và kỹ năng ho¸ häc, biÕt c¸ch
vËn dơng c¸c kiÕn thøc ho¸ häc thu nhận đợc vào giải quyết các vấn đề
thực tế,đời sống, thông qua các hoạt động khoa học, tìm tòi phát hiện tri
thức, hoạt động tích cực để giải quyết vấn đề một cách linh hoạt và sáng
tạo.
5. Định hớng đổi mới sử dụng thí nghiệm hoá học
Với những định hớng về đổi mới mục tiêu, đổi mới hoạt động của giáo
viên và đổi mới hoạt động học của học sinh thì việc đổi mới phơng pháp sử
dụng thí nghiệm hoá học đợc sử dụng chủ yếu là nguồn kiến thức để học
sinh tự tìm tòi phát hiện những tri thức cần lĩnh hội với yêu cầu đổi mới
phơng pháp dạy học theo h-ớng dạy học tích cực thì cần hạn chế sử dụng
thí nghiệm cũng nh các phơng tiện trực quan để chứng minh cho lời giảng
mà các thí nghiệm hoá học chủ yếu là do học sinh tự thực hiện dới sự hớng
dẫn của giáo viên nhằm mục tiêu nghiên cứu hoặc kiểm tra giả thuyết, các
thí nghiệm do học sinh tự làm cũng hạn chế chứng minh, các thí nghiệm
biểu diễn của giáo viên cần thực hiện theo hớng nghiên cứu.
Vậy sử dụng thí nghiệm hoá học nh thế nào để tích cực hoá hoạt động
của học sinh? Trong dạy học hoá học các thí nghiệm đ-ợc sử dụng theo các
cách khác nhau để đạt đợc mục đích dạy học tích cực theo các hình thức
nh :
- Thí nghiệm biểu diễn của giáo viên theo hớng nghiên cøu.
- ThÝ nghiƯm nghiªn cøu do häc sinh thùc hiƯn.
- Thí nghiệm kiểm chứng để kiểm tra những dự đoán, những suy đoán

lý thuyết.
- Thí nghiệm đối chứng nhằm giúp cho việc rút ra các kết luận một cách
đầy đủ, chính xác hơn về một quy tắc, một khái niệm.
- Thí nghiệm nêu vấn đề.
Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông

6

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
- Thí nghiệm nhằm giải quyết vấn đề học tập, các bài tập thực nghiệm.
Nh vậy việc sử dụng thí nghiệm đợc coi là tích cực khi thí nghiệm đó
là nguồn kiến thức để học sinh khai thác tìm kiếm kiến thức mới dới nhiều
hình thức khác nhau. Víi d¹ng thÝ nghiƯm chøng minh tÝnh chÊt dï là do
giáo viên biểu diễn hoặc do nhóm học sinh thực hiện đều đợc đánh giá là
ít tích cực nhất, hình thức thí nghiệm nghiên cứu do giáo viên biểu diễn
hoặc do học sinh hay nhóm học sinh tiến hành đều đợc đánh giá là có mức
độ tích cực cao.
II. Cơ sở thực tiễn
Định hớng sự phát triển giáo dục hiện nay của nớc ta là tiếp cận với các
nền giáo dục tiên tiến trên thế giới, vì vậy trong giáo dục đòi hỏi phải đào tạo
đợc những con ngời có kiến thức, có chuyên môn đóng góp vào sự tiến bộ
của xà hội, phát triển văn minh của loài ngời, biết làm kinh tế, biết quản lý.
Với định hớng và với mục tiêu đó, nớc ta nhanh chóng tiến hành CNH - HĐH

đất nớc nhằm mục tiêu Dân giàu - Nớc mạnh - Xà hội công bằng - Dân chủ Văn minh, vững bớc đi lên chủ nghĩa xà hội. Vì vậy phải đào tạo đợc những
con ngời vừa hồng vừa chuyên.
Xuất phát từ những định hớng - mục tiêu trên, bộ môn hoá học trong nhà
trờng nói chung và hoá học THCS nói riêng đà đợc đổi mới về nội dung chơng trình - phơng pháp dạy học điều đó đà đặt ra yêu cầu phải đổi mới
phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá học nhằm đạt kết quả
cao nhất.
Thực tế cho thấy một số giáo viên đà tìm tòi khắc phục những khó khăn
trong dạy học và đà thiết kế bài dạy, cách thức tổ chức giờ học trên lớp theo
hớng tích cực hoá hoạt động của học sinh với phơng thức Thầy thiết kế, trò
thi công, theo hớng dần dần học sinh chiếm lÜnh tri thøc qua c¸c thÝ
nghiƯm ho¸ häc.
Do biÕt tỉ chức, biết sử dụng thí nghiệm hoá học vào trong dạy học nên
việc học tập của học sinh trở nên sinh động, học sinh tự giải quyết vấn đề
vì vậy đà gây đợc hứng thú cho học sinh. Cho nên kết quả đào tạo đợc
nâng cao, học sinh hiểu bài nhanh hơn, nhớ lâu hơn (khắc sâu đợc kiến
thức). Không lĩnh hội kiến thức một cách thụ động nữa.

Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông
7

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
Tuy nhiên việc đổi mới sử dụng thí nghiệm hoá học trong dạy học hoá
học còn có một số bất cập, cha đợc quan tâm đúng mức, giáo viên lên lớp với

việc sử dụng thí nghiệm còn hạn chế, thiếu đầu t thiết kế cho một tiết
dạy theo híng tÝch cùc cã sư dơng thÝ nghiƯm ho¸ học. Bên cạnh một số yếu
tố chủ quan trên còn cã mét sè yÕu kh¸ch quan nh: C¸n bé thiÕt bị còn
yếu, còn thiếu về chuyên môn, giáo viên lên lớp phải tự chuẩn bị hoá chất,
hoá cụ vì vậy rất mất thời gian, thêm vào đó ý thức học sinh còn ngại tiếp
xúc với hoá chất.
Từ những căn cứ trên tôi mạnh dạn chọn đề tài Đổi mới sử dụng thí
nghiệm trong dạy học hoá học trờng THCS.
1. Thùc tiƠn cđa viƯc sư dơng thÝ nghiƯm trong d¹y học hoá học
hiện nay ở trờng THCS.
Qua quá trình trao ®ỉi víi ®ång nghiƯp vỊ sư dơng thÝ nghiƯm trong
tiÕt dạy hoá học ở trờng trung học cơ sở kết quả là:
a. Về phía giáo viên
Khi dạy một tiết dạy cã sư dơng thÝ nghiƯm ho¸ häc, mét sè gi¸o viên còn
dạy chay hoặc giáo viên chỉ làm những thí nghiệm để chứng minh, vì
vậy làm cho tiết dạy trở nên đơn điệu, học sinh hoạt động không tích cực.
Nhiều giáo viên vẫn cha đổi mới phơng pháp thiết kế bài dạy theo hớng
giáo viên là ngời hớng dẫn.
Một số giáo viên vẫn còn ngại làm thí nghiệm vì sợ mất thời gian không
hoàn thành nội dung của một tiết dạy.
Một số giáo viên năng lực sử dụng thí nghiêm còn hạn chế.
GV cha đợc bồi dỡng nhiều về phơng pháp sử dụng thiết bị cha thật kỷ,
cha thật rộng.
b. Về phía học sinh
- Hầu nh các em cha có thói quen tự tìm hiểu(tự nghiên cứu )mà chỉ
quen với lối tiếp nhận kiến thức một cách thụ động, các em cha có khả năng
độc lập suy nghĩ hoặc thảo luận nhóm để rút ra những kiến thức cần
thiết.
- Hơn nữa thao tác với hoá chất cần phải có tính cẩn thận, tập trung cao.
Vì vậy đà từ lâu học sinh không có hứng thú nhiều với môn hoá học, các

em cha có ý thức trong hoạt động nhóm (cha quen với ph-ơng pháp hoạt động
nhóm).
Ngời thực hiện: Hoàng Tấn §«ng
8

häc: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
Qua quá trình điều tra thực tế häc sinh khèi 8 ë trêng THCS
Ng Thuû Nam kÕt quả cụ thể nh sau.
Xếp loại
Giỏi
Khá
TB
Yếu:
Kém
2. Nguyên nhân của thực trạng
Qua quá trình nghiên cứu,
nghiệm hoá học trong các tiết dạy còn nhiều bất cập do các nguyên
nhân sau.
+ Khi làm thí nghhiệm giáo viên cần phải làm thử trớc khi dạy vì
vậy phải tốn rất nhiều thời gian cho nên giáo viên còn ngại khó khi
sử dụng thí nghiệm hóa học vào trong tiết dạy.
+ Do số học sinh trong lớp quá nhiều nên khi sử dụng thí nghiệm
hoá học cần phải chia học sinh ra nhiều nhóm khi đó cần nhiều

hoá chất hoá cụ nhng hiện nay để chia ra nhiều nhóm phòng
thực hành không đảm bảo đó là một trong những nguyên nhân
làm cho giáo viên càng ngại khó khi sử dụng thí nghiệm vào trong
dạy học.
+ Một nguyên nhân cơ bản là do trờng đóng ở địa bàn khó
khăn, học sinh cha đầu t cho học tập nên chất lợng cha cao. Do đó
việc khai thác kiến thức qua các thí nghiệm còn hạn chế.
+ Một số trờng phòng thực hành cho bộ môn cha có hoặc cha
đảm bảo.
III. giải pháp
1. Các giải
Qua quá trình

thí nghiệm trong dạy học hoá học ở trờng THCS nói chung, trờng
THCS Ng Thuỷ Nam nói riêng bản thân tôi đà khắc phục những
khó khăn để mạnh dạn đa các thí nghiệm hoá học vào các tiết dạy
hoá học theo mục ®Ých vµ néi dung cđa tõng bµi häc.
1.1 Sư dơng thí nghiệm theo hớng nghiên cứu
Phơng pháp nghiên cứu trong dạy học
to lớn vì nó dạy học sinh t duy độc lập, tự lực sáng tạo và có kỹ

Ngờ i thực hiện: Hoàng Tấn Đông


häc: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá

học
ở trờng THCS
năng nghiên cứu tìm tòi, phơng pháp này giúp học sinh nắm kiến thức vững
chắc, sâu sắc phong phó vỊ lý thut lÉn
thùc tiƠn. Khi sư dơng phơng pháp này hoạt động của giáo viên bao gồm: Nêu
đề tài nghiên cứu, giải thích mục đích cần đạt đ-ợc, vạch phơng hớng
nghiên cứu, và tổ chức chỉ đạo, kích thích sự nhận thức của học sinh.
Hoạt động của häc sinh mang tÝnh chđ ®éng ®éc lËp nh: Trùc tiếp tác động
vào đối tợng nghiên cứu để lĩnh hội kiến thức. Trong cấu trúc của phơng
pháp nghiên cứu khâu quan trọng là đề xuất các giả thuyết, dự đoán những
ph-ơng án giải quyết và lập kế hoạch giải ứng với từng giả thuyết. Thí
nghiệm hoá học đợc dùng nh là phơng tiện để kiểm nghiệm xác nhận giả
thuyết khoa học đúng đắn trong các giả thuyết mà học sinh đa ra dới sự
định hớng của giáo viên. Nh vậy trớc khi thí nghiệm (giáo viên biểu diễn
hoặc học sinh tiên hành ) ta cần cho học sinh nêu ra các giả thuyết, các dự
đoán khoa học dựa trên cơ sở lý thuyết đà biết quan sát chất phản ứng (trớc
khi làm thí nghiệm). Sau đó tiến hành thí nghiệm để học sinh quan sát
mô tả hiện tợng, xác nhận giả thuyết hay điều dự đoán đúng, giải thích
hiện tợng, viết phơng trình phản ứng rút ra kết luận. Với cách sử dụng thí
nghiệm này sẽ giúp cho học sinh hình thành kỹ năng nghiên cứu khoa học,
phát hiện và giải quyết vấn đề.
Ví dụ: Giáo viên biểu diễn thí nghiƯm. H 2 t¸c dơng víi CuO (líp 8 THCS
theo phơng pháp nghiên cứu)
Hoạt động của giáo viên
GV nêu mục đích thí
nghiệm : nghiên cứu phản ứng
của H2 tác dụng với CuO.
- GV giới thiệu cách lắp rắp
dụng cụ thí nghiệm.
- GV cho học sinh quan sát

màu sắc của CuO trớc phản
ứng.
- Cho học sinh dự đoán phản
ứng có xảy ra hay không?
- Yêu cầu học sinh quan sát

Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông10
học: 2009 - 2010

download by :

Năm


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
giáo viên làm thí nghiện.
- Theo dõi hiện tợng xảy ra ở
phản ứng trên.
- Yêu cầu học sinh nhận xét
màu sắc của chất rắn sau
phản ứng.
- Trên thành ống thuỷ tinh có
hiện tợng gì?
- Qua hiện tợng trên ta kết luận
đợc điều gì?
- Sản phẩm tạo thành của phản
ứng gồm những chất nào?
- Yêu cầu học sinh viết phơng

trình phản ứng
- Mỗi giáo viên lựa chọn và xác định hoạt động của giáo viên, học
sinh khi sử dụng một thí nghiện hoá học theo phơng pháp nghiên
cứu ( giáo viên biểu diễn hoặc học sinh tiến hành lµm thÝ
nghiƯm ).
Nh vËy, khi sư dơng thÝ nghiƯm theo phơng pháp nghiên cứu thì
ngời giáo viên tổ chức cho học sinh tập làm ngời nghiên cứu, hiểu
mục đích nghiên cứu, đa ra các dự đoán. Việc tiến hành thí
nghiệm để là dùng kết quả của nó nh là chân lí khoa học để
khẳng định giả thuyết đúng, bác bỏ giả thuyết không phù hợp và
tìm ra lời giải sát thùc. Khi lùa chän thÝ nghiƯm cho häc sinh tiÕn
hµnh giáo viên cần chọn thí nghiệm nhằm đạt đợc mục tiêu của
bài học cần đảm bảo thành công hiện tợng rõ và đảm bảo an
toàn. Với học sinh cần nắm đợc mục đích thí nghiệm, hoạt động
t duy mang tính tìm tòi khi xây dựng giả thuyết, dự đoán khoa
học, nắm đợc cách tiến hành trớc khi làm thí nghiệm, biết chuẩn
bị dụng cụ hoá chất và tuân thủ đúng những hớng dẫn của giáo
viên.
1.2 Thí nghịêm đối chứng, kiểm chứng hình thành khái
niệm
Để hình thành khái niêm hoá học, hoặc giúp học sinh rút ra các
kết luận một cách đầy đủ, chính xác hơn về một quy tắc, tính
chất của các chất ta cần sử dụng thí nghiệm ở dạng đối chứng,

Ngờ i thực hiện: Hoàng Tấn Đông


häc: 2009 - 2010

download by :

Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
kiểm chứng. Trong quá trình sử dụng thí nghiệm ở dạng đối
chứng, giáo viên củng cố tổ chức, điều khiển hoạt động của học
sinh để các em đợc hoạt động nh ngời nghiên cứu, hoạt động của
giáo viên chủ
- Nêu mục đích thí nghiệm.
- yêu cầu học sinh:
+ Quan sát trạng thái màu sắc các chất trớc phản ứng.
+ Dự đoán có phản ứng xảy ra không ? Lý do.
+ Làm thí nghiệm đối chứng, quan sát mô tả hiện tợng.
+ Giải thích hiện tợng, viết phơng trình phản ứng
Từ các thí nghiệm đối chứng rút ra nhận xét về kiến thức.
- Giáo viên chỉnh lí kết ln, nhËn xÐt bỉ sung kiÕn thøc cho
häc sinh
ThÝ nghiƯm đối chứng thờng
qui luật khác nh: Phản ứng trao đổi, dÃy hoạt động hoá học,
tính chất của H2SO4 đặc,...
* Hoạt động của giáo viên, học sinh trong giờ học đợc thĨ hiƯn qua
vÝ dơ sau:
VÝ dơ 2: H2SO4 t¸c dơng với kim loại (lớp 9 THCS - SGK mới)
viên
GV nêu mục đích thí nghiệm
: nghiên cứu phản ứng của
đồng với dung dịch H2SO4
- GV yêu cầu học sinh quan
sát trạng thái màu sắc của các

chất trớc phản ứng.
- Y/C học sinh dự đoán phản
ứng có xảy ra hay không khi
cho đồng vào axit đặc, dd
axit để nguội và đun nóng?
chất tạo thành:
- Yêu cầu học sinh làm thí
nghiệm,
đoán,quan sát mô tả hiện tợng

Ngờ i thực hiện: Hoàng Tấn Đông

học: 2009 - 2010


download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy häc ho¸
häc
ë trêng THCS
- NhËn xÐt vỊ tÝnh chÊt cđa
H2SO4?
- HÃy đun nóng cả 2 ống
nghiệm quan sát hiện tợng
- Nhận xét.
+ Khí mùi hắc là SO2 chất
màu xanh là CuSO4 . HÃy viết
phơng trình phản ứng, kết
luận về tính chất H2SO4 khi

tác dụng với kim loại

HÃy lựa chọn, xác định hoạt động của giáo viên, học sinh khi sử
dụng thí nghiệm đối chứng trong việc hình thành khái niệm, quy
lt, nghiªn cøu tÝnh chÊt cđa chÊt.
1.3 Sư dơng thÝ nghiệm nêu vấn đề
Phơng pháp nêu vấn đề
nghiệm hoá học đợc dùng để tạo tình huống có vấn đề, đa học
sinh vào trạng thái tâm lí có quá trình biến mâu thuẩn khách
quan của bài toán nhận thức thành mâu thuẩn chủ quan mà học
sinh thấy cần và phải giải quyết bằng đợc bài toán nhận thức đó.
Với phơng pháp này sẽ kích thích hoạt động t duy của học sinh
bằng tính chất của bài toán nhận thức, bằng hiện tợng thí nghiệm
hoá học và tổ chức, hớng dẫn học sinh tìm tòi giải quyết vấn đề
đặt ra. Việc sử dụng thí nghiệm hoá học theo phơng pháp nêu
vấn đề đợc thực hiện theo hớng sau:
- Giáo viên nêu vấn đề hoặc tổ chức cho học sinh hoạt động
(thí nghiệm ) để phát hiện vấn đề (tạo tình huống có vấn đề ).
- Tổ chức, chỉ đạo để mỗi cá nhân hoặc nhóm học sinh hoạt
động tích cực để giải quyết vấn đề, tìm ra tri thức mới cần lĩnh
hội. Trong quá trình giải quyết vấn đề học sinh có thể trao đổi,
thảo luận nhằm để đa ra dự đóan, giả thuyết khoa học, dùng
bằng chứng hiện tợng thí nghiệm để lập luận, lựa chọn, khẳng

Ngờ i thực hiện: Hoàng Tấn Đông


häc: 2009 - 2010

download by :

Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
định giả thuyết đúng, bác bỏ dự doán sai và có sự giải thích, kết
luận xác thực.
Nh vậy, giáo viên nắm vững đặc điểm của phơng pháp, lựa
chọn thí nghiệm phù hợp với các cách tạo tình huống có vấn đề nh
tình huống nghịch lý, lựa chọn, tìm nguyên nhân của các kết
quả. để mà thiết kế, tổ chức điều khiển các hoạt động của học
sinh cho phù hợp. Khi vận dụng phơng pháp dạy học nêu vấn đề
cần chú ý lựa chọn mức độ cho phù hợp với trình độ nhận thức
của học sinh và nội dung cụ thể của mỗi bài học. Các mức độ ¸p
dơng tõ thÊp ®Õn cao theo møc ®é nhËn thøc của học sinh.
- Giáo viên nêu và giải quyết vấn đề.
- Giáo viên nêu vấn đề và tổ chức cho học sinh tham gia giải
quyết vấn đề.
- Giáo viên nêu vấn đề và gợi ý học sinh tự tìm cách giải quyết
vấn đề.
- Giáo viên cung cấp thông tin cho học sinh, tạo tình huống để
học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề.
- Giáo viên nêu mục đích nghiên cứu, học sinh thí nghiệm tự
phát hiện vấn đề và tự lực giải quyết vấn đề.
Ví dụ 3: Nêu vấn đề nghiên cứu phân biệt axit - bazơ - muối
dựa vào thành phần chung của chúng. Axit - Bazơ - Muối (hoá học
lớp 8).
+ Giáo viên nêu vấn đề: Trong các bài trớc (hiđro - nớc..) chúng
ta đà biết một số axit - bazơ - muối cụ thể. Vậy các chất có thành
phần nh thế nào thuộc loai axit - bazơ - muối. Để giải quyết vấn

đề đó chúng ta sẽ nghiên cứu trong bài hôm nay.
Hoạt động của giáo viên
- Yêu cầu học sinh quan sát các
lọ đựng dung dịch H2SO4, HCl,
NaCl, NaOH
- Làm thế nào để xác định đợc chất nào là axit, bazơ, muối ?
- HÃy làm thÝ nghiƯm, quan s¸t,
nhËn xÐt, rót ra kÕt ln.

Ngêi thùc hiện: Hoàng Tấn Đông14
học: 2009 - 2010

download by :

Năm


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS

- Nêu vấn đề: Còn cách nào
khác để phân biệt axit - bazơ
- muối đặc biệt với axit - bazơ
- muối không tan trong nớc

1.4 Sử dụng thí nghiệm để giải quyết vấn đề học tập, giải bài tập
thực nghiệm
Sử dụng phơng pháp giải quyết vấn đề dạy học hoá học đó là sự lĩnh hội
tri thức mới diễn ra qua các phơng pháp giải quyết vấn đề. Phơng pháp này

có thể tích cực cao khi có sử dụng thí nghiệm trong quá trình giải quyết
vấn đề thông qua các bớc.
Xây dựng giả thuyết dựa trên kiến thức đà có.
Lập kế hoạch giải quyết vấn đề, kiểm tra các giả thuyết bằng các phơng
pháp khác nhau.
Kết luận về vấn đề đợc tiến hành.
Thảo luận về các kết quả thu đợc và đánh giá.
Khẳng định hay bác bỏ giả thuyết đà nêu ra.
Phát biểu kết luận, đề xuất vấn đề mới.
Việc giải quyết các vấn đề học tập thờng đợc thực hiện thông qua các
bài tập hoá học bài tập nh là một vấn đề cần giải quyết, giáo viên hớng dẫn
học sinh tìm tòi theo một qui trình nhất định để tìm ra kết quả. Với các
bài tËp thùc nghiƯm: NhËn xÐt, ®iỊu chÕ chÊt cã tÝnh chất nhất định,
chứng minh tính chất của chất, giáo viên cần nêu vấn đề, hớng dẫn phơng
pháp tìm kiếm lời giải. Hoạt động của học sinh về cơ bản phải thực hiện là:
- Nhận thức vấn đề và các nhiệm vụ đặt ra.
- Lập kế hoạch giải quyết.
+ Chọn cách khử độc, lí do, cách thực hiện với bài tập xử lý chất thải.

Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông
15

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS

+ Lập kế hoặch bằng lí thuyết: Với bài tập nhận biết điều
chế...
- Tiến hành bằng thực nghiệm và kết luận cách giải.
Nh vậy, thông qua các dạng bài tập này học sinh thu nhận đợc kiến thức,
thông qua cách giải quyết vấn đề và rèn luyện kỹ năng thực hành. Trong quá
trình giải quyết vấn đề học sinh nắm đợc kỹ năng vận dụng kiến thức đÃ
thu đợc.
Ví dụ: HÃy nêu biện pháp xử lí hỗn hợp khí thải độc hại gồm HCl, Cl 2, CO,
SO2 bằng phơng pháp hoá học.
Hoạt động giải quyết vấn đề đợc thực hiện nh sau:
Phơng hớng chung
- Phân tích đề bài:
Cho cái gì?
Yêu cầu:
- Tìm mối liên hệ
giữa cái đà biết và cái
cha biết.
- Phân loại các chất
trong hỗn hợp và xác
định tính
chúng.
- Tìm phơng pháp xử
lý :
Tác dụng với chất khác
tạo thành
hoặc không độc hại.

- Xác định các chất
và phơng pháp cụ thể

1.5 Sử dụng băng hình về thí nghiệm trong giảng dạy Ngoài việc
tiến hành các thí nghiệm và sử dụng chúng trong
giảng dạy theo các phơng pháp dạy học mang tính tích cực học tập cao.
Giáo viên có thể sử dụng các băng hình với sự trợ giúp của máy vi tính để
trình diễn cách tiến hành các thí nghiệm độc
Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông
16

học: 2009 - 2010


download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
hại, các phơng pháp tiến hành thí nghiệm tiên tiến ở các nớc phát
triển để bổ sung cập nhật, mở rộng kiến thức, tăng hứng thú học
tâp của học sinh. Các thí nghiệm này đợc thiết kế dới sự trợ giúp
của máy tính hoặc lấy từ trên mạng internet dới dạng ảnh tỉnh
hoặc phim động.
Ví dụ: - Thí nghiệm
- Thí nghiệm Cl2
- Điện phân dung dịch NaCl.
Với các dạng phim thí nghiệm hình ảnh động ta có thể sử dụng
ở dạng nghiên cứu, dùng làm nguồn kiến thức cho học sinh nghiên
cứu, quan sát mô tả hiện tợng và giải thích kết luận. Ta cũng có
thể sử dụng nh các hình ảnh chuẩn để học sinh tự đánh giá so
sánh với kết quả thí nghiệm của mình đà tiến hành, sự mô tả thí

nghiệm đà đầy đủ hay cha khi đợc quan sát màn hình có sự mô
tả ngắn gọn các hiện tợng thí nghiệm.
Với yêu cầu đổi mới phơng pháp dạy học trên tinh thần sử dụng
các yếu tố tích cực có trong các phơng pháp dạy học hoá học, tiếp
thu có chọn lọc một số quan điểm, phơng pháp tích cực trong
giáo dục của một số nớc mà lựa chọn, sử dụng các phơng pháp phát
huy tính tích cực của học sinh cho phù hợp với mục tiêu, nội dụng
từng loại bài học hoá học, từng đối tợng học sinh, điều kiện từng
địa phơng cụ thĨ. ViƯc sư dơng thÝ nghiƯm ho¸ häc mét c¸ch hợp
lí theo phơng pháp dạy học tích cực kết hợp với hình thức tổ chức
dạy học đa dạng phong phú sẽ góp phần to lớn trong việc phát huy
cao độ hiệu quả giờ học hoá học.
2. Kết quả đạt đợc
Để nắm đợc hiệu quả của biện pháp nêu trên tôi ®· tiÕn
hµnh thư nghiƯm qua mét sè tiÕt cã sư dụng thiết bị vào
trong tiết dạy theo phơng pháp đổi mới ở lớp 8 kết quả thu
đợc nh sau:
Xếp loại
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
Kém
IV. Bài học kinh nghiệm
Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông

học: 2009 - 2010


download by :

Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá
học
ở trờng THCS
Từ kết quả thu đợc trong quá trình vận dụng thực hiện các giải pháp trên
để nâng cao chất lơng của giờ dạy bản thân tôi đà đúc rút cho mình một
số kinh nghiệm sau:
1. Đối với giáo viên
1.1 Để thiết kế và dạy theo hớng đổi mới phơng pháp sử dụng thiết bị
trong dạy học theo hớng tích cực hoạt động của học sinh trớc hết bản thân
ngời giáo viên phải có hứng thú trong dạy học bộ môn vì có hứng thú giáo viên
mới say mê công việc đi sâu vào cải tiến cách soạn giảng theo hớng đổi mới,
có chiều sâu, linh hoạt, tích cực, tiến bộ có tác dụng kích thích lòng đam
mê học hỏi của học sinh.
1. 2 Giáo viên phải lựa chọn hình thức thí nghiệm cho phù hợp với mỗi dạng
bài. Vì vậy giáo viên cần phải nghiên cứu kỹ bài dạy, soạn bài, chuẩn bị đầy
đủ hoá chất, hoá cụ cho một tiết dạy, giáo viên có thể làm thử thí nghiệm trớc
khi thực hiện tiết dạy để đảm bảo sự thành công trớc học sinh.
1.3 Giáo viên cần hớng dẫn học sinh chuẩn bị nội dung bài học ở nhà, và
đặc biệt là đọc trớc để nắm bắt các bớc làm thí nghiệm theo SGK đÃ
trình bày, nếu bài học có liên quan đến kiến thức cũ trong quá trình thí
nghiệm thì giáo viên có thể cung cấp cho học sinh ở tiết trớc, giáo viên làm
đợc những việc đó thì khi thực hiện tiết dạy cơ hội thành công sẽ cao hơn.
Một vấn đề giáo viên cần phải quan tâm đó là động viên kịp thời những
học sinh yếu, quan tâm tới những học sinh yếu trong quá trình làm thí
nghiệm mặt khác cần phải có những câu hỏi nâng cao để kích thích
tính tò mò thích kh¸m ph¸ cđa häc sinh kh¸, giái.
1. 4 Khi tiÕn hành tổ chức thí nghiệm cần chú ý tạo môi trờng học tập
đảm bảo mối liên hệ tơng tác giữa hoạt động của giáo viên, hoạt động của

học sinh
1. 5 Kiểm tra đánh giá mức độ tiếp thu kiến thức ở lớp cuối mỗi tiết dạy.
- Với những học sinh yếu chỉ kiểm tra những cái đà làm đợc, thấy đợc khi
tiến hành thí nghiệm.
- Với học sinh khá - giỏi kiểm tra sự lập luận, giải thích những vấn đề
vừa quan sát đợc trong quá trình thí nghiệm.
Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông

18

học: 2009 - 2010

download by :


Đổi mới phơng pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy häc ho¸
häc
ë trêng THCS
- Tõng bíc híng dÉn häc sinh yếu, kém cách phân tích lập luận, giải
thích những hiện tợng đẫ quan sát đợc với sự trợ giúp của những học sinh khá
- giỏi của giáo viên.
- Trong quá trình đánh giá giáo viên phải biết tìm những cơ hội dù là nhỏ
nhất để động viên cho những học sinh yếu kém.
Vì vậy việc kiểm tra đánh giá không những để kiểm tra sự lĩnh hội tri
thức của học sinh mà còn là một trong những động lực thúc đẩy sự tiến bộ
của những học sinh yếu kém, cịng nh sù ham häc hái, kh¸m ph¸ cđa häc
sinh khá - giỏi.
2. Đối với học sinh
Phải có đầy đủ
đồ dùng thí nghiệm....và các nội dung liên quan đến bài học.

- Phải chủ động, tích cực, tự giác trong học tập
- Nắm chắc phơng pháp sử dụng thí nghiệm và phân tích các bớc tiến hành thí nghiệm theo sự hớng dẫn của giáo viên.
- Biết hợp tác nhóm để cùng nhau tìm ra kiến thức mới.
Đổi mới phơng pháp
hớng tích cực hoá hoạt động của học sinh là một khâu đột phá
của việc đổi mới phơng pháp dạy học bộ môn hoá học đáp ứng
nhu cầu của học sinh nhằm phát huy tính tích cực chủ, động sáng
tạo, đáp ứng nhu cầu nâng cao chất lợng giáo dục, mục tiêu giáo
dục.
Giáo viên là ngời đóng vai trò quyết định của tiết dạy, nếu giáo
viên biết nắm bắt lí luận cơ bản của quá trình dạy học, quan hệ
giữa các phơng pháp dạy học và biết sử dụng các hình thức thí
nghiệm phù hợp trong dạy học thì hiệu quả của tiết dạy sẽ thành
công hơn.
Việc thiết kế giáo án theo hớng đổi mới sử dụng thiết bị dạy học
vào trong tiết dạy và biết hớng dẫn
nghiên cứu một cách độc lập, khai thác kiến thức qua việc làm thí
nghiệm tạo cho học sinh có hứng thú, không khí cởi mở trong tiết
dạy, với việc sử dụng tốt thiết bị trong dạy học, học sinh sẽ lĩnh hội
kiến thức vững chắc hơn, nhớ lâu hơn vì vậy tỉ lệ học sinh yếu
kém đà giảm đáng kể về học lực từ 44,7% xuống còn 31,9%, về
kỹ năng 33,9% xuống còn 28%.
Ngời thực hiện: Hoàng Tấn Đông

19