Phương pháp luận sáng tạo khoa học và vận dụng vào cuộc sống

Báo cáo nghiên cứu
khoa học

Phương pháp luận sáng tạo
khoa học và vận dụng vào cuộc
sống









GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 1


Mục lục
Lời nói đầu 4
Giới thiệu 6
I. CÁC NGUYÊN TẮC, ỨNG DỤNG CUỘC SỐNG VÀ TIN HỌC 7
1. Nguyên tắc phân nhỏ 7
2. Nguyên tắc tách khỏi 7
3. Nguyên tắc phẩm chất cục bộ 8

4. Nguyên tắc phản đối xứng 9
5. Nguyên tắc kết hợp 10
6. Nguyên tắc vạn năng 10
7. Nguyên tắc chứa trong 11
8. Nguyên tắc phản trọng lượng 12
9. Nguyên tắc gây ứng xuất sơ bộ 12
10. Nguyên tắc thực hiện sơ bộ 13
11. Nguyên tắc dự phòng 14
12. Nguyên tắc đẳng thế 14
13. Nguyên tắc đảo ngược 15
14. Nguyên tắc cầu (tròn) hóa 16
15. Nguyên tắc năng động 16
16. Nguyên tắc giải tác động “Thiếu” hoặc “ Thừa” 17
17. Nguyên tắc chuyển sang chiều khác 17
18. Nguyên tắc sự dao động cơ học 18
19. Nguyên tắc tác động theo chu kỳ 19
20. Nguyên tắc liên tục các tác động có ích 19
21. Nguyên tắc “ Vượt nhanh” 20
22. Nguyên tắc biến hại thành lợi 20
23. Nguyên tắc quan hệ phản hồi 21
24. Nguyên tắc sử dụng trung gian 22
25. Nguyên tắc tự phục vụ 22
26. Nguyên tắc sao chép ( Copy) 23
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 2

27. Nguyên tắc “ rẻ” thay cho “đắt” 23
28. Thay thế sơ đồ ( kết cấu) cơ học 24
29. Sử dụng các kết cấu khí và lỏng 24

30. Sử dụng vỏ dẻo và màng mỏng 25
31. Sử dụng các vật liệu nhiều lỗ 25
32. Nguyên tắc thay đổi màu sắc 26
33. Nguyên tắc đồng nhất 27
34. Nguyên tắc phân hủy hoặc tái sinh các thành phần 27
35. Thay đổi các thông số hóa lý của đối tượng 27
36. Sử dụng chuyển pha 28
37. Sử dụng sự nở nhiệt 29
38. Sử dụng các chất Oxy hóa mạnh 29
39. Thay đổi độ trơ 29
40. Sử dụng các vật liệu hợp thành 29
II. CÁC PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU , GIẢI QUYẾT VĐ - BÀI TOÁN TRONG TIN HỌC 30
1. Các bước giải một bài toán 30
2. Phương pháp trực tiếp 30
3. Phương pháp gián tiếp 31
III. BẢN ĐỒ TƢ DUY TRONG CÔNG VIỆC 33
1. Bản đồ tư duy là gì? 33
2. Tại sao cần bản đồ tư duy? 33
3. Cách tạo bản đồ tư duy trong công việc 33
4. Bản đồ tư duy trên máy tính - Phần mềm hỗ trợ vẽ bản đồ tư duy trên máy tính 34
IV. CON ĐƢỜNG TƢ DUY 35
1. Tiếp nhận vấn đề 35
2. Nhìn nhận phân tích vấn đề 35
3. Đề ra mục tiêu: 35
4. Đánh giá giải pháp 35
5. Chọn lựa và xác định giải pháp: 35
6. Thực hiện: 36
7. Đánh giá kết quả: 36
V. MỘT SỐ Ý TƢỞNG SÁNG TẠO 36
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 3

1. Ý tưởng chống trộm cho xe máy : 36
2. Triệu phú với bản đồ kinh doanh 36
VI. KẾT LUẬN 37
Tài liệu tham khảo 38



GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 4


Lời nói đầu
“ Cuộc đời của mỗi ngƣời là một chuỗi các vấn đề cần giải quyết, chuỗi các quyết
định cần phải ra.” Nếu không giải quyết tốt các vấn đề, ra quyết định tốt và thực hiện
đúng, chúng ta sẽ thất bại và mất niềm tin vào cuộc sống. Tuy nhiên không phải dễ dàng
để có một ngƣời luôn có những quyết định đúng cho mình. Vậy vấn đề là gì? Làm thế
nào để giải quyết vấn đề tốt và đi đến thành công trong cuộc sống?

Khi giải quyết một vấn đề trong cuộc sống hay giải một bài toán nào đó, ta đều
cần có một phƣơng pháp lập luận , suy diễn một cách khoa học và sáng tạo để vấn đề
đƣợc giải quyết một cách nhanh chóng và triệt để nhất.
Phƣơng pháp luận sáng tạo không chỉ áp dụng trong toán học, trong tin học hay
các vấn đề khoa học mà nó đƣợc dùng đến thƣờng xuyên ngay trong cuộc sống hàng
ngày.
Con đƣờng nào đến trƣờng là nhanh nhất? Làm thế nào để đạt kết quả thi thật tốt?
Làm thế nào để mỗi ngày sống khỏe? Làm thế nào để giải quyết bài toán ? Làm thế nào

để lập trình tốt? Một giáo viên làm thế nào để học sinh của mình thật giỏi? Một bác sĩ
làm thế nào để chữa đƣợc bệnh cho bệnh nhânn? Một kiến trúc sƣ làm thế nào để luôn có
những bản vẽ đẹp? Một con ngƣời, làm thế nào để đƣợc hạnh phúc?
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 5

Sau đây là em xin trình bày một số vấn đề trong quá trình học tập nghiên cứu và
những vấn đề diễn ra trong cuộc sống vận dụng kiến thức môn Phƣơng pháp sáng tạo
khoa học để giải quyết, qua đó cho thấy tầm quan trọng của việc làm việc có sáng tạo và
khoa học trong cuộc sống.
Xin chân thành cảm ơn TSKH Hoàng Kiếm đã giảng dạy và hƣớng dẫn em hoàn
thành bài báo cáo này.


GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 6

Giới thiệu
Vấn đề trong tiếng Anh là “Problem”, trong tiếng Hy Lạp là “ ( quăng
ném). Vào thời cổ đại, khi có mâu thuẫn không ghể giải quyết đƣợc giữa hai cá nhân họ
thƣờng đấu với nhau. Khi thách đấu, họ ném mũ và găng tay xuống trƣớc mặt đối
phƣơng. Nếu chấp đối phƣơng chấp nhận việc có nghĩa là chấp nhận giải quyết
“vấn đề”.

Cho đến nay ý nghĩa đó không hề thay đổi, để giải quyết một vấn đề, phải đối mặt với
nó nhƣ một đối thủ đang ở trƣớc mặt, giải quyết đƣợc vấn đề cũng giống nhƣ vƣợt qua
đƣợc một đối thủ. Vƣợt qua đối thủ, giải quyết tốt một vấn đề cần phải có những
phƣơng pháp và hành động hợp lý. Sau đây là các nguyên tắc tƣ duy sáng tạo để giải

quyết vấn đề và cách thực hiện chúng một cách hiệu quả.

GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 7


I. CÁC NGUYÊN TẮC, ỨNG DỤNG CUỘC SỐNG VÀ TIN HỌC
1. Nguyên tắc phân nhỏ
a. Giới thiệu
“ Mọi bài toán đều có thể chia ra thành một bài toán nhỏ hơn”. Đó là nguyên tắc
đầu tiên đƣợc nói đến. Có lẽ “nguyên tắc phân nhỏ” là nguyên tắc phổ biến nhất, dễ
hiểu nhất, do đó nó luôn đƣợc trình bày đầu tiên trong các nguyên tắc sáng tạo.
- Nguyên tắc phân nhỏ làm giảm sự phức tạp của một đối tƣợng
- Phân chia chúng thành những thành phần độc lập, nhờ đó có thể giải quyết
từng phần một một cách dễ dàng.
- Nguyên tắc phân nhỏ thƣờng đƣợc sử dụng kết hợp với nguyên tắc “2_tách
khỏi”,”3_Phẩm chất cục bộ”,”5_kết hợp”,”6_vạn năng”…
b. Ứng dụng
- Từ ngàn xƣa, ông cha ta đã thể hiện “nguyên tắc phân nhỏ” qua việc cai trị đất
nƣớc. Một mình nhà vua thì không thể quản lý cả một đất nƣớc dù nó nhỏ hay
lớn. Do đó, phải chia đất nƣớc thành quận, huyện, xã nhỏ, và mỗi đơn vị có
một ngƣời đứng đầu quản lý riêng.
- Ngày nay, ví dụ điển hình trong ngành giáo dục về CNTT. Việc phân thành
từng ngành nhỏ riêng biệt của ĐHCNTT bao gồm : Khoa học máy tính, Kỹ
thuật phần mềm, Mạng máy tính, Kỹ thuật máy tính và Hệ thống thông tin sẽ
dễ dàng cho sinh viên học chuyên sâu vào một ngành, nhƣ vậy sinh viên sẽ dễ
học hơn và chất lƣợng đầu ra theo ngành cho doanh nghiệp cũng đƣợc đảm bảo
hơn so với việc học chung chung nhƣ các trƣờng khác.
- Ứng dụng trong một bài toán lập trình: hình thức quen thuộc nhất là chia nhỏ

bài toán thành các hàm và thủ tục
2. Nguyên tắc tách khỏi
a. Giới thiệu
Nguyên tắc thứ hai là nguyên tắc tách khỏi, tách phần duy nhất cần thiết ra khỏi
đối tƣợng. Trong cuộc sống hằng ngày áp dụng nguyên tắc này rất nhiều.
- Đối tƣợng thông thƣờng, có nhiếu phần (tính chất, khía cạnh, chức năng…),
trong khi đó, ngƣời ta chỉ thực sự cần một trong những số đó. Vậy không nên
dùng cả đối tƣợng vì sẽ tốn thêm chi phí. Phải nghĩ cách tách phần cần thiết
riêng ra để dùng. Tƣơng tự nhƣ vậy đối với phần phiền phức, để khắc phục
nhƣợc điểm có trong đối tƣợng.
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 8

- Nguyên tắc tách khỏi thƣờng hay dùng với các nguyên tắc : 1.Phân nhỏ, 3.
Phẩm chất cục bộ, 5. Kết hợp, 6. Vạn năng, 15. Nguyên tắc linh động …

b. Ứng dụng
- Ví dụ khi muốn giặt một cái gối hay tấm nệm, không thể đem toàn bộ gối hay
nệm ra giặt mà chỉ cần giặt phần bao bên ngoài của chúng.
- Nguyên tắc tách khỏi trong học tập đƣợc các trƣờng chuyên áp dụng vào việc
phân ban hay các lớp chuyên. Ví dụ các lớp chuyên Toán học sâu về môn toán,
các lớp chuyên tin tập trung vào lập trình, ngoài ra các lớp chuyên ban A
học tập trung các môn Toán, Lý, Hóa, chuyên ban C học Văn, Sử, Địa
- Học chữ Hán trƣớc hết nên học các bộ thủ cơ bản vì chữ Hán là chữ tƣợng hình
nên ý nghĩa của chữ biểu hiện trên các bộ thủ ghép vào nhau. Nắm chắc bộ thủ
và ý nghĩa của nó thì coi nhƣ đã hiểu đƣợc tƣơng đối về chữ Hán. Nhƣ vậy,
việc học chữ Hán cũng sẽ dễ dàng hơn.
- Trong tin học, khi cần xét đến tình chất của một dãy số chẵn lẻ trong một dãy
số nguyên liên tiếp, ngƣời ta có thể gán chúng vào 2 mảng khác nhau để tiện

cho việc sử dụng.
3. Nguyên tắc phẩm chất cục bộ
a. Giới thiệu
- Nguyên tắc phẩm chất cục bộ là chuyển đối tƣợng (hay môi trƣờng bên ngoài,
tác động bên ngoài) có cấu trúc đồng nhất thành không đồng nhất.
- Các phần khác nhau của đối tƣợng phải có các chức năng khác nhau và mỗi
phần của đối tƣợng phải có các điều kiện thích hợp nhất với công việc.
- Nguyên tắc phẩm chất cục bộ phản ánh nguyên tắc từ đơn giản đến phức tạp,
từ đơn điệu sang đa dạng.
- Nó rất quan trọng trong việc xử lý thông tin trong mọi lĩnh vực : không phải
thông tin nào cũng có giá trị nhƣ thông tin nào, không thể có chung một cách
tiếp cận và xử lý chúng.
b. Ứng dụng
- Chẳng hạn cùng là thông tin dự báo thời tiết nhƣng những ngƣời nông dân thì
quan tâm hơn công nhân. Vì thời tiết ảnh hƣởng trực tiếp và sâu sắc đến nông
nghiệp.


GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 9

- Dựa vào đặc tính của từng loại rác thải, kỹ sƣ đồ họa Yvan Hoesttler ( Thụy Sĩ)
sáng chế ra chiếc túi đựng rác nhiều ngăn phân loại rác, lọc ra những thứ có thể
tái chế đƣợc trƣớc khi cho chúng vào thùng rác công cộng.

- Trong tin học, ví dụ trong một bài toán in ra các số nguyên tố nhỏ hơn 1000
theo hàng, mỗi hàng 5 số. Nhƣ vậy việc kiểm tra đầu tiên cho chƣơng trình
dừng lại hoặc khi có lỗi cốt lõi không phải ở việc in ra bao nhiêu hàng, mà ở
việc kiểm tra số đó có phải là nguyên tố hay không, và có nhỏ hơn 1000 hay

không.
Mỗi nguyên tắc đều đƣợc ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống ngay cả khi chúng ta
chƣa nhận thức đƣợc đều đó.
4. Nguyên tắc phản đối xứng
a. Giới thiệu
- Chuyển đối tƣợng có tính chất đối xứng thành không đối xứng ( nói chung
giảm bậc đối xứng)
- Giảm bậc đối xứng, ví dụ, chuyển từ hình tròn sang hình ôvan, hình vuông
sang hình chữ nhật
- Thủ thuật này rất có tác dụng trong việc khắc phục tính ì tâm lý, cho rằng các
đối tƣợng phải có tính đối xứng.
- Khi đối tƣợng chuyển sang dạng ít đối xứng hơn, có thể làm xuất hiện những
tính chất mới lới hơn. Ví dụ tận dụng hơn về nguồn tài nguyên, không gian …
- Nguyên tắc đối xứng, có thể nói là trƣờng hợp riêng của 3. nguyên tắc phẩm
chất cục bộ.
b. Ứng dụng
- Trong hội họa, đôi khi ngƣời ta sử dụng nguyên tắc đối xứng nhƣng đôi khi
ngƣời ta lại sử dụng tính chất phản đối xứng tạo nên sự tƣơng phản và khác
biệt cho bức họa.
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 10

- Khung cửa sổ, ngƣời ta thƣờng làm hình chữ nhật mà không làm hình vuông
giảm tính đối xứng.
- Ví dụ : Kiểu biến số nguyên (byte, word, unsigned int) chỉ bao gồm các số
nguyên dƣơng, không có tính đối xứng (có cả âm lẫn dƣơng,nhƣ dùng kiểu
integer hay longint), nhƣng trong thực tế rất nhiều lúc ta chỉ làm việc trên
những số dƣơng, rõ rang khai báo kiểu này ta đã tiết kiệm đƣợc bộ nhớ và làm
cho chƣơng trình trong sáng và linh động hơn.

5. Nguyên tắc kết hợp
a. Giới thiệu
Hầu nhƣ bất cứ một bài toán nào, một vấn đề nào trong thực tế cũng cần
đến nguyên tắc kết hợp.
- Kết hợp các đối tƣợng đồng nhất hoặc các đối tƣợng dành cho các đối tƣợng kế
cận.
- Kết hợp về mặt thời gian các hoạt động đồng nhất hoặc kế cận.
- “Kế cận“ở đây không nên chỉ hiểu là gần nhau về mặt vị trí hay chức năng, mà
nên hiểu là có quan hệ với nhau, bổ xung cho nhau… Do vậy có thể kết hợp
các đối tƣợng “ngƣợc nhau” (ví dụ : bút chì kết hợp với tẩy).
- Đối tƣợng mới đƣợc tạo nên do sự kết hợp, thƣờng có những tính chất, khả
năng mà đối tƣợng riêng rẽ chƣa từng có. Điều này có nguyên nhân sâu xa là
lƣợng đổi thì chất cũng đổi và do tạo đƣợc sự thống nhất của các mặt đối lập.
- Nguyên tắc kết hợp thƣờng hay sử dụng với 1.Nguyên tắc phân nhỏ,3. Nguyên
tắc phẩm chất cục bộ…
b. Ứng dụng
- Trong kinh doanh, nhiều công ty kết hợp với nhau để quảng cáo cho sản phẩm
của mình. Ví dụ : bột giặt Tide thƣờng kết hợp cùng với hãng nƣớc xả Downy
bằng cách in hình sản phẩm của bạn lên mẫu sản phẩm của mình.
- Trong tin học, một máy tính có thể cho phép chạy nhiều hệ điều hành khác
nhau, mộ
- Giải một bài lập trình trong đó có add thƣ viện, add các class cần thiết hỗ trợ
cho bài làm. Hay có thể gọi các bài toán con có trong thƣ viện
6. Nguyên tắc vạn năng
a. Giới thiệu
Tƣởng chừng nó mâu thuẫn với nguyên tắc kết hợp, nguyên tắc vạn năng thực
chất bổ sung và là một trƣờng hợp riêng của nguyên tắc kết hợp
- Đặc điểm của nguyên tắc vạn năng là một đối tƣợng có thể thực hiện một số
chức năng khác nhau, do đó, không cần sự tham gia của các đối tƣợng khác
- Nguyên tắc vạn năng thƣờng hay dùng với 20. Nguyên tắc liên tục có ích

GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 11

- Nguyên tắc vạn năng đóng vai trò quan trọng trong thiết kế, chế tạo, dự báo …,
vì nó phản ánh khuynh hƣớng phát triển, tăng số chức năng mà đối tƣợng có
thể thực hiện đƣợc.
b. Ứng dụng
- Trong cuộc sống có khá nhiều ứng dụng quy tắc vạn năng. Ví dụ một chiếc túi
xách, ngƣời ta có thể linh hoạt để dùng cho nhiều mục đích khác nhau nhƣ : để
vở, laptop đi học, hay có thể dùng nó là túi xách để đồ đi du lịch
- Trong tin học quy tắc vạn năng
cũng đƣợc sử dụng không ít.
Máy tính xách tay ngày nay
càng ngày càng đƣợc cải tiến để
phục vụ nhiều hơn nữa các tiện
ích nhƣ wifi, bluetooth
- Điện thoại di động cũng ngày
càng đƣợc cải tiến để có thể
lƣớt web, nghe nhạc, chơi
game, bluetooth thay thế dần
các chức năng của laptop. Nhƣ vậy có thể trong tƣơng lai gần, mặt hàng laptop
sẽ không còn đƣợc ƣa chuộng nhƣ hiện nay vì đã có điện thoại với đầy đủ các
chức năng giống nhƣ laptop.
Ổ USP ngòai việc lƣu trử dữ liệu nó còn có thể nghe nhạc, ghi âm, học ngoại
ngữ …
Khoa học ngày càng phát triển, nhu cầu con ngƣời ngày càng cao, do đó,
công cụ vạn năng sẽ ngày càng đƣợc chú ý và phát triển
7. Nguyên tắc chứa trong
a. Giới thiệu

- Một đối tƣợng đƣợc đặt bên trong đối tƣợng khác và bản thân nó lại có thể
chứa những đối tƣợng khác …
- Một đối tƣợng chuyển động xuyên suốt bên trong đối tƣợng khác
- “Chứa trong ” cần phải hiểu theo nghĩa rộng, không chỉ đơn thuần theo nghĩa
không gian. Ví dụ : Khái niệm này nằn trong khái niệm khác, lý thuyết này
nằm trong lý thuyết khác …
- Nguyên tắc chứa trong là trƣờng hợp riêng, cụ thể hóa của 3. Nguyên tắc phẩm
chất cục bộ.
- Nguyên tắc này thƣờng hay dùng với nguyên tắc 1. nguyên tắc phân nhỏ,
2.Nguyên tắc tách khỏI, 5.Nguyên tắc kết hợp, Nguyên tắc vạn năng, 15.
Nguyên tắc vạn năng ….
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 12

- Nguyên tắc chứa trong làm cho các đối tƣợng có thêm những tính chất mới mà
trƣớc đây chƣa từng có nhƣ : gọn hơn, tăng độ an toàn, bên vững, tiết kiệm
năng lƣợng, linh động hơn …
b. Ứng dụng
- Trong một quyển sách, ngƣời ta thƣờng chia thành nhiều mục để tiện theo dõi,
trong mỗi mục đó lại chứa những mục nhỏ khác tùy theo tính chất của từng
đoạn trong sách.
- Trong tin học, nguyên tắc chứa trong đƣợc ứng dụng rất nhiều. Ví dụ Folder
này sẽ chứa trong nhiều folder khác, mỗi folder khác đó sẽ chứa nhiều folder
nữa tùy theo nhu cầu mà có thể có nhiều lớp folder chứa trong nhau, tiện cho
việc quản lý dữ liệu
- Mảng 2 chiều là mảng một chiều trong đó mỗi phần tử của nó là một mảng một
chiều

8. Nguyên tắc phản trọng lượng

a. Giới thiệu
- Gây ứng suất trƣớc đối với đối tƣợng để chống lại ứng suất không cho phép
hoặc không mong muốn khi đối tƣợng làm việc (hoặc gây ứng suất trƣớc để
khi làm việc sẽ dùng ứng suất ngƣợc lại).
- Từ “ứng suất” cần phải hiểu theo nghĩa rộng, không chỉ đơn thuần là sự nén, sự
kéo căng cơ học … mà bất kỳ lọai ảnh hƣởng , tác động nào.
- Nguyên tắc này thƣờng dùng cùng với 10. Nguyên tắc thực hiện sơ bộ,
11.Nguyên tắc dự phòng , nó phản ánh sự thống nhất của quá khứ, hiện tại và
tƣơng lai.
b. Ứng dụng
- Để chuẩn bị cho những cuộc tranh đấu thì phải tập trận trƣớc để chuẩn bị tinh
thần và kỹ năng để đối kháng với kẻ thù, có nhƣ vậy mới có niềm tin và sức
mạnh để vƣợt qua đƣợc kẻ thù.
- Trong thƣơng trƣờng, trƣớc khi bàn với đối tác làm ăn cũng phải chuẩn bị tình
thần xử lý tất cả những tình huống có thể xảy ra để có thể đạt đƣợc kết quả
đàm phán mang lại lợi nhuận cao nhất cho công ty.
- Trong tin học, trƣớc khi ra ngoài làm việc thì sinh viên chuyên ngành lập trình
đã đƣợc đào tạo khá nhiều kỹ năng về lập trình, các ngôn ngữ ứng dụng
9. Nguyên tắc gây ứng xuất sơ bộ
a. Giới thiệu
- Gây ứng suất trƣớc đối với đối tƣợng để chống lại ứng suất không cho phép
hoặc không mong muốn khi đối tƣợng làm việc (hoặc gây ứng suất trƣớc để
khi làm việc sẽ dùng ứng suất ngƣợc lại).
- Nếu theo điều kiện bài toán cần thực hiện tác động nào đó, cần thực hiện phản
tác động trƣớc
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 13

- Từ “ứng suất” cần phải hiểu theo nghĩa rộng, không chỉ đơn thuần là sự nén, sự

kéo căng cơ học … mà bất kỳ lọai ảnh hƣởng , tác động nào.
- Nguyên tắc này thƣờng dùng cùng với 10. Nguyên tắc thực hiện sơ bộ,
11.Nguyên tắc dự phòng , nó phản ánh sự thống nhất của quá khứ, hiện tại và
tƣơng lai.
b. Ứng dụng
- Có một câu chuyện vui về nhà văn Victor Hugo, ông muốn tập trung thời gian
để viết cho xong một cuốn tiểu thuyết. Sợ mình hết kiên nhẫn nên ông đã cạo
một nửa đầu và cạo một nửa bộ râu. Cẩn thận hơn, ông vứt cả dao, kéo qua cửa
sổ và không ra khỏi nhà ngồi viết một mạch cho đến khi râu và tóc mọc lại.
- Ngày xƣa các sĩ tử tập trung ôn bài trong các kỳ thi hƣơng hội. Để chống buồn
ngủ họ cột ngƣợc tóc lên và buộc dây vào trần nhà, khi nào ngủ gục thì tóc sẽ
bị giật, nhờ đó họ không ngủ quên và có thể ôn bài để thi.
- Đại thi hào Nguyễn Du trƣớc khi miêu tả vẻ đẹp của Thúy Kiều, đã tả Thúy
Vân với vẻ đẹp hoàn hảo, sau đó chỉ cần tả Thúy Kiều với một câu : “Kiều
càng sắc sảo mặn mà/ So bề tài sắc lại là phần hơn” nhƣ vậy ngƣời đọc sẽ cảm
thấy Kiều có vẻ đẹp tuyệt thế giai nhân không thể diễn thành lời.
- Trong tin học, để có đƣợc những phát minh sáng chế, ngƣời ta phải nghĩ tới nó
trƣớc, nghĩ tới những điều không thể để quyết tâm thực hiện những cái có thể.
Ví dụ nhƣ nếu không vì thƣơng cha tính toán vất vả, Pascal muốn phát minh ra
một máy tính để tính toán thì ngày nay chúng ta sẽ khá vất vả trong việc tính
toán các con số khổng lồ.

10. Nguyên tắc thực hiện sơ bộ
a. Giới thiệu
Có những việc, dù thế nào cũng cần phải thực hiện trƣớc đi một phần hoặc toàn bộ
và sẽ đƣợc lợi hơn so với thực hiện ở hiện tại (theo nghĩa tƣơng đối). Tinh thần
của nguyên tắc này là trƣớc khi làm việc gì ta cần phải chuẩn bị trƣớc một cách
toàn diện, chu đáo và thực hiện trƣớc những gì có thể thực hiện đƣợc – “chuẩn bị
tốt là một nửa của sự thành công”.
- Thực hiện trƣớc sự thay đổi cần có, hoàn toàn hoặc từng phần đối với đối

tƣợng.
- Cấn sắp xếp đối tƣợng trƣớc, sao cho chúng có thể hoạt động từ vị trí thuận lợi
nhất, không mất thời gian dịch chuyển .
b. Ứng dụng :
- Trong việc phân loại hàng hóa để vận chuyển, trƣớc khi phân chia nó thành các
loại hàng hóa khác nhau thì phải sắp xếp chúng sơ bộ vào 2 loại : dễ vỡ và khó
vỡ, sau đó mới xếp từng loại mặc hàng riêng biệt khác nhau, nhƣ vậy tiện cho
việc vận chuyển hơn.
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 14

- Khi viết một bài văn, một câu chuyện, trƣớc tiên phải lập dàn bài đại ý sơ bộ
cho bài văn đó để đảm bảo đầy đủ ý. Điều này cũng giống khi lập trình một bài
toán, trƣớc hết phải tìm hiểu sơ bộ và lập ra các bƣớc giải quyết.
- Trong tin học, việc lập trình chƣơng trình từ điển, trƣớc tiên phải xác định
mình cần dịch ra ngôn ngữ nào sau đó mới phân tích ý nghĩa của từ ngữ hay
đoạn văn đƣợc.
- Trong lập trình đa ngôn ngữ cho một trang web, thì trƣớc tiên xác định những
ngôn ngữ nào cần thiết, sau đó mới tìm hiểu về ngữ nghĩa các từ ngữ của trang
web ứng với ngôn ngữ đó.
11. Nguyên tắc dự phòng
a. Giới thiệu
- Bù đắp độ tin cậy không lớn của đối tƣợng bằng cách chuẩn bị các phuơng tiện
báo động, ứng cứu, an toàn.
- Ít có cộng việc nào có thể thực hiện với độ tin cậy tuyệt đối. Đấy là chƣa kể
điều kiện, mội trƣờng, hoàn cảnh với thời gian cũng thay đổi. Do vậy cần phải
tiên liệu trƣớc những mạo hiểm, rủi ro, tai nạn, ốm đau, bệnh tật, thiên tai có
thể xảy ra mà có phƣơng pháp phòng ngừa từ trƣớc.
- Có thể nói, chi phí dự phòng là chi phí thêm, không mong muốn. khuynh

hƣớng phát triển là tăng độ tin cậy của đối tƣợng, công việc. Để làm điều đó
cần sử dụng các vật liệu mớI, các hiệu ứng mớI, cách tổ chức mới …
- Tinh thần chung của nguyên tắc này là cảnh giác và chuẩn bị biện pháp đối phó
từ trƣớc.
b. Ứng dụng
- Trong các công ty lớn hoạt động không thiểu thiếu điện. Ví dụ nhƣ Bƣu chính
viễn thông hay Ngân hàng thƣờng có máy phát điện để đề phòng trƣờng hợp
mất điện thì mọi hoạt động kinh doanh vẫn có thể diễn ra bình thƣờng.
- Trong tin học, chúng ta khi làm bài cần phải lƣu lại sau một khoảng thời gian
chứ không thể để làm xong bài mới lƣu vì nếu mất điện đột ngột sẽ mất tất cả
công sức bỏ ra từ đầu.
- UPS : Dùng cho việc dự phòng khi cúp điện đột ngột, thì lúc đó máy vẫn làm
việc bình thƣờng trong một khoảng thời gian nhật định nào đó đủ để chúng ta
có những thao tác : Nhƣ lƣu dữ liệu, tắt máy đúng qui trình … tránh những lỗi
gây ra do tắt máy đột ngột.
12. Nguyên tắc đẳng thế
a. Giới thiệu
- Thay đổi điều kiện làm việc để không phải nâng lên hay hạ xuống các đối
tƣợng.
- Tinh thần chung của nguyên tắc này là : phải đạt đƣợc kết quả cần thiết với
năng lƣợng, chi phí ít nhất. Điều này có nguồn gốc sâu xa là nhu cấu của con
ngƣời về sự tồn tại.
b. Ứng dụng
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 15

- Chuyện vui về nhà Bác
học NewTon : Vào một
hôm Newton có bạn đến

thăm nhà. 2 ngƣời nói
chuyện với nhau một lúc
và biết rõ tính cách của
Newton là bác học nên
rất bận rộn với công việc.
Ngƣời bạn liền nấu cơm
và dọn cơm ra ăn một
mình sau đó ra về và vẫn
để nguyên bát đũa đợi
sau khi Newton làm việc xong thì ra ăn. Đến khi làm việc đã khá mệt mỏi
Newton thấy đói bụng và mò ra bàn ăn. Đến lúc thấy trên bàn ăn còn bát đĩa
vẫn chƣa rửa Newton nghĩ bụng " Mình đãng trí thật . Mình đã ăn rồi mà
không nhớ " Sau đó Nuiton đi vào trong phòng và làm việc tiếp.
13. Nguyên tắc đảo ngược
a. Giới thiệu
- Thay vì hành động theo nhu cầu của bài toán, hành động ngƣợc lại (ví dụ
không làm nóng mà làm lạnh đối tƣợng).
- Làm phần chuyển động của đối tƣợng (hay mội trƣờng bên ngoài) thành đứng
yên và ngƣợc lại phần đứng yên thành chuyển động.
- Lật ngƣợc đối tƣợng
- Việc xét khả năng lật ngƣợc vấn đề, trên thật tế là xem xét “nửa kia” của hiện
thực khách nhằm mục đích tăng tính bao quát, toàn diện, đầy đủ và khắc phục
tính ì tâm lý.
- Về mặt suy nghĩ, khi giải bài toán cho trƣớc (bài toán thuận), ngƣời giải nên
xem xét giải quyết bài toán ngƣợc và khả năng đem lại lợi ích của việc giải
ngƣợc trong những điều kiện, hoàn cảnh cụ thể nào, để tận dụng nó.
b. Ứng dụng
- Có một câu chuyện vui về một nhà bác học và một nữ diễn viên xinh đẹp. Nữ
diễn viên đến gặp và đòi kết hôn với nhà bác học, cô cho rằng nếu kết hôn với
nhà bác học thì con của cô sẽ có trí thông minh của nhà bác học đó và sự xinh

đẹp của cô. Nhƣng nhà bác học đã hỏi lại cô ta : Nhỡ đâu nó giống vẻ ngoài
xấu xí của tôi và mang trí óc của cô thì sao?
- Coffee có thể uống nóng nhƣng ngƣợc lại, uống lạnh cũng rất ngon.
- Trong việc giải bài toán về chu trình Halmiton. Không có một nguyên tắc hay
một tính chất nào để chứng minh rằng một đồ thị không có chu trình. Việc
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 16

chứng minh nó không có chu trình chỉ có thể thực hiện bằng cách đảo ngƣợc
vấn đề, sau đó tìm ra điểm vô lý của bài toán.
14. Nguyên tắc cầu (tròn) hóa
a. Giới thiệu
- Chuyển những phần thẳng của đối tƣợng thành cong, mặt phẳng thành mặt cầu,
kết cấu hình hộp thành kết cấu hình cầu.
- Sử dụng các con lăn, viên bi, hình xoắn.
- Chuyển sang chuyển động quay, sử dụng lực ly tâm.
- Việc tạo ra các chuyển động quay trong kỹ thuật không khó, nên các công cụ
làm việc muốn cơ khí hóa đƣợc tốt, cần chuyển sang dạng tròn, trụ, cầu.
b. Ứng dụng
- Các hội nghị liên hiệp quốc ngồi bàn oval để thể hiện vai trò của các nƣớc trên
thế giới là bình đẳng nhƣ nhau.
- Không phải ngẫu nhiên mà các đĩa dữ liệu DVD, CD, VCD đƣợc chế tạo thành
hình tròn. Nó nhằm mục đích ghi dữ liệu trên trừng track
15. Nguyên tắc năng động
a. Giới thiệu
- Cần thay đổi các đặc trƣng của đối tƣợng hay môi trƣờng bên ngoài sao cho
chúng tối ƣu trên từng giai đoạn công việc.
- Phân chia đối tƣợng thành từng phần có khả năng dịch chuyển đối với nhau.
- Thông thƣờng công việc là quá trình xảy ra trong một khoảng thời gian nhất

định, gốm các giai đoạn với các tình huống khác nhau. Nguyên tắc linh động
đòi hỏi phải có cái nhìn bao quát của cả qiúa trình để làm đối tƣợng hoạt động
tối ƣu trong từng giai đoạn. Muốn thế đối tƣợng không thể ở dạng cố định,
cứng nhắc mà phải trở nên điều khiển đƣợc. Xét về mặt cấu trúc các mối liên
kết trong đối tƣợng phải “mềm dẻo”, “có nhiều trạng thái”, để từng phần đối
tƣợng có khả năng “dịch chuyển” (hiểu theo nghĩa rộng) đối với nhau.
- Tinh thần chung của nguyên tắc linh động là, đốit ƣợng phải có những đa dạng
phù hợp với sự thay đổi đa dạng ở bên ngoài để đem lại hiệu suất cao nhất.
- Nguyên tắc linh động phản ánh khuynh hƣớng phát triển cho nên nó có tính
định hƣớng cao, dùng rất có ích trong trƣờng hợp đặt bài toán, phê bình cái đã
có và dự báo.
- Về mặt tƣ duy tránh đƣợc tính ì tâm lý, sao cho ý nghĩ, cách tiếp cận linh động
không cứng nhắc.
b. Ứng dụng
- Một sinh viên khi ra trƣờng có thể làm việc không đúng lĩnh vực mình học, tuy
nhiên nó cũng có liên quan ít nhiều. Ví dụ một sinh viên kỹ thuật nếu có thể
linh động trong hoạt động giao tiếp và quản lý thì sẽ có lợi thế dễ thăng chức
hơn so với các nhân viên khác.
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 17

- Điện thoại di động là một phát minh rất hữu ích đến mức nó dƣờng nhƣ là vật
bất ly thân của con ngƣời hiện nay. Có thể di chuyển khắp nơi và nộp tiền
trƣớc cho các cuộc gọi.
- Trong tin học, máy tính xách tay cũng là một phát minh quan trọng, nó giúp
ngƣời ta có thể dễ dàng mang dữ liệu di chuyển, có thể truy cập wifi
- Dữ liệu số trong một bài toán với các kiểu nhƣ Integer, Real, có thể linh
động chuyển sang kiểu String.
16. Nguyên tắc giải tác động “Thiếu” hoặc “ Thừa”

a. Giới thiệu
- Nếu nhƣ khó nhận 100% hiệu quả cần thiết, nên nhận ít hơn hay nhiều hơn
“một chút”. Lúc đó bài toán có thể trở nên đơn giản hơn.
- Từ “một chút“ở đây phải hiểu linh động, không nhất định phải quá nhỏ,
“không đáng kể”, miễn sao bài toán trở nên dễ giải hơn.
- Tinh thần chung của nguyên tắc này là không nên quá cầu toàn, chờ đợi các
điều kiện lý tƣởng.
- Về cách tiếp cận, nếu giải chính bài toán thì quá khó, khi đó ta có thể giảm bớt
yêu cầu để bài toán dễ giải hơn, mặc dù kết quả không hoàn toàn nhƣ mong
muốn.
b. Ứng dụng
- Việc phát hành CD hay in ấn sách ở lần đầu không thể chọn một con số chính
xác đƣợc mà có thể “thiếu” hoặc “ thừa “ một con số nhỏ nào đó. Với con số
nhỏ này sẽ không ảnh hƣởng đến doanh thu của công ty.
- Việc mua khăn trải bàn, không thể mua theo chính xác diện tích mặt bàn mà
phải mua thừa ra.
- Ví dụ khi tính diện tích của hình tròn ta không thể tính chính xác đƣợc mà chỉ
tính một cách tƣơng đối gần đúng vì số là số vô tỉ. Tuy nhiên việc sai lệch
này không đáng kể.
17. Nguyên tắc chuyển sang chiều khác
a. Giới thiệu
- Những khó khăn do chuyển động (hay sắp xếp) đối tƣợng theo đƣờng (một
chiều) sẽ đƣợc khắc phục nếu cho đối tƣợng có khả năng di chuyển trên mặt
phẳng (hai chiều), tƣơng tự những bài toán liên quan đến những chuyển động
(hay sắp xếp) các đối tƣợng trên mặt phẳng sẽ đơn giản hóa khi chuyển sang
không gian (ba chiều).
- Chuyển các đối tƣợng có kết cấu một tầng thành đa tầng
- Đặt đối tƣợng nằm nghiêng
- Sử dụng mặt sau của diện tích cho trƣớc
- Sử dụng các luồng ánh sáng tới diện tích bên cạnh hoặc tới mặt sau của diện

tích cho trƣớc.
- Từ “chiều” cần hiểu theo nghĩa rộng, không chỉ là chiều trong không gian
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 18

- “Chuyển chiều “ phản ánh khuynh hƣớng phát triển, thấy rõ nhất trong các lĩnh
vực xây dựng, giao thông vận tảI, không gian toán học, vật lý tinh thể, cấu trúc
các hợp chất …
b. Ứng dụng
- Trong vật lý, có thể chọn gốc tọa độ tại điểm bắt đầu chuyển động để giải một
bài toán, tuy nhiên, có nhiều bài toán không chọn gốc tọa độ là điểm khởi đầu
mà chọn điểm chính giữa hoặc cách điểm bắt đầu một khoảng cách nào đó
- Giáo Hoàng xƣa cho rằng trái đất là trung tâm của vũ trụ, tuy nhiên Galile đã
phát minh ra thực chất trái đất quay xung quanh mặt trời.
- Phần mềm Autocad 3D : Áp dụng “chuyển chiều” từ 2D (bản vẽ tay trên giấy,
trên máy tính 2D) đã cải thiện đáng kể cho công việc thiết kế của các kiến trúc
sƣ, kỹ sƣ xây dựng do họ có thể quan sát ở mọi góc độ nhƣ thực tế và rất dễ
chỉnh sửa…
18. Nguyên tắc sự dao động cơ học
a. Giới thiệu
- Làm cho đối tƣợng dao động
- Nếu đã có dao động tăng tần suất dao động
- Sử dụng tần số cộng hƣởng
- Thay vì sử dụng các bộ phận rung cơ học, dùng các bộ rung áp điện
- Sử dụng siêu âm kết hợp với trƣờng điện từ.
b. Ứng dụng
- Ngƣời ta phát minh ra cách để làm sạch 100% các ống dẫn khi nói chung bằng
cách dùng sóng hạ âm để chải sạch các chất đọng, hồ bóng. Để làm đƣợc điều
đó, ngƣời ta đƣa vào bên trong ống khói máy phát sóng hạ âm và ống thổi

không khí nén.
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 19

- Công ty “ Piezo Electric Production” (Mỹ) chế tạo ra loại quạt dùng làm nguội
các mạch điện. Quạt gồm nhiều bản mỏng xếp lại và đƣợc giữ chặt một phía.
Ngƣời ta làm dao động các bản này nhờ các tinh thể áp điện. Khác với các loại
quạt dùng động cơ, loại quạt này chỉ tiêu thụ vài milioat năng lƣợng đủ làm tản
vài oát nhiệt lƣợng
19. Nguyên tắc tác động theo chu kỳ
a. Giới thiệu
- Chuyển tác động liên tục thành tác động chu kỳ (xung)
- Nếu đã có tác động chu kỳ, hãy thay đổi chu kỳ
- Sử dụng thời gian giữa các xung để thực hiện tác động khác
- Từ “ tác động” cần hiểu rộng, không nhất thiết phải là lực vật lý mà có thể là
bất kỳ ảnh hƣởng nào
- Nguyên tắc tác động theo chu kỳ còn có ý nghĩa đối với con ngƣời chứ không
chỉ riêng với máy móc.
b. Ứng dụng
- Ngƣời ta phát hiện ra rằng con ngƣời có chu kỳ mệt mỏi theo một số ngày nhất
định. Có ngƣời chu kỳ mệt mỏi là 27 nhƣng cũng có thể có ngƣời có chu kỳ
mệt mỏi 40 ngày. Nếu nhận biết đƣợc chu kỳ mệt mỏi của mình thì có thể tránh
những điều đáng tiếc xảy ra, ví dụ không lái xe hay chơi trò mạo hiểm
- Trong tin học, đặt lịch quét virus theo chu kỳ ngày, hoặc tháng sẽ giúp chúng
ta làm sạch máy mà không cần phải ghi nhớ lúc nào cần quét.
20. Nguyên tắc liên tục các tác động có ích
a. Giới thiệu
- Thực hiện công việc một cách liên tục (tất cả các phần của đối tƣợng cần luôn
làm việc ở chế độ đủ tải).

- Khắc phục vận hành không tải và trung gian
- Chuyển chuyển động tịnh tiến sang chuyển động quay.
- Máy móc sinh ra là để làm việc và đem lại lợi ích, vậy phải cải thiện sao cho
đến từng bộ phận của máy đều hoạt động đem lại lợi ích ở mức cao nhất nếu có
thể. Điều này thể hiện ở việc tăng năng suất, hiệu quả, tiết kiệm thời gian, tăng
tính tƣơng hợp, độ bền, tuổi thọ …
- Nguyên tắc này hay đƣợc dùng với các nguyên tắc nhƣ : 1.Nguyên tắc phân
nhỏ, 2.Nguyên tắc tách khỏI, 3.Nguyên tắc phẩm chất cục bộ, 5.Nguyên tắc kết
hợp ….
b. Ứng dụng
- Các nhà khoa học làm việc trên tàu vũ trụ lâu ngày và trong môi trƣờng khá
chật chội, do đó việc ăn uống khó khăn. Họ phải uống thuốc dinh dƣỡng, nó
cung cấp cho cơ thể năng lƣợng cần thiết để hoạt động, các nhà khoa học
không cần thiết phải ăn thức ăn nhƣ chúng ta.
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 20

- Trong tin học : đồng hồ của máy tính thực chất nhảy liên tục nhờ pin safe
mode, dù cho chúng ta có tắt máy tính thì nó vẫn chạy đúng giờ.
21. Nguyên tắc “ Vượt nhanh”
a. Giới thiệu
- Vƣợt qua những giai đoạn có hại hoặc nguy hiểm với vận tốc lớn
- Vƣợt nhanh để có đƣợc hiệu ứng cần thiết.
- Nếu tác động là có hại thì có thể làm cho nó không còn có hại nữa bằng cách
giảm thời gian tác động đến tối thiểu, hay nói cách khác phải vƣợt qua nó càng
nhanh càng tốt để có đƣợc độ an toàn cao.
Nguyên tắc vƣợt nhanh thƣờng sử dụng với các nguyên tắc: 19. Nguyên tắc
chuyển động theo chu kỳ, 28. Thay thế sơ đồ cơ học, 34. Nguyên tắc phân hủy
hay tái sinh, 36. Nguyên tắc chuyển pha

b. Ứng dụng
- Nếu tôi nói tôi có thể lao vào lửa, bạn có tin không. Nếu không tin tôi có thể
làm cho bạn xem. Điều này tôi và bạn đều làm đƣợc nhƣng khi lao vào đống
lửa đang cháy bùng bùng thì phải vƣợt qua đống lửa thật nhanh. khi đó chúng
ta sẽ không bị bỏng. nhƣng nếu chậm một chút thôi thì tôi và bạn sẽ trở thành
thịt quay đấy.
- Một ví dụ khác: khi chiếc cốc đặt trên một tờ giấy, để lấy tờ giấy ra mà không
chạm vào cốc thì ta phải rút thật nhanh, khi đó tờ giấy lấy ra mà chiếc cốc vẫn
đứng nguyên tại chỗ.
- Ứng dụng trong tin học : Có một số chƣơng trình game khi khởi động sẽ đi qua
bƣớc Giới thiệu, nếu muốn nó qua nhanh thì nhấn phím ESC để bỏ qua.
- Hoặc trong bài lập trình, khi muốn thoát ra khỏi chƣơng trình một cách nhanh
nhất khi đã xét hết các điều kiện ta dùng lệnh break
22. Nguyên tắc biến hại thành lợi
a. Giới thiệu
- Sử dụng các tác nhân có hại (ví dụ tác động có hại của môi trƣờng) để thu đƣợc
hiệu ứng có lợI
- khắc phục tác nhân có hại bằng cách kết hợp với tác nhân có hại khác.
- Tăng cƣờng tác nhân có hại đến khi nó không còn có hại nữa.
- “Lợi” và “hại” mang tính chủ quan và tƣơng đối. Trên thực tế đậy chỉ là hai
mặt đối lập của hiện thực khách quan, vấn đề là làm sao trong cái hại tìm ra
đƣợc cái lợi phục vụ cho con ngƣời và hài hòa với thiên nhiên.
- Nguyên tắc này hay dùng với các nguyên tắc : 2. Nguyên tắc tách khỏI, 5.
Nguyên tắc kết hợp, 13. Nguyên tắc đảo ngƣợc…
b. Ứng dụng
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 21

- Kháng sinh là một chất độc và có hại cho cơ thể, tuy nhiên ngƣời ta dùng nó để

trị bệnh, gọi là “ lấy độc trị độc”.

- Trong tin học, ngƣời ta áp dụng dùng mã độc để chống lại chính những kẻ đã
sáng tạo ra nó. Kế sách lấy độc trị độc liệu có hiệu quả trong trƣờng hợp này.
Về bản chất một công cụ phần mềm nhƣ thế này không khác gì mã độc thƣờng
đƣợc sử dụng trong vụ tấn công lừa đảo trực tuyến hoặc ăn cắp thông tin với
khả năng ghi lại các thao tác bàn phím, tên mật khẩu tài khoản đăng nhập
Các quan chức cảnh sát Đức hiện đang rất quan tâm tới ý tƣởng thiết kế ra
công cụ phần mềm giúp họ giám sát máy tính của những đối tƣợng bị tình nghi
có dính líu đến các hoạt động bất hợp pháp.
23. Nguyên tắc quan hệ phản hồi
a. Giới thiệu
- Thiết lập quan hệ phản hồi
- Nếu có quan hệ phản hồI, hãy thay đổi nó
- quan hệ phản hồi là khái niệm rất cơ bản của điều khiển học, có phạm vi ứng
dụng rất rộng. Có thể nói ở đậu có sự điều khiển (quản lý, ra quyết định) , ở đó
cần chú ý tới quan hệ phản hồi và hoàn thiện nó.
b. Ứng dụng
- Trong kinh doanh, cung và cầu là hai vấn đề liên quan mật thiết và mang tính
phản hồi với nhau. Nhu cầu ngƣời dùng càng nhiều thì nhà sản xuất càng phải
sản xuất nhiều để tăng lợi nhuận. Tuy nhiên nếu sản xuất dƣ thừa tức là cung
lớn hơn cầu thì sẽ bị thua lỗ.
- Trong tin học, quy tắc phản hồi đƣợc áp dụng trong việc gửi mail. Bất kỳ một
dịch vụ mail nào cũng sẽ gửi mail phản hồi lại cho bạn nếu mail đó bị lỗi
không gửi tới ngƣời nhận đƣợc. Ngoài ra còn có dịch vụ đăng ký xem mail của
mình đã đƣợc xem hay chƣa

GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 22

24. Nguyên tắc sử dụng trung gian
a. Giới thiệu
- Sử dụng đối tƣợng trung gian, chuyển tiếp để mang, truyền tác động
- Tạm thời gắn đối tƣợng cho trƣớc với đối tƣợng khác, dễ tách rời sau đó.
- Mới thoạt nhìn, ta cảm thấy không thuận lắm, vì trung gian chuyển tiếp thƣờng
gây phiền phức, tốn thêm chi phí …
- Mặt khác, có những trƣờng hợp trung gian là sự đòi hỏi khách quan mà nếu
thiếu đối tƣợng trung gian thì hoạt động của hệ thông sẽ kém hiệu quả.
b. Ứng dụng
- Trong chiến tranh thế giới thứ I, ban đầu Mỹ đứng ngoài cuộc bán vũ khí cho 2
bên khối Hiệp ƣớc và khối Liên Minh đánh nhau để thu lợi nhuận, sau cùng
mới tham gia để giành công.
- Trong lập trình có các bài tính toán dài phải cần dùng biến trung gian để tính,
ví dụ tính trong giải phƣơng trình bậc 2.
- Trong Hệ điều hành của Window có thƣ mục Temp để lƣu các file tạm ( cũng
có thể đó là file sinh ra trong quá trình chạy chƣơng trình ).
25. Nguyên tắc tự phục vụ
a. Giới thiệu
- Đối tƣợng phải tự phục vụ bằng cách thực hiện các thao tác phụ trợ, sửa chữa.
- Sử dụng phế liệu, chất thảI, năng lƣợng dƣ.
- Nguyên tắc tự phục vụ phản ánh khuynh hƣớng phát triển : đối tƣợng dần tiến
tới thực hiện cộng việc hoàn toàn, nói cách khác, vai trò tham gia vai trò của
con ngƣời sẽ dần tiến tới 0. Cao hơn nữa, khi các đối tƣợng nhân tạo đƣợc thay
thế bằng các quá trình có sẳn trong tự nhiên thì “tự phục vụ” sẽ đạt đến mức độ
lý tƣởng.
- Nguyên tắc này thƣờng dùng với các nguyên tắc : 2. Nguyên tắc tách khỏI, 6.
Nguyên tắc vạn năng, 20. Nguyên tắc liên tục tác động có ích, 23. Nguyên tắc
quan hệ phản hối…
b. Ứng dụng

- Mô hình V – A – C ở nông thôn có tác dụng cung cấp thức ăn cho nhau, chúng
“ phục vụ” lẫn nhau. Nhƣ vậy con ngƣời sẽ tiết kiệm đƣợc một khoảng chi
khổng lồ mà chỉ việc thu lợi nhuận từ mô hình này.
- Từ xƣa tổ tiên chúng ta chƣa biết giao dịch hàng hóa nhƣ ngày nay, họ “phục
vụ” nhu cầu của nhau bằng cách đổi hàng hóa cho để sử dụng. Ngƣời nào làm
nghề dệt thì sẽ dùng vải đổi lấy thịt, gạo và ngƣợc lại.
- Chung quy mỗi con ngƣời trong xã hội làm việc cũng là tự phục vụ lẫn nhau.
- Trong tin học, ngƣời ta upload các dữ liệu hay các chƣơng trình hay mà mình
có lên mạng để chia sẻ những thông tin bổ ích cho nhau. Từ đó vốn kiến thức
của mỗi ngƣời sẽ đƣợc mở rộng hơn.
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 23

26. Nguyên tắc sao chép ( Copy)
a. Giới thiệu
- Thay vì sử dụng cái không đƣợc phép, phức tạp đắt tiền, không tiện lợi dễ vỡ,
sử dụng bản sao.
- Thay thế đối tƣợng hay hệ các đối tƣợng bằng các bản sao quang học (ảnh,
hình vẽ) với các tỉ lệ cần thiết.
- Nếu không thể sử dụng bản sao quang học ở vùng biểu kiến (vùng ánh sáng
nhìn thấy đƣợc bằng mắt thƣờng), chuyển sang sử dụng bản sao hồng ngoại
hoặc tử ngoạI.
- Từ “sao chép” cần hiểu theo nghĩa rộng : phản ánh những cái chính của đối
tƣợng, cần thiết cho việc giải bài toán, nếu nhƣ làm trực tiếp đối tƣợng gặp khó
khăn. Việc phản ánh đối tƣợng theo từng mặt, khía cạnh, phƣơng diện… rất có
ích lợi trong việc đi tìm những cái tƣơng tự giữa các đối tƣợng khác nhau,
thậm chí rất xa nhau. Mặt khác, đối tƣợng phản ánh chính là mô hình của đối
tƣợng cho trƣớc thƣờng dễ “giải”, dễ nghiên cứu hơn. Mô hình hóa là cách tiếp
cận khi giải các bài toán khó.

b. Ứng dụng
- Dựa vào những vòng tròn trên thân của cây, ngƣời ta có thể xác định đƣợc cây
sống đƣợc bao lâu, ngoài ra còn xác định đƣợc năm nào có hạn hán, bão lũ, núi
lửa phun, làm chính xác đƣợc tuổi của các hiện vật cổ
- Để đề phòng trƣờng hợp laptop bị mất, ngƣời ta thƣờng sao chép những dữ liệu
quan trọng ra cpu hoặc ổ cứng .
- Các thiết bị mạng rất đắt tiền, do đó ngƣời ta dùng các phần mềm giả lập nhƣ
Boson netsim, packet tracer để cấu hình và thực hành trên chúng.
27. Nguyên tắc “ rẻ” thay cho “đắt”
a. Giới thiệu
- Thay thế đối tƣợng đắt tiền bằng bộ các đối tƣợng rẻ có chất lƣợng kém hơn.
- Các khái niệm “rẻ” và “đắt” ở đây cần hiểu theo nghĩa tƣơng đối, so với nhau,
đối tƣợng sau khi cải tiến trở nên rẻ hơn so với đối tƣợng tiền thân
- “Rẻ” thay cho “đắt” một mặt , có phẩm chất kém hơn, nhƣng mặt khắc có thể
có thêm những tính chất mới nhƣ có thể sản xuất nhanh, nhiều, thay đổi mẫu
mã, kiểu dáng nhanh chóng, đảm bảo các điều kiện vệ sinh, tránh lây lan bệnh
tật ( vì chỉ dùng một lần) mà đối tƣợng đắt tiền không có những tính chất đó.
- Nguyên tắc “rẻ” thay cho “đắt” thƣờng áp dụng chung với các nguyên tắc nhƣ
2. Nguyên tắc tách khỏi, 24. Nguyên tắc sử dụng trung gian, 25. Nguyên tắc tự
phục vụ, 26. Nguyên tắc sao chép
b. Ứng dụng
- Trong Y học, ngƣời ta sản xuất ra các bao tay, hay các khẩu trang y tế mà chỉ
dùng một lần, vừa rẻ vừa đảm bảo vệ sinh.
- Trên thị trƣờng hàng điện tử hiện nay, các mặt hàng Trung Quốc chiếm lĩnh đa
số và đƣợc ƣa chuộng vì vừa rẻ, mẫu mã lại đa dạng và đẹp nhƣng cũng không
GVHD : TSKH Hoàng Kiếm

Phƣơng pháp luận sáng tạo khoa học Page 24

thiếu các tiện ích của các mặt hàng thƣơng hiệu từ các nƣớc phƣơng Tây hay

Nhật Bản.
- Các phần mềm với nhiều phiên bản khác nhau sẽ đƣợc bán với giá khác nhau.
Cùng một phần mềm nhƣng phiên bản free sẽ dùng đƣợc trong thời gian ngắn
hạn hoặc ít tiện ích hơn. Tuy nhiên nó rất cần thiết cho những ngƣời không sử
dụng lâu dài, tiết kiệm chi phí mua bản quyền.
28. Thay thế sơ đồ ( kết cấu) cơ học
a. Giới thiệu
- Thay thế sơ đồ cơ học bằng điện, quang, nhiệt, âm hoặc mùi vị.
- Sử dụng điện trƣờng, từ trƣờng và điện từ trƣờng trong tƣơng tác đối với đối
tƣợng.
- Chuyển các trƣờng đứng yên sang chuyển động, các trƣờng cố định sang thay
đổi theo thời gian, các trƣờng đồng nhất sang có cấu trúc nhất định.
- Sử dụng các trƣờng kết hợp với các hạt sắt từ.
- Nguyên tắc này phản ánh khuynh hƣớng phát triển : những gì trƣớc đây và bây
giờ còn là “cơ học” sẽ chuyển thành không cơ học (dùng điện,từ, điện từ, ánh
sáng…).
b. Ứng dụng
- Ngày xƣa ngƣời ta chế tạo đồng hồ hoạt động bằng cách lên dây cốt, còn bây
giờ trên thị trƣờng đa số là các mặt hàng đồng hồ điện tử.
- Trƣớc đây tàu hỏa chạy trên động cơ hơi nƣớc, còn bây giờ thì chạy bằng xăng
dầu.
- Ngày xƣa ngƣời ta chỉ lƣu trữ sách bằng cách chép vào sách, còn bây giờ đã có
ebook và ổ cứng, CD, USB để lƣu dữ liệu.
- Trƣớc kia có máy đánh chữ cơ học rất khó sử dụng, nếu đánh sai thì sẽ phải bỏ
đi và đánh lại từ đầu. Còn bây giờ việc đánh máy trên máy vi tính và in trở nên
dễ dàng và tiện ích hơn rất nhiều.
29. Sử dụng các kết cấu khí và lỏng
a. Giới thiệu
- Thay cho các phần đối tƣợng ở thể rắn, sử dụng các chất khí và lỏng : nạp khí,
nạp chất lỏng, đệm không khí, thủy tĩnh, thủy phản lực.

- Thủ thuật này đòi hỏi ngƣời giải phải có những kiến thức cần thiết về các chất
khí và lỏng, vận dụng các hiệu ứng cần thiết, liên quan đến các chất khí và lỏng
trong các bài toán của mình.
- Sử dụng các kết cấu khí và lỏng, trên thực tế là khai thác những nguồn dự trữ
có sẵn trong hệ môi trƣờng vì xung quanh chúng ta ở đâu cũng có chất khí và
lỏng, ít ra cũng dƣới dạng không khí và nƣớc các loại.
b. Ứng dụng