Cải thiện quy trình tái định cư ở Khu Kinh tế Dung Quất, Tỉnh Quảng Ngãi

1

1. PHN M U
1.1 Bi cnh nghiên cu
 các nc đang phát trin, t l dân c b di di liên quan đn các chng trình phát trin
ngày càng cao do nhu cu v c s h tng tng nhanh do các d án (DA) phát trin và mt
đ dân c tng đáng k. Các chng trình tái đnh c (TC) bt buc phi di di toàn b
dân c đn khu vc TC mi, khin làm phá hy cu trúc xã hi và công vic ca nhng
qun th dân c  ni c. Các DA ln thông thng nh hng sâu sc đn ngi dân do
mt đt sn xut (SX) nông nghip (NN), nhà ca, vn và các sinh k khác (Zaman,
1996).
Sau nm 1986, Vit Nam đã có nhng chuyn đi đáng k v kinh t xã hi. Quá trình phát
trin kéo theo đô th hóa ngày càng mnh khin nhu cu đt đai tng nhanh đ đáp ng tc
đ phát trin và nhu cu nhà  ca dân c thành th. Tuy nhiên, do qu đt dành cho phát
trin có hn, quá trình thu hi đt ch yu là chuyn đi t đt NN sang đt s dng cho
mc đích phát trin công nghip và dch v, đc bit trong nhng nm gn đây.
Vic thu hi đt và TC nói chung thng phi đc thc hin trong mt khung pháp lý,
chính sách và hành chính nht đnh. Tuy nhiên, hu ht nhng ngi trong din di di đã
b b li trong quá trình phát trin do nhiu nguyên nhân, đc bit là do qui trình bi
thng, h tr và TC không thc t và phù hp vi nhu cu ca ngi dân đi vi khu
TC mi; mt khác, các qui trình TC thiu c ch giám sát đc lp trong và sau quá trình
thc hin. ây là tình trng chung ca các nc đang phát trin nh Trung Quc, n ,
Thái Lan….
Trung bình mi nm, ngi nông dân Vit Nam phi nhng 74.000 ha đt NN đ xây
dng các công trình nhà , đô th và KCN. Tc đ mt đt NN do quá trình đô th hóa và
bin đi khí hu hin nay là 1% (Ho, 2009). Mt nghiên cu ca Vin Nghiên cu đnh
canh (thuc Liên hip các Hi KH-KT Vit Nam) cho thy, t nm 2000 đn ht 2006, vi
vic m rng ca các khu công nghip (KCN) và khu đô th mi, din tích đt trng lúa
ca c nc đã mt đi 318.400 ha (Trn Lu, Vn Phúc, 2008). Nhiu nông dân b mt
vic làm và cuc sng ca h sau các DA không khá hn, nu nh không nói là t hn.
Nguyên nhân là sau khi nhn đc bi thng và đn ni  mi, ngi nông dân không

còn nhng công c kim sng và k sinh nhai khin cuc sng ca h không th n đnh
2

sau khi DA đã hoàn tt. Các kinh nghim cho thy, khi tin hành các DA cn thu hi đt,
mt qui trình bi thng và TC tt là mt trong nhng bin pháp giúp cho nhng ngi
dân BAH có cuc sng tt hn khi có DA.
 Vit Nam, TC ngày càng đc xem là mt vn đ quan trng trong các DA phát trin
và đc xem là mt phn ca DA. Hin ti, trên th gii cng nh  Vit Nam, rt ít các
DA TC thành công trong vic n đnh cuc sng ngi dân nh phc hi sinh k, cha
nói đn đm bo sinh k bn vng cho cng đng BAH (CODE, 2011). Do đó, vic phc
hi và đm bo sinh k bn vng đc coi là gii pháp c bn, nhng cng là vn đ còn
nhiu tn ti và bc xúc trong các DA TC.
Có th nói chính sách v bi thng, h tr và TC trong thu hi đt  KKT Dung Qut
có nh hng sâu rng v mt KT-XH do nh hng ln đn đi sng ca ngi dân. H
có nguy c phi ri vào ngng nghèo do không có vic làm n đnh lâu dài, trong khi các
sinh k c gi không còn na. Hn na, ngi dân sng  các khu TC mi còn s phi
đi mt vi nhng h ly do tht nghip nh các t nn xã hi và ti phm. S liu điu tra
v KT-XH  các khu TC  KKT Dung Qut cho thy quá trình bi thng, h tr và
TC còn có nhiu bt cp, thiu n đnh và cha sát thc t xét trên góc đ ngi thc thi
và khin cho đi sng ca phn ln ngi dân  khu này ri vào tình trng khó khn hn
so vi trc khi có DA.
1.2 Mc tiêu ca nghiên cu
Vic m rng KKT Dung Qut lên 45.332 ha trong khi cuc sng ca ngi dân trong các
khu TC vn cha n đnh s to sc ép ln đi vi vic gii ta m rng KKT Dung
Qut trong tng lai. Ngi dân không có công vic n đnh và không th phc hi đc
thu nhp s dn tr nên bn cùng hóa và s là gánh nng cho xã hi v lâu dài. V mc tiêu
chung, s tht bi ca các DA TC gây ra nhng tn tht v kinh t và thiu tính công
bng trong phát trin. Vic đ xut mt qui trình TC hoàn chnh nhm to tính công bng
hn trong TC là rt cn thit trong giai đon sp ti.
Mc tiêu ca đ tài nhm hoàn thin qui trình bi thng, h tr và TC  KKT Dung

Qut, Qung Ngãi, giúp ngi dân b di di  các khu TC nhanh chóng n đnh và tn
dng c hi ci thin cuc sng mi  khu TC. Qui trình mi phi đt đc các tiêu chí:
rút ngn thi gian gii ta và TC; gia tng s tham gia ca ngi dân và tính công bng
3

trong qui trình gii ta, bi thng và h tr TC; phc hi, ci thin thu nhp và cuc
sng ca ngi dân trong các khu TC.
C th hn, nghiên cu s đi vào các mc tiêu sau:
- Da trên thc tin TC  KKT Dung Qut, kinh nghim ca các DA TC trong và
ngoài nc, xem xét tính đy đ ca quy trình đn bù, h tr và TC hin nay ca KKT
Dung Qut Qung Ngãi.
- Xác đnh nhng thiu sót và hn ch trong qui trình hin ti đi vi vic TC, thông
qua các mô t v đi sng kinh t - xã hi ca ngi dân  các khu TC.
- Thông qua các phân tích, đ xut nhng ci tin có th đi vi qui trình đn bù, h tr
và TC  KKT Dung Qut, giúp gim đn mc ti thiu nhng tác đng ca quá trình thu
hi đt đn nhng ngi BAH, gim thi gian đn bù và TC, n đnh cuc sng và phc
hi sinh k cho ngi dân b mt đt.
1.3 Câu hi nghiên cu nghiên cu
Câu hi nghiên cu 1: Qui trình đn bù và TC hin ti  Dung Qut (Qung Ngãi) đã
thc s góp phn phc hi cuc sng ca nhng ngi BAH do b thu hi đt hay cha?
Câu hi nghiên cu 2: Nhng ci tin nào có th tin hành trong qui trình TC ti KKT
Dung Qut (Qung Ngãi) hin ti giúp ngi BAH phc hi thu nhp và đi sng, đt
đc cuc sng tt hn trong dài hn?
1.4 Ý ngha thc tin ca nghiên cu
Vic thu hi đt đ xây dng KKT Dung Qut đã din ra hn 10 nm qua, tuy nhiên, đi
đa s ngi dân BAH, đc bit là nhng ngi sng trong các khu TC đu có cuc sng
t đi. H phi đi mt vi các nguy c tht nghip, ri vào ngng nghèo cng nh các t
nn xã hi xut hin kèm theo vi tht nghip và đô th hóa ca khu vc này. Nghiên cu
ch ra tính cp thit ca mt qui trình TC tt, cng nh xem xét nhng nhc đim và bt
cp trong qui trình gii ta, h tr di di và TC hin ti  KKT Dung Qut, đa ra nhng

gii pháp ci thin cho qui trình, giúp cho ngi dân có th phc hi thu nhp và ci thin
cht lng cuc sng. Hn na, nghiên cu din ra trong bi cnh KKT Dung Qut đc
Th tng Chính ph phê duyt m rng KTT Dung Qut. Mt qui trình TC hoàn chnh
s giúp đt đc c hai mc tiêu: xây dng qu đt giúp phát trin kinh t, đng thi giúp
4

nhng ngi dân buc phi di di trong quá trình phát trin đc chia s nhng li ích v
kinh t - xã hi chung ca vùng.
1.5 Phng pháp vƠ cu trúc ca nghiên cu
Nghiên cu này đc hoàn thành da trên phng pháp thng kê mô t, phng vn các h
dân và các cán b có chuyên môn trong TC  KKT Dung Qut, tham kho các kinh
nghim trong nc và th gii, tham kho các qui trình TC hin ti  Dung Qut, ADB
và WB. Trc khi tin hành nghiên cu, tôi bt đu tham kho các tài liu chuyên môn
trong khong thi gian t 1990 đn 2010 v TC trong nc và ngoài nc (ADB, WB,
Trung Quc, n ,…) đ có mt cái nhìn v bn cht và nhng tin trin trong vic TC
nói chung. ng thi các thông tin khác v TC  Vit Nam đc thu nht t các bài báo
có uy tín da vào mc đ ph bin đi vi ngi đc. Mt s t khóa đc s dng trong
vic tìm kim tài liu gm “TC, vn đ, involuntary resettlement, land acquisition,
compensation”. T các tài liu có đc, tác gi tng hp thc trng, các vn đ và kinh
nghim đi vi TC  Vit Nam và các vn đ có th gp  Dung Qut. Các d liu th
cp v TC  KKT Dung Qut đc cung cp bi Hi đng nhân dân (HND) và Ban
qun lý KKT (BQL KKT) Dung Qut. Các d liu s cp gm phng vn các cán b làm
công tác ca BQL KKT Dung Qut và mt s h dân  các khu TC. Các câu hi m
xoay quanh các vn đ trong quá trình thu hi đt, gii quyt bi thng và h tr TC 
KKT Dung Qut. Do thi gian có hn và tính nhy cm ca vic phng vn, tôi ch có th
trc tip phng vn mt vài h  khu TC. Tuy nhiên, các kt lun đu da trên s liu
phng vn trc đó, ý kin ca ngi thc hin và các kinh nghim có trc, cng phn
nào th hin đc nhng vn đ trong TC  KKT Dung Qut.
Nghiên cu đc chia làm nm phn. Phn 1 ca nghiên cu gii thiu chung v bi cnh
ca nghiên cu, xác đnh tm nhìn, mc tiêu và ý ngha thc tin ca nghiên cu. Phn 2

tng quan v c s lý thuyt ca TC. Theo hiu bit cá nhân, hu nh cha có mt lý
thuyt hay mt nghiên cu sâu nào v các DA TC  Vit Nam; vì vy, c s lý thuyt v
TC trong nghiên cu này đc xây dng da trên kinh nghim t các DA TC  Vit
Nam và các nc khác, kt hp vi khung pháp lý hin ti đi vi đn bù, h tr và TC 
Vit Nam. Phn 3 cho thy tng quan v TC c  KKT Dung Qut trong 10 nm qua, s
lc v nhng thành tu và thiu sót trong gii ta, đn bù và h tr, TC. Phn 4 da trên
c s lý thuyt đã đc xây dng  phn 2 và các DA TC đã đc thc hin  Vit Nam
5

và các nc khác đ đánh giá, đng thi đa ra các phát hin đi vi qui trình TC hin
ti da trên các s liu thu thp t các điu tra ca HND tnh Qung Ngãi và BQL KKT
Dung Qut. Phn 5 đa ra các đ xut và gi ý chính sách có th giúp ci thin qui trình đ
bù, h tr và TC; đng thi đa ra các bin pháp góp phn phc hi sinh k cho ngi
dân trong các khu TC  KKT Dung Qut, tnh Qung Ngãi.

6

2. C S LÝ THUYT V BI THNG, H TR VÀ TÁI NH C
2.1 Nhng ri ro trong chính sách tái đnh c
 Vit Nam, theo hiu bit ch quan, các nghiên cu v TC và chính sách liên quan còn
rt hn ch. Ngi dân sau khi TC phi đi mt vi nhiu ri ro v KT-XH khin h có
nguy c ri vào ngng nghèo rt cao. Các chính sách qui đnh v tiêu chun xây dng
khu TC cng nh h tr vic làm phc hi SX cho ngi dân hu nh cha đc quan
tâm. in hình là hàng chc ngôi nhà TC dành cho đng bào phi di di khi lòng h
thy đin Bn V  Ngh An b b hoang, đp phá h hng do nhng ngôi nhà này không
phù hp vi nhu cu ca nhng ngi dân sng  đây (Nguyn Duy, Quang Anh, 2010),
ngi dân phi làm nhà tm đ , SX, đi sng rt bp bênh.
Nhiu bng chng thc nghim đã cho thy nhng ri ro mà ngi dân  các khu TC
phi đng đu (Cernea, 1990), khin h tr nên b nghèo hóa sau các DA phát trin. Các
nguy c đó bao gm nguy c mt đt, tht nghip, vô gia c, ri vào ngng nghèo, tng

tình trng bnh tt và t vong, thiu an ninh lng thc, không tip cn đc các tài sn
chung, và s chia tách các mng li xã hi (Hp 2.1). Ngoài ra, mt s thit hi vt cht
đc ADB (1998) tng hp đi vi ngi dân khi có thu hi đt đc trình bày  Bng
2.1.
Bên cnh nhng nguy c trên, các bng chng cho thy tùy theo lnh vc và điu kin c
th  đa phng mà nhng ngi b di di còn chu nhng ri ro khác ngoài các ri ro nêu
trên. Tr em thng chu nhng hu qu ln trong quá trình TC. Chng c  n  (L K
Mahapatra; A B Ota; A Agnihotri, 1996) cho thy nguy c nghèo s tng 8 ln nu nh tr
em BAH do dng vic hc. Trong thc t, vic di di thng ct ngang vic hc ca tr
em và mt phn tr em không đi hc tr li (Cernea, 1997). Sau khi TC, do thu nhp ca
h gim xung, nhiu tr em đã phi đi làm sm hn bình thng, do đó làm tng nguy c
mt hc ca tr em  các vùng TC. Chính nhng ri ro nh trên s đa các h TC và
con cái ca h ri vào ngng nghèo trong mt tng lai không xa.
2.2 Nhng nghiên cu trc và kinh nghim
Theo tìm hiu ca tác gi, hin Vit Nam vn cha có nhng thng kê và nghiên cu c
th v cuc sng ca ngi dân b mt đt và t liu SX do thu hi, cng nh tìm hiu các
nhu cu ca h, đc bit là các DA phát trin kinh t nh  KKT Dung Qut, Qung Ngãi.
7

Vì vy, vic nghiên cu các kinh nghim ca các DA trc là điu cn thit đ có mt cái
nhìn tng quan v TC, đng thi hc hi các bài hc thành công cng nh tht bi t các
DA đó.
TC trong các DA phát trin đang bt đu đc quan tâm ngày càng nhiu. in hình là
các báo cáo ca Vin t vn phát trin (CODE) v TC nm 2010 và 2011. Theo CODE
(2011), các bc la chn phng án TC, t chc quy hoch và xây dng khu TC,
phc hi sinh k bn vng và bo v tài nguyên môi trng trong các DA thy đin bt
đu đc chú ý và đa vào tho lun. Mc dù TC đc coi là mt phn ca DA, ngi
dân  các DA vn có cuc sng kém hn so vi trc khi TC. Theo CODE (Nguyn,
2011), tình trng ph bin nht ca các khu TC là nông dân không có đt canh tác, nu
có thì không th canh tác đc. S liu  Bng 2.2 cho thy mc đ không hài lòng ca

ngi dân  các khu TC ca các DA thy đin  Vit Nam là rt cao, nht là thy đin
Tuyên Quang vi 98,8% không hài lòng. Các bt cp trong TC các DA thy đin  nc
ta hu ht là do vic thit k mt k hoch TC không đc chú trng nhiu, các k hoch
hành đng (RAP) đn gin, khin lúc thc hin lúng túng và đt ngi dân vào tình trng
đã ri. Qui hoch các khu TC thng đc trin khai rt chm và không đi trc mt
bc, khin ngi dân rt chm n đnh cuc sng. C s h tng  các khu TC vn cha
đm bo nhu cu cuc sng và phc v SX, đc bit là h thng cung cp nc sinh hot
và SX. Công tác chuyn đi ngh nghip và đào to ngh cho đn nay vn t ra không hiu
qu. Vic h tr thng ch thc hin trong vài nm đu, thông qua hình thc tin mt,
không mang tính cht lâu dài; ngoài ra thc t cho thy có rt ít lao đng tham gia đào to
chuyn đi ngh nghip và tìm đc vic làm phù hp (CODE, 2010, p. 81).
Trong vòng bn thp niên qua, hu ht các quc gia đang phát trin đã tin hành rt nhiu
DA, di di mt s lng ln ngi dân. Trung Quc là mt trong nhng nc có hình thc
s hu đt đai ging Vit Nam và quan tâm đn vic phc hi cuc sng ca ngi dân
trong TC t rt sm. Mt DA TC thành công đin hình  Trung Quc và đc WB đa
vào din “thc thi tt” là DA đp thy đin Shuikou (Trung Quc). im quan trng ca
DA này là các nhà TC Trung Quc đã lên k hoch k lng, t chc thc hin và giám
sát công tác TC theo hng h tr ngi dân phc hi đc thu nhp (WB, 1998). Trong
DA TC này, các mc tiêu chính bao gm vic đn bù đy đ cho tt c thit hi v SX,
tài sn và nhà ca, đ to điu kin cho phc hi nn tng SX và mc thu nhp; đ thc
8

hin các mc tiêu này, vic sp xp lao đng da trên đt đc u tiên hàng đu, vic di
di trong khong cách ngn nht và duy trì các cu trúc xã hi làng xã và hành chính đã
tn ti sn. Vic đn bù có th bng tin mt, nhng hu ht là đc đa vào các gói h tr
phát trin làng xã cho cùng các h. Nhng h b mt đt NN đc giúp đ đ khai thác đt
mi, hoc phc hi SX  nông tri khác hay các vic làm phi NN. H thng đn bù này
dn đn vic tr tin mt trc tip cho ngi dân là rt hn ch. Quá trình đn bù nhà ca 
các khu TC đc phân b da trên vic chn ngu nhiên (bng cách quay x s). Nhng
ngi già, ngi tàn tt đu đc chính ph cam kt xây dng nhà min phí. Kt qu cho

thy t 1992-1995, thu nhp ca nhng h b di di đã đc phc hi và tng cao hn so
vi lúc trc khi TC. iu đáng chú ý là vic làm trong NN ch đóng góp khong 26%
(so vi d kin ban đu là 75%), đng thi s vic làm phi NN li đóng góp 75% đi vi
vic tng thêm thu nhp trong gia nm 1995 – 1996. S vic làm trong các lnh vc phi
NN chim 65%.
Mt nghiên cu ca n  (Sinha, 1996) cho thy chính sách an c tng quát phi là s
kt hp gia bi thng bng tin mt, mt công vic cho tng h và h tr TC. u
tiên, các chng trình thu hi đt phi da trên nhu cu thc s v đt. Các thông tin đi
vi ngi dân trong vùng b thu hi phi đc tp hp thông qua các nghiên cu xã hi
hc (XHH), đng thi, tng cng s tham gia ca ngi dân đi vi vic thit lp DA
TC cho h. áng lu ý, chính sách này còn có c ch qun lý đc tin đn bù đ tránh
các trng hp ngi dân nhn đc tin bi thng và s dng vào ru và các mc đích
tiêu dùng khác. Ngi dân b mt đt s đc cung cp mt lng tin bi thng đ đ
duy trì cuc sng bình thng ca h, phn còn li s đc đu t vào nhng lnh vc khác
nh đu t vào vn con ngi, đc bit là tr em thuc vùng TC. Ngoài ra, mt tiêu đim
na là phi gim thiu các mâu thun din ra trong quá trình thu hi đt và TC, dn đn
nhng mt mát vô ích cho xã hi và ngi dân do làm chm tr tin đ và tin trình n
đnh cuc sng. Kt hp thúc đy vn con ngi  các vùng TC nh cung cp các đt
hun luyn và chuyn đi ngh nghip, to điu kin cho ngi dân tham gia vào DA. Vic
thành lp đc mt hi đng v TC s to c hi cho ngi dân đc hun luyn k
thut và có đc vic làm ngay khi vic di di đc tin hành. Trong nghiên cu này, vic
ci thin các điu kin sng ti thiu nh nhà v sinh, h thng dn nc, đng sá, trng
hc bnh vin,… là các bc bt buc trong mt qui trình TC.
9

Mt nghiên cu khác (Goyal, 1996) ca n  cho thy các gii pháp TC không da vào
các nghiên cu k hoch chi tit thng to ra mt s lng ln ngi dân b nghèo đói
sau các DA phát trin, trong khi đó h đáng đc hng các li ích t s phát trin. Thông
thng, nhà chc nng đánh giá thp s lng ngi BAH và đnh giá sai chi phí TC, là
nguyên nhân làm nghèo hóa b phân ngi dân b di di. Vì vy, tiêu chí hàng đu trong

TC là phi đm bo đc mc sng c bn ca ngi dân và bo v h tránh khi nguy
c nghèo đói. Goyal (1996) cng cho thy tng đ trách nhim ca chính quyn, có th
đm bo quá trình TC đc tin hành đy đ và thích hp.
Vic thu hi đt, di di và TC cho ngi dân ngày càng cn đc hiu mt cách đa
chiu, kinh t, vn hóa và xã hi; mi khía cnh đu tác đng ln nhau. Nghiên cu ca
Goyal (1996) còn cho thy mt đim quan trng là vic n đnh lâu dài ca ngi dân còn
đc đm bo nu nh s tin đn bù t đt đai và tài sn đc đu t đúng đn. Mt
nghiên cu  n  cho thy trong mt DA làm cng (Jawaharlal Nehru Port  cng
Bombay), 83% s tin đn bù đc các h s dng đ sa nhà, mua sm vt dng và tr
n, ch có 15% s tin này đc dùng đ đu t sinh li. Trong khi đó, mt DA dn nc
khác cho thy hu ht các h đu đu t s tin ca mình vào các mc đích sinh li và tr
nên khá hn. Nhng kinh nghim này cho thy vic đn bù bng tin mt cho đt đai nhà
ca ch đúng v nguyên tc đn bù, tuy nhiên cn phi có các quá trình h tr đ chuyn
nhng khon tin này thành nhng c hi giúp ngi dân kim sng.
2.3 C s pháp lý ca bi thng, h tr vƠ tái đnh c  Vit Nam
Vic bi thng, h tr, TC khi Nhà nc thu hi đt đc thc hin trên c s nhng
vn bn pháp lut đc tóm tt trong (Phng, 2010, tr. 37-48), (CODE, 2010, tr. 38) gm
Lut đt đai nm 2003; Ngh đnh 181/2004/N-CP; Ngh đnh 197/2004/N-CP; Thông
t 116/2004/TT-BTC và 69/2006/TT-BTC c th hóa các qui đnh trong ngh đnh
197/2004/N-CP; Ngh đnh 84/2007/N-CP; Ngh đnh 123/2007/N-CP; Ngh đnh
69/2009/N-CP; Quyt đnh s 66/2009/Q-UBND ngày 31/12/2009. Ni dung các vn
bn pháp lý đc tóm tt  Hp 2.2.
Qua các c s pháp lý v TC nói trên, có th nói các qui đnh hin nay đã rt c th trong
vic bi thng và h tr các chi phí và thit hi do thu hi đt gây nên. Tuy nhiên, các
chính sách v h tr vic làm và chuyn đi ngh nghip vn không c th, thc s giúp
đ ngi dân phc hi sinh k sau khi b mt đi t liu SX, trong khi đó, đây là vn đ mu
10

cht trong TC. ng thi, vn cha có c ch xác đnh nhng thit hi phi vt cht và
cách thc bi thng tng ng, cng nh vic bi thng cho nhng đi tng d b tn

thng BAH do DA. Khong cách gia c s pháp lý cho TC  Vit Nam so vi WB
đc tóm tt  Bng 2.3.
2.4 C s đ hình thành mt qui trình tái đnh c tt
Theo ngha rng, mc tiêu ca các DA phát trin là phi thúc đy li ích và gim nh các
hu qu tiêu cc đi vi các cng đng liên quan và BAH bi các DA đó (Todd M, 1999).
V nguyên tc, khi tin hành gii ta đt cho các DA, cn phi la chn các phng án sao
cho vic thu hi đt, TC có nh hng ti thiu lên đi sng ca các h dân. Vic bi
thng, h tr TC phi giúp cho ngi dân có đi sng tt hn trc, các sinh k phi
đc n đnh lâu dài.
C các nghiên cu trong nc (CODE, 2011) (Hp 2.3), c s pháp lý cho vic thu hi đt
và TC, các phng châm hành đng ca ADB (ADB, 1995), WB (WB, 2001) và hu ht
các nghiên cu khác đu thng nht các nguyên tc chính trong bi thng, h tr và TC
theo các đim chính nh sau. i vi các DA phát trin, vic thu hi đt và TC cn đm
bo nguyên tc: (i) s công bng và hài hòa v li ích gia nhà nc, nhà đu t và ngi
dân BAH (ii) nhng ngi BAH là ngi có đóng góp trong các DA phát trin, vì vy phi
xem TC là mt phn ca DA khi xem xét tính kh thi. V nguyên tc, chính sách bi
thng, h tr và TC phi th hin các vn đ c bn sau: (i) thc hin mi n lc nhm
gim thiu tác đng t vic thu hi đt và nhng tác đng bt li v mt xã hi lên nhng
ngi BAH; (ii) nu vic di di TC là không th tránh khi, nhng ngi BAH s đc
bi thng và h tr TC đ ít nht có đc mc sng và kh nng thu nhp tng đng
so vi trng hp không có DA; (iii) DA TC cn đc th hin đy đ c chi phí bi
thng/đn bù, chi phí đu t xây dng khu TC, chi phí phc hi sinh k (giai đon
chuyn tip) và h tr đu t phát trin bn vng sau TC to điu kin cho ngi BAH
và ngi dân đa phng có c hi đc hng li và phát trin; (iv) ngi dân phi tham
gia đy đ vào quá trình lp và thc hin DA.
Ngoài ra, các khuyn cáo ca c Worldbank và ADB đc bit chú ý đn các nhóm ngi
d b tn thng nh nh già, tr em, ph n, dân tc thiu s, là nhng ngi b ph
thuc khá nhiu và đt NN đã b thu hi.
11

3. TÁI NH C  KHU KINH T DUNG QUT, QUNG NGÃI
3.1 Khái quát v tái đnh c  khu kinh t Dung Qut
KKT Dung Qut nm  tnh Qung Ngãi, thuc khu vc duyên hi min Trung Vit Nam
(Hình 3.1). KKT Dung Qut đc Chính ph Vit Nam quy hoch tr thành mt KKT đa
ngành – đa lnh vc, vi trng tâm là công nghip lc du, hóa du, công nghip nng quy
mô ln (luyn cán thép, đóng tàu, c khí, SX xi mng, ch to ), các ngành công nghip
nh, các dch v tài chính, ngân hàng, du lch, bt đng sn
Hn 140 DA đã đc cp phép hoc chp thun đu t ti KKT Dung Qut, vi tng vn
đng ký khong 10,3 t USD, vn thc hin hn 4 t USD. Mt s nhà máy quy mô ln đã
đc hoàn thành và đang hot đng: Nhà máy lc du Dung Qut vi công sut 6,5 triu
tn du thô/nm và s đc m rng lên công sut 10 triu tn du thô/nm; Nhà máy công
nghip nng Doosan-Vina; Nhà máy đóng tàu Dung Qut; Nhà máy Polypropylene… D
kin đn nm 2012, KKT Dung Qut s thu hút 12 t USD vn đu t, trong đó s vn
thc hin chim khong 60-70%.
1

KTT Dung Qut sau 14 nm xây dng, c s h tng k thut và tin ích xã hi đc đu
t vi khong 5.000 t đng (trong đó vn doanh nghip 60%, vn ngân sách 40%). T
nm 1997 đn nay, KKT Dung Qut đã thc hin trên 200 DA bi thng h tr và TC,
thu hi trên 3.050 ha đt, trong đó 2.820 ha là đt NN do ngi dân canh tác. Có hn
11.000 h b thu hi đt, gn 2.000 h dân ca 9 xã thuc huyn Bình Sn phi di di đn
các khu TC do không còn đt hoc thiu đt SX (Thu, 2009). Thng kê  Bng 3.1 cho
thy s h b thu hi tng đi ln nhng đn nay vic bàn giao đa đim TC cho mt s
h vn cha hoàn tt. Mt khác, din tích thu hi đt NN chim t trng khá cao (khong
60% din tích đt thu hi), tuy nhiên din tích TC đi vi các h dân tng đi thp,
khin các h dân TC không có đt SX, phc hi thu nhp. Cho đn nay, vn cha có mt
nghiên cu c th nào v tình hình TC  KKT Dung Qut.
Ngày 20/01/2011, Th tng Chính ph phê duyt iu chnh quy hoch chung xây dng
KKT Dung Qut đn nm 2025 vi tng din tích nghiên cu quy hoch là 45.332 ha
(Hình 3.2), phn din tích m rng khong 24.280ha và khong 10.752ha din tích mt

bin
2
. Nh vy, khi m rng KKT Dung Qut s h dân nm trong vùng quy hoch lên


1

2

12

đn 225.000 h, vic phát trin mt qui trình TC hoàn chnh đ giúp cho ngi dân trong
vùng có th hi nhp đc vi c hi phát trin sp ti là rt cn thit.
Theo quan sát cá nhân, 17 khu TC  Dung Qut hin nay nm ri rc  các xã, khin vic
xây dng trng hc, bnh vin và các dch v công cng cn thit cho khu TC. Các khu
TC này ch yu là dng tp trung ngi dân v vùng mi, ch cha đ điu kin đ hình
thành mt cng đng mi thc s cho ngi dân mt đt. Chính vì th, rt khó khn đ
hình thành các đim vui chi sinh hot cho cng đng, to nn tng giúp ngi dân n
đnh cuc sng. S liu kho sát ca Thng trc HND tnh Qung Ngãi (2010) cho thy
s h dân có cuc sng kém hn ni  c chim t l cao hn nhiu so vi s h có đi
sng khá hn so vi ni  c.
3.2 C s h tng  các khu tái đnh c  khu kinh t Dung Qut
Sau 14 nm xây dng phát trin, KKT Dung Qut ngày nay ln mnh trên nhiu phng
din. Công tác TC cng đt đc mt s thành tu nht đnh. 17 khu TC tp trung và 4
đim TC kt hp vi TC dân ti ch, đã và đang đáp ng nhng yêu cu bc thit cho
di chuyn dân, gii phóng mt bng (GPMB) xây dng các DA (Tuân, 2010). Tuy nhiên,
c s h tng ca hu ht các khu TC ngày càng xung cp, mt phn do thiên tai, l lt,
mt phn do cht lng đu t kém  các khu TC. Mt khác, các khu này nm gn nhng
khu có công trình xây dng, lng xe ti vn chuyn đi qua các khu vc này tng đi
nhiu cng là nguyên nhân gây ô nhim và xung cp ca c s h tng khu này, đc bit

là khu TC Bình Thun, Gò ng và Bình ông. Vic đi li  nhng khu này tng đi
khó khn, đc bit là v mùa ma.
Theo Trung tâm Phát trin qu đt Dung Qut
3
, thi gian qua, các h thuc din di di,
TC  KKT Dung Qut đã có nhà  và h tng k thut trong các khu TC tt hn hn so
vi ni  c nhng vn cha đáp ng đc mong mun ni  mi phi tt hn hoc bng
ni  c ca bà con v mi mt, nht là các khu TC phi có ni sinh hot cng đng và
các c s dch v thng mi. Hn na, bình quân mi h dân ch đc b trí t 200-300
m
2
đt đ làm nhà và vn, nên thiu đt canh tác, cuc sng còn nhiu khó khn (Hình
3.3).


3
/>trien&catid=38:tin-ni-bt&Itemid=83
13

Qua kho sát các khu TC và ý kin nhân dân cho thy
4
trong 17 khu TC ch có 3 khu là
có c s h tng nh đng giao thông, đin, nc sinh hot, trng hc tng đi đng
b; còn các khu TC khác có c s h tng cha đng b, thiu đin, nc sinh hot, cha
có h thng cp thoát nc, cha có trng hc, xa trm xá, ch, đng giao thông không
đm bo, đc bit các khu TC làm t trc nm 2000 đã đn lúc xung cp nghiêm trng
(ông Hòa, Gò ng). Các khu TC đu cha có đim sinh hot, vui chi cho cng
đng cng nh các c s dch v thng mi phc v cho khu TC. Do tính phân tán ca
các khu TC, vic qui hoch khu dân c và phát trin khu đô th mi giúp ngi dân
chuyn đi c cu ngh nghip, phát trin SX kinh doanh, dch v, n đnh cuc sng.

Theo phn ánh ca ngi dân  khu TC Sui Tê, Sn Bao (huyn Bình Sn, Qung
Ngãi), mt bng phía sau nhà dân, nhà v sinh gn và cao hn nhà  gây mt v sinh cho
c khu dân c, ngun nc sinh hot và thy li chung nên không đ nc cung cp đng
thi nc sinh hot và nc SX. Mt mt, do tính không phù hp ca mt s khu TC,
nhiu h không đn sng  các khu đt đc cp khin tình trng đt b b hoang. Mt
khác, các h dân đc phân mt din tích đt tng đi nh  khu TC, h ch có th phát
trin đc mt s loi hoa màu đ sng qua ngày, t cung cp cho h, hiu sut và sn
lng rt thp (Hình 3.4).
3.3 Tình hình kinh t - xã hi vƠ dơn c  các khu tái đnh c  Dung Qut
Hin nay, các nghiên cu v nhân khu hc ti các khu TC  KKT Dung Qut ch đc
tin hành cùng vi các điu tra ca HND tnh hoc ca BQL KKT Dung Qut. Hin ti,
ngi dân  các khu TC đã đi vào n đnh đc ch  mi, nhà ca và c s vt cht
tng đi đy đ nh nhn đc s tin đn bù di di và mt đt. Tuy nhiên, đi đa s các
h dân còn gp nhiu khó khn do khu đt TC mi không đ rng đ canh tác và SX NN
nh c. Khu TC li  khá xa nhng vùng đc qui hoch cho phát trin NN. Nhng h
trc kia sng bng ngh cá cng gp khó khn do khu TC xa ng trng, vic vn
chuyn và đi li khó khn. ng thi, nhiu thành viên trong h cng không có vic làm,
không có thu nhp n đnh khin cho nhiu nhà phi bán bt đt đc cp  khu TC đ
gii quyt nhu cu cuc sng.


4
Báo cáo kt qu: tham vn ý kin nhân dân v công tác bi thng, h tr TC theo Ngh quyt s 29/2005/NQ-HND ca HND
tnh Qung Ngãi
14

Bn thân qui hoch ca các khu TC hin nay khá ri rc và không gn vi qui hoch cho
tái đnh canh. Trong khi đó, lao đng trong các khu TC trên 80% sng bng ngh nông
và đánh bt thy hi sn, có trình đ vn hóa hn ch nên kh nng chuyn đi ngh
nghip khá khó khn. Hin nay, các chính sách h tr hu TC vn cha có hiu qu.

S liu ca BQL KKT Dung Qut kho sát 1.577 h trong 15 khu TC, có 3.243 ngi
trong đ tui lao đng
5
cho thy cht lng ngun lao đng hin nay cha phù hp vi nhu
cu thc t ca các doanh nghip và nhà máy trong KKT Dung Qut, khin cho kh nng
đc tuyn dng ca s lao đng này là rt thp (Bng 3.2a, 3.2b).
i vi vic h tr TC và n đnh cuc sng và thu nhp cho ngi dân thuc din di
di, t nm 2009 đn nay huyn Bình Sn đã soát xét các trng hp ln chim đt, làm
nhà, lu quán trái phép vv… trên c s đó t chc hp dân, công khai cho dân bit, sau đó
chi tr 42,786 t đng tin h tr an sinh xã hi cho 1.258 h theo đúng mc n đnh ca
Tnh. BQL KKT Dung Qut đã kt hp chuyn giao và h tr cho mt s h giúp h làm
n hiu qu hn
6
. Tuy nhiên, hiu qu ca h tr  các khu TC vn cha cao, do phn
ln ngi dân vn còn b đng trong vic chuyn đi ngh nghip cng nh kh nng h
tr to vic làm ti ch ca doanh nghip và chính quyn đa phng còn thp. Phn ln
ngi dân  khu TC vn có đi sng khó khn, phi tiêu xài dn s tin nhn đc t bi
thng và h tr TC, trong tng lai gn, h là nhng ngi có nguy c b ri vào
ngng nghèo cao do vn cha có sinh k n đnh.


5
Báo cáo tng hp s liu v đi sng, lao đng, vic làm ca nhân dân trong 15 khu TC Khu kinh t Dung Qut nm 2009 ca BQL
KKT Dung Qut
6
/>no-luc-phat-trien-ben-vung&catid=38:tin-ni-bt&Itemid=83
15

4. ÁNH GIÁ TÁI NH C  KHU KINH T DUNG QUT
Có 17 khu TC cho ngi dân phi di di ra khi các khu DA đc thành lp trong thi

gian va qua. Tuy nhiên, công tác TC vn gp rt nhiu khó khn do thiu đt, thiu
nc ti đ SX, c s y t, giao thông xung cp, nu so vi tiêu chun "xây dng nông
thôn mi" thì không đt yêu cu. Bên cnh đó, hu ht bà con không còn qu đt SX nên
khó chuyn đi t ngành ngh NN sang công nghip dch v (Phong, 2010).
4.1 Qui trình TC  khu kinh t Dung Qut
Qui trình TC  KKT Dung Qut đc xây dng ch yu da trên các qui đnh pháp lý
đc trình bày  phn 2.4, đc c th hóa bng quyt đnh 66/2009/Q-UBND ngày
31/12/2009 ca UBND tnh Qung Ngãi đi vi đn bù, h tr và TC khi nhà nc thu
hi đt trên đa bàn tnh Qung Ngãi. Qui trình GPMB, bi thng, h tr và TC đc
tóm tt  Bng 4.1 và Hình 4.1.
Trong quá trình GPMB  KKT Dung Qut, hu ht ngi dân sn lòng nhng đt li cho
DA và chuyn v ch mi. Tuy nhiên, vic trao tin h tr và đn bù, cp đt TC cho
ngi dân b chm tr; trong mt s trng hp, vic khiu kin kéo dài trong nhiu nm
khin ngi dân không th đi vào n đnh SX. Ngoài ra, trong qui trình này, s tham gia
ca ngi dân ch mang tính hình thc, h cha đc tham kho đ đnh hình cho ni 
mi ca mình; qui trình còn thiu hn mt bc hu TC, giúp h tr ngi dân trong vic
n đnh cuc sng sau TC.
Qui trình GPMB và TC  KKT Dung Qut đc tin hành tng đi chm, làm gia tng
chi phí ca DA và ri ro đi vi ngi dân b di di. u tiên, vic lp k hoch và qui
hoch các khu TC vn còn mang tính ng phó, b đng, cha thit lp đc mt RAP vi
tng bc c th. Theo t chc tài chính quc t (IFC), mt RAP thích hp s giúp hn ch
đc nhng tác đng tiêu cc và thúc đy lan ta các tác đng tiêu cc (IFC, 2002). Vì vy
cn phi tin hành chun b cho TC trc khi thu hi đt và GPMB.  KKT Dung Qut,
công tác qui hoch các khu TC còn mang tính ng phó, các khu TC nm ri rc và xa
trng hc, bnh xá và ni làm vic ca ngi dân. Theo báo cáo ca BQLKKT Dung
Qut (BQLKKTDQ, 2011), vic xây dng các khu TC cha đáp ng tin đ bi thng,
GPMB; vn tn ti các khu TC xây dng thiu đng b v h tng k thut và h tng xã
hi, cha đáp ng các nhu cu ti thiu cho ngi dân đ n đnh cuc sng ti ni  mi,
16

thm chí mt s trng hp t khi bàn giao mt bng đn khi nhn đt TC mt 1 - 2 nm,
to ra nghch lý ngi dân phi di di ra khi khu đt ca h trong khi các khu TC mi
vn cha hoàn thin. Trong qui trình  Hình 4.2, không có qui đnh nht quán v thi gian
nhn tin bi thng, nhn đt TC sau khi có thông báo thu hi đt. Theo ông Nguyn
Sn
7
(PG Trung Tâm phát trin qu đt, BQLKKT Dung Qut), hin nay đ chính sách
TC h tr đc ngi dân, chính sách TC cn phi đi trc, cn phi qui hoch các khu
TC trc khi tin hành gii ta đt đai.
Thi gian gii quyt TC kéo dài s tng thi gian tip xúc vi các ri ro nh đc tng
hp bi Cernea (Cernea, 1990) khin ngi dân b di di b ri vào ngng nghèo. Theo
mt nghiên cu khác (Thomas, 2002), nhng chun b kém v k hoch và thit k các khu
TC ca các DA thy đin đã khin cho ngi dân  châu Phi ni có DA chu nhng thit
hi nng n v kinh t và xã hi. H phi đng đu vi nhng trn lt ln, gây thit mng
nhiu ngi và cha bao gi nhn đc bi thng nhng thit hi do qui hoch kém gây
ra. Cng trong nghiên cu này, Thomas (2002) cho thy chm tr trong vic tr tin bi
thng cng là mt nguyên nhân chính làm nghèo hóa nhng ngi dân BAH. Trong các
DA TC  Nangbeto (1990), ngi dân ch đc nhn tin đn bù sau khi DA TC đã
hoàn tt 3 nm; nhng ngi dân này phi sng trong nhng ngôi nhà tm b, thiu thn
mi th. Cho đn khi h nhn đc tin đn bù, ngi dân đã xây dng đc nhà TC cho
h, tin bi thng đc s dng vào các mc đích khác vi nhng d tính ban đu. Nh
vy, nhng nhân t gây kéo dài thi gian gii ta, đn bù và TC cho ngi dân đu có
kh nng đy ngi dân vào ngng nghèo rt cao.
Mt khim khuyt ln khác ca qui trình TC  KKT Dung Qut là mc đ tham gia ca
ngi dân thp, ch mang tính hình thc. Thông thng, trc khi tin hành gii ta đt
đai, các điu tra v XHH là cn thit. Theo ADB (ADB, 1998), vic thu thp các s liu
này có ba mc đích quan trng: hiu đc đy đ tình trng kinh t xã hi hin ti có th
ngi dân BAH nh th nào, đc bit là nhng tác đng tiêu cc; xác đnh và đánh giá tt
c nhng khía cnh xã hi cn cho vic lp k hoch khôi phc và ci thin cht lng
sng ca nhng ngi BAH; và nh mt cn c đóng vai trò là c s d liu cho vic giám

sát và đánh giá vic thc hin k hoch TC. Theo Hình 4.1, qui trình tng th thiu hn


7
Phng vn ông Nguyn Sn, PG Trung Tâm phát trin qu đt, Bn qun lý KKT Dung Qut, 20-02-2011

17

s tham gia ca ngi dân, s tham gia ca ngi dân ch mang tính đi din, hình thc.
Trong thi gian gn đây, các điu tra XHH mi bt đu đc quan tâm và đc BQLKKT
Dung Qut và HND tnh Qung Ngãi xúc tin t nm 2009.
Hin nay, qui trình TC (Hình 4.1, 4.2) vn cha có nhng c ch cho nhng doanh
nghip có DA  đó tham gia vào công tác h tr vic làm và TC. Các doanh nghip s
dng và thu li ích t mnh đt ca nhng ngi đã nhng nó, nhng vn cha có mt c
ch c th đ h tr cng nh ràng buc doanh nghip to công n vic làm cho chính
nhng ngi dân b di di. Mt phn nguyên nhân là do hu ht ngi dân  khu TC đu
xut phát t NN và ng nghip, kh nng chuyn đi ngh nghip có hn nên rt khó đ
đc tuyn dng vào trong các nhà máy xí nghip; mt khác, doanh nghip cng không
mn mà vi vic u tiên ngi bn đa vào làm.
Mt yu t na là c s pháp lý hình thành nên qui trình TC cng gp nhiu vn đ,
khin vic thc hin gp nhiu khó khn. Theo báo cáo ca HND tnh (2009), vic t
chc thc hin công tác bi thng, h tr TC cha thc s công khai, dân ch v chính
sách, v phng án bi thng, còn nhiu sai sót trong kim kê soát giá. Mt phn cán b
đa chính huyn, xã cha đáp ng đc yêu cu phi hp trong thc hin các th tc thu
hi đt. Công tác qun lý đt đai  đa phng cha cht ch, dn đn không chính xác
trong kim kê, áp giá bi thng dn đn s bt bình cho ngi dân. Tinh thn trách nhim
thái đ làm vic ca cán b trong mt s trng hp có sai phm. Ngoài ra, đi vi chính
sách pháp lut ca nhà nc v thu hi đt, đn bù và TC thng xuyên thay đi và
không đng b, dn đn khó khn trong thc hin và thc mc (ch yu là v giá) ca
ngi dân, làm cho tin đ b chm li. Khâu mt nhiu thi gian nht có l th tc và quá

trình xác nhn tài sn, đt đai (hp 4.1). Các th tc hành chính v qun lý đt đai, xây
dng, h tch  đa phng quá rm rà, không giao đúng thm quyn, mt nhiu thi gian
đ gii quyt.  xác lp mt h s bi thng, ngi dân phi ký ít nht 15 ch ký cho
các loi giy t khác nhau (cha k ch ký ca các h có tha đt lân cn nu có bin đng
v đt và ch ký ca chính quyn đa phng và t chc làm nhim v bi thng). Cha
k thi gian nhn h tr, thi gian làm th tc theo khung qui đnh t lúc thông báo thu hi
đn phê duyt phng án bi thng mt khong 146 ngày (BQLKKTDQ, 2011). iu
này làm mt thi gian và ngun lc ca c hai bên. Hin nay, theo báo cáo ca CODE
18

(2010), nhiu khu TC sau 3-5 nm vn cha đc cp giy chng nhn quyn s dng
đt SX gây nh hng đn SX và phc hi sinh k ca ngi dân.
Bên cnh vic t chc thc hin cp đt phc tp và tn kém, thc t các DA TC hin
nay có t l đu t cho TC rt thp: khong 45,8% chi cho phát trin kt cu h tng SX
và đi sng; ch có 4,8% là đu t cho phát trin SX và n đnh đi sng (B NN & PTNT,
2007
8
)
Qua đó cho thy, qui trình TC là qui trình có nh hng trc tip đn li ích ca ngi
dân b di di. Hin nay, qui trình này vn còn nhiu bt cp và nh hng ln đn đi sng
ca ngi dân, gây lãng phí ngun lc xã hi. Cn phi thit k mt chng trình TC
thc s hng đn nhu cu ca ngi dân, đng thi rút ngn thi gian n đnh ca h,
giúp ngi dân hòa nhp tt hn đi vi cuc sng mi.
4.2 i sng kinh t - xã hi ca ngi dơn trong khu tái đnh c
Theo s liu đn bù và bi thng, trong quá trình xây dng KKT Dung Qut, mc h tr
bi thng cho ngi dân  đây là tng đi cao so vi mt bng chung ca đt  các khu
TC khác trong tnh. Quá trình tin hành GPMB tng đi thun li, đa s ngi dân đu
đng tình và nhng đt li cho DA. Tuy nhiên, hin nay, đi sng ca nhng h dân đã di
di v khu TC hu ht là không khá hn so vi trc khi chuyn đn ni  mi (82%
h)

9
.
Theo thng kê mi nht ca BQLKKT Dung Qut (Bng 4.2), có đn 5.572 h b thu hi
đt, trong khi đó, ch có 1.617 h đc gii quyt TC. S h dân còn li mt phn vn
còn đt SX, mc dù din tích đã b gim đi rt nhiu, mt phn vn cha đc gii quyt
TC. Mt đt SX và chm tr trong vic nhn đt TC là nguyên nhân chính dn đn
nhng bt n trong cuc sng ca h.
Mt báo cáo khác ca HND tnh Qung Ngãi (2009), qua kho sát 1.577 h trong 15 khu
TC ti KKT Dung Qut cho thy thc trng tình hình lao đng, vic làm, đi sng ca
các h dân sau gn 10 nm TC vn cha n đnh.


8
Cc HTX và PTNT – B NN & PTNT, 2007. Chính sách di dân, TC phc v các công trình Quc gia  vùng dân tc và min núi –
nhng vn đ cp bách đt ra cn gii quyt. B NN&PTNT
9
Tham vn ý kin nhân dân v công tác bi thng, h tr, TC theo ngh đnh 29/2005/NQ-HND ca HND tnh – Qung Ngãi (25-
11-2009)
19

Tình trng tht nghip s kéo theo nhiu ri ro khác cho ngi dân  các khu TC. a s
các h trong khu TC có đi sng bp bênh, nhiu h đã phi bán bt mt phn đt đc
cp trong khu TC đ gii quyt các nhu cu trc mt. Ngoài ra, nhiu h sau khi vào các
khu TC không th  (ví d khu ông Hòa), khong 10% s h  đây phi bán đt và nhà
TC chuyn đn ni khác c trú do không có vic làm. a s h TC sng nh vào s
tin bi thng, ch có 40% s lao đng có vic làm mang tính thi v, không n đnh
(HNDQN, 2009). H qu ca tht nghip s kéo theo các h ly v xã hi nh các t nn
xã hi, tht hc và kéo theo s nghèo hóa ca các h dân trong ngn hn và trung hn.
Bng 4.3 tng hp s liu điu tra v mc đ hài lòng ca ngi dân  khu TC Gò
ng cho thy đa s các h dân có đi sng kém hn ni  c. Các s liu v vic làm,

lao đng và đi sng cng cho thy đi sng ca ngi dân trong các khu TC còn gp
nhiu khó khn. Trong 15 khu TC, còn 40% lao đng qua đào to, 29.7% lao đng cha
qua đào to/ tng s lao đng trong đ tui nhng không có vic làm
10
. Khu TC Gò
ng có 336/537 lao đng trong đ tui 18-45 không có vic làm hoc có vic làm
nhng ch yu là làm thuê theo thi v, không n đnh. Nhng thanh niên trong đ tui lao
đng nhng không có vic làm s dn đn các nguy c t nn xã hi tim n. Bng 4.5
tng hp các điu tra v cuc sng ca ngi dân  khu TC Gò ng, hin là mt trong
nhng khu có c s vt cht, h tng tng đi kém. Hu ht ngi dân  đây đu khng
đnh cuc sng ca h sau TC đu kém hn so vi trc khi có DA. Các nguyên nhân
bao gm thiu đt NN đ SX, khu TC nm quá xa ng trng, c s h tng thiu đng
b (đin, nc, v sinh môi trng,…). Trong khi đó, phn ln ngi dân  đó đu làm
nông, ng nghip. Nhng thanh niên trong đ tui lao đng nhng không có vic làm s có
nguy c cao dn đn các nguy c t nn xã hi tim n (Bng 4.4). Nhu cu ca các h dân
đi vi vic làm đ n đnh cuc sng là rt cp thit.
Nguy c có cuc sng bp bênh ca ngi dân  các khu TC còn do c s h tng  các
khu TC không đng b. Theo báo cáo ca HND tnh Qung Ngãi (2009), mt s DA
cha có đt đ b trí TC, nhng do yêu cu ca DA, dân phi di di, nhà nc cp mt
khon kinh phí thuê nhà  tm cho dân. Trong khi đó, còn 415 trng hp dân không chu
nhn đt TC. Nhng khu TC hin nay cha đ c s h tng thit yu, cha gn vi
khu dân c, không có các điu kin đ phát trin SX kinh doanh dch v nên ngi dân

10
Báo cáo ca BQL KKT Dung Qut, 2010
20

không mun đn khu TC. Nguyên nhân tình trng yu kém ca c s h tng là do tc đ
gii ta mt bng ln, trong khi đó công tác qui hoch các khu TC kém, ch mang tính
ng phó, TC cha đi trc đ to s n đnh cho ngi dân. Hin ti, tnh vn cha có c

ch đu t, b trí và qui hoch xây dng trc các khu TC trc khi GPMB; mt khác,
vn cha có qui đnh nhng tiêu chí c th v tin đ, qui mô và cht lng cho vic xây
dng các khu TC.
Cuc sng ca ngi dân  các khu TC mi trong hin ti đang s dng tin đn bù đ
trang tri cho cuc sng, trong khi đó, h vn cha có nhng h tr cn thit đ phc hi
nhng sinh k to ra thu nhp lâu dài. Nguy c nhng h dân này ri vào ngng nghèo
trong tng lai gn là rt cao. Vì vy, cn phi có các chính sách cn thit giúp phc hi
sinh k, ci thin cuc sng cho h.
4.3 Chính sách vic làm và phc hi thu nhp cho ngi dân  khu tái đnh c
Theo s liu ca phòng Thng kê huyn Bình Sn, tính đn cui nm 2009, dân s trong
đ tui lao đng ca 9 xã thuc vùng di di, gii ta, TC trong KKT dung qut là 41.379
ngi. Lao đng trong lnh vc NN chim 61%, lnh vc công nghip, dch v chim
16.22%, làm vic trong các c quan nhà nc chim 3.26%. Lao đng trong lnh vc NN
ca các xã trong KKT Dung Qut là 81.9%. T đó cho thy lc lng lao đng  các khu
TC nói riêng và  Dung Qut nói chung phn ln hot đng trong lnh vc nông lâm ng
nghip, t l lao đng trong lnh vc công nghip và dch v rt thp, ngoài ra, lao đng có
hàm lng k thut và vn hóa thp đã khin cho hot đng chuyn đi ngh nghip cho
các h thuc din b di di vn còn gp nhiu khó khn và các chính sách h tr cha hiu
qu.
Cho đn nay, UBND tnh và các c quan chc nng vn cha có nhng chính sách c th
cng nh nhng thng kê trong đào to ngh cho lao đng b thu hi SX và TC. i vi
các Quyt đnh 103/2008/Q-TTg v “ án h tr thanh niên hc ngh và to vic làm
giai đon 2008 – 2015”, UBND tnh vn chm và cha kiên quyt trong vic ch đo thc
hin. Các chính sách khác vn cha trin khai hoc cha có hng dn thc hin gm
Quyt đnh s 121/2009/Q-TTg ngày 09/10/2009 v h tr b đi xut ng hc ngh,
Ngh đnh 61/N-CP ngày 04/06/2010 v chính sách khuyn khích đu t vào NN, nông
thôn, trong đó có qui đnh h tr doanh nghip đào to ngun nhân lc. Ngoài ra, trong
21

Ngh đnh 69/2009/N-CP vn cha ban hành c ch, chính sách thc hin đi vi đào to

ngh cho lao đng b thu hi đt SX và TC (Mai, 2010). Ngoài ra, công tác thc hin
chính sách h tr đào to ngh vn cha th hin s quan tâm đi vi lao đng nm thuc
din phi di di. Theo báo cáo ca HND tnh
11
, trong kinh phí gn 28 t h tr đào to
ngh cho lao đng nông thôn t nm 2007, không xác đnh đc kinh phí đã h tr cho lao
đng thuc din di di  KKT Dung Qut cng nh s lao đng đã đc h tr. iu tra
XHH ca HND tnh Qung Ngãi (Mai, 2010) 284 h trong khu TC Gò ng (Câu hi
24 Bng 4.3), có đn 252/284 h không h bit v chính sách h tr đào to ngh. Các h
dân đu phn ánh không nghe ph bin chính sách này t chính quyn hay t các phng
tin thông tin đi chúng (Câu hi 26, Bng 4.3). S lao đng nhn đc h tr chuyn đi
ngh nghip trong khu TC này là rt thp (19/537). T đó cho thy vic ph bin và h
tr chuyn đi ngh nghip cho nhng đi tng trong din phi di di trong KKT Dung
Qut ít đc quan tâm và không hiu qu. Hin vn cha có mt phng thc c th đ
các doanh nghip s dng đt thc hin đy đ vic u tiên nhn 60% lao đng ph thông
 các khu TC vào làm vic nh cam kt ban đu.
Cho đn 31/12/2009, theo s liu ca BQLKKT Dung Qut thng k t các nhà máy, xí
nghip có 8.319 lao đng là ngi Qung Ngãi, riêng lao đng có h khu  huyn Bình
Sn là 4.630 ngi, lao đng thuc din TC trong KKT Dung Qut ch có 394 ngi
(chim 3,4%). Trong đó, hu ht các lao đng này đu t đi kim vic làm ch không
thông qua s h tr t chính quyn đa phng hay c quan chc nng. Có th nói vn đ
nm  s tng tác yu gia các c quan có chc nng.
Báo cáo ca HND (2009) ch ra nhng ngi ngoài đ tui lao đng  các khu TC đu
không có vic làm, tình trng thiu vic làm cao. Nhng ngi trong đ tui lao đng hu
ht xut phát t nông dân, có thu nhp thp và không n đnh (chim 80%). Công tác h
tr đào to ngh hàng nm ca tnh cha cho thy có s gn k vi nhu cu s dng lao
đng ca doanh nghip và nhu cu vic làm ca ngi dân; vì th, ngi lao đng vn
cha có nhiu c hi đc tuyn dng vào làm vic trên mnh đt trc kia ca mình. Mt
khác, qui hoch các khu TC còn cha gn lin vi đnh canh, cha gn vi qui hoch dân

11
Báo cáo giám sát ca Ban Vn Hóa – Xã hi HND tnh v thc hin Ngh Quyt ca HND tnh v dy ngh cho lao đng nông
thôn, ngi tàn tt và hc sinh dân tc ni trú trên đa bàn tnh Qung Ngãi (2010)
22

c t nhiên, tin h tr chuyn đi ngh nghip còn thp cng to khó khn cho vic
chuyn đi ngành ngh.
Hin nay, tng dân s phi di di TC  KKT Dung Qut hn 40 ngàn ngi, trong đó
dân s trong đ tui lao đng là 21.412 ngi (53%), dân s ngoài đ tui lao đng là
18.988 ngi (47%). D báo dân s thuc vùng gii ta, TC KKT Dung Qut đn nm
2015 là 48.400 ngi, trong đó s ngi trong đ tui lao đng là 26.136 ngi (54%).
Tuy nhiên trong hin ti, c cu lao đng ca ngi dân  vùng này ch yu thuc lnh vc
nông lâm ng nghip (chim 82%, Hình 4.3), trong khi đó, vi tc đ đu t nh hin ti,
d đoán nhu cu lao đng trong các lnh vc công nghip và dch v s có s dch chuyn
đáng k đn nm 2015. Nh vy, đào to lao đng cho KKT Dung Qut theo đúng nhu cu
thc t là mt trong nhng gii pháp ti cn thit đ giúp ngi dân có th phc hi và n
đnh sinh k lâu dài.
4.4 Chính sách đi vi các đi tng d b nh hng
Hin nay, tnh và chính quyn đa phng  KKT Dung Qut vn cha có nhng thng kê
và chính sách c th nào đi vi nhng đi tng d b tn thng nh ngi già, tr em,
ngi làm thuê và nhng đi tng không có đt đai và các tài sn trên đt, ngi tàn
tt…. Tin bi thng thng đc đa mt ln cho ch h, vì vy, sinh hot ca nhng
đi tng ph thuc nh ngi già hoc tr em thng đc quyt đnh bi hành vi chi
tiêu ca ch h. Vi tình trng  các khu TC  KKT Dung Qut hin nay, tin bi
thng đc s dng vào các mc tiêu không ging nh d tính ca ngi chi tr nh ban
đu. Chính vì th, các đi tng d b tn thng càng ph thuc vào ch h. ng thi,
vn cha có thng kê đy đ v các đi tng làm thuê và có vic làm ph thuc vào
nhng ngi có tài sn khác. c bit đi vi tr em còn đang trong đ tui đi hc, vic di
di, TC nh hng rt nhiu đn vic hc. Hin ti, các khu TC  KKT Dung Qut

nm ri rc và nh l, cách xa trng hc khin vic đi hc khó khn. Mc khác, thi gian
TC kéo dài lâu, nh hng rt ln đn vic hc ca hc sinh thuc vùng phi di di;
ngoài ra, thu nhp ca các h b gim sút mnh sau TC và kéo dài, do đó nguy c b hc
ca con em ca h là rt cao. Theo Mahapatra và cng s (1996), t l nghèo đói tng cao
đi vi nhng đi tng tr em b hc. Tuy nhiên vn cha có mt thng kê c th v nh
hng ca TC đi vi vic b hc ca tr em trong các khu TC  KKT Dung Qut.
Ngoài ra, nhng ngi đi làm thuê là nhng đi tng BAH nhiu nht trong qui trình
23

TC. H hu nh không đc nhn thêm quyn li hay đn bù nào v nhng công vic đã
mt đi, sinh k ca h không còn na. ây là nhng đi tng đáng đc quan tâm nht,
trong khi đó, qui trình TC li hu nh không đ cp đn. Vì vy, cn có nhng quan tâm
đúng mc đi vi nhng đi tng này đ to s công bng trong công tác TC cng nh
gim đi các h ly v mt kinh t - xã hi.
24

5. KT LUN VÀ KIN NGH CHÍNH SÁCH
Da trên đánh giá  phn 4, kt hp vi khung lý thuyt xây dng  phn 2, các gii pháp
ci thin qui trình TC  KKKT s tp trung vào vic rút ngn qui trình TC hin ti,
đng thi đc bit chú trng đn khâu TC và hu TC cho ngi dân b mt đt, vi mc
tiêu gim thiu các tác đng tiêu cc ca TC đi vi ngi dân, góp phn đa cuc sng
ca ngi dân b mt đt khá hn so vi ban đu, đng thi thit lp mt qui trình phù hp
đi vi nhng ln TC sau.
5.1 Ci tin qui trình tái đnh c hin ti
u tiên, qui trình TC  KKT Dung Qut ci thin s tham gia ca ngi dân đi vi
toàn b qui trình (Hp 5.1). S tham gia ca ngi dân có th  dng th đng thông qua
các điu tra XHH, hoc ch đng thông qua t vn và tham kho ý kin mt cách toàn din
ngi dân trong các bc ca qui trình TC.
i vi tham gia b đng, các điu tra XHH s giúp xác đnh đy đ các đi tng BAH
trc tip và gián tip t DA, t đó có th đn bù và h tr đúng mc tiêu ban đu. Các

phng pháp thu thp s liu đc tóm tt  Bng 5.1. Hot đng thu thp s liu cn phi
có s chun b v bng câu hi, điu tra viên, giám sát điu tra và tng hp, x lý, phân
tích s liu (Hp 5.2) cng nh nhng hng đ ci thin vic thu thp s liu (Hp 5.3).
Mt qui trình TC tt phi phân tích đc tt c các ri ro có th xy ra đi vi DA.
Nhng ri ro đó bao gm các ri ro v th ch, tài chính, k thut, v mô và quá trình thc
hin (WB, 2004). Nhng điu tra ban đu s giúp phát hin các ri ro trong quá trình lp và
thc hin DA.
Hn na cn tng cng s ch đng tham gia ý kin ca ngi dân trong lp k hoch
TC. Chính ngi dân phi là đi tng chính tham gia c quá trình ca DA, cho ý kin
đ hình thành khu TC và h tr phc hi sinh k phù hp vi điu kin ca mình. Tng
cng cung cp thông tin bng nhiu phng pháp khác nhau (Hp 5.4) là mt phng
pháp giúp ci thin s tham gia ca ngi dân. Ý kin ngi dân đc bit quan trng trong
giai đon kho sát lp DA đu t, lp qui hoch và trin khai xây dng khu TC, cng nh
các h tr sau TC đ phc hi sinh k cho ngi dân. ng thi, phi có các chin lc
c th tng cng s tham gia ca ngi dân (Bng 5.2), cng nh theo dõi đánh giá trong
quá trình thc hin (Hp 5.5).
25

Mt nguyên nhân chính khác làm kéo dài thi gian ca qui trình TC  KKT Dung Qut
là qui trình xác minh thông tin, thit lp h s đ đn bù và TC còn rm rà và có nhiu
bt cp. Trong ngn hn, rt khó có th ci thin h thng qun lý đt đai  đa phng do
nhng vng mc v mt th ch và nhân lc đã phân tích  trên. Vì vy cn có nhng bi
thng phù hp cho ngi dân trong khong thi gian phi ch t khi có thông báo thu hi
đt đn khi h nhn đc phn TC. Ngoài ra, các th tc xác minh cn đc tin hành
càng sm càng tt trc khi DA đc tin hành; đng thi, k hoch TC và các khu TC
cn đc xây dng trc khi vic gii ta mt bng xy ra đ ngi dân có ch  sau khi
có thông báo thu hi đt. Trong dài hn, hoàn thin h thng qun lý đt đai là mt chin
lc quan trng trong GPMB và TC, phc v cho mc đích phát trin. Tng cng cng
c nng lc ca cán b tham gia công tác TC bng vic đào to các k nng v điu tra,
x lý s liu, gii quyt các xung đt liên quan đn TC s giúp rút ngn rt nhiu qui

trình hin ti. ng thi, phi tng bc gia tng nim tin ca ngi dân bng vic gim
các tiêu cc xy ra trong quá trình thc hin, công bng và tránh nhng thái đ tiêu cc và
các sai phm ca ngi thc hin.
Xut phát t bài hc thành công  Trung Quc (WB, 1998) và n  (Sinha, 1996) cho
thy mt trong nhng yu t quyt đnh trong h tr ngi dân nhanh chóng n đnh cuc
sng là vic chi tr tin đúng thi hn nhng không  dng tin mt. Vì vy, đi vi trng
hp KKT Dung Qut, vic chi tr tin nên thông qua mt tài khon ngân hàng, đng thi,
đa tin đn bù vào các gói h tr khác nh giáo dc và h tr chuyn đi ngh nghip,
phc hi sn xut. Ngoài ra, đ thc hin đc vic chi tr tin đúng thi hn, cn có mt
d toán v ngun tài chính h tr TC đ vic chi tr đc công bng và ch đng.
Ngoài ra, cn phi có mt qui hoch c th mt vùng TC đ ln. Sm qui hoch khu
TC có qui mô s gii quyt đc nhu cu di di ngi dân, mc khác s rt thun tin
cho vic xây dng c s h tng, trng hc bnh vin trong mt khu chung, giúp cht
lng sng  các khu TC tt hn nhiu so vi nhng điu kin hin ti. C s h tng,
đng sá, nc, đin  các khu TC hin ti cn đc cng c xây dng tt, đng thi
nâng cp điu kin môi trng sng  các khu vc này, tránh tình trng ô nhim do rác thi
do sinh hot ca ngi dân và hot đng SX ca h. Bên cnh đó, cn có các chính sách
thu hút s tham gia ca các doanh nghip hot đng trong KKT tham gia vào quá trình h
tr đn bù và TC ca ngi dân  đây; hn na, hot đng SX cng gây nhng nh