Tài liệu Báo cáo "Pháp luật về bán hàng đa cấp ở Việt Nam - một số vấn đề cần hoàn thiện" docx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 7/2007 3




ThS. Đoàn Văn Bình *
ThS. Đoàn Trung Kiên **
1. Khỏi quỏt v bỏn hng a cp v
phỏp lut v bỏn hng a cp
Bỏn hng a cp l phng thc bỏn
hng trc tip, theo ú doanh nghip bỏn
hng hoỏ thụng qua mng li nhng ngi
tham gia bỏn hng nhiu cp, nhiu nhỏnh
khỏc nhau. Ngi tham gia bỏn hng a cp
s nhn c tin hoa hng, tin thng
hoc li ớch kinh t khỏc t kt qu bỏn
hng hoỏ ca mỡnh v ca ngi tham gia
bỏn hng cp di trong mng li do mỡnh
t chc v mng li ú c doanh nghip
bỏn hng a cp chp thun. Phng thc
bỏn hng a cp ó c ỏp dng trong kinh
doanh t nhng nm 1930 ti M nhng
phi n u nhng nm 1980, phng thc
bỏn hng a cp mi thc s phỏt trin
mnh m ti cỏc nc nh M, Canada,
Mexico, Brazil, Anh, Phỏp, c, Thy
in n u nhng nm 1990, bỏn hng
a cp cng ó xõm nhp v phỏt trin

mnh nhiu nc chõu nh Nht Bn,
Hn Quc, i Loan, Trung Quc,
Malaysia, Indonesia, Thỏi Lan, Singapore
Hin nay, hng chc nghỡn doanh nghip
trờn 100 quc gia ỏp dng phng thc bỏn
hng a cp vi doanh thu hng t USD mi
nm. Vit Nam, phng thc bỏn hng a
cp mi c du nhp t nm 1998.
Phng thc bỏn hng ny bt u xut
hin thnh ph H Chớ Minh, sau ú lan
ra thnh ph H Ni v nhiu tnh khỏc nh
Lõm ng, Bỡnh Phc, Bc Ninh, Bc
Giang, Thỏi Nguyờn S phỏt trin ca
phng thc bỏn hng ny ó phn ỏnh
nhng tỏc ng tớch cc cng nh nhng u
im ca nú so vi cỏc phng thc bỏn
hng khỏc. Tuy nhiờn, cựng vi s phỏt
trin ca phng thc bỏn hng a cp ó
xut hin mt phng thc kinh doanh la
o theo mụ hỡnh kim t thỏp m Lut
cnh tranh ca Vit Nam gi l bỏn hng
a cp bt chớnh nờn hu ht cỏc quc gia
v vựng lónh th tha nhn bỏn hng a cp
thỡ u cú cỏc vn bn phỏp lớ cm
phng thc kinh doanh theo mụ hỡnh kim
t thỏp, ng thi qun lớ cht ch
phng thc bỏn hng a cp. Tuy nhiờn,
do b chi phi bi cỏc iu kin v kinh t,
chớnh tr, vn hoỏ, xó hi cng nh quan
im v k thut lp phỏp khỏc nhau nờn cú

nc v vựng lónh th quy nh v bỏn
hng a cp trong lut cnh tranh, lut
thng mi, lut hỡnh s v cú vn bn
hng dn riờng, cú nc li cú lut riờng
iu chnh bỏn hng a cp v bỏn hng
trc tip. Ngy 3/12/2004 Quc hi nc ta
ó thụng qua Lut cnh tranh, ngy
24/8/2005 Chớnh ph ó ban hnh Ngh
* Cụng ti c phn u t CEO
** Ging viờn Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
4
tạp chí luật học số 7/2007
nh s 110/2005/N-CP v qun lớ hot
ng bỏn hng a cp. Lut cnh tranh,
Ngh nh s 110 cựng vi h thng cỏc vn
bn phỏp lut cú liờn quan trong lnh vc
ng kớ kinh doanh, giao kt hp ng,
qung cỏo thng mi, giỏ v qun lớ cht
lng hng hoỏ ó to thnh h thng
phỏp lut v bỏn hng a cp. Phỏp lut v
bỏn hng a cp quy nh nhng ni dung
ch yu nh phm vi iu chnh v i
tng ỏp dng, du hiu phỏp lớ ca bỏn
hng a cp, nhn din hnh vi bỏn hng a
cp bt chớnh, hng hoỏ c kinh doanh
theo phng thc bỏn hng a cp, hp

ng tham gia bỏn hng a cp, trỏch nhim
ca cỏc bờn trong hp ng tham gia bỏn
hng a cp, iu kin v th tc ng kớ t
chc bỏn hng a cp, cỏc trng hp tm
ngng v chm dt hot ng bỏn hng a
cp, x lớ vi phm i vi doanh nghip bỏn
hng a cp v ngi tham gia bỏn hng a
cp, vn qun lớ nh nc i vi hot
ng bỏn hng a cp. V c bn cỏc ni
dung ch yu núi trờn ó ỏp ng c
nhng ũi hi ca hot ng bỏn hng a
cp Vit Nam trong giai on hin nay.
Tuy nhiờn, phỏp lut v bỏn hng a cp
Vit Nam cng cũn mt s ni dung cha
phự hp vi thụng l quc t v xu hng
phỏt trin ca phng thc kinh doanh ny.
2. Mt s vn cn hon thin phỏp
lut v bỏn hng a cp Vit Nam
Hon thin h thng phỏp lut v kinh
doanh, thng mi núi chung v phỏp lut v
bỏn hng a cp núi riờng l nhu cu tt yu
v khỏch quan, th hin nguyờn tc ch ng
hi nhp kinh t quc t. Phỏp lut v bỏn
hng a cp l cụng c qun lớ hot ng bỏn
hng a cp cn thit v hiu qu, cú vai trũ
quan trng trong vic chng li cỏc hnh vi
bỏn hng a cp bt chớnh, bo v th trng,
khuyn khớch cnh tranh lnh mnh, qua ú
bo v c li ớch chớnh ỏng ca cỏc
doanh nghip, ngi tiờu dựng v ca ton

xó hi. phự hp vi thụng l quc t v
xu hng phỏt trin ca phng thc kinh
doanh a cp Vit Nam trong thi gian ti,
theo chỳng tụi, phỏp lut v bỏn hng a cp
cn hon thin mt s ni dung sau õy:
Th nht, phỏp lut v bỏn hng a cp
Vit Nam cn m rng phm vi ỏp dng.
Theo Lut cnh tranh v iu 1 Ngh
nh s 110/2005/N-CP ngy 24/8/2005 thỡ
phm vi iu chnh ca phỏp lut v bỏn
hng a cp Vit Nam l hot ng bỏn
hng a cp v qun lớ hot ng bỏn hng
a cp trờn lónh th nc Cng ho xó hi
ch ngha Vit Nam. Nh vy, phỏp lut v
bỏn hng a cp Vit Nam khụng iu
chnh hot ng cung ng dch v a cp v
qun lớ hot ng cung ng dch v a cp,
theo chỳng tụi, phỏp lut v bỏn hng a cp
Vit Nam nờn m rng phm vi ỏp dng
i vi c hot ng cung ng dch v a
cp v qun lớ hot ng cung ng dch v
a cp bi nhng lớ do sau õy:
- Hot ng cung ng dch v cng cú
th c kinh doanh theo phng thc a
cp. Vic cỏc doanh nghip kinh doanh theo
phng thc bỏn hng a cp hay cung ng
dch v a cp u xut phỏt t thc tin
kinh doanh, t chin lc v nhu cu kinh
doanh ca h. iu ny cng phự hp vi
quyn t do kinh doanh ca doanh nghip.

nghiªn cøu - trao ®æi
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2007 5

Các doanh nghiệp có quyền tự do kinh
doanh thì họ cũng có quyền tự do lựa chọn
phương thức kinh doanh, cách thức tổ chức
bán hàng, cung ứng dịch vụ. Đặc biệt, trong
điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc
tế, các hoạt động thương mại dịch vụ ngày
càng phát triển nên chắc chắn việc các doanh
nghiệp áp dụng phương thức kinh doanh đa
cấp đối với cung ứng dịch vụ sẽ phát triển.
Thực tiễn ở Việt Nam, hoạt động cung ứng
dịch vụ đa cấp đã được một số doanh nghiệp
áp dụng nhất là trong lĩnh vực dịch vụ giáo
dục, dịch vụ internet… và nếu không có
hành lang pháp lí để điều chỉnh các hoạt
động này thì nguy cơ cung ứng dịch vụ đa
cấp “bất chính” cũng rất dễ dàng xảy ra.
- Pháp luật của nhiều nước trên thế giới
đã thừa nhận và có những quy định để điều
chỉnh hoạt động cung ứng dịch vụ đa cấp
như Hoa Kì, Singapore, Thái Lan, Indonesia,
Trung Quốc, Hàn Quốc, Canada
(1)
…Vì vậy,
việc mở rộng phạm vi điều chỉnh của pháp
luật về bán hàng đa cấp không chỉ đáp ứng

và phản ánh nhu cầu thực tiễn trong kinh
doanh mà còn phù hợp với thông lệ và luật
pháp quốc tế.
Khi đã mở rộng phạm vi điều chỉnh thì
pháp luật về bán hàng đa cấp cần phải xây
dựng mới khái niệm kinh doanh đa cấp, bao
gồm cả bán hàng và cung ứng dịch vụ đa cấp
thay cho khái niệm bán hàng đa cấp hiện
nay, đồng thời phải bổ sung danh mục dịch
vụ cấm kinh doanh theo phương thức đa cấp.
Thứ hai, pháp luật về bán hàng đa cấp ở
Việt Nam cần mở rộng đối tượng được kinh
doanh theo phương thức bán hàng đa cấp.
Pháp luật về bán hàng đa cấp ở Việt
Nam hiện nay chỉ cho phép doanh nghiệp
được kinh doanh theo phương thức bán
hàng đa cấp. Nếu so với hơn 70 năm phát
triển của phương thức bán hàng đa cấp trên
thế giới thì thực tiễn hoạt động của phương
thức bán hàng đa cấp hơn 8 năm qua tại
Việt Nam vẫn chưa giúp phương thức bán
hàng này trở nên phổ biến và dễ nhận biết
hơn, thậm chí đối với cả cơ quan quản lí
nhà nước. Chính vì vậy, Luật cạnh tranh và
Nghị định số 110 đã bó hẹp phạm vi đối
tượng được thực hiện hoạt động kinh doanh
theo phương thức bán hàng đa cấp như đã
nêu trên. Nói cách khác, ở Việt Nam chỉ có
chủ thể kinh doanh nào được gọi là doanh
nghiệp mới có thể kinh doanh theo phương

thức bán hàng đa cấp. Điều đó có nghĩa là
một số lượng lớn các chủ thể kinh doanh
khác không được kinh doanh theo phương
thức bán hàng này (khoảng 3 triệu hộ kinh
doanh cá thể và khoảng hơn 17 nghìn hợp
tác xã). Quy định này đã hạn chế quyền tự
do kinh doanh của một số chủ thể kinh
doanh khác đồng thời nó cũng tạo ra sự phân
biệt đối xử giữa các chủ thể kinh doanh
trong nền kinh tế ở nước ta. Thiết nghĩ trong
thời gian tới, khi chúng ta đã có hành lang
pháp lí rõ ràng và thuận lợi về bán hàng đa
cấp, các cơ quan thực thi pháp luật đã nhiều
kinh nghiệm quản lí, các chủ thể kinh doanh,
người tiêu dùng và cộng đồng xã hội đã dần
quen thuộc với phương thức bán hàng này
thì Nhà nước nên mở rộng đối tượng được
kinh doanh theo phương thức bán hàng đa
cấp, không chỉ là doanh nghiệp mà là tất cả
các chủ thể kinh doanh, bao gồm cả hợp tác
xã và hộ kinh doanh cá thể. Việc mở rộng


nghiên cứu - trao đổi
6
tạp chí luật học số 7/2007
i tng c kinh doanh theo phng
thc bỏn hng a cp s gúp phn bo m
quyn t do kinh doanh v quyn bỡnh ng
trc phỏp lut - õy l hai quyn nng c

bn nht ca cỏc ch th kinh doanh trong
nn kinh t th trng.
Th ba, phỏp lut v bỏn hng a cp
Vit Nam nờn cm cỏn b, cụng chc tham
gia vo mng li bỏn hng a cp.
Theo iu 4 Ngh nh s 110, ngi
tham gia vo mng li bỏn hng a cp
phi l cỏc cỏ nhõn cú nng lc hnh vi dõn
s y , ó kớ hp ng tham gia bỏn hng
a cp vi doanh nghip bỏn hng a cp,
tr nhng cỏ nhõn sau õy:
- Ngi ang phi chp hnh hỡnh pht
tự hoc cú tin ỏn v cỏc ti sn xut, buụn
bỏn hng gi, qung cỏo gian di, kinh
doanh trỏi phộp, trn thu, la di khỏch
hng, cỏc ti v la o chim ot ti sn,
lm dng tớn nhim chim ot ti sn,
chim gi trỏi phộp ti sn;
- Ngi nc ngoi, ngi Vit Nam
nh c nc ngoi khụng cú giy phộp lao
ng ti Vit Nam do c quan cú thm
quyn cp.
Vi quy nh trờn, phỏp lut v bỏn hng
a cp Vit Nam khụng cm cỏn b, cụng
chc tham gia vo mng li bỏn hng. Quy
nh ny ó m rng i tng c tham
gia vo mng li bỏn hng ca doanh
nghip bỏn hng a cp v cng l quy nh
mun to iu kin cho cỏn b, cụng chc cú
thờm cụng vic mi cú th lm ngoi gi

hnh chớnh tng thờm thu nhp, nõng cao
i sng vt cht ca bn thõn v gia ỡnh.
Tuy nhiờn, vic phỏp lut v bỏn hng a cp
khụng cm cỏn b, cụng chc tham gia vo
mng li bỏn hng cha hn ó l hp lớ vỡ
nhng lớ do sau õy:
- Xut phỏt t c trng ca phng
thc bỏn hng a cp l bỏn hng trc tip
t cỏ nhõn n cỏ nhõn da trờn c s khai
thỏc mi quan h gia con ngi vi con
ngi nờn cỏn b, cụng chc (nhng ngi
ớt nhiu cú uy tớn, a v, cú mi quan h
rng) rt d thnh cụng v khi ó c
doanh nghip bỏn hng a cp tr tin
thng, tin hoa hng thỡ h cú th s ra
sc giỳp doanh nghip, iu ny dn ti
cỏc hin tng tiờu cc trong cụng vic
ca cỏc cỏn b, cụng chc. Hn na, cỏn
b, cụng chc mt khi ó tham gia vo
mng li bỏn hng a cp thỡ cú th h s
gii thiu hoc cho bỏn hng hoỏ cho cỏn
b, cụng chc cp di, trng hp ny
chc chn cp di ca h khú cú th t
chi. Thm chớ, h cũn cú th cho bỏn sn
phm ngay ti cụng s ca mỡnh, iu ny
s nh hng khụng nh ti cụng vic
chung, khin ngi cỏn b, cụng chc tham
gia mng li bỏn hng a cp khú cú th
ton tõm, ton ý phc v cụng vic m Nh
nc giao phú v cú th gõy mt lũng tin

cho cụng chỳng.
- Vic cho phộp cỏn b, cụng chc tham
gia vo mng li bỏn hng a cp cú th
lm cho mụi trng kinh doanh núi chung v
hot ng bỏn hng a cp núi riờng cú nguy
c khụng lnh mnh v õy l lớ do m phỏp
lut v doanh nghip cm cỏn b, cụng chc
thnh lp v qun lớ doanh nghip.
(2)
Ngha
l phỏp lut v doanh nghip, khụng cho
phộp cỏn b, cụng chc trc tip hoc tham


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 7/2007 7

gia thnh lp doanh nghip ng thi khụng
c lm ngi qun lớ v iu hnh doanh
nghip bo m cho mụi trng kinh
doanh lnh mnh, trỏnh cỏc hin tng tiờu
cc trong kinh doanh.
Xut t nhng lớ do trờn, theo chỳng tụi
phỏp lut v bỏn hng a cp Vit Nam
nờn cm cỏn b, cụng chc tham gia vo
mng li bỏn hng a cp.
Th t, phỏp lut v bỏn hng a cp nờn
m rng a im tip th bỏn hng a cp.
im b khon 11 iu 3 Lut cnh tranh
quy nh: Hng húa c ngi tham gia

bỏn hng a cp tip th trc tip cho ngi
tiờu dựng ti ni , ni lm vic ca ngi
tiờu dựng hoc a im khỏc khụng phi l
a im bỏn l thng xuyờn ca doanh
nghip hoc ca ngi tham gia. Chỳng tụi
cho rng quy nh ny khụng phự hp vi
thc tin v cú kh nng gõy khú khn cho
ngi tham gia bỏn hng cng nh khụng
phự hp vi quy nh ca phỏp lut mt s
nc trờn th gii bi:
- Trờn thc tin vic la chn a im
tip th hng hoỏ theo phng thc bỏn hng
a cp rt linh hot, phự hp vi tng trng
hp c th, ngi tham gia cú th tip th v
bỏn hng hoỏ mi ni, bao gm ni , ni
lm vic ca ngi tiờu dựng, cng nh ni
, ni lm vic ca ngi tham gia, cú khi
h tip th hng hoỏ ngay ti tr s, cỏc ca
hng bỏn hng ca doanh nghip bỏn hng
a cp hoc ca ngi tham gia.
- Phỏp lut v bỏn hng a cp ca mt
s nc khụng ngn cm tip th hng hoỏ
ti a im bỏn l thng xuyờn ca
doanh nghip hoc ca ngi tham gia.
Chng hn nh phỏp lut v bỏn hng a
cp ca Thỏi Lan ch quy nh: Bỏn hng
trc tip, c hiu l vic marketing hng
hoỏ bng cỏch bỏn hng trc tip n
ngi tiờu dựng ti nh hoc ni lm vic
ca ngi tiờu dựng hoc ca cỏc i

tng khỏc, hoc ti cỏc a im khỏc
khụng phi l ni lm vic thụng thng,
bt k thụng qua cỏc i lớ bỏn hng trc
tip, hoc ngi bỏn hng n cp hoc
a cp, tr cỏc hot ng phỏp lớ c ghi
trong cỏc quy nh cp b.
(3)

Xut phỏt t nhng cn c trờn, chỳng
tụi cho rng phỏp lut v bỏn hng a cp
Vit Nam nờn m rng a im tip th bỏn
hng a cp, cho phộp ngi tham gia bỏn
hng a cp c tip th v bỏn hng hoỏ
ca h bt kỡ õu.
Bỏn hng a cp l phng thc bỏn hng
mi xut hin Vit Nam nờn phỏp lut v
bỏn hng a cp cng l lnh vc phỏp lut
mi chớnh thc hỡnh thnh k t khi Lut cnh
tranh ra i. phỏt huy vai trũ ca lnh vc
phỏp lut cũn non tr ny cng nh ỏp
ng c cỏc yờu cu ca tin trỡnh hi nhp
nn kinh t, theo chỳng tụi vic hon thin
mt s vn trờn l rt cn thit./.

(1).Xem: o lut cm k hoch tip th theo mụ
hỡnh kim t thỏp ca M (2003); Lut tip th a cp
v cm bỏn hng theo mng ca Singapore (2000);
o lut bỏn hng v marketing trc tip ca Thỏi
Lan (2002); Lut bỏn hng tn ca ca Hn Quc
(1995); Quy tc qun lớ kinh doanh a cp ca Trung

Quc (1997)
(2).Xem: im b khon 2 iu 13 Lut doanh
nghip (2005).
(3).Xem: iu 3 o lut bỏn hng v marrketing
trc tip ca Thỏi Lan B.E.2545.