Tài liệu Nhiếp ảnh Việt Nam: Phải chăng đang có những lối mòn pdf

Nhiếp ảnh Việt Nam: Phải chăng đang có những lối mòn -
Những cuộc thi ảnh đẹp dành cho giới chuyên nghiệp và cả người không chuyên
cùng hàng loạt cuộc triển lãm ảnh của các tay máy tiếng tăm trong cả nước thời
gian qua liên tục được tổ chức, nở rộ như hoa mùa xuân. Thêm vào đó, việc ra
đời và ngày càng hoàn chỉnh hơn công nghệ ảnh kỹ thuật số đã khiến nhiều
người lao vào thú vui săn ảnh như một cách thư giãn, giải trí. Nhưng bấy nhiêu
đó có đủ để làm nền móng cho nhiếp ảnh Việt Nam phát triển trong tương lai
hay không ?
Một thời đã xa
Điểm mạnh của nhiếp ảnh Việt Nam là đặc tả hai cuộc kháng chiến của dân tộc,
nâng tầm ảnh báo chí, sự kiện lên hàng tác phẩm, làm lay động hàng triệu trái
tim bao người trên khắp toàn cầu.

Công chúng ắt hẳn đều biết đến những nghệ sĩ đã làm vinh quang nhiếp ảnh
Việt trong suốt chiều dài thế kỷ 20. Tên tuổi của Phạm Văn Mùi, Võ An Ninh
(với giải thưởng ngoại hạng qua tác phẩm Đẩy thuyền ra khơi nhận tại Paris
1938) hay Nguyễn Đình Ưu (tác phẩm Nữ dân quân - Huy chương vàng (HCV)
tại Hungary năm 1961), Phan Thoan (O du kích nhỏ - HCV tại Bungary năm
1968), Lâm Hồng Long (Mẹ con ngày gặp mặt - Bằng danh dự FIAP năm
1991), Lâm Tấn Tài (Vượt dốc - Giải thưởng lớn Italy), và thế hệ sau là Long
Thành, Duy Anh, Đào Hoa Nữ, Thái Phiên, Hoàng Thế Nhiệm, Lê Hồng Linh,
Bá Hân từ lâu đã vang danh cả trong lẫn ngoài nước.

Tuy nhiên, trong một vài năm trở lại đây, nhiếp ảnh Việt Nam đã bộc lộ ít nhiều
lối mòn trong sáng tạo, hiếm có tác phẩm nào tạo được tiếng vang dù vẫn đều
đặn "gặt hái" nhiều giải thưởng tại các lần ra quân cả trong và ngoài nước, mà
trong đó có những cuộc thi chẳng ai biết đến!
Đa số các bức ảnh nghệ thuật của Việt Nam có liên hệ chặt chẽ với hội họa từ
bố cục đến ánh sáng, màu sắc. Yếu tố thời điểm, khoảnh khắc dường như lùi lại
phía sau, thay thế bằng sự tĩnh lặng, bàng bạc, chiêm nghiệm. Và vì thế khiến
cho người thưởng thức quên bẵng đi khái niệm không gian, thời gian của bức

ảnh. Hàng loạt ảnh phong cảnh đặc tả đồi cát ở Phan Thiết, đời sống đồng bào
vùng cao hay nhịp sống an bình, chậm chạp ở làng quê Bắc Bộ, Nam Bộ na ná
nhau, không phân biệt được tác giả nào vì thiếu hẳn cá tính riêng biệt.
Trong khi những nhiếp ảnh gia phương Tây có thể chụp mẹ, vợ hay chính con
họ để tạo nên bức ảnh nghệ thuật đầy rung cảm thì chúng ta lại làm khác. Nghệ
sĩ nhiếp ảnh Việt Nam bôn ba vào tận rừng sâu, ngõ cụt tìm cho ra cụ già dân
tộc ghép với gương mặt trẻ thơ nào đó để làm nên tác phẩm mẹ con hay bà
cháu. Điều này dẫn đến khả năng biểu đạt ngôn ngữ bằng hình ảnh dần mất đi
ưu thế, thay vào đó là sự mô phỏng lại khuôn mẫu đã được định hình từ các thế
hệ trước.
Thật không gì nhàm chán bằng việc bước vào một cuộc triển lãm ảnh hay tham
gia cuộc thi ảnh mà đa số tác phẩm đều tương tự nhau ở cách thể hiện từ hình
thức đến bố cục, không gian lẫn thời gian. Hiện nhiếp ảnh chỉ làm tròn chức
năng ghi nhận mà thiếu hẳn sự cảm nhận. Phải chăng đó là lối mòn khiến cho
nghệ thuật nhiếp ảnh Việt Nam mất dần sự quan tâm của công chúng?

Vì đâu đến nỗi?

Nếu dựa vào số lượng ảnh được công bố và vô số giải thưởng đạt được, Việt
Nam có thể nói đã trở thành "siêu cường" về nhiếp ảnh. Song mọi chuyện không
hẳn như thế. Một bức ảnh nghệ thuật ngoài yếu tố đẹp, cần phải thể hiện được
những gì mắt trần không "chạm" đến, thuộc về những cảm xúc sâu kín của con
người, từ đó làm cho đời sống tinh thần vươn đến sự chuẩn mực mang khái
niệm của chân thiện mỹ.

Để lý giải vấn đề này, nhiều nghệ sĩ nhiếp ảnh có thâm niên cầm máy vài mươi
năm, đoạt giải thưởng trong và ngoài nước đã thổ lộ những bức xúc rất đáng suy
nghĩ. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Thái Phiên nhận xét: "So với thế hệ trước, những người
cầm máy hiện nay đang theo một "lộ trình" được vạch sẵn qua chủ đề của các
cuộc thi do Bộ, Sở Văn hóa -Thông tin, Hội nghệ sĩ nhiếp ảnh hay một vài đơn

vị tổ chức, tài trợ kinh phí. Điều này dẫn đến tình trạng đặt "con trâu trước cái
cày".

Người cầm máy nếu muốn đoạt giải thưởng thì dứt khoát phải hợp "gu" với ban
giám khảo và buộc lòng làm theo "đơn đặt hàng" của ban tổ chức. Nhìn chung
giới nhiếp ảnh Việt Nam đương đại chưa thoát được lối mòn tư duy ảnh của thế
hệ đi trước. Nếu dũng cảm đột phá bằng sáng tạo mới thì chắc rằng những bức
ảnh đó sẽ không được công bố. Nhiếp ảnh khỏa thân nghệ thuật là một ví dụ.
Theo tôi thì nhiều người luôn có thói quen dựa vào thói quen để đánh giá những
điều không thuộc về thói quen".

Nghệ sĩ Bá Hân góp thêm ý kiến: "Ảnh nghệ thuật Việt Nam đang bị tình trạng
mỗi tác giả gửi ảnh dự thi theo từng đề tài đơn lẻ: phong cảnh, chân dung, ký
sự mà không hình thành nên một bộ sưu tập ảnh theo chủ đề xuyên suốt. Đa
số các cuộc thi ảnh gần đây đều mang chủ đề Việt Nam - Đất nước - Con người,
phục vụ cho nội dung nào đó của ban tổ chức. Chúng ta có nhiều ảnh đẹp nhưng
thiếu hẳn những bức ảnh chuyển tải ngôn ngữ, thông điệp xuất phát từ cảm xúc
giữa người với người, với thiên nhiên. Thêm nữa là quá nhiều người chụp ảnh
kiểu rập khuôn theo những người đi trước nên dễ gây nhàm chán cho người
xem".
Tôn vinh ảnh nghệ thuật và cả ảnh báo chí

Ngoài thể loại ảnh nghệ thuật đặc tả con người, phong cảnh được vinh danh, đến
nay chúng ta vẫn còn thiếu giải thưởng ảnh báo chí (World Press Photo) hay
giải về nhiếp ảnh mang tên Pulitzer của Mỹ. Nếu đoạt các giải này thì uy tín của
nhiếp ảnh Việt Nam sẽ vang danh khắp toàn cầu. Đây là một trong những thể
loại ảnh gắn liền với nhịp sống đương đại, đòi hỏi người cầm máy phải có cái
nhìn đầy nhân bản để đặc tả một thân phận con người, một sự kiện quan trọng
đang xảy ra. Những bức ảnh về nạn đói năm 1945 của cụ Võ An Ninh là một
minh chứng hùng hồn cho điều này.

Đừng vội kết luận vì không còn đạn bom, khói lửa, chúng ta thiếu những Đoàn
Công Tính, Lâm Hồng Long hay Nick Út. Quá nhiều sự kiện quan trọng đã xảy
ra trong ba mươi năm qua nhưng chúng ta không có bức ảnh nào được thế giới
chú ý như thế hệ trước đã làm. Mặt khác, đến nay dù có đến mấy trăm tờ báo và
tạp chí phát hành trong cả nước nhưng chúng ta vẫn chưa có một giải thưởng
ảnh báo chí thật sự uy tín, đúng nghĩa mang tầm quốc gia. Ngoài ra, những
người cầm máy trẻ tuổi cũng cần mạnh dạn tìm cho mình hướng đi mới trong
sáng tác, tránh lặp lại những gì thế hệ trước đã làm.
Nghệ sĩ nhiếp ảnh Long Thành thổ lộ: "Theo tôi, nhiếp ảnh Việt Nam đang
dừng và có nguy cơ thụt lùi. Sau khi làn sóng số hóa đổ bộ vào, chúng ta sản
sinh ra quá nhiều "nghệ sĩ" với lối diễn đạt dễ dãi, hời hợt, ít chắt lọc. Mỗi nghệ
sĩ nên có lối đi riêng về phong cách, phải biết sáng tạo, tìm tòi cái mới. Nếu
không, xem triển lãm năm nay cũng tương tự như những năm trước. Điều quan
trọng là người cầm chịch các cuộc thi phải am hiểu về nhiếp ảnh, có đẳng cấp
trong mỗi thể loại ảnh. Tôi từng gặp ban giám khảo nhiều cuộc thi ảnh nghệ
thuật trong nước bao gồm cả nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ tham gia chấm giải, thế
thì làm sao phát hiện được tài năng mới?".

Nghệ sĩ Thái Phiên bổ sung thêm: "Nhiều "cụ" chấm giải ảnh nghệ thuật vẫn
theo lối mòn như bố cục cổ điển với những đường mạnh, điểm nhấn. Họ không
hiểu hết những gì thế hệ 7X, 8X cảm nhận về cuộc sống hiện đại với những ứng
dụng công nghệ kỹ thuật số được cập nhật hằng ngày. Chính vì vậy công chúng
chỉ thưởng thức những bức ảnh theo kiểu "đổ khuôn", thiếu sáng tạo mang tính
đột phá. Ảnh báo chí cũng ít được coi trọng, nhuận ảnh thấp, không đầu tư. Do
đó để mong có những bức ảnh thời sự đúng nghĩa là rất khó".
Tự do sáng tạo là điều mà nhiều nghệ sĩ nhiếp ảnh chân chính, đặc biệt là giới
trẻ đang vươn tới. Và hơn ai hết những vị trong ban giám khảo các cuộc thi ảnh
cần làm mọi việc để thúc đẩy, tôn vinh sự thăng hoa này. Như thế nhiếp ảnh
Việt Nam - cả trong lĩnh vực nghệ thuật hay báo chí - mới có cơ may thoát lối
mòn.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Lê Hồng Linh:

"Làm nghệ thuật thì cái khó là sáng tạo. Nhưng sáng tạo có nhiều mức
độ khác nhau. Mấy ai đưa ra được cái mới toanh mà phần lớn là dựa
vào ý tưởng đã biết. Không ai có thể cấm các nhà nhiếp ảnh chụp những
đề tài cũ, muôn thuở như: đồi cát, người già, con trâu, lũy tre làng Tuy
nhiên, nhiếp ảnh gia cần có cái nhìn mới, cách thể hiện mới trong những
đề tài dù rất cũ. Hiện nay Việt Nam có nhi
ều cấp thi ảnh nghệ thuật: tỉnh,
khu vực, toàn quốc, các ban ngành đoàn thể, tổ chức xã hội, doanh
nghiệp Chúng ta quá coi trọng việc phát triển phong trào. Nghệ thuật
đâu chỉ để đi thi. Để có những tác phẩm lớn, tác phẩm mới rất cần có
những nhà nhiếp ảnh thật sự tài năng và có điều kiện, môi trường thuận
lợi để sáng tạo".