(luận văn thạc sĩ) kế toán trách nhiệm tại tại tổng công ty 789 bộ quốc phòng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

ĐỖ THỊ TƢƠI

KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI
TỔNG CƠNG TY 789 BỘ QUỐC PHÒNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Đà Nẵng – Năm 2016

download by :


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

ĐỖ THỊ TƢƠI

KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI
TỔNG CƠNG TY 789 BỘ QUỐC PHỊNG

Chun ngành: Kế Tốn
Mã số: 60.34.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. Trƣơng Bá Thanh

Đà Nẵng – Năm 2016

download by :


LỜI CAM ĐOAN
Tơi cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được
công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Tác giả luận văn

Đỗ Thị Tƣơi

download by :


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................ 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu....................................................... 3
4. Phƣơng pháp nghiên cứu..................................................................... 3
5. Bố cục đề tài ........................................................................................ 3
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu............................................................. 4
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP ......................................................................... 11
1.1. KHÁI QUÁT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ...................................... 11
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm .............................................. 11
1.1.2. Bản chất của kế tốn trách nhiệm ............................................... 13
1.1.3. Mục đích của kế tốn trách nhiệm trong doanh nghiệp .............. 17
1.2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH
NGHIỆP .......................................................................................................... 18

1.2.1. Sự phân cấp quản lý tại các doanh nghiệp .................................. 18
1.2.2. Mối quan hệ của phân cấp quản lý với kế tốn trách nhiệm ...... 21
1.3. NỘI DUNG KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP . 23
1.3.1. Tổ chức các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp ............ 23
1.3.2. Hệ thống báo cáo thực hiện trong kế toán trách nhiệm .............. 29
1.3.3. Chỉ tiêu đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm ....... 31
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .............................................................................. 38
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG
CƠNG TY 789 BỘ QUỐC PHÒNG ............................................................ 39
2.1. TỔNG QUAN VỀ TỔNG CƠNG TY 789/BỘ QUỐC PHỊNG ............ 39
2.1.1. Giới thiệu về Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc phịng ....................... 39

download by :


2.1.2. Cơ cấu tổ chức quản lý tại Tổng Công ty 789/Bộ Quốc phòng.. 42
2.1.3. Tổ chức bộ máy kế tốn tại Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc phịng 48
2.2. THỰC TRẠNG CƠNG TÁC KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG
CƠNG TY 789/BỘ QUỐC PHÒNG .............................................................. 51
2.2.1. Phân cấp quản lý tại Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc phịng ........... 51
2.2.2. Cơng tác lập dự tốn tại Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc phịng ..... 59
2.2.3. Các công cụ đánh giá thành quả quản lý tại Tổng Công ty ........ 61
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CƠNG TÁC KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM
TẠI TỔNG CƠNG TY 789/BỘ QUỐC PHỊNG .......................................... 68
2.3.1. Ƣu điểm của kế tốn trách nhiệm ............................................... 68
2.3.2. Nhƣợc điểm của kế toán trách nhiệm ......................................... 69
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .............................................................................. 72
CHƢƠNG 3. HOÀN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG
CƠNG TY 789 BỘ QUỐC PHỊNG ............................................................ 73
3.1. QUAN ĐIỂM HỒN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM .................. 73

3.2. GIẢI PHÁP HỒN THIỆN KẾ TỐN TRÁCH NHIỆM TẠI TỔNG
CƠNG TY 789/BỘ QUỐC PHỊNG .............................................................. 74
3.2.1. Xác định các trung tâm trách nhiệm ........................................... 74
3.2.2. Xác định mục tiêu, nhiệm vụ các trung tâm trách nhiệm ........... 76
3.2.3. Xây dựng bộ máy kế tốn để hồn thiện việc xử lý thông tin
trong các trung tâm trách nhiệm ..................................................................... 77
3.3. HỒN THIỆN CƠNG TÁC LẬP DỰ TỐN GẮN VỚI CÁC TRUNG
TÂM TRÁCH NHIỆM ................................................................................... 79
3.3.1. Đối với trung tâm chi phí ............................................................ 79
3.3.2. Đối với trung tâm lợi nhuận ........................................................ 83
3.3.3. Đối với trung tâm đầu tƣ ............................................................. 87
3.4. ĐÁNH GIÁ THÀNH QUẢ CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ...... 88

download by :


3.4.1. Đối với trung tâm chi phí ............................................................ 88
3.4.2. Đối với trung tâm lợi nhuận ........................................................ 90
3.4.3. Đối với trung tâm đầu tƣ ............................................................. 93
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................. 95
KẾT LUẬN .................................................................................................... 96
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI (bản sao)
PHỤ LỤC

download by :


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CP

: Chi phí

DNNN

: Doanh nghiệp nhà nƣớc

DT

: Doanh thu

HĐQT

: Hội đồng quản trị

KTTC

: Kế toán tài chính

KTQT

: Kế tốn quản trị

LN

: Lợi nhuận

ROI

: Return on Investment (Tỷ lệ hoàn vốn đầu tƣ)

RI

: Residual Income (Thu nhập còn lại)

SXKD

: Sản xuất kinh doanh

TTCP

: Trung tâm chi phí

TTDT

: Trung tâm doanh thu

TTĐT

: Trung tâm đầu tƣ

TTLN

: Trung tâm lợi nhuận

download by :


DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

Tên bảng

bảng
2.1.

2.2.

2.3.

2.4.

Dự toán doanh thu của Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc
phịng Năm 2014
Dự tốn giá vốn của Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc
phịng Năm 2014
Dự tốn lợi nhuận của Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc
phịng Năm 2014
Báo cáo kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh tại
Tổng Công ty 789/Bộ Quốc phòng Năm 2014

Trang

59

60

60

62

Báo cáo kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh tại
2.5.

Chi nhánh Tây Nguyên - Tổng Cơng ty 789 Năm

65

2014
2.6.

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

Bảng tổng hợp chi phí sản xuất kinh doanh tại Chi
nhánh Tây Nguyên - Tổng Công ty 789 Năm 2014
Báo cáo dự toán kế hoạch chi phí - phần khốn
Cơng trình: Kho K864/Cục Qn khí
Báo cáo khối lƣợng nghiệm thu - thanh tốn Cơng
trình: Kho K864/Cục Qn khí
Báo cáo kế hoạch chi phí - phần ngồi khốn Cơng
trình: Kho K864/Cục Qn khí
Dự tốn báo cáo kết quả kinh doanh tại Chi nhánh
Tây Nguyên - Tổng Công ty 789

download by :

68

81

84

86

87


3.5.

Dự toán trung tâm đầu tƣ tại Chi nhánh Tây Nguyên

88

- Tổng Công ty 789
3.6.

Báo cáo thực hiện trung tâm chi phí tại Chi nhánh

90

Tây Ngun - Tổng Cơng ty 789 Năm 2014
3.7.

Báo cáo thực hiện trung tâm lợi nhuận tại Chi

92

nhánh Tây Nguyên - Tổng Công ty 789 Năm 2014
3.8.

Báo cáo thực hiện trung tâm đầu tƣ tại Chi nhánh
Tây Nguyên - Tổng Công ty 789 Năm 2014

download by :

94


DANH MỤC SƠ ĐỒ
Số hiệu
sơ đồ

Tên sơ đồ

Trang

1.1.

Quy trình hoạt động của kế toán trách nhiệm

15

1.2.

Mối quan hệ giữa hệ thống kế toán trách nhiệm

22

với phân cấp quản lý
1.3.

Mối quan hệ đầu vào và đầu ra của trung tâm trách

24

nhiệm
1.4.

Mối quan hệ đầu vào và đầu ra của trung tâm chi

25

phí định mức
1.5.

Mối quan hệ đầu vào và đầu ra của trung tâm chi

26

phí linh hoạt
1.6.

Mối quan hệ đầu vào và đầu ra của trung tâm doanh

27

thu
1.7.

Mối quan hệ đầu vào và đầu ra của trung tâm lợi

28

nhuận
1.8.

Mối quan hệ đầu vào và đầu ra của trung tâm đầu tƣ

28

2.1.

Quy trình cơng nghệ sản xuất tại Tổng Cơng ty 789

41

2.2.

Tổ chức quản lý điều hành Tổng Cơng ty 789/Bộ

42

Quốc phịng

2.3.

Tổ chức quản lý điều hành của đơn vị hạch toán

43

phụ thuộc tại Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc phịng
2.4.

Tổ chức bộ máy kế tốn tại Tổng Cơng ty 789/Bộ

49

Quốc phịng
2.5.

Tổ chức bộ máy kế toán tại các đơn vị phụ thuộc

download by :

50


2.6.

Mơ hình các trung tâm trách nhiệm tại Tổng Cơng

52

ty 789/Bộ Quốc phịng

2.7.

Sơ đồ phân cơng chức năng, nhiệm vụ trong cơng

55

tác đấu thầu
3.1.

Mơ hình các trung tâm trách nhiệm

download by :

75


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Khi quy mơ hoạt động của các Công ty ngày càng mở rộng và phát
triển, để quản lý hiệu quả hoạt động, các nhà quản trị cấp cao thƣờng tiến
hành phân quyền phù hợp với cấu trúc tổ chức đơn vị mình. Nhằm phục vụ
cho việc kiểm soát và đánh giá kết quả hoạt động của các bộ phận theo sự
phân quyền này, kế tốn quản trị đã sử dụng phƣơng pháp thích ứng - đó là hệ
thống kế tốn theo các trung tâm trách nhiệm.
Kế toán trách nhiệm ra đời giúp cho các nhà quản trị đánh giá trách
nhiệm, đƣa ra các chỉ tiêu theo dõi và đánh giá thƣờng kỳ kết quả cơng việc
của từng cấp quản lý. Từ đó phát hiện ra đƣợc những yếu kém, thiếu xót của
từng bộ phận, giúp cho mọi sự việc, nghiệp vụ phát sinh đều có ngƣời chịu

trách nhiệm. Thơng qua hệ thống đo lƣờng, báo cáo đánh giá các hoạt động
các nhà quản trị sẽ nắm đƣợc tình hình kinh doanh của đơn vị, theo dõi các
quyền và trách nhiệm của ngƣời điều hành quản lý ở cấp thấp hơn để đƣa ra
những quyết định hiệu quả.
Đối với các đơn vị xây lắp, sản phẩm và tổ chức sản xuất có đặc điểm
là sản phẩm đơn chiếc, giá trị lớn, địa điểm thi cơng các cơng trình rải rác ở
nhiều nơi, thời gian thi cơng kéo dài. Vì thế, u cầu khắt khe đặt ra cho các
đơn vị này là phải kiểm soát đƣợc chi phí, đảm bảo chất lƣợng cơng trình theo
các tiêu chuẩn, hoàn thành các mục tiêu đơn vị đặt ra. Để đạt đƣợc điều này,
cơ cấu tổ chức trong đơn vị phải đƣợc phân cấp quản lý một cách rõ ràng, tổ
chức thành nhiều bộ phận có chức năng và nhiệm vụ cụ thể, nhà quản lý ở
mỗi bộ phận có sự độc lập tƣơng đối trong việc điều hành cơng việc của mình
và phải hồn thành những nhiệm vụ đƣợc đặt ra từ bộ phận quản lý cấp cao
hơn. Tuy nhiên, từ các nghiên cứu trƣớc đây về cơng tác kế tốn trách nhiệm
trong các đơn vị xây lắp hiện nay vẫn chƣa hồn thiện. Đó là việc phân cấp

download by :


2
quản lý tài chính trong các đơn vị xây lắp vẫn chƣa rõ ràng. Bên cạnh đó, hệ
thống báo cáo kế toán nội bộ - biểu hiện của kế toán trách nhiệm chƣa đƣợc tổ
chức đầy đủ cũng nhƣ chƣa cung cấp chính xác các thơng tin phục vụ đánh
giá trách nhiệm và mức độ hoàn thành nhiệm vụ của các cấp quản lý. Những
hạn chế này gây nên khó khăn trong việc đo lƣờng và đánh giá trách nhiệm
của mỗi bộ phận. Do đó việc tiếp tục và hồn thiện nghiên cứu về cơng tác kế
tốn trách nhiệm trong các đơn vị xây lắp là cần thiết.
Tổng Công ty 789/Bộ Quốc phịng tiền thân là Xí nghiệp xây dựng và
sửa chữa, gọi tắt là Xí nghiệp 789, đƣợc thành lập theo quyết định số 526/69QĐ ngày 17/09/1989. Cơ cấu của Tổng Công ty hiện nay đƣợc tổ chức thành
nhiều Chi nhánh với quy mô lớn, phạm vi hoạt động rộng, cơ cấu tổ chức gắn

với trách nhiệm của nhiều đơn vị, cá nhân. Yêu cầu đối với Tổng Công ty
hiện nay là phải tổ chức thực thiện các quyết định một cách hiệu quả thông
qua việc quản lý, kiểm soát, đánh giá kết quả theo sự phân cấp quản lý, nâng
cao hiệu quả hoạt động của Tổng Công ty. Để có thể đánh giá hiệu quả của
mỗi đơn vị và đảm bảo cho các bộ phận bên cạnh thực hiện nhiệm vụ cụ thể
cũng nhƣ phải gắn kết, phối hợp với nhau thực hiện mục tiêu chung của Tổng
Công ty thì việc vận dụng kế tốn trách nhiệm là một yêu cầu cấp thiết. Xuất
phát từ những yêu cầu khách quan trên về cả lý luận và thực tiễn, tơi đã chọn
đề tài: “Kế tốn trách nhiệm tại Tổng Cơng ty 789 Bộ Quốc phịng” làm đề
tài nghiên cứu.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Về lý luận: Đề tài hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề liên quan đến
kế toán trách nhiệm.
Về thực tiễn: Nghiên cứu và đánh giá thực trạng kế tốn trách nhiệm tại
Tổng Cơng ty 789/Bộ Quốc phòng, giúp nhà quản lý đánh giá một cách đúng
đắn kết quả của các bộ phận trong việc hƣớng tới mục tiêu chung của Tổng

download by :


3
Cơng ty, nâng cao hiệu quả hoạt động của tồn Tổng Công ty.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu những nội dung cơ bản về kế toán
trách nhiệm, nghiên cứu thực trạng tổ chức kế tốn trách nhiệm tại Tổng Cơng ty
789/Bộ Quốc phịng nhƣ việc tổ chức phân cấp quản lý tài chính, công tác lập kế
hoạch, báo cáo nội bộ theo từng phân cấp quản lý phục vụ cho việc đánh giá
trách nhiệm của Tổng Công ty.
Phạm vi nghiên cứu: Luận văn chỉ đi sâu nghiên cứu kế toán trách nhiệm
tại một đơn vị cụ thể là Tổng Công ty 789/Bộ Quốc phòng.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phƣơng pháp tổng hợp, đối chiếu để xem xét yêu
cầu về phân cấp quản lý và hệ thống báo cáo kế tốn có liên quan, có đáp ứng
các u cầu phân cấp hiện tại ở Tổng Công ty hay không?.
Các tài liệu thứ cấp ở Tổng Công ty đƣợc sử dụng bao gồm: quy chế về
phân cấp quản lý tài chính, các báo cáo nội bộ, các số liệu dự toán và thực tế.
Ngồi ra, ý kiến của kế tốn trƣởng, các bộ phận qua phỏng vấn cũng đƣợc sử
dụng để tìm hiểu về nhu cầu sử dụng thơng tin trong quản lý trong điều kiện
phân cấp quản lý.
5. Bố cục đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận văn gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp;
Chƣơng 2: Thực trạng kế toán trách nhiệm tại Tổng Cơng ty 789/ Bộ
Quốc phịng;
Chƣơng 3: Hồn thiện kế tốn trách nhiệm tại Tổng Cơng ty 789/ Bộ
Quốc phòng.

download by :


4
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Có rất nhiều quan điểm về kế tốn trách nhiệm:
Trên thế giới có khá nhiều cơng trình nghiên cứu có liên quan đến kế
tốn trách nhiệm trong doanh nghiệp. Higgins (1952) định nghĩa: Kế toán
trách nhiệm là sự phát triển của hệ thống kế tốn thiết kế để kiểm sốt chi phí
phát sinh liên quan trực tiếp cho các cá nhân trong tổ chức và ngƣời chịu trách
nhiệm kiểm soát. Hệ thống kiểm soát này đƣợc thiết kế cho tất cả các cấp
quản lý. Kế tốn trách nhiệm nhƣ một cơng cụ để kiểm sốt hoạt động và chi

phí.
Tác giả Martin N.Kellogg (1962) đã nghiên cứu sự phát triển của kế
toán trách nhiệm trong mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với cơ cấu tổ
chức, kế toán trách nhiệm với kế toán chi phí, kế tốn trách nhiệm với ngân
sách, kế tốn trách nhiệm với kiểm sốt chi phí. Kế tốn trách nhiệm có mối
quan hệ chặt chẽ với phân cấp quản lý và kế tốn chi phí. Trƣớc hết một tổ
chức ln có sự phân cấp, phân quyền quản lý, do vậy cơ cấu tổ chức ln có
sự thay đổi. Chính vì vậy, để thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm cẩn đảm
bảo một số nguyên tắc sau: (1) Phân tách tổ chức thành các bộ phận, đơn vị
theo từng chức năng cụ thể. (2) Phân công trách nhiệm cụ thể cho mỗi bộ
phận và đơn vị. (3) Mỗi bộ phận, đơn vị phải thực hiện báo cáo. (4) Thành lập
các vị trí giám sát đối với từng cấp quản lý.
Nhóm tác giả Anthony A.Atkinson, Rajiv. D.Banker, Robert S.Kaplan
and S.mark Young khẳng định: Kế toán trách nhiệm là một hệ thống kế tốn
có chức năng thu thập, tổng hợp và báo cáo các dữ liệu kế tốn có liên quan
đến trách nhiệm của từng nhà quản lý, cung cấp thông tin nhằm đánh giá trách
nhiệm và thành quả mỗi nhà quản lý tạo ra các báo cáo chứa cả những đối
tƣợng có thể kiểm sốt và khơng thể kiểm sốt đối với một cấp quản lý.
Kế toán trách nhiệm là một “công cụ” để đo lƣờng về kết quả hoạt động

download by :


5
của một khu vực nào đó trong tổ chức, qua đó giúp nhà quản trị kiểm sốt và
đánh giá trách nhiệm quản trị ở từng cấp quản trị khác nhau. Kế toán trách
nhiệm đƣợc sử dụng để đo lƣờng kết quả hoạt động của các nhà quản lý và do
đó, nó ảnh hƣởng đến cách thức thực hiện hành vi của các nhà quản lý này,
thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều hành bộ phận của mình theo phƣơng
hƣớng phù hợp với những mục tiêu cơ bản của tồn bộ tổ chức.

Kiểm sốt tài chính là cơng cụ quản lý cực kỳ quan trọng đối với bất kỳ
doanh nghiệp nào. Theo tác giả Freeman, L Neal (2004), cơ chế kiểm sốt tài
chính đảm bảo rằng các tổ chức vẫn tiếp tục tiến tới để đạt đƣợc các mục tiêu
tài chính của mình. Kiểm sốt tài chính hiệu quả cho phép các tổ chức phát
hiện các vấn đề ở giai đoạn sớm nhất có thể. Sử dụng các trung tâm trách
nhiệm là một trong những kỹ thuật đƣợc thành lập và sử dụng rộng rãi trong
kiểm sốt tài chính. Kế toán trách nhiệm chia tách một tổ chức lớn thành
những đơn vị, bộ phận nhỏ hơn, tạo điều kiện cho việc quản lý đƣợc dễ dàng,
các bộ phận đơn vị nhỏ đó đƣợc gọi là các trung tâm trách nhiệm. Mỗi đơn vị
đƣợc coi nhƣ một doanh nghiệp nhỏ, ngƣời quản lý đứng đầu phải chịu trách
nhiệm về kết quả hoạt động tại các trung tâm tƣơng ứng của họ. Các nguyên
tắc của chức năng kiểm soát áp dụng cho kế toán trách nhiệm, chức năng
kiểm soát giả định cơ bản là mỗi đô la thu đƣợc hoặc đồng đơ la chi tiêu đều
đặt dƣới sự kiểm sốt của một nhà quản lý trực tiếp. Kế toán trách nhiệm đại
diện cho sự phân cấp của một doanh nghiệp kinh doanh. Các trung tâm trách
nhiệm đƣợc xây dựng hợp lý sẽ mang lại hiệu quả cao, có lợi cho tất cả các
thành viên trong công ty.
Ở Việt Nam, với chủ đề Kế tốn trách nhiệm, cũng có rất nhiều cơng
trình nghiên cứu và sách đƣợc xuất bản nhƣ:
PGS.TS Phạm Văn Đăng (2011) - “Một số vấn đề về kế toán trách
nhiệm ở các Doanh nghiệp niêm yết” đã trình bày một số vấn đề về kế toán

download by :


6
trách nhiệm: Kế toán quản trị Doanh nghiệp là một bộ phận cấu thành quan
trọng của hệ thống công cụ quản lý kinh tế, tài chính và có vai trị quản lý,
điều hành và kiểm soát các hoạt động kinh tế, tài chính trong doanh nghiệp,
cung cấp thơng tin để thực hiện mục tiêu quản trị nhằm đạt hiệu quả cao nhất,

kế toán quản trị sử dụng hệ thống kế toán trách nhiệm để phân loại cấu trúc tổ
chức thành các trung tâm trách nhiệm, trên cơ sở đó đánh giá kết quả của từng
bộ phận dựa trên trách nhiệm đƣợc giao cho bộ phận đó.
PGS.TS. Ngơ Hà Tấn, TS. Đường Nguyễn Hưng (2013) - Bài viết trong
tạp chí Kế toán “Quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế tốn trách nhiệm”,
trình bày nội dung mối quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế toán trách
nhiệm: Trong quá trình tổ chức quản lý của doanh nghiệp có một nội dung
quan trọng là sự phân quyền cho các đơn vị, bộ phận trong doanh nghiệp. Mỗi
đơn vị, bộ phận đƣợc phân quyền gắn với trách nhiệm và quyền hạn nhất
định, từ đó hình thành nên các cấp quản lý trong doanh nghiệp và gọi là phân
cấp quản lý. Tùy thuộc vào những điều kiện cụ thể của Doanh nghiệp (quy
mơ của Doanh nghiệp, địa bàn bố trí các đơn vị và trình độ quản lý ở các đơn
vị thuộc Doanh nghiệp…) mà mức độ phân cấp quản lý đƣợc xác định khác
nhau trong mỗi Doanh nghiệp.
Tác giả đã phân tích mối quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế tốn
trách nhiệm: Việc đầu tiên trong q trình thực hiện kế tốn trách nhiệm là
phải hình thành các trung tâm trách nhiệm. Để trở thành một trung tâm trách
nhiệm thì đơn vị, bộ phận đó phải đƣợc phân cấp quản lý ở mức độ nhất định.
Qua phân cấp quản lý sẽ xác định rõ quyền hạn và trách nhiệm của đơn vị, bộ
phận đối với các hoạt động thực hiện ở đơn vị, bộ phận và đây chính là cơ sở
cho việc hình thành trung tâm trách nhiệm. Cịn đối với một trung tâm trách
nhiệm cụ thể, phải dựa trên phân cấp quản lý để có cơ sở xác định các chỉ
tiêu đánh giá trách nhiệm đƣợc đúng đắn, phạm vi đánh giá trách nhiệm của

download by :


7
một trung tâm phải trên cơ sở nội dung phân cấp đƣợc xác định một cách rõ
ràng cho trung tâm đó. Việc thực hiện đầy đủ kế tốn trách nhiệm đảm bảo

cho phân cấp quản lý phát huy đƣợc tốt hơn. Kế tốn trách nhiệm đƣợc xem
nhƣ là một cơng cụ của phân cấp quản lý để thực hiện kiểm soát hoạt động
của các đơn vị đƣợc phân cấp quản lý.
PGS.TS Phạm Văn Dược, TS. Trần Văn Tùng (2011), trong cuốn Kế
toán quản trị, nhà xuất bản Lao Động, đã trình bày về hệ thống báo cáo của
các trung tâm trách nhiệm: Sản phẩm cuối cùng của hệ thống kế tốn trách
nhiệm là những báo cáo, đó là những báo cáo kế toán trách nhiệm.
Các báo cáo kế toán trách nhiệm phản ánh kết quả hoạt động của từng
trung tâm trách nhiệm đƣợc phân quyền trong một khoảng thời gian nhất
định. Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm ghi nhận kết quả thực hiện và so
sánh với dự toán theo từng chỉ tiêu đƣợc chuyển tải trong báo cáo phù hợp với
quyền hạn và trách nhiệm của mỗi trung tâm. Qua đó, xem xét mức độ đóng
góp của từng bộ phận vào thành quả chung của toàn đơn vị. Mức độ chi tiết
của thông tin trên các báo cáo sẽ khác nhau đối với những cấp độ quản lý
khác nhau. Theo đó, cấp quản lý càng thấp thì các mức độ chi tiết của các chỉ
tiêu báo cáo càng nhiều, những kết quả tổng cộng từ báo cáo của một cấp
quản lý sẽ đƣợc báo cáo lên cấp quản lý cao hơn kế tiếp.
Báo cáo trách nhiệm đƣợc thiết kế chứa đựng những thông tin về các
dữ liệu tài chính theo các trung tâm trách nhiệm trong một tổ chức, và cho các
cấp quản lý khác nhau, thông qua việc tính những khoản doanh thu, chi phí
mà một nhà quản trị nào đó có thể kiểm sốt đƣợc với bộ phận mình. Tùy
theo trách nhiệm báo cáo của mỗi trung tâm mà hệ thống báo cáo trách nhiệm
đƣợc chia thành 4 nhóm tƣơng ứng với bốn loại trung tâm trách nhiệm: báo
cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí; báo cáo trách nhiệm của trung tâm
doanh thu; báo cáo trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận; báo cáo trách nhiệm

download by :


8

của trung tâm đầu tƣ.
Luận văn “Tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần Vinaconex
25” của tác giả Nguyễn Thị Kim Đính năm 2012 đã nghiên cứu cơng tác kế
tốn trách nhiệm tại Cơng ty cổ phần Vinaconex 25 hoạt động ở nhiều lĩnh
vực, nhƣng chủ yếu là lĩnh vực xây dựng đƣợc tổ chức thành nhiều xí nghiệp
trực thuộc. Về phƣơng pháp luận tác giả đã sử dụng phƣơng pháp duy vật
biện chứng, phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể sử dụng phƣơng pháp thu thập
thông tin, tổng hợp số liệu, phân tích số liệu thực tế, so sánh đối chiếu. Luận
văn đã phản ánh đƣợc thực trạng cơng tác kế tốn phục vụ đánh giá trách
nhiệm tại cơng ty nhƣ tình hình phân cấp quản lý, cơng tác lập dự tốn, lập
các báo cáo nội bộ, từ đó đánh giá mức độ vận dụng kế tốn trách nhiệm tại
công ty với mỗi đơn vị hoạt động lĩnh vực khác nhau.
Luận văn đã xây dựng các giải pháp tổ chức kế tốn trách nhiệm tại
Cơng ty: xác định các trung tâm trách nhiệm với các mục tiêu cụ thể phù hợp
với sự phân cấp quản lý của Cơng ty, tổ chức thơng tin kế tốn phục vụ đánh
giá các trung tâm trách nhiệm, phân tích đánh giá thành quả của các trung tâm
trách nhiệm. Luận văn đã phản ánh đƣợc thực trạng kế toán trách nhiệm theo
mỗi đơn vị hoạt động mỗi lĩnh vực khác nhau nhƣng giải pháp tổ chức hệ
thống báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí thì chƣa cụ thể cho mỗi đơn
vị khác nhau.
Luận văn “Hồn thiện cơng tác kế tốn trách nhiệm tại Tổng Cơng ty
Xây dựng cơng trình giao thông 5(Cienco 5” của tác giả Nguyễn Tấn Đạt
năm 2012. Luận văn đã hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận về kế toán trách
nhiệm và đặc điểm tổ chức báo cáo kế tốn trách nhiệm trong các Cơng ty xây
dựng. Tác giả đã phản ánh đƣợc thực trạng kế tốn trách nhiệm tại Cơng ty
nhƣ đặc điểm tổ chức, nội dung tổ chức, lập báo cáo nội bộ. Qua tìm hiểu và
phân tích hệ thống cơng tác kế tốn trách nhiệm tìm ra những ƣu điểm và hạn

download by :

9
chế của thơng tin nhận từ hệ thống kế tốn trách nhiệm: cơ cấu tổ chức còn
tập trung cao độ tại trung tâm đầu tƣ, trung tâm lợi nhuận chƣa phát huy đƣợc
khả năng hiệu quả công việc; Các chỉ tiêu phân loại chi phí xây lắp chƣa đầy
đủ, thích hợp cho việc tập hợp, phân tích theo các tiêu thức phục vụ đấu thầu
và giao khoán; Các báo cáo kế hoạch sử dụng cho việc đánh giá kết quả mà
chƣa chú trọng vào hiệu quả công tác xây lắp.
Với thực trạng kế tốn trách nhiệm tại Cơng ty, tác giả đã đƣa ra các
giải pháp xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm tại đơn vị phù hợp với mơ
hình tổ chức, mục tiêu, chiến lƣợc phát triển của Cơng ty. Xây dựng đƣợc hệ
thống báo cáo dự tốn ứng với các trung tâm trách nhiệm trong đơn vị. Đƣa ra
quy trình lập báo cáo từ trung tâm chi phí đến trung tâm lợi nhuận và trung
tâm đầu tƣ tại Cơng ty. Hồn chỉnh hệ thống thơng tin phục vụ xây dựng các
chỉ tiêu báo cáo bộ phận.
Luận văn “Tổ chức kế tốn trách nhiệm tại Cơng ty TNHH một thành
viên Cảng Đà Nẵng” của tác giả Lê Thị Thu Hiền năm 2010. Luận văn đã
cho thấy thực trạng kế tốn trách nhiệm tại Cơng ty TNHH một thành viên
Cảng Đà Nẵng nhƣ sau:
Thứ nhất, phân cấp quản lý tài chính: trên cơ sở quyền hạn và
trách nhiệm đƣợc nhận, Ban Giám đốc Xí nghiệp Cảng Đà Nẵng vẫn chƣa có
sự phân chia trách nhiệm và quyền hạn cụ thể cho các bộ phận tại Xí nghiệp
để lập kế hoạch chi phí và chịu trách nhiệm với kế hoạch trên.
Thứ hai, tỷ lệ giao khốn cho các xí nghiệp: Thực hiện chủ trƣơng tiết
kiệm chi phí, Cơng ty đã ban hành quy chế khốn cho phép xí nghiệp đƣợc
quyền tự quyết trong việc trang trải một số khoản chi phí. Tỷ lệ giao khốn
cho các xí nghiệp lại khác nhau do đặc thù khai thác tại mỗi xí nghiệp là khác
nhau.
Thứ ba, công tác lập kế hoạch: Luận văn chỉ ra công tác lập kế hoạch

download by :


10
còn sơ sài chỉ mới quan tâm và dừng lại ở dự báo về sản lƣợng.
Thứ tƣ, hệ thống báo cáo kế tốn: Do hạn chế về thơng tin, các báo cáo
đƣợc lập ra chủ yếu phục vụ cho kế tốn tài chính làm cho các nhà quản trị
cấp cao trong cơng ty rất khó đƣa ra các quyết định và đánh giá hiệu quả hoạt
động của các bộ phận. Các báo cáo vẫn chƣa thể hiện rõ luồng di chuyển
thông tin và trách nhiệm của nhà quản lý tƣơng ứng với luồng thơng tin đó để
nhà quản lý có chính sách khen thƣởng kịp thời cho những bộ phận đã hoàn
thành kế hoạch trong phạm vi trách nhiệm và quyền hạn của mình.
Tóm lại, thơng qua nghiên cứu tổng quan các cơng trình nghiên cứu có
liên quan đến kế toán trách nhiệm trong nƣớc và trên thế giới, tác giả đã nhìn
nhận tầm quan trọng cũng nhƣ giá trị của kế toán trách nhiệm đối với các
doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các doanh nghiệp xây lắp nói riêng. Kế
toán trách nhiệm ngày một phát triển và đƣợc quan tâm, việc nghiên cứu kế
toán trách nhiệm sẽ ngày càng chuyên sâu và cụ thể cho từng ngành, từng lĩnh
vực hoạt động.

download by :


11
CHƢƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG
DOANH NGHIỆP
1.1. KHÁI QUÁT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm

Để quản lý một tổ chức kinh doanh có quy mơ lớn, các nhà quản trị cấp
cao thƣờng tiến hành việc phân quyền phù hợp với cấu trúc tổ chức của đơn
vị mình. Để phục vụ cho việc kiểm soát kết quả hoạt động của từng bộ phận
theo sự phân quyền này, kế toán quản trị đã sử dụng một phƣơng pháp thích
ứng - đó là hệ thống kế toán theo các trung tâm trách nhiệm.
Ngoại trừ các tổ chức có quy mơ rất nhỏ mà có thể đƣợc quản lý nhƣ
một đơn vị riêng biệt, còn các tổ chức khác đều phải phân chia thành các
phòng ban hay các đơn vị, bộ phận. Sự phân chia tổ chức thành các đơn vị, bộ
phận giúp cho việc quản lý dễ dàng và hiệu quả hơn. Việc phân quyền trong
tổ chức tạo nên cơ cấu phức tạp và đòi hỏi cấp trên phải nắm đƣợc kết quả
thực hiện của cấp dƣới. Chính điều này làm nẩy sinh vấn đề: làm sao để đánh
giá tốt nhất kết quả của các đơn vị, bộ phận trong doanh nghiệp? Vì thế, kế
tốn trách nhiệm đƣợc xây dựng để theo dõi kết quả, hiệu quả sử dụng các
nguồn lực trong doanh nghiệp.
Kế toán trách nhiệm đƣợc hiểu là hệ thống thu thập và báo cáo các
thông tin về hoạt động của từng nhóm trách nhiệm. Các cấp quản lý sẽ phải
chịu trách nhiệm về lĩnh vực hoạt động của mình, của thuộc cấp và tất cả các
hoạt động khác thuộc trách nhiệm của họ. Theo đó:
- Hệ thống kế tốn trách nhiệm sẽ thiết lập mạng lƣới thông tin trong
doanh nghiệp mà ý tƣởng là tập hợp thông tin về các hoạt động bộ phận từ
cấp thấp lên cấp cao.
- Các dữ liệu tài chính của hoạt động hằng ngày đƣợc nhận dạng, phân

download by :


12
tích và tổ chức báo cáo theo phạm vi trách nhiệm của nhà quản trị. Nghĩa là,
thơng tin kế tốn trách nhiệm đƣợc phân loại và báo cáo bởi bộ phận có trách
nhiệm.

- Kế tốn trách nhiệm sẽ cung cấp các cơng cụ về phân tích và đo lƣờng
nhằm đánh giá trách nhiệm quản lý và kiểm sốt sự hồn thành của từng bộ
phận.
Ngay từ những năm 70 của thế kỷ 20 các nhà khoa học trên thế giới đã
bắt đầu nghiên cứu về kế toán trách nhiệm và đặc biệt phát triển mạnh trong
những năm 90. Mỗi nhà nghiên cứu đƣa ra những khái niệm riêng, mỗi khái
niệm là một quan điểm về kế tốn trách nhiệm.
Theo nhóm tác giả Anthony A.Atkinson, Rajiv.D.Banker, Robert
S.Kaplan and S.mark Young ( năm 2011), khẳng định: “Kế toán trách nhiệm
là một hệ thống kế tốn có chức năng thu thập, tổng hợp và báo cáo các dữ
liệu kế tốn có liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý riêng biệt
trong một tổ chức, cung cấp thông tin nhằm đánh giá trách nhiệm và thành
quả mỗi nhà quản lý tạo ra các báo cáo chứa cả những đối tượng có thể kiểm
sốt và khơng thể kiểm sốt đối với một cấp quản lý.” [11]
Theo TS. Huỳnh Lợi (năm 2009), cho rằng: “Kế tốn trách nhiệm
trong một tổ chức chính là thiết lập những quyền hạn, trách nhiệm của mỗi bộ
phận, thành viên và một hệ thống chỉ tiêu, báo cáo thành quả của mỗi bộ
phận thành viên.” [5, trang 213]
Nhƣ vậy, kế tốn trách nhiệm là một hệ thống kế tốn có chức năng thu
thập, tổng hợp và báo cáo các dữ liệu kế tốn có liên quan đến trách nhiệm
của từng nhà quản lý riêng biệt trong một tổ chức, cung cấp thông tin nhằm
đánh giá trách nhiệm và thành quả mỗi nhà quản lý tạo ra các báo cáo chứa cả
những đối tƣợng có thể kiểm sốt và khơng thể kiểm soát đối với một cấp
quản lý.

download by :


13
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm

a. Kế toán trách nhiệm là nội dung cơ bản của kế toán quản trị
Ngày nay, kế toán quản trị là một bộ phận khơng thể tách rời của hệ
thống kế tốn doanh nghiệp. Ngồi thơng tin kế tốn tài chính cung cấp, các
nhà quản lý vẫn địi hỏi có thêm thơng tin mang tính kiểm sốt và dự báo,
chẳng hạn nhƣ thu nhập và chi phí phân chia theo bộ phận. Nhƣ vậy, kế toán
quản trị biểu hiện trách nhiệm của các nhà quản lý các cấp bên trong doanh
nghiệp thông qua kế tốn trách nhiệm, trong khi kế tốn tài chính biểu hiện
trách nhiệm của nhà quản trị cấp cao.
Kế toán theo các trung tâm trách nhiệm là một công cụ để đánh giá và
kiểm soát trong các tổ chức phân quyền, thông qua việc xác định các trung
tâm trách nhiệm và nhiệm vụ báo cáo của chúng. Kế toán trách nhiệm là cơ sở
để thực hiện q trình kiểm sốt của KTQT vì doanh thu và chi phí đƣợc tập
hợp và trình bày theo từng trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản trị dễ dàng
nhận biết đƣợc nguyên nhân gây nên những hậu quả bất lợi về tăng chi phí và
giảm doanh thu so với dự tốn là thuộc trách nhiệm của bộ phận nào.
Kế toán trách nhiệm là một bộ phận trong một tổ chức hoạt động mà
nhà quản trị bộ phận chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động của bộ phận mình
đối với nhà quản trị cấp cao. Kế tốn trách nhiệm khơng chỉ đảm bảo cung
cấp các thơng tin tài chính và phi tài chính đầy đủ, rõ ràng về hoạt động sản
xuất kinh doanh của Doanh nghiệp mà còn xác định đối tƣợng nào là ngƣời
chịu trách nhiệm, bộ phận nào có quyền kiểm soát với hoạt động xảy ra. Nhƣ
vậy, kế toán trách nhiệm là một bộ phận của KTQT, về cơ bản cũng có đầy đủ
nội dung của KTQT, thực hiện đầy đủ chức năng của KTQT, thể hiện trách
nhiệm của nhà quản trị ở các bộ phận đối với mục tiêu cuối cùng của tổ chức.
b. Kế toán trách nhiệm - một nhân tố trong hệ thống kiểm soát nội bộ
Một hệ thống kiểm soát quản lý là sự hợp thành các phƣơng pháp nhằm

download by :

14
thu thập và sử dụng thông tin để ra các quyết định về hoạch định và kiểm
soát, thúc đẩy hành vi của ngƣời lao động, đánh giá việc thực hiện.
Để xây dựng một hệ thống kiểm soát quản lý nhằm đạt đƣợc mục tiêu
của tổ chức, trƣớc hết nhà quản lý phải xây dựng chiến lƣợc lâu dài cho đơn
vị. Dựa trên chiến lƣợc của đơn vị và của từng bộ phận kinh doanh, đơn vị đề
ra mục tiêu cụ thể, và các mục tiêu này phải có mối liên quan chặt chẽ với
nhau cùng hỗ trợ nhau hƣớng đến mục đích chung của đơn vị.
Nhà quản trị phải phân tích các hoạt động của đơn vị để từ đó xác định
các bộ phận có nhiệm vụ cụ thể gì, chịu trách nhiệm chính về cơng việc gì,
cơng việc đó có các khoản doanh thu, chi phí cụ thể nào, bộ phận nào là trung
tâm chi phí, trung tâm doanh thu hay trung tâm lợi nhuận… Từ việc phân tích
rõ ràng nhƣ vậy, hệ thống kế toán cũng sẽ đƣợc thiết kế sao cho có thể đảm
bảo việc ghi chép phản ánh một cách đầy đủ, rõ ràng, riêng biệt các chỉ tiêu
của từng trung tâm.
Nhƣ vậy, hệ thống kế toán trách nhiệm đƣợc áp dụng để nhận rõ bộ
phận nào của tổ chức có trách nhiệm với từng mục tiêu, các đo lƣờng việc
thực hiện, các chỉ tiêu cần đạt đƣợc và thiết kế các báo cáo về các đo lƣờng
này ở từng bộ phận trong tổ chức hoặc từng trung tâm trách nhiệm. Hầu hết
các trung tâm trách nhiệm có đa mục tiêu, nhƣng chỉ có vài mục tiêu là thể
hiện nội dung tài chính, nhƣ dự tốn hoạt động, mục tiêu lợi nhuận hoặc danh
lợi đầu tƣ, phụ thuộc vào việc phân loại tài chính của trung tâm.
Giám sát và báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh là một bộ phận quan
trọng trong hệ thống kiểm soát quản lý. Các nhà quản trị xác định các cơng
việc và đo lƣờng việc thực hiện chúng có liên quan tới mục tiêu của tổ chức,
điều này đƣợc làm thông qua hệ thống báo cáo thực hiện. Báo cáo thực hiện
phải theo đúng với mục tiêu của các nhà quản trị, cung cấp các hƣớng dẫn cho
nhà quản trị, thông đạt mục tiêu và mức độ đạt đƣợc của họ trong toàn bộ tổ

download by :