skkn Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh trường THCS An Bình huyện Phú giáo

PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO PHÚ GIÁO
TRƯỜNG THCS AN BÌNH

Tên sáng kiến: “ Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho
học sinh trường THCS An Bình huyện Phú giáo”.

Tác giả sáng kiến:
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị cơng tác: Trường THCS An Bình

An Bình, năm 2021


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

MỤC LỤC
Contents
1.Mục đích......................................................................................2
2. Nhiệm vụ ....................................................................................2
3. Cơ sở..........................................................................................3
A. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN.................................................................4
1. Phân loại bài tập theo nội dung..........................................................4
2. Phân loại theo cách giải ..................................................................5
3. Phương pháp giải bài tập.................................................................9
4. Trình tự giải bài tập......................................................................12
5. Phương tiện giải bài......................................................................14
B. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC..................................................................16
C. BÀI HỌC KINH NGHIỆM..............................................................17

Gv:

1


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

1.Mục đích.
Trong khn khổ nhà trường phổ thông, bài tập Vật lý thường là những
vấn đề nhỏ, khơng q phức tạp, có thể giải được bằng những suy luận
lơgic, bằng những phép tính tốn hoặc bằng con đường thực nghiệm,
dựa trên cơ sở những quy tắc vật lý và những phương pháp vật lý trong
chương trình học. Do đó tơi chọn đề tài này nhằm giúp các em phát
triển hơn nữa việc giải bài tập Vật lý trong chương trình học của học
sinh
2. Nhiệm vụ .
Bài tập vật lý là một khâu quan trọng trong quá trình giảng dạy và học
tập. Tuy nhiên khơng phải bất cứ học sinh nào cũng có thể giải bài tập
vật lý một cách trôi chảy và hăng say. Với việc giải bài tập ln có
những tác dụng cho kiến thức của học sinh :
a. Nó giúp cho học sinh củng cố, đào sâu, mở rộng những kiến thức cơ
bản của bài giảng.
b. Là một phương tiện để xây dựng và củng cố những kỹ năng, kỹ xảo
vận dụng lý thuyết vào thực tiễn, rèn luyện thói quen gắn lý thuyết với
thực hành, với đời sống lao động sản xuất.
c. Là một hình thức ơn tập sinh động những điều đã học. Bản thân quá
trình làm bài tập là một quá trình củng cố kiến thức,kỹ năng,, kỹ xảo tức
là một q trình ơn tập một cách gián tiếp. Ngồi ra ta cịn có thể dùng
bài tập làm hình thức ơn tập trực tiếp, hoặc dùng các câu hỏi, các bài tập
đề cập thẳng đến vấn đề cần ôn tập hoăc dùng các bài tổng hợp mà việc
giải đòi hỏi phải ôn lại nhiều phần trong chương trình. Những bài tập
này ngồi tác dụng ơn tập cịn có tác dụng khái quát hoá, hệ thống hoá

Gv:

2


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

những kiến thức học sinh đã học trong tồn bộ hoặc một phần của giáo
trình.
d. Là một biện pháp quý báu để phát triển năng lực làm việc độc lập,
năng lực tư duy của học sinh. Đối với học sinh một bài tập khéo chọn
lọc là một “tình huống có vấn đề” mà học sinh tự mình phải
giải quyết. Trong khi giải học sinh phải tự phân tích các điều kiện của
đầu bài, tự xây dựng các lập luận, phải kiểm tra phê phán kết luận của
mình nên tự rèn luyện được nhiều thao tác tư duy cơ bản như phân tích ,
tổng hợp, so sánh, trừu thượng hoá , khái quát hoá, suy luận quy nạp,
suy luận diễn dịch…..
e. Có tác dụng sâu sắc về mặt giáo dục tư tưởng đạo đức. Qua các bài
tập lịch sử cịn có thể cho học sinh thấy q trình phát sinh những tư
tưởng và quan điểm khoa học tiến bộ, những phát minh của các nhà
khoa học, qua việc giải các bài tập còn luyện cho học sinh các phẩm
chất độc lập suy nghĩ, tính kiên trì dũng cảmkhắc phục khó khăn, tính
chính xác khoa học, kích thích hứng thú học tập của bộ môn….
f. Bài t ập vật lý cịn là một phương tiện rất có hiệu lực để kiểm tra kiến
thức, kỹ năng, kỹ xảo vận dụng kiến thức, kiểm tra năng lực tư duy của
người làm bài tập .
3. Cơ sở.
Bài tập vật lý có tác dụng giáo dưỡng và giáo dục lớn . Vì thế trong
việc giải bài tập vật lý mục đích cơ bản và cuối cùng khơng phải chỉ là
tìm ra đáp số của nó mà mục đích chính của nó là ở chỗ người làm bài

tập hiểu được sâu sắc hơn các khái niệm, các định luật vật lý, tập vận
dụng chúng vào những vấn đề thực tế trong cuộc sống, trong lao động.
Gv:

3


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

Với học sinh thì vấn đề quan trọng nhất là phải phân loại bài tập hợp
lí theo từng nhóm đối tượng học sinh sao cho khi chúng ta đưa ra bài tập
cho học sinh trong lớp thì sẽ tạo ra sự hứng thú ngay từ lúc học sinh
đọc được đề bài. Tức là bài tập được lựa chọn phải phù hợp với năng
lực của học sinh từ khá giỏi đến yếu kém. Bài tập khơng khó quá và
cũng không dễ quá sẽ tạo tâm lý chán nản cho học sinh khi giải bài tập
và học sinh cũng không coi nhẹ bài tập mà giáo viên đưa ra.
A. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN
Để thực hiện việc giải bài tập vật lý mà không để cho học sinh
không bị nhàm chán thì người giáo viên cần phải chú ý
1. Phân loại bài tập theo nội dung.
Giáo viên phân loại bài tập theo mục đích, theo nội dung, theo cách giải,
theo cách cho dữ liệu, theo mức độ khó, dễ…. Tuy nhiên chung ta căn
cứ vào hai cách phân loại sau.
- Phân loại theo phân môn vật lý. Tức là phân loại dựa vào loại bài
tập của chương trình học
Ví dụ : Ơ chương trình lớp 6,8 thì ta phân loại theo hai phần : Cơ học
và nhiệt học
Ơ chương trình lớp 7 thì ta phân loại theo ba phần : Quang học,
Amhọc, Điện học.
Ở chương trình lớp 9 thì chủ yếu là dạng bài tập Điện học và Từ

học.
Tuy nhiên nếu ta phân loại theo cách này đôi khi khơng thực sự rành
rọt.
Chương trình lớp 6 và lớp 7 thì chủ yếu là các dạng bài tập định tính
hay các dạng bài tập trắc nghiệm, nhưng ở chương trình lớp 8 thì các
Gv:

4


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

dạng bài tâp phong phú hơn đó là các dạng bài tập định tính và định
lượng. Trong đó các dạng bài tập định lượng có những bài tập mà nội
dung có thể liên quan đến nhiều phân mơn vật lý.
- Phân loại theo tính chất trừu tượng hay cụ thể của nội dung bài.
Ví dụ : Hãy xác định lực cần thiết để nâng một vật có khối lượng m
lên một độ cao là h dọc theo một mặt phẳng nghiêng có độ dài là l.
Nếu bài này người ra đề cho rõ hơn vật đó là gì, cách nâng lên thế
nào và cho độ lớn bằng số của các đại lượng m,l,h thì ta được bài tập
có nội dung cụ thể. Ưu thế của loại bài tập trừu tượng là nó tập trung
làm nổi thực chất vật lý của vấn đề cần giải quyết và bỏ qua yếu tố phụ
thuộc không cần thiết. Đây là dạng bài tập gây ra sự chú
ý đối với những học sinh khá, giỏi và có tác dụng đánh giá sự tự tin và
vững vàng của những học sinh này trong việc kiểm tra, đánh giá lại
kiến thức mà học sinh đã học. Còn ưu thế của loại bài tập có nội dung
cụ thể là nó gắn với thực tế cuộc sống và có tính chất trực
quan cao.
- Phân loại theo tính chất lịch sử (các bài tập mà dữ kiện lấy trong các
thí nghiệm vật lí cổ điển, trong các cơng trình nghiên cứu vật lý có từ

trước….), theo tính chất vui, theo tính chất thực tế hoặc theo tính chất
giả tạo của các dữ kiện.
Dạng bài tập này luôn gây sự bất ngờ và thú vị đặc biệt đối với học
sinh. Học sinh ln có sự thích thú đối với dạng dài theo tính chất vui.
Dạng bài này đem đến sự thoải mái cho quá trình giải bài tập vật lí.
2. Phân loại theo cách giải .
Ba loại bài tập mà ta cần chú ý đến trong khi giải bài tập đó là : bài tập
định tính, bài tập định lượng, bài tập thí nghiệm.
Gv:

5


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

a. Dạng bài tập định tính.
Là loại bài tập mà khi giải khơng cần địi hỏi phải thực hiện phép tính
tốn nào hoặc là có thể thực hiện một phép tính đơn giản có thể nhẩm
được. Việc giải các bài tập này học sinh chủ yếu dựa vào những khái
niệm, những định luật vật lý xây dựng thành những suy luận logíc để
phân tích, giải thích các hiện tượng nêu ra trong bài.
Loại bài tập này có tác dụng rất lớn trong việc củng cố kiến thức đã
học, giúp đỡ học sinh nắm sâu bản chất của hiện tượng vật lý, rèn luyện
kỹ năng vận dụng kiện thức vào thực tiễn đời sống, rèn luyện năng lực
tư duy logic, tư duy sáng tạo của học sinh. Đây là loại bài tập có giá trị
cao , được chú ý nhiều hơn trong các loại bài tập của môn vật lý trong
trường phổ thông. Sau mỗi bài học thì nên cho học sinh giải những
dạng bài này trước. Tuy nhiên cũng cần phân biệt giữa bài tập câu hỏi
với câu hỏi ơn tập. Vì câu hỏi ơn tập khơng bắt học sinh phải nhanh trí
và suy nghĩ nhiều. Ngược lại khi giải bài tập câu

hỏi thì học sinh phải tự lực suy nghĩ, phải biết phân tích hiện tượng và
suy luận một cách lơgic để tìm ra kết luận.
b. Bài tập tính tốn
Với học sinh đây là dạng bài tập đòi hỏi phải thực hiện một loạt
các phép tính. Cũng cần phân biệt hai loại bài tập tính toán :
bài tập tập dượt và bài tập tổng hợp.
- Bài tập tập dượt là loại tính tốn đơn giản. Muốn giải nó chỉ cần
phải vận dụng một vài định luật, một vài cơng thức
Ví dụ : ở lớp 6 các dạng bài này cũng được đưa ranó chỉ đơn giản là
vận dụng một cơng thức “ Hãy tính khối lượng của một khối sắt có thể
tích 0.65dm3. biết rằng khối lượng riêng của sắt là 7800kg/m3”
Gv:

6


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

Hay như ở lớp 8 thì là dạng bài tính áp dụng cơng thức tính vận tốc:
“hãy tính thời gian một chiếc xe đạp đi hết một quãng đường dài 12km,
biết người đi xe đạp luôn đi với vận tốc không đổi là 6km/h”
Với dạng bài này nó chỉ có tác dụng củng cố các khái niệm vừa học và
hiểu kỹ hơn các định luật , các công thức , rèn luyện kỹ năng sử dụng
thành thạo các đơn vị vật lý và chuẩn bị cho việc giải các bài tập vật lý
phức tạp hơn.
- Bài tập tổng hợp là loại bài tập có tính phức tạp hơn, để giải nó cần
vận dụng nhiều cơng thức, nhiều định luật, nhiều khái niệm thuộc nhiều
phạm vi của nhiều bài, nhiều phần khác nhau của chương trình. Đây là
loại bài tập giúp học sinh thấy được mối liên hệ giữa các phần khác
nhau của chương trình và tập cho học sinh biết lựa chọn công thức, định

luật phù hợp trong nhiều cơng thức, định luật.
Ví dụ : một vật làm bằng sắt có thể tích là 0,25m3 đựơc kéo lên độ
cao 1,5m bằng một mặt phẳng nghiêng dài 2m. Bỏ qua ma sát hãy tính
lực kéo cần thiết để làm việc đó. Biết khối lượng riêng của sắt là 7800
kg/m3.
Rõ ràng với bài tập này thì học sinh cần phải vận dụng tối đa
các cơng thức mà mình đã học, liên hệ từ các kiến thức đã học ở lớp 6
kết hợp với kiến thức đã học ở lớp 8 để hoàn chỉnh một bài giải. Như
vậy với giáo viên phải hướng dẫn cho các em giải bài tập dạng này thì
u cầu các em phải tóm tắt lại đề bài, sau đó yêu cầu học sinh nêu
phương pháp giải bài ( nêu công thức cần sử dụng, các bước tiến hành
giải)
c. Bài tập thí nghiệm

Gv:

7


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

Đây là dạng bài tập sẽ đem lại cho học sinh niềm yêu thích đặc biệt
đối với môn học vật lý. Nhưng cũng là dạng bài tập mà không phải bất
cứ trường nào, giáo viiên nào cũng có thể ra đề để cho học sinh tham
gia giải bài, vì điều kiện cơ sở vật chất của mỗi trường và còn phụ thuộc
vào chất lượng của các dụng cụ thí nghiệm thức hành. Nó địi hỏi phải
được làm trong phịng thí nghiệm.
Tuy nhiên cũng có một số bài tập dạng này có thể hướng dẫn học
sinh tự làm dụng cụ thí nghiệm để giải như bài tập về địn bẩy. Tơi
hướng dẫn học sinh sử dụng thước kẻ của mình dựa vào các vạch của

thước để chia khoảng cách và sử dụng các dụng cụ như cái cân để xác
định lực kéo thông qua công thức liên hệ giữa trọng lượng và khối
lượng.
Loại bài tập này giúp học sinh có tính độc lập làm việc, thơi thúc tính
tìm tịi khám phá khoa học, giúp học sinh hiểu được rằng có thể làm
dụng cụ thí nghiệm hay giải bài tập bằng các vật dụng hiện có mà khơng
cần đến phịng thí nghiệm. Loại bài này kết hợp được cả tác dụng của
loại bài tập vật lý nói chung và bài tập thí nghiệm thực hành.
Với việc giải bài tập vật lý việc phân loại bài tập chỉ là công việc đầu
tiên mà bước tiếp theo để tạo ra sự tập trung chú ý của học sinh và sự
yêu thích của học sinh khi giải bài tập vật lý là giáo viên phải hướng
dẫn học sinh phương pháp giải bài tập. Đây là điều kiện quan trọng cho
học sinh trong quá trình rèn luyện và củng cố kiến
thức của mình do đó người giáo viên phải phân tióch cho học sinh nắm
được các phương pháp giải bài tập. Khi mà học sinh hiểu được rằng có
thể giải một bài tập vật lý khơng phải chỉ có một cách duy nhất mà còn

Gv:

8


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

có thể giải bằng nhiều cách khác nhau thì sự u thích giải bài tập vật lý
của học sinh sẽ tăng cao và kết quả học tập sẽ tăng lên .
3. Phương pháp giải bài tập
Với tôi phương pháp giải bài tập vật lý cần chú ý xét về các thao tác
tư duy thì phương pháp giải bài tập vật lý thông qua hai
phương pháp.

a. Phương pháp giải bài tập qua phân tích.
Theo phương pháp này, xuất phát điểm của suy luận là đại lượng cần
tìm . Học sinh phải tìm xem đại lượng chưa biết này có liên quan với
những đại lượng vật lý nào khác và khi biết sự liên hệ này thì biểu diễn
thành những công thức tương ứng. Nếu một vế của cơng thức là đại
lượng cần tìm cịn vế kia chỉ gồm những dữ kiện của bài tập thì cơng
thức ấy cho ta đáp số của bài tập. Nếu công thức ấy cịn những đại
lượng chưa biết thì mỗi đại lượng đó cần tim biểu thức liên hệ nó với
các đại lượng vật lý khác, cứ làm như thế đến khi nào biểu diễn được
hồn tồn đại lượng cần tìm bằng những đại lượng đã biết thì bài tập đã
được giải xong. Có thể nói là theo phương pháp này học sinh phải phân
tích một bài tập phức tạp thành những bài tập đơn giản hơn rồi dựa vào
các quy tắc tìm lời giải mà lần lượt giải các bài tập đơn giản này. Từ đó
tìm dần ra lời giải của bài tập phức tạp trên.
Ví dụ : Hướng dẫn học sinh lớp 9 giải bài tập sau
“Người ta dùng một loại dây hợp kim đồng – kền có tiết diện 1,5mm 2
và có điện trở suất 0,4.10-6 m để làm lò sưởi điện sưởi ấm một căn
phòng. Hỏi cần phải lấy dây có chiều dài là bao nhiêu để duy trì được
nhiệt độ trong phịng ln khơng đổi nếu sau mỗi giờ căn phong này bị
mất một nhiệt lượng 712800 calo qua các cửa và tường. Cho hiệu
Gv:

9


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

điện thế của mạng điện là 220V”
Đại lượng cần tìm ở bài này là chiều dài của dây hợp kim. Ta tìm
mối liên hệ giữa chiều dài của dây dẫn với các đại lượng khác trong bài

Phương pháp giải bài : Ta biết rằng muốn nhiệt độ trong phịng ln
khơng đổi thì trong mỗi giờ nhiệt lượng do lò sưởi cung cấp phải bằng
nhiệt lượng mà gian phòng mất đi. Nhiệt lượng do lò sười cung cấp
tương đương với điện năng mà lò sưởi tiêu thụ. Điện năng lại phụ thuộc
vào điện trở của dây hợp kim. Điện trở này lại do chiều dài của dây quy
định.
+ Nếu gọi chiều dài của dây là l, điện trở của dây là R, điện trở suất
của dây là  và tiết diện của dây là s, thì chiều dài của dây dẫn liên hệ

R 

với điện trở bằng cơng thức:
l

Do đó :

l
.
s

Rs


+ Trong biểu thức tính chiều dài có một đại lượng mới chưa biết là điện
trở R . Điện trở này đo bằng tỉ số giữa Hiệu điện thế U giữa hai đầu
dây và cường độ dòng điện I qua dây :

R

U

I

+ Có một đại lượng mới chưa biết đó là cường độ dịng điện I liên hệ
với các đại lượng khác bằng định luật ôm và cơng thức biểu diễn năng
lượng A do dịng điện toả ra:

A = UIt.

Trong đó t là thời gian dịng điện qua dây, do đó
I

Gv:

A
Ut
10


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

+ Trong cơng thức này thì điện năng được tính bằng đơn vị Jun nên :
Q =0,24A
I

Do đó :

Q
0,24Ut

0,24U 2 t

R
Q


0,24U 2 ts
l
Q

Thay các đại lượng trên bằng các trị số ta được:

220 2 3600 1,5.10  6
l 0,24
110 m
0,4.10  6 712800
Tôi cũng yêu cầu học sinh có thể giải bài tập này theo từng bước để tìm
ra các kết quả của từng đại lượng liên quan rồi tìm ra kết
quả của bài . vì cũng có trường hợp những học sinh khi phân
tích lại bối rối khi thay các đại lượng liên quan vào tính kết quả của bài.
Kết quả thu được là học sinh của tôi đã dần làm quen với cách giải bài
tập theo phương pháp phân tích này.
b. Giải bài tập bằng phương pháp tổng hợp
Với phương pháp giải bài tập này thì học sinh có thể giải bài tập theo
cách suy luận bắt đầu từ những đại lượng đã có trong đề bài rồi dần đến
đại lượng chưa biết là đại lượng cần tìm.
Ví dụ hướng dẫn học sinh giải một bài vật lý lớp 8:
Đầu thép của một búa máy có khối lượng 12kg nóng lên thêm 20 0C
sau 1,5 phút hoạt động. Biết rằng chỉ có 40% cơ năng của búa chuyển
thành nhiệt năng của đầu búa. Tính công và công suất của búa. Lấy
nhiệt dung riêng của thép 460 J/kg.K
Gv:

11


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

Rõ ràng với bài tập này thì ta phải tìm dần từ các đại lượng chưa biết
là cơng rồi tìm đến đại lượng cuối cùng là công suất.
Ta biết rằng công của búa sinh ra là cơng tồn phần nhưng 40% là
cơng vơ ích do đó ta giải bài tập này theo các trình tự sau
Gọi công của búa máy là A, công suất của búa máy là P.
+ Nhiệt lượng cần cho đầu búa nóng lên thêm 20 0C là
Q = m.C.t
Nhiệt lượng này chính là cơng vơ ích mà búa đã chuyển hố thành
nên :
Avi =Q = m.C.t
Theo biểu thức tính hiệu suất ta có :

H

Avi
100%
A


A

Cơng

của

búa

Avi
m.C.t
12 460 20
100 % 
100 % 
100 % 276000 J
H
40%
40%



Cơng suất của búa :

P

A 276000

3066,7W
t
90

4. Trình tự giải bài tập
Phương pháp giải bài tập vật lý còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như :
mục đích yêu cầu của bài tập, nội dung của nó, trình độ của học
sinh… Tuy nhiên cách giải phần lớn các bài tập vật lý cũng có những
điểm chung. Theo điều kiện cụ thể tơi hướng dẫn học sinh theo bốn

trình tự:
*

Hiểu kỹ đầu bài : Đây là bước đầu tiên, hết sức quan trọng nhưng

học sinh thường hay xem nhẹ. Do đó tơi hết sức nhắc nhở học sinh cần
chú ý vào các khâu :

Gv:

12


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

+ Đọc thật kỹ đầu bài : tìm hiểu xem bài tập cho những dữ kiện nào?
cần phải tìm đại lượng nào? Những dữ kiện ở đề bài cho đã đủ chưa?
+ Tóm tắt bài tập bằng cách dùng các ký hiệu chữ đã được quy ước.
Đổi đơn vị đo lường của các đại lượng khi đề bài cho những đơn vị
không theo đơn vị thống nhất.
+ Vẽ hình nếu bài tập u cầu hoặc có liên quan đến hình vẽ để diễn đạt
dề bài. Trên hình vẽ cũng cần ghi rõ chi tiết cái gì đã biết, cái gì chưa
biết.
* Phân tích nội dung bài và lập kế hoạch giải: Xây dựng kế hoạch giải
bài tập chính là q trình tìm con đường đi từ cái đã biết để rồi tìm ra
cái chưa biết. Trong quá trình này cần chú ý:
- Tìm sự liên hệ giữa những cái chưa biết và những cái đã biết
- Nếu chưa tìm được trực tiếp các mối liên hệ ấy thì có thể phải xét
một số bài tập phụ để giánh tiếp tìm ra mối liên hệ ấy.
- Phải xây dựng được một dự kiến về kế hoạch giải bài tập.

Việc phân tích nội dung bài tập ở đây nhằm phục vụ cho việc
lập kế hoạch giải bài tập. Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích tồn
diện và kỹ lưỡng phát hiện ra những quy luật, những mối liên hệ giữa
những đại lượng đã cho và những đại lượng chưa biết mà học sinh sẽ
thấy rõ phải vận dụng những khái niệm, những định luật vật lý nào để
giải bài tập và cách giải ra sao cho hoàn chỉnh và chính xác nhất.
* Thực hiện kế hoạch giải : Khi thực hiện kế hoạch giải bài tập phải
nhắc nhở học sinh hết sức chú ý :
- Tơn trọng trình tự giải để thực hiện các chi tiết của dự kiến, nhất là
khi gặp phải bài tập phức tạp.

Gv:

13


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

- Thực hiện một cách cẩn thận các phép tính. Hướng dẫn học sinh làm
quen dần với cách giải bằng chữ và chỉ thay giá trị các đại lượng bằng
số trong biểu thức cuối cùng. Điều này làm cho lời giải có giá trị tổng
quát hơn, giúp tiết kiệm thời gian và làm cho sự phân tích, biện luận,
kiểm nghiệm lại lời gải đơn giản hơn.
- Khi tính tốn bằng số phải chú ý bảo đảm những trị số của kết quả đều
có ý nghĩa
* Kiểm tra đánh giá kết quả :Đây là điều cực kỳ quan trọng. Qua việc
nhìn lại cách giải, khảo sát và phân tích lại kết quả và các con đường đi
học sinh có thể tìm ra và loại bỏ những kết quả không phù hợp với điều
kiện của đề bài hay những phép tính tốn nhầm lẫn và có thể tìm ra cách
giải mới gọn hơn, chặt chẽ hơn và đồng thời việc kiểm tra này giúp học

sinh củng cố thêm kiến thức, phát triển khả năng giải các bài tập khác.
5. Phương tiện giải bài.
Khi hướng dẫn học sinh giải bài tập vật lý chúng ta còn chú ý đến một
yếu tố đó là phương tiện giải bài tập. Có nghĩa là ta phải hướng dẫn học
sinh cách chọn phương tiện để giải một bài tập cho hợp lý và không gặp
bối rối và khi áp dụng phương tiện nào học sinh cũng dễ dàng hơn trong
việc giải bài tập.
Nhìn chung khi giải bài tập vật lý ta có thể sử dụng giải bài tập bằng
các phương tiện : Số học, đại số, hình học và đồ thị
+ Phương tiện số học : dây là cách học sinh giải bài mà khơng dùng
cơng thức hay phương trình.Nó nhằm củng cố cho học sinh về những
hiện tượng đã thu thập bằng con đường thực nghiệm, bằng phương pháp
quan sát thí nghiệm chứng minh, thí nghiệm thực hành. Nó giúp học
Gv:

14


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

sinh phương pháp suy luận, hiểu rõ hơn mối quan hệ giữa các đại lượng
vật lý, tránh cho học sinh áp dụng công thức một cách máy móc.
+ Phương tiện đại số: Với phương tiện này học sinh áp dụng các định
luật, các công thức vật lý và các biểu thức đại số để thiết lập và
giải các phương trình. Đơn giản nhất là trường hợp học sinh chỉ cần
giải bằng các cơng thức sẵn có. Tuy nhiên cần chú ý là ngay trong
trường họp đơn giản này cũng khơng nên áp dụng q máy móc các
công thức vật lý liên quan để giải và biến việc giải bài tập vật lý thành
việc giải đơn thuần một phương trình đại số, nếu muốn có một bài giải
dúng đắn, sâu sắc, có hiệu quả cao, cần phải hiểu rõ đề bài, phân tích để

nắm nội dung vật lý của nó, hiểu rõ ý nghĩa của cơng thức đem dùng và
các đại lượng có mặt trong cơng thức ấy.
+ Phương tiện hình học: Đa số dạng bài tập này thuộc về phần quang
học. Học sinh chỉ dùng các tính chất hình học để tìm ra đáp số
+ Phương tiện đồ thị : Với phương pháp này học sinh dễ thấy được tính
chất biến đổi và đặc tính diễn biến của một quá trình vật lý hay sự biến
thiên của các đại lượng vật lý trong những điều kiện nào đó. Thơng qua
đồ thị học sinh sẽ dễ dàng giá trị của các đại lượng vật lý một cách dễ
dàng, khơng cần đến các phép tính tốn tốn thời gian.
Nói chung việc giải bài tập vật lý là một thành phần rất quan trọng
trong cấu trúc của giờ dạy vật lý. Nó chiếm một phần hay cả một giờ
học. Việc giải bài tập khơng chỉ nằm trong chương trình nội khố mà
cịn có thể tổ chức trong chương trình ngoại khố. Vì vậy khi hướng dẫn
học sinh giải bài tập thì chúng ta cũng cần chú ý
Kết hợp thật tốt vai trò chủ đạo của thầy và vai trò tích cực chủ
động của học sinh trong giờ làm bài tập
Gv:

15


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

-

Hướng dẫn học sinh ôn tập, nắm chắc lý thuyết trước khi làm bài

tập. Cho học sinh nhắc lại ngắn gọn phần lý thuyết đã học có liên quan
đến việc giải bài tập.
-

Trứơc khi làm giáo viên hướng dẫn học sinh phân tích bài tập, nhiên

cứu kỹ các dữ kiện, các ẩn số, nhớ lại các định luật cần dùng và thống
nhất về tiến trình giải. Hình thức giải bài tập phải từ thấp đến cao để
cho những học sinh yếu kém dần thích nghi và bắt kịp nhịp độ làm bài
của lớp.
Giáo viên cũng cần quan tâm kiểm tra đến việc làm bài tập ở nhà của
học sinh. Chỉ có sự quan tâm hướng dẫn tận tình của giáo viên thì học
sinh mới tập trung tự giác làm bài tập và yêu thích làm bài tập mơn và
u thích mơn học Vật lý.
B. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC.
Qua 2 năm áp dụng sáng kiến này đã cho tôi kết quả học tập của học
sinh thật là khả quan và đối với học sinh mỗi giờ tôi lên lớp làmột giờ
học đầy ý nghĩa. Học sinh đã tập trung học tập môn vật lý như một niềm
đam mê u thích và từ đó học sinh dần tăng cường tính thự giác đối
với các mơn học khác.
Sau đây là quả mà tôi đạt được khi áp dụng sáng kiến này
Năm học 2018-2019 tôi được phân công giảng dạy khối 9 gồm : 246
học sinh.
Kết quả học kỳ I
Kết quả học kỳ II
Giỏi Khá Tb
Yếu Kém Giỏi Khá Tb
Yếu Kém
24
96
94
32
0

28
96
120
2
0
Kết quả thi TN : 246/266 đạt 100% học sinh tốt nghiệp môn Vật lý
Năm học 2020 – 2021 tôi dược phân công giảng dạy khối 7 và 4 lớp 9.
Khối 7 gồm: 272 học sinh
Gv:

16


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

Kết quả học kỳ I
Giỏi Khá Tb
21
78
139
Khối 9 ( 4 lớp)

Yếu
22

Kết quả giữahọc kỳ II
Kém Giỏi Khá Tb
Yếu Kém
12
24

86
142
16
4

Kết quả học kỳ I
Kết quả học kỳ II
Giỏi Khá Tb
Yếu Kém Giỏi Khá Tb
36
74
35
2
0
0
0
0
(Lí do sang HKII tôi không giảng dạy lớp 9 nữa)

Yếu Kém
0
0

C. BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Trong q trình giảng dạy mơn Vật lý việc học sinh gặp nhiều khó khăn
khi giải bài tập cũng là những băn khoăn suy nghĩ của nhiều giáo
viên.Phương pháp giảng dạy là một yếu tố quan trọng. Tuy nhiên đối
với giáo viên giảng dạy cũng cần phải tìm hiểu đến tâm lý học sinh,
quan tâm đến niềm yêu thích của học sinh với môn Vật lý, giúp các em
yêu thích với mơn học này thì chung ta đi đến thành cơng lớn trong q

trình giảng dạy và đi liền với lịng u thích đó thì việc giải bài tập chỉ
là một bước nhỏ giúp các em đi đến tiếp cận mơn Vật lý sâu sắc hơn và
sẽ giúp ích cho các em nhiều hơn trong cuộc sống tương lai.
Trên đây tơi đã trình bày chút kinh nghiệm cịn ít ỏi của mình trong q
trình giảng dạy và tích luỹ được.Tuy vậy tơi vẫn cịn nhiều sơ sót trong
q trình trình bày sáng kiến của mình. Xin được ý kiến đóng góp của
các đồng nghiệp để tơi hồn thiện mình hơn nữa trong công tác giáo dục
thế hệ trẻ – thế hệ tương lai của đất nước.
An Bình, ngày 20 tháng 02 năm 2021
Người viết.
Gv:

17


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

Gv:

18


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ CỦA BGH TRƯỜNG
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Gv:

19

Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ CỦA PHÒNG GD&ĐT
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Gv:

20


Skkn: Phát triển kỹ năng giải bài tập vật lý 9 cho học sinh THCS

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gv:

21