Tìm hiểu các kỹ thuật nhân giống cây trồng - Gieo hạt - Chiết cành - Giâm cành - Ghép cành (Tập 1): Phần 1

Hội đồng chỉ đạo xuất bản
Chủ tịch Hội đồng
TS. Nguyễn thế kỷ
Phó Chủ tịch Hội đồng
TS. Nguyễn Duy Hùng
Thnh viên
ts. Nguyễn an tiêm
Ts. Khuất duy kim hải
Nguyễn vũ thanh hảo

2




Lời nh xuất bản
Những năm gần đây, nhờ đợc hởng lợi từ các
chính sách u đÃi, nhất l vay vốn, đất đai, khoa
học kỹ thuật,... nên khu vực nông nghiệp, nông
dân, nông thôn nói chung v nông dân nói riêng
đà có điều kiện thuận lợi để đầu t phát triển
mạnh các mô hình kinh tế vờn, đem lại thu nhập
cho ngời dân.
Tuy nhiên, còn một số ngời dân cha có nhiỊu
kiÕn thøc cịng nh− am hiĨu s©u vỊ kü tht nhân
giống cây trồng nh: gieo hạt, chiết cnh, giâm
cnh v ghép cnh, m hon ton đang khai thác
từ tự nhiên lm cạn kiệt nguồn ti nguyên, bị

động về nguyên liệu,... Chính vì vậy, việc hớng
dẫn kỹ thuật nhân giống cây trồng cho b con
nông dân hiện nay l yêu cầu mang tính thực tiễn
v cấp thiết.
Nhằm giúp bạn đọc cũng nh b con nông dân
có thêm ti liệu về các kỹ thuật nhân giống cây
trồng, Nh xuất bản Chính trị quốc gia - Sự thật
phối hợp với Nh xuất bản Nông nghiệp xuất bản
5


cuốn sách Cẩm nang kỹ thuật nhân giống cây
trồng: Gieo hạt - Chiết cnh - Giâm cnh Ghép cnh do PGS.TS. Nguyễn Duy Minh biên
soạn. Cuốn sách gồm 7 chơng đợc chia thnh
hai tập: Tập 1 - từ Chơng I ®Õn Ch−¬ng III vμ
TËp 2 - tõ Ch−¬ng IV ®Õn Chơng VII, giới thiệu
về các dụng cụ v thiết bị, vật liệu phục vụ cho
công việc nhân giống; cách nhân giống từ rễ,
thân, lá; hớng dẫn cách ghép cây v cách chăm
sóc cây trồng...
Để bạn đọc tiện theo dõi, Tập 1 của cuốn sách
đợc sắp xếp theo trình tự sau:
- Chơng I: Dụng cụ v chuẩn bị vật liệu;
- Chơng II: Nhân giống từ hạt giống;
- Chơng III: Nhân giống từ rễ cây;
Xin giới thiệu Tập 1 của cuốn sách với bạn đọc.
Tháng 10 năm 2012
Nh xuất bản Chính trị quèc gia - sù thËt

6

LờI NóI ĐầU
Kinh tế vờn (vờn gia đình, vờn ơm) giữ vai
trò quan trọng trong nền nông, lâm nghiệp nớc
ta. Vờn đà mang lại nguồn kinh tế thu nhập
đáng kể cho ngời lm vờn. Các loại quả l
nguồn dinh dỡng, nguồn vitamin quý giá; các loại
hoa, cây cảnh góp phần tô đẹp đời sống hằng ngy
của con ngời; các cây trong vờn còn cung cấp gỗ
cho xây dựng v nguyên liệu cho nhiều ngnh sản
xuất khác...
Các kỹ thuật nhân giống cây trồng: gieo hạt,
chiết cnh, giâm cnh v ghép cnh... l các biện
pháp truyền thống vẫn đợc sử dụng lm cơ sở đảm
bảo mở rộng nguồn giống cây mới, cải thiện chất
lợng v nâng cao sản lợng cây trồng.
Tuy nhiên, để hiểu v nắm vững các kỹ thuật
đó trên cơ së khoa häc cịng nh− cđng cè vμ ph¸t
triĨn c¸c kinh nghiệm nhân giống cây trồng, cần
đi sâu v bổ sung cho ngy cng hon thiện l một
yêu cầu v đòi hỏi của ngời lm vờn.
Cuốn sách gồm 7 chơng v chia thnh 2 tập:
Tập 1: từ chơng I đến chơng III;
Tập 2: từ chơng IV đến chơng VII.
7


Chơng I giới thiệu về các dụng cụ v thiết bị
vật liệu phục vụ cho công việc nhân giống cây

trồng; các chơng II, III, IV, V,... giới thiệu cách
nhân giống từ rễ, thân, lá, ghép cnh... Hy vọng
rằng với nội dung nh trên, cuốn sách có thể giúp
cho các kỹ thuật viên nông, lâm nghiệp, các bạn
yêu thích nghề lm vờn, b con nông dân v bạn
đọc tìm hiểu v thực hiện sáng tạo nhân v lai tạo
giống mới, trao ®ỉi kinh nghiƯm vμ lμm phong
phó c¸c kiÕn thøc vỊ nghề lm vờn.
Cuốn sách biên soạn lần đầu, còn có nhiều
điểm cần đề cập v bổ sung. Rất mong bạn ®äc
®ãng gãp ý kiÕn cho cn s¸ch ngμy mét hoμn
thiƯn v thực sự có ích cho ngời lm vờn.
Tác giả

8


Chơng I
DụNG Cụ V CHUẩN Bị VậT LIệU

1. DụNG Cụ V THIếT Bị
Để nhân giống cây cần có một diện tích lm
việc sạch sẽ v ngăn nắp, đủ các dụng cụ v thiết bị
tốt v phù hợp với công việc, thực hiện các quy
trình một cách nghiêm ngặt. Nếu không sẽ mất
khá nhiều thời gian tìm kiếm dụng cụ vật liệu, lm
hạn chế hiệu quả lm việc.
Phục vụ cho thao tác nhân giống nhất thiết
phải có các loại dao, kéo cắt cây, giầm trồng đủ
sắc; phân ủ thích hợp; một số chậu trồng cây với

kích cỡ khác nhau, cùng một loạt các dụng cụ,
phụ tùng để thực hiện công việc với sự chính
xác, không nhầm lẫn khi xử lý v tiến hnh
nhân giống.
Để tránh không lm tớc rách cây khi nhân
giống, phải chú ý dùng dao cắt, dao cạo sắc, tiến
hnh công việc trên một tấm kính sạch sẽ. Không
cắm thẳng đoạn cnh vo đất phân m phải dùng
giầm hay một cái dùi tạo lỗ rồi mới đặt cnh cây
vo lỗ đó. Các giầm, dùi phải có kích thớc phù
hợp với kích thớc đoạn thân, cnh cây muốn
nhân giống.
9


Cần chuẩn bị một
bn lm việc thích hợp
với

công

việc

của

ngời lm vờn: chiều
cao hợp lý của bn
phải thấp hơn bn tay
khi để cánh tay vuông
góc với thân để tay

lm việc trên mặt bn
đợc dễ dng.
Nơi lm việc phải
đầy đủ ánh sáng.
Sau khi lm việc,
dụng cụ phải lm sạch
v để đúng vo vị trí quy định.
Các dụng cụ v thiết bị thờng dùng:
- Dao (1), các lỡi dao cạo cỡ lớn (2), kéo cắt
cây (3).
- Đá mi (4)
- Dầu bôi trơn (5)
- Giẻ lau sạch (6)
- Chất ho tan (7)
- Giấy nhám (8)
- Tấm gỗ nén chặt đất các loại (9)
- Các loại giầm (10)
- Các sng rây đất, phân có lỗ 3mm (11)
- Các nhÃn, bút chì ghi v tấm thiếc mỏng (12)

10


- Sổ ghi chép (13)
- Túi ni lông các loại (14)
- Các loại dây buộc (15)
- Các que bằng tre di 30-40 cm lm chỗ tựa
(cọc) cho cnh cây (16)
- Bình phun nớc lm ớt lá, thân (bình
phun sơng) (17)

11


- B×nh t−íi (18)
- ChÊt diƯt nÊm (19)
- ChÊt diƯt cá (20)
- C¸c chÊt kÝch thÝch ra rƠ (21)
- C¸c bản kính để che phủ chậu gieo hay chậu
ơng cây (22) v (23)
- Các loại chậu để gieo hạt hay ơng cây (24)
v (25)
- Phân v đất trộn lẫn (26)
- Phân bón dạng lỏng (dung dịch) (27).
2. ĐIềU CHỉNH MÔI TRƯờNG
Muốn nhân giống một loại cây no đó, trớc
hết cần bảo đảm cho cho bộ phận cây đó (hạt,
hom cây...) đợc sống cho đến khi tạo nên cây
mới. Ngay từ lúc đầu nếu ta đặt các bộ phận cây
tốt trong môi trờng đợc điều chỉnh thích hợp,
quy trình tái tạo v hình thnh bộ phận cây mới
sẽ đợc nhanh chóng, tránh đợc các rủi ro.
Khi nhân cây hay gieo hạt, thờng chú ý 2
loại môi trờng: (1) môi trờng khí cần quan tâm
4 yếu tố: độ ẩm, nhiệt độ, cân bằng khí v ánh
sáng m cây thu nhận; (2) môi trờng đất hay
phân trộn đất (đất - phân) cũng cần chú ý 4 yếu
tố: nhiệt độ, độ ẩm, sự thoáng khí của đất v các
phản ứng hoá học đất (axit hay kiÒm).
12

Một môi trờng lý tởng cho cây bao gồm
các đặc tính sau: độ ẩm bị hao hụt tối thiểu;
nhiệt độ không khí luôn duy trì mát; ánh sáng
đầy đủ để cây có thể quang hợp tốt; đảm bảo
cân bằng khí giữa môi trờng đất v không khí;
thoát nớc tốt; nhiệt độ của đất v đất - phân
ấm; đất mang đặc điểm axit/kiềm = trung tính.
2.1. Các khung lạnh (hộp lạnh)
Ta có thể điều chỉnh bớc đầu trong một môi
trờng lạnh: l khung kính không đáy, có nắp
che bằng kính (hay nilông trong suốt) úp trên
đất bình thờng. Với dạng hộp ny lm tăng
nhiệt độ đất, hạn chế các biến động nhiệt độ,
duy trì đợc độ ẩm v đảm bảo ánh sáng lọt vo.
Với hệ thống ny có thể đảm bảo nhân giống
một số lợng lớn các hom cây. Sự bất lợi chủ yếu
của kiểu khung ny l khi ánh sáng chiếu mạnh
(lúc nắng to), môi trờng kín dễ tăng nhiệt độ,
do đó phải thông khí (nâng cao các nắp đậy) để
giảm nhiệt độ, độ ẩm do đó cũng bị giảm mất
một phần. Việc điều chỉnh cần cho quá trình
quang hợp. Trong thực tế kiểu khung lạnh "H
Lan" l thích hợp. §ã lμ khung kÝnh cã kÝch
th−íc 1,50  0,75m. Cã thể đặt trên nền đất
phẳng cao 30cm với độ nghiêng về phía nam
(nền thấp đi còn 22,5cm). Các khung đặt c¸ch
nhau 1,45m.
13

2.2. Nh kính
Để góp phần bảo đảm môi trờng sống của
cây, ta dùng nh kính với các thiết bị tơng đối
hon chỉnh đặt trên mặt đất hay treo trên không.
Nó bao gồm các khung gỗ hay khung kim loại
đợc lm chắc chắn để chống đổ khi gió to.
Bên trong nh kính có thể đặt các hộp phủ
kính, có thiết bị để lm ấm, tăng nhiệt độ khi cần
nhân giống cây, các khu trồng cây trang trí cho
nội thất nh ở (dùng các điện trở nằm trong đất,
phủ lớp cát lên
trên... có bộ điều
nhiệt giúp điều
chỉnh chính xác
nhiệt độ khi cần).
2.3. Máy phun
sơng mù
Dùng để điều
chỉnh tự động độ
ẩm mong muốn.
14


Cụ thể l khi mặt trời chiếu sáng, nhiệt độ không
khí lên cao nhng nhiệt độ đất v nhiệt độ đất phân vẫn không thay đổi. Nguồn nớc đặt ở nơi
nhân giống có nguồn điện chiếu sáng v máy
phun sơng mù điều chỉnh độ ẩm.
2.4. Các nh kính mini (nhỏ)
Nh kính nhỏ

loại ny có dạng
các
lồng,
các
chuồng thuỷ tinh
xách tay dùng
bên trong nh,
đặt ở nơi đầy đủ
ánh sáng. Thờng
dùng một đáy bằng bông thuỷ tinh, bên trong để
các sợi dây điện lm nóng v một bộ phận điều
nhiệt. Trên mái lợp các chất liệu chống thấm.
Khi ơm hay trồng cây trong các nh kính nhỏ
ny vo mùa đông nhiệt độ thấp vẫn bảo đảm cây
sinh trởng tốt.
2.5. Các lồng,
hộp bằng chất dẻo
Loại hộp, lồng
ny có giá thnh
thấp, không quá
tốn kém, lại đơn
giản... m vẫn bảo
đảm đợc kết quả
15


ơm hay nhân giống. Dùng polyetylen trong
suốt trùm lên các khung (bằng tre, kim loại) đÃ
lm sẵn, úp lên các chậu hay miếng đất ơm,
gieo cây.

Có thể bao từng chậu hay úp lên từng cây
tuỳ theo kích thớc, cây. Các khung sắt lm
thnh khung dạng các lồng, lều, sau đó chụp
polyetylen rồi buộc hai đầu lại đảm bảo độ ẩm
v nhiệt độ. Khi cần điều chỉnh, chỉ cần tháo hở
tấm polyetylen.
3. DAO CắT
Đây l dụng cụ quan trọng trong nhân giống
cây. Tuỳ loại công việc m chọn loại dao cắt thích
hợp. Trong trồng vờn, thờng chọn loại dao có
trọng lợng trung bình, lỡi thép sắc. Nhng khi
dùng trong ghép cây thì chọn dao nặng hơn. ở
cuối cán dao có một lỡi tù dùng tách vỏ cây khi
đặt mắt ghép. Với các hom cây cứng thì dùng loại
dao cạo.
Muốn cắt một cnh cứng, để cnh bên tay trái,
lỡi dao để dới cnh v ngón cái phía trên cnh.
Cắt nghiêng cnh v giữ quÃng cách cần cắt nằm
giữa ngón cái về lỡi dao. Lỡi dao có thể sắc một
bên hoặc cả 2 bên. Thờng một con dao có giá đắt
thì chất lợng lỡi dao cng tốt. Một lỡi dao thép
tốt dùng đợc trong thêi gian dμi.
16


C«ng dơng cđa dao rÊt nhiỊu: "Cã tíi hμng
ngμn c«ng dơng". Mét con dao nhÝp ®èi víi lμm
v−ên cã thĨ lm đợc khá nhiều việc. Khi dùng
dao cắt một cnh cây, nhựa cây v các chất ho
tan trong cây sẽ tiết ra, phải lm sạch bằng một

giẻ sạch tẩm các dung môi ho tan nh ét xăng,
tetraclorua, cacbon hay giấy mịn.
- Các loại dao hay dùng:
(1)
(2)
(3)
(1). Loại dao có thể gập vào đợc; (2). Loại dao có lỡi cố
định ở cán;
(3). Loại dao ghép có phần đuôi ngắn để tách vỏ.

- Mi dao sắc:
(1a). Đổ một ít dầu trên mặt nhám của đá mi.
Lỡi dao nghiêng đợc giữ một góc xác định so với
mặt đá mi.
17


(1b). Đa nhẹ nhng lỡi dao trên mặt nhẵn
của đá mi nhiều lợt đảm bảo lỡi dao phẳng,
mịn, sắc.
(2). Lỡi dao 2 mặt bằng: đa đều trên mặt đá
mi nhiều lần. Đa chuyển lỡi dao khi mi suốt
chiều di của đá mi để đảm bảo sự đồng đều bề
mặt lỡi dao.
Trên thị trờng cũng có các loại đá mi mặt
hơi cong, kích cỡ bé nhng sử dụng khó hơn, do
đó theo tập quán thờng dùng loại đá mi có bề
mặt phẳng.

(1a)

(1b)

(2)

4. KéO CắT CNH CÂY
Con dao sắc l một dụng cơ tèt cho ng−êi lμm
v−ên. Tuy vËy kÐo c¾t cμnh cây đợc sử dụng có
18


hiệu quả trong trờng hợp muốn cắt ngắn cnh
cây, bởi nã tiƯn, nhanh vμ dƠ sư dơng.
Víi kÐo c¾t cμnh cây ta có thể cắt cnh ở bất
kỳ vị trí nμo dï cμnh cã cøng vμ ch¾c mét chót
vÉn dƠ dng v thuận tiện không lm cho cnh bị
tớc vỏ hay giập.
Có một số loại kéo cắt cnh cây:
Kéo kiểu "xơng đe" (hay kiểu chiếc đe) v
kiểu dạng kéo.
Kéo cắt cây dạng kéo

Kéo cắt cây
lò xo

Kéo cắt cây
kiểu xơng đe

19

- Kiểu đe gồm một lỡi sắc cắt cnh ở một
khoảng cách của lỡi khác lm giá đỡ nh chiếc
đe (xem hình cắt cnh với kéo cắt cây dạng
xơng đe).
- Kiểu dạng kéo chỉ gồm các lỡi cắt sắc (nh
kéo thờng dùng). Kiểu kéo ny có u điểm hơn
kiểu đe l cắt gọn, ít gây thơng tổn cho cnh cây.
Khi chọn kéo cắt cây, cần lu ý kích thớc phù
hợp với công việc. Kiểu kéo cắt có lò xo tiện lợi hơn
ở chỗ tự động kéo mở ra sau mỗi lần cắt; bảo vệ
lỡi dao tránh va chạm các lỡi sau mỗi lần cắt.
4.1. Bảo quản kéo cắt cnh
Sau mỗi lần sử dụng, lau sạch lỡi kéo bằng ét
xăng hay tetraclorua cacbon v lau bằng vải mịn,
loại bỏ các nhựa dính, các dịch cây v các chất
khác bám trên lỡi.
Bôi lên lỡi kéo lớp dầu mỏng để chống gỉ.
4.2. Tiến hnh cắt cnh
Xác định chính xác vị trí cần cắt. Đối với kéo
cắt cây dạng xơng đe phải đặt kéo cách xa vị trí
cần cắt một chút.
Khi một cnh cây to dầy, nên cắt về một phía,
sau đó quay sang phía đối diện cắt từng phần cho
đến khi no cắt đợc ton bộ cnh cây.
Dới đây l hình giới thiệu cách cắt cnh:
20


+ Cắt đúng cách: để

lỡi sắc ở mặt
dới cành cắt sau
đó bóp mạnh tay

+ Cắt sai phơng
pháp: để lỡi sắc
ở mặt trên cành
cắt

+ Cắt với kéo cắt
cành dạng đe,
phần đe để phía
dới cành định
cắt

5. CHậU TRồNG CÂY
L dụng cụ thờng dùng cho nhân giống cây.
Nếu ta cần 3-4 loại chậu có kích thớc khác nhau
nên chọn cùng một loại chậu, cùng dạng, dễ cho tới
v bảo quản cây.
Để thoát nớc cho mỗi chậu cây, dùng tấm lót
có lỗ thủng đặt
ở dới đáy chậu
(thay cho dùng
viên đá cuội ở
đáy chậu).
Chậu cùng loại có kích thớc khác nhau

21

Các kiểu tấm thoát nớc

Tấm thoát nớc đặt ở đáy chậu
tròn và chậu vuông

Chậu hình vuông
tận dụng không gian
tối đa hơn l loại
tròn (lÃng phí không
gian), lợng phân bón
so với bề mặt cũng
tốt hơn: một chậu
tròn có đờng kính
9cm
không
chứa
nhiều đất - phân hơn
l một chậu hình
vuông cạnh 7cm.
Chậu tròn khó lm
đầy đất v không
biết đất đà nằm kín
đến đáy cha.
Độ bền của chậu
đợc chú ý: các gờ
dy tạo độ bền cho
Các loại chậu trồng cây
chậu. Khi ơm cây
thờng dùng các

chậu bằng polyetylen mu đen, nhẹ nhng, bền
v rẻ tiền.
22


Để tiết kiệm, nhiều ngời trồng vờn còn tận
dụng các thùng, hộp... đựng sữa, phomát, thức
ăn... để trồng cây với điều kiện l bảo đảm sạch
sẽ, có lỗ thoát nớc thích hợp.
- Các chậu đợc cấu tạo từ các chất hữu cơ,
bằng giấy, bằng da, v.v. khi trồng cây, rễ có khả
năng xuyên thủng thnh chậu. Rất tiện lợi cho
việc mang trồng tiếp ở ngoi vờn, trên đồi...
Ngnh lâm nghiệp hay dùng các loại chậu ny ở
các vờn ơm dễ trồng, tiết kiệm thời gian v bảo
đảm nguyên trạng bộ rễ để tiếp tục phát triển ở
nơi trồng mới. Tuy nhiên loại chậu ny giá thnh
còn cha đợc rẻ.

6. BồN, CHậU TRồNG CÂY V ĐấT GIEO TRồNG
Khi cần ơm một số lợng tơng đối lớn hom
cây hay hạt giống ta dùng các khay trồng cây
hay một bồn nhỏ.
23