Thánh tông di thảo (bài học)

Nguyễn Kiều Oanh- 187vh00976
Văn Lang University- Văn học (ứng dụng)-XHNV

Những bài học được đưa ra trong “Thánh
Tông di thảo”
Không tự nhiên "Thánh Tông di thảo" được người đời sau ca tụng ,gìn giữ
viết thêm ,hồn thiện và tìm hiểu ,đưa ra những cơ sở khẳng định nhiều
truyện trong “Thánh Tông đi thảo" có từ thời Hồng Đức. Đây là tập sách gồm
19 truyện đặc sắc mang ý nghĩa giáo dục cao,cho đến ngày hơm nay cịn lưu
truyền rất nên tham khảo, học tập.
Bài học giáo điều, máy móc được nói nhiều ở thời đương đại thì đã có trong
"Truyện lạ nhà thuyền chài" cách đây cả trên 500 năm. Truyện đả kích sự học
"tầm chương trích cú" vơ bổ bằng cách đưa ra đoạn hội thoại của hai cha con
làm nghề đánh cá: "Thúc Ngư hỏi cha: "Đi học thế nào?".
Cha nói: "Những lời nói và việc làm của thánh hiền đời xưa chép trong sách,
có học thì mới biết mà làm theo". Thúc Ngư lại hỏi: "Trong sách có cá
không?". Cha rằng: "Không". Thúc Ngư lại hỏi: "Lấy lời nói và việc làm của
thánh hiền mà đánh cá có được khơng?". Cha nói: "Lời nói là văn khơng, mà
cá là vật thật làm thế nào mà đánh được. Mày nói sao ngu thế". Thúc Ngư
nói: "Trong sách đã khơng có cá, lời nói lại khơng thể đem đánh được cá, cịn
học làm gì?".
Chỉ bao nhiêu đó thơi đã đủ thấy người con thật đáng cười. Đáng cười ở chỗ
anh nhầm lẫn mục đích, vai trị, tác dụng của các hiện tượng sự vật khác
nhau, nhầm lẫn giữa cái cụ thể và cái trừu tượng. Còn lời của người cha
tưởng là đúng nhưng sai về bản chất, vì theo ơng ta học để "làm theo" thánh
hiền. Mẩu đối thoại về hình thức là "ơng chẳng bà chuộc" khơng hề ăn khớp
nhau lại là cách để bật ra chất hài hước giễu sự học vẹt, học theo khuôn mẫu,
học không đi đơi với hành…
Cũng như vậy có một câu truyện khác trong tập, là bài học về sự liêm sỉ, về
quan hệ giữa cống hiến, đóng góp và hưởng thụ. Truyện "Hai ơng Phật cãi
nhau" phê phán một cách hóm hỉnh, tinh tế những kẻ vô dụng lại được hưởng

thụ cao. Giữa cảnh nước lụt dâng mênh mông, trong ngôi chùa nọ có ơng
Phật tượng đất mắng Phật tượng gỗ là bất lực khơng có tài để ngăn lũ lụt mà
cứ lại điềm nhiên "hưởng lộc ba phẩm".
Phật gỗ mắng lại lũ lụt là do thiên tai, Phật gỗ cứ theo mực nước mà lên
xuống cịn Phật đất thì rữa nát thật đáng thương. Đương khi hai Phật cãi
nhau "thì chợt Phật Thích Ca tay xách bầu rượu, dáng say lảo đảo, bước ra
mà rằng: "Chao ơi! Hai người đều có lỗi cả! Trong khi nước lớn mênh mông,
các ngươi đã khơng biết vận ngũ thơng, dụng lục trí, thét lui mn dịng nước
về Biển Đơng, mà chỉ biết giữ cái hình hài bằng gỗ, bằng đất, ngồi hưởng


Nguyễn Kiều Oanh- 187vh00976
Văn Lang University- Văn học (ứng dụng)-XHNV

rượu thịt của dân, đã khơng biết xấu hổ, lại cịn đấu khẩu với nhau, khơng sợ
vách có tai ư?".
Thế là cả Phật gỗ và Phật đất đều vô dụng, Phật Thích Ca thì nát rượu. Tất
cả cũng chẳng tích sự gì trước tai ương của người đời. Truyện muốn nói về
nhà Phật với giáo lý hay ho mà chẳng giúp được chúng sinh. Nhưng lại mượn
chuyện Phật để nói chuyện đời: Khi gặp tình huống khó khăn (nước lụt dâng
cao) thì có những kẻ trốn tránh trách nhiệm, đổ lỗi cho nhau (như Phật gỗ và
Phật đất nọ). Đó là những kẻ đáng ghét, đáng khinh nhất. Trong tình huống
căng thẳng cần giải quyết một cách thực tế lại có những kẻ rao giảng, lên lớp
đạo đức cho người khác, đó là những kẻ vơ liêm sỷ nhất.
Ngồi ra tập truyện tập trung chê cười tính cách hay khoe khoang, khốc
lốc, nội dung thì rỗng tuếch mà lại ra vẻ ta đây tài cán hơn người. Truyện
"Ngọc nữ về tay chân chủ" kể chuyện Ngọc Hồng kén rể có rất nhiều kẻ đến
cầu hôn nhưng họ đều chỉ là những kẻ tầm thường vơ tích sự "một gáo nước
đã khoe nhiều, một nắm đất đã khoe lớn".
Những kẻ được gọi là tài năng cũng chẳng có gì khá hơn, kể cả các vị gọi là

thần thì rốt cục "Sơn thần khoe khôn, hà bá khoe giỏi, chung quy không ai
được, chỉ vì lấy thuật bịp người thơi". Truyện chê cười đám người bất tài lại
hay ra vẻ nhưng còn hướng sự chê trách về phía Ngọc Hồng, với trách
nhiệm quản lý cao nhất trên "thiên đình" lại để có những vị thần hèn kém như
vậy. Rồi liệu con gái quý của Ngọc Hồng có chọn nổi tấm chồng xứng đáng
khơng hay chịu cơ đơn suốt đời?
Truyện cịn là một ẩn ý: với những người ở ngôi vị cao nhất nếu khơng hồn
thành nhiệm vụ thì hậu quả sẽ đến ngay với bản thân, gia đình, con cháu
mình.
Truyện "Lời phán xử của anh điếc và anh mù" kể lại sự đối thoại của hai anh
chàng một điếc một mù. Anh mù khoe là người của "dòng thiêng dặc liệc" tức
cách thức xem bói tài giỏi của tổ tiên. Cha ơng anh ta từng có người "làm
quan Thái sư", "được lịng người tin theo biết chừng nào". Anh điếc khoe
những người như mình "làm chúa thiên hạ, làm chủ một nhà, quý nhất là
người điếc". Anh ta chả cần nghe ai, đến lệnh vua cũng chẳng cần biết, tức
vua còn phải nể.
Truyện mang tính giáo lý răn dạy, đã điếc và mù tức là bị thiếu đi những giác
quan nhận thức cơ bản, do vậy khó có thể hồn thiện như người bình
thường. Thế mà cả hai anh này đều khoe tài khoe giỏi hơn người thường. Thì
ra thường những kẻ dốt lại hay "thể hiện", hay nói chữ, hay khốc lác. Vì rỗng
tuếch nên họ phải dùng ngơn từ to tát bóng bẩy để che giấu đi cái nội dung
kém cỏi ở bên trong.


Nguyễn Kiều Oanh- 187vh00976
Văn Lang University- Văn học (ứng dụng)-XHNV

"Thánh Tơng di thảo" có hai truyện răn dạy người ta khi đánh giá người khác
khơng nên nhìn vào bề ngồi mà phải cần có thời gian nhìn sâu vào tính cách
bên trong. Dưới hình thức kỳ ảo, ma quái "Truyện yêu nữ Châu Mai" xây

dựng nhân vật Lương Nhân theo nguyên tắc tương phản, hình thức "áo quần
mộc mạc, hình dung tiều tuỵ" nhưng lại nói năng cứng cỏi với bản lĩnh khác
thường, nói ra sự thật một cách thẳng thắn mà khơng ai dám nói.
Ngư Nương (u nữ) suốt đời đi tìm người trong mộng cho đến khi gặp được
Lương Nhân mới thoả lòng, cảm thán mà rằng "trước đây chỉ thấy rặt những
phường ngồi mặt thì như ngọc vàng mà bên trong thì như bơng nát". "Truyện
dịng dõi con thiềm thừ" là sự tương phản của hai con vật, cóc thì "bản tính
trời sinh" chăm chỉ lao động lại hay làm việc thiện.
Ếch luôn "mặc áo gấm hoa, dâm dục và bạo ngược vô chừng", lười biếng nên
thường đánh lừa kẻ khác kiếm ăn. Kết cục, cóc được trọng vọng còn ếch bị
con người ghét bắt về "lột da" ăn thịt. Truyện nêu lên một quy luật: "Những kẻ
nhiều lịng tham dục mà vẫn bảo tồn được tấm thân, xưa nay cũng hiếm"....
Không chỉ vậy tập “Thánh Tông đi thảo” cịn rất nhiều truyện khác nói lên
những bài học rất đời khác mà cha ông đời trước để lại. Có thể ví tập sách
như ngơi sao phát ra nhiều ánh sáng lạ trong bầu trời văn học trung đại và
còn sáng mãi tới mai sau, ở giá trị nội dung như vừa giới thiệu sơ lược ở trên.
Còn là ở hình thức viết đa dạng, hiện thực có, kỳ ảo có, hoang đường có,
quái lạ, quái dị có…Bên cạnh đó Cịn là mẫu mực ở lối kể một truyện ngắn
hàm súc, cô đọng, giàu chất thơ mà đa sắc thái ý nghĩa; ở cách xây dựng
nhân vật thông qua đối thoại nhanh, gọn và rất hoạt… Tập truyện đã trở thành
cổ điển để hôm nay kế thừa, phát huy.