những yếu tố tác động đến tự đánh giá của sinh viên tại thành phố hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
______________






NGÔ THỊ ĐẸP





NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN TỰ
ĐÁNH GIÁ CỦA SINH VIÊN TẠI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH




Chuyên ngành: Tâm Lý Học
Mã số: 60 31 80



LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. ĐOÀN VĂN ĐIỀU







Thành phố Hồ Chí Minh – 2007



LỜI CẢM ƠN


Tôi xin chân thành bày tỏ lòng cảm ơn đến:
- Ban giám hiệu Trường Đại học Sư Phạm thành phố Hồ Chí Minh
- Phòng KHCN – SĐH và các phòng ban của Trường Đại học Sư Phạm thành phố Hồ
Chí Minh
- Quí thầy cô trong khoa Tâm Lý – Giáo Dục Trường Đại học Sư Phạm thành phố Hồ
Chí Minh và quí thầy cô ở các khoa đã trực tiếp giảng dạy và hướng dẫn tôi trong
suốt khóa học
- PGS.TS Đoàn Văn Điều đã t
ận tâm hướng dẫn và giảng dạy tôi trong suốt thời gian
từ những ngày chưa bắt đầu khóa học cho tới nay.
- Và các bạn cùng khóa học, đồng nghiệp, người thân đã động viên, giúp đỡ tôi trong
học tập cũng như trong khi tôi thực hiện luận văn này.

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 09 năm 2007.

Tác giả

Ngô Thị Đẹp



DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

HSTC: Hệ số tin cậy
ĐLTC: Độ lệch tiêu chuẩn
TB: Trung bình
ĐTB: Điểm trung bình
ĐTBĐH: Điểm trung bình điều hòa
YTTD: Yếu tố tác động
TĐG: Tự đánh giá
TĐGBT: Tự đánh giá bản thân
r: Hệ số tương quan Pearson
P.: Mức ý nghĩa
F: Kiểm nghiệm F với K mẫu độc lập (giải tích biến lượng)
T: Kiểm nghiệ
m t với hai mẫu liên hệ
SV: Sinh viên
TP: Thành phố
NXB: Nhà xuất bản


MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Tự đánh giá bản thân đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển tâm lý và nhất
là đối với sự phát triển nghiên cứu của cá nhân. Sự hoàn thiện nhân cách của mỗi cá nhân

phụ thuộc vào sự tự nhận thức, tự đánh giá bản thân của mỗi cá nhân. Sự tự đánh giá phù
hợp với bản thân là điều kiện bên trong để phát triển nhân cách. Khi nhận thức đ
úng, đánh
giá đúng bản thân thì cá nhân mới có cơ sở để điều chỉnh, điều khiển bản thân cho phù hợp
với yêu cầu của xã hội, yêu cầu của tập thể. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc tự đánh giá
của cá nhân từ bên trong lẫn bên ngoài là không thể tránh khỏi.
Trong thời gian làm công tác tham vấn tâm lý, người nghiên cứu nhận thấy hầu hết
đối tượng thanh niên, sinh viên đến tham v
ấn đều có vấn đề về việc tự đánh giá bản thân.
Việc tự đánh giá ở những thanh niên này không phải hoàn toàn là thấp hay tiêu cực, thậm
chí có những em tự đánh giá bản thân rất cao. Khi tìm hiểu sâu hơn ở các em, người nghiên
cứu thấy những yếu tố từ bên ngoài tác động đến việc các em đánh giá bản thân chủ yếu là
từ môi trường gia đình, người thân. Sự tự đánh giá không phù hợp ở
các em đã dẫn đến một
số vấn đề như khó khăn trong tâm lý như giao tiếp, ứng xử khó khăn không chỉ với người
ngoài mà cả với những người trong gia đình, đặc biệt có một số em gặp trở ngại rất lớn
trong việc hòa đồng với môi trường học tập, làm việc như không biết cách nào để có thể
giao tiếp với bạn bè, đồng nghiệp cùng cơ quan, h
ệ quả là phải liên tục thay đổi chổ làm,
thậm chí một số em cũng không biết định hướng cho tương lai của mình như thế nào.
Từ thực tế trên, người nghiên cứu nhận thấy việc tìm hiểu những yếu tố ảnh hưởng
đến tự đánh giá của sinh viên là hết sức cần thiết cho gia đình, nhà trường và xã hội trong
việc giáo dục, định hướng đúng cho giới trẻ. Vì th
ế đề tài “Những yếu tố tác động đến tự
đánh giá của sinh viên tại Thành phố Hồ Chí Minh” đã được người nghiên cứu ưu tiên
chọn.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Trên cơ sở tìm hiểu tự đánh giá, các yếu tố tác động đến tự đánh giá và tương quan giữa
tự đánh giá với các yếu tố tác động đến tự đánh giá bản thân ở sinh viên, đề xuấ
t một số

biện pháp nhằm hạn chế những yếu tố tác động tiêu cực ảnh hưởng đến sự phát triển nhân
cách của họ.
3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Xuất phát từ mục đích nghiên cứu đã nêu, nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể của đề tài như
sau:
3.1. Nghiên cứu các tài liệu liên quan để thiết lập cơ sở lý luận cho đề tài.


3.2. Khảo sát thực trạng về tự đánh giá bản thân của sinh viên, các yếu tố tác động đến
tự đánh giá bản thân ở sinh viên và nghiên cứu mối tương quan giữa sự tự đánh giá với
các yếu tố tác động đến tự đánh giá bản thân ở sinh viên.
3.3. Đề xuất một số ý kiến nhằm hạn chế những yếu tố tác động tiêu cực ảnh hưởng đến
t
ự đánh giá bản thân của sinh viên.
4. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Sự tự đánh giá và các yếu tố tác động đến tự đánh giá bản thân ở sinh viên.
4.2. Khách thể nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu là sinh viên thuộc ba trường Đại học tại thành phố Hồ Chí
Minh là Đại học Sư Phạm, Kinh Tế và trường Đại học dân lập Văn Hiến.
Mẫu nghiên cứu là 234 sinh viên.
5. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
5.1. Do phần lớn sinh viên chưa có cơ hội thể hiện bản thân qua các hoạt động nên
mức độ tự đánh giá bản thân ở sinh viên đạt ở mức trung bình.
5.2. Yếu tố tác động mạnh đến tự đánh giá bản thân ở sinh viên là các ảnh hưởng từ
trong gia đình mặc dù có nhiều yếu tố khác nhau tác động đến việc này.
6. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI
Đề tài chỉ
tập trung nghiên cứu trên một số yếu tố tác động đến tự đánh giá bản thân ở
sinh viên như những yếu tố có liên quan mật thiết tới đời sống của sinh viên; yếu tố trong

gia đình (mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái), yếu tố ngoài gia đình (mối liên hệ với bạn bè
và thầy cô).
7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu.
Người nghiên cứu thu thập và phân tích các tài liệu, cũng nh
ư các công trình nghiên
cứu có liên quan để làm cơ sở lý luận cho đề tài.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, được thực hiện qua hai giai đoạn;
* Giai đoạn 1, lấy ý kiến bằng phiếu thăm dò với các câu hỏi mở.
* Giai đoạn 2, thu thập ý kiến đánh giá bằng phiếu thăm dò với các câu hỏi có nhiều
lựa chọn.
Đây là phương pháp chính củ
a đề tài này, nhằm tìm hiểu thực trạng về tự đánh giá
bản thân của sinh viên và các yếu tố tác động đến sự tự đánh giá bản thân của sinh viên.
7.3. Phương pháp xử lý toán thông kê.


Dùng chương trình xử lý số liệu SPSS trong việc xử lý số liệu.
8. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
- Luận văn góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về tự đánh giá và các yếu
tố tác động đến tự đánh giá bản thân của sinh viên.
- Kết quả nghiên cứu thực tiễn, khẳng định thêm tầm quan trọng của các yếu tố tác
động từ bên trong lẫn bên ngoài gia đình
đến tự đánh giá bản thân của sinh viên



Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề nghiên cứu

Ở nước ta có ít tác giả nghiên cứu về tự đánh giá, và các tác giả này chủ yếu nghiên
cứu trên khách thể là thanh thiếu niên như:
Nhóm nghiên cứu cùng với tác giả Văn Thị Kim Cúc, nghiên cứu đề tài “Những tổn
thương tâm lý của thanh thiếu niên do bố mẹ ly hôn” bên cạnh tìm hiểu nhiều vấn đề khác
nhau, các tác giả này còn chỉ
ra mối tương quan giữa biểu tượng gia đình và sự tự đánh giá
bản thân ở trẻ từ 10 đến 15 tuổi [2].
Hay trong luận án tiến sĩ của Đỗ Ngọc Khanh, tác giả tìm hiểu nhiều về sự ảnh
hưởng của các cách cư xử của cha me đối với con cái, ảnh hưởng từ sự ủng hộ của cha mẹ
đối với con cái cũng như ảnh hưởng từ
môi trường đến sự tự đánh giá bản thân của các em
học sinh trung học cơ sở ở Hà Nội [13].
Tác giả Vũ Thị Nho cũng có sự quan tâm đáng kể về tự đánh giá ở lứa tuổi thanh
thiếu niên. Với tuổi thiếu niên, tác giả cho rằng “sự tự đánh giá của thiếu niên cao hơn hiện
thực”[23, tr.110], còn với tuổi đầu thanh niên: “Nhìn chung, họ có lòng tự trọng cao, song
tính phê phán và sự tỉ
nh táo chưa cao. Chỉ bằng con đường trải nghiệm trong thực tế cuộc
sống, dần dần những người trẻ tuổi mới đạt được những khả năng tự đánh giá mình và có
lòng tự tin, tự trọng đúng mức như chính bản thân” [23, tr.130].
Đề tài luận án phó tiến sĩ tâm lý học của Lê Ngọc Lan “Nghiên cứu về mối quan hệ
giữa khả năng tự đánh giá một cách phù hợ
p của học sinh đối với thái độ học tập và động cơ
học tập”, tác giả đã tìm ra được mối quan hệ về tự đánh giá, về thái độ đối với học tập của
học sinh có liên quan đến động cơ học tập. Luận án có kết luận rằng: Khả năng tự đánh giá
về thái độ đối với học tập của các em học sinh lớ
p 6 và lớp 8 phát triển chưa đầy đủ, ở các
môn học khác nhau thì khả năng tự đánh giá phù hợp về thái độ đối với học tập của các em
không có sự khác biệt rõ rệt.
Một đề tài khác liên quan đến tự đánh giá ở sinh viên của nhóm tác giả trường Đại
học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh là: “Tìm hiểu sự tự đánh giá về thái độ đối với tập

thể củ
a sinh viên trường Đại học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh và mối liên quan của nó
với bầu không khí tâm lý trong tập thể sinh viên”.
Qua việc nghiên cứu tự đánh giá, các tác giả nghiên cứu việc tự đánh giá có ảnh
hưởng đến một lĩnh vực nào đó của đời sống của các em như các em gặp các vấn đề khó
khăn với bạn cùng lứa tuổi và có xu hướng gặp những trục trặc tâm lý như
trầm cảm [15, tr.
27], hay khi các em đánh giá quá cao bản thân hay quá thấp cũng đều có tác động không tốt
cho sự phát triển của các em. Đánh giá quá cao dẫn đến hậu quả là cá nhân sẽ nghi ngờ bản


thân và phải đánh giá lại nếu không đạt được những gì mình mong muốn. Kết quả là cá
nhân đó thường xung đột với thực tại đối lập xung quanh mình. Ngược lại, tự đánh giá bản
thân thấp có thể gây ra mặc cảm “kém giá trị”, không tin vào bản thân mình, kém sáng tạo,
bàng quan, tự lên án bản thân và bất an [15, tr. 26].
1.2. Một số khái niệm liên quan đến đề tài
Trong đề tài này chúng ta sẽ tìm hiểu về một số khái niệm liên quan đó là khái niệm
y
ếu tố, tự ý thức, tự đánh giá, tự đánh giá và “cái tôi”. Trước tiên, chúng ta tìm hiểu qua về
khái niệm yếu tố.
1.2.1. Yếu tố
Khái niệm yếu tố được nhiều tác giả định nghĩa khác nhau như;
- Yếu tố là điều kiện quan hệ tạo nên một sự vật [17, tr. 1567].
- Yếu tố là bộ phận cấu thành nên sự vật, sự việc, hiện tượng [38, tr. 927].
- Yếu tố
là nguyên tố, thành phần cốt yếu cấu thành vật gì (như yếu tố tâm lý) [19, tr .1351].
- Yếu tố được xem là một trong những bộ phận có quan hệ phối hợp với nhau thành một
toàn thể [4, tr. 958].
Trên đây là một số khái niệm về yếu tố của các tác giả khác nhau được trình bày trong
một số từ điển tiếng Việt. Mặc dù, các cách hiểu có hơi khác nhau về khái niệm yếu tố,

nhưng chúng ta vẫ
n thấy có những điểm chung trong các khái niệm này là: yếu tố là một
trong những bộ phận cấu thành sự vật, hiện tượng hay được hiểu như một sự việc, bộ phận
cấu thành đó có mối quan hệ với nhau tạo thành một sự vật, sự việc, hiện tượng.
Trong nghiên cứu này, người nghiên cứu chọn khái niệm “yếu tố là một trong những bộ
phận có quan h
ệ phối hợp với nhau thành một toàn thể”
1.2.2. Tự ý thức
Tự ý thức là sự hiểu biết đầy đủ về bản thân mình, về giá trị và vai trò của bản thân
mình trong cuộc sống, trong xã hội [25, tr. 7].
A.V.Petrovski quan niệm: Tự ý thức chính là sự phát hiện ra “cái tôi” và hình ảnh của
“cái tôi”. Con người khi tham gia vào quan hệ xã hội đã tách biệt bản thân ra khỏi môi
trường xung quanh, cảm thấy bản thân mình là chủ thể của các trạng thái, hoạt độ
ng, của
các quá trình tâm lý, thể chất của mình, xuất hiện cho chính mình như “cái tôi”. “cái tôi”
tương phản với “người khác” nhưng luôn luôn quan hệ mật thiết với nhau. Xem xét quá
trình khám phá ra “cái tôi” của nhân cách. Tự đánh giá có thể được hiểu như là mưc độ phát
triển cao của tự ý thức, vì vậy, giữa tự đánh giá và tự ý thức có mối liên kết chặt chẽ với
nhau. Tự đánh giá chỉ có được trên cơ sở của tự
ý thức [25, tr. 8].


Theo Vưgotski thì tự ý thức là ý thức xã hội được chuyển vào bên trong, như thế tự
đánh giá chỉ xảy ra khi nào có tự ý thức, nhờ có tự ý thức mới có thể có tự đánh giá [13, tr.
34].
S.L.Rubinstein cho rằng: Trong sự phát triển của tự ý thức diễn ra một loạt các mức
độ từ sự nhận thức đơn giản về bản thân dẫn tới sự nhận thức ngày càng sâu sắc hơn. Từ s
ự
nhận thức sâu sắc đó gắn liền với một sự tự đánh giá. Tự ý thức là sản phẩm tương đối
muộn của ý thức. Tự ý thức đòi hỏi đứa trẻ phát triển thành chủ thể tách mình khỏi môi

trường của nó một cách có ý thức. Thoạt đầu, đứa trẻ chưa có ý thức, lại càng chưa thể có tự
ý thức, mà ý thức lại là dấ
u hiệu của nhân cách. Trong quá trình phát triển tâm lý của trẻ,
dưới ảnh hưởng của hoàn cảnh sống, xã hội, mối quan hệ xã hội dần dần được mở rộng ra
giúp trẻ nhận ra bản thân mình, vị trí của mình trong các quan hệ xã hội [13, tr.34].
Theo Franz thì tự ý thức là nhận thức về chính bản thân mình, là sự trở nên có ý thức
về những hiểu biết của bản thân mình, sự trở nên có ý thức về những xúc cả
m riêng của bản
thân. Như vậy, tự ý thức chính là tự nhận thức, ở đó bao gồm việc con người hiểu biết được
bản thân mình (hiểu biết về khả năng, năng lực và những phẩm chất của bản thân). Cá nhân
không chỉ hiểu biết về các hiện tượng tâm lý đang có ở mình mà còn ý thức được cả những
hiểu biết ấy. Khi con người nhận thức
được bản thân mình, con người thường tỏ thái độ
(vui, buồn, hài lòng hay không hài lòng… với bản thân) và con người còn ý thức được cả
những xúc cảm riêng ấy. S. Franz khẳng định: “Tự nhận thức là quá trình phong phú và
phức tạp” [13, tr. 32]. Quá trình tự nhận thức này được thực hiện trong các quá trình tâm lý
bộ phận và trong thực tế của một nhân cách, những quá trình tâm lý đó không thể tách rời
nhau, bao gồm:
- Thứ nhất: Bên cạnh những quá trình cung cấp tài liệu ban đầu (t
ự cảm giác, tự quan
sát, so sánh những kết quả thu được) thông qua quá trình tự nhận xét với những nguồn
thông tin của những người khác về bản thân mình. Quá trình này là mở đầu cho sự tự đánh
giá, nhận xét ban đầu về mình.
- Thứ hai: Là những quá trình dẫn đến những xác định đơn giản về bản thân.
- Thứ ba: Là quá trình dẫn đến sự tự đánh giá, ví dụ như quá trình dẫn đến việc khẳng
định thành tích h
ọc tập của mình thuộc loại nào (loại tốt hoặc kém).
- Thứ tư: “Là quá trình dẫn đến sự tự phê phán”.
Qua ý kiến của S. Franz cho thấy: Tự ý thức là sự nhận thức về bản thân mình, nó
bao gồm không những sự hiểu biết về những phẩm chất, những năng lực của bản thân mà cả

việc xác định thái độ đối với bản thân. Tự ý thức hay là tự nhậ
n thức về bản thân mình được
hình thành trong cuộc sống và hoạt động của con người [34].


Theo các tác giả Nguyễn Quang Uẩn, Nguyễn Văn Lũy và Đinh Văn Lang soạn đề
cương bài giảng tâm lý học đại cương của hội đồng bộ môn tâm lý trường ĐHSP Hà Nội thì
“Tự ý thức là mức độ phát triển cao của ý thức. Tự ý thức là ý thức về mình, tức là khi bản
thân trở thành đối tượng “mổ xẻ”, phân tích, lý giải… thì lúc đó con người đang tự ý thức.
Tự ý thức bi
ểu hiện ở các mặt sau: chủ thể nhận thức về bản thân mình từ bên ngoài đến nội
dung tâm hồn, đến vị thế và các quan hệ xã hội, trên cơ sở đó tự nhận xét, tự đánh giá. Có
thái độ rõ ràng đối với bản thân, tự điều chỉnh, điều khiển hành vi theo mục đích tự giác.
Chủ thể có khả năng tự giáo dục, tự hoàn thiện mình” [16, tr. 35].
Phạ
m Hoàng Gia, trong bài “Ý thức và tự ý thức” đã trình bày những biểu hiện của
tự ý thức và chức năng của nó: “Tự ý thức biểu hiện ra ở dấu hiệu tự nhận thức của mình
(về bên ngoài, về nội dung tâm hồn, vị trí các quan hệ xã hội của mình…) có thái độ đối với
mình (tự phê bình, tự đánh giá, tự nhận định, có dự định về đường đời của mình, chọn ngườ
i
mẫu để bắt chước, có lý tưởng chí hướng) và có khả năng tự kìm chế, tự thúc đẩy, tự kiểm
tra… và là kết tinh của hoạt động tự giáo dục” [34, tr.13].
1.2.3. Tự đánh giá
1.2.3.1. Đánh giá
Theo nghĩa thông thường, “đánh giá là nhận thức cho rõ giá trị của một người hoặc
một vật”. Với ý nghĩa này, nội dung của việc đánh giá chính là tập trung làm rõ giá trị của
một người hoặ
c một sự vật. Trong tâm lý học, đánh giá được hiểu là “những ý kiến, những
kết luận được rút ra từ những bằng chứng, phê phán có suy xét về con người và sự kiện.
Có các dạng đánh giá khác nhau như: đánh giá sự khác biệt, đánh giá nhân viên, phản

hồi, đánh giá công việc, đánh giá hoạt động, đánh giá kết quả, đánh giá chương trình, tác
động của chương trình, tự đánh giá, đánh giá hệ thống… Như
vậy chúng ta có thể hiểu đánh
tự đánh giá như một dạng của đánh giá.
Tùy những mục đích nghiên cứu khác nhau, các nhà nghiên cứu đã đưa ra các khái
niệm khác nhau, phục vụ cho lĩnh vực nghiên cứu mà họ quan tâm. Sau đây chúng ta sẽ tìm
hiểu kỹ hơn về khái niệm tự đánh giá.
1.2.3.2. Tự đánh giá
Ý kiến của I.A. Polôsôva thì “tự đánh giá là biểu tượng của con người về chính mình
đã được hình thành m
ột cách bền vững. Đó là quá trình tự đánh giá mình mà ở đó biểu
tượng của nhân cách về mình được nảy sinh”. Polôsôva còn nhấn mạnh: “Biểu tượng về
nhân cách của mình như sản phẩm của tự đánh giá như là một quá trình tạo ra những điều
kiện cho nhau khi tạo thành sự thống nhất” [34].


A.V. Lípkina quan niệm: “Tự đánh giá là thái độ của con người đối với năng lực, khả
năng, những phẩm chất nhân cách cũng như bộ mặt bên ngoài của mình”. Những biểu tượng
của đứa trẻ về những cái đạt được, dự án về tương lai của nó, mặc dù chưa hoàn thiện nhưng
cũng được phản ánh trong tự đánh giá. Từ việc phân tích nội dung, Lípkina kết luận: “Tự

đánh giá là một cấu tạo cấu trúc phức tạp, nó phản ánh cái mà đứa trẻ nhận ra về mình từ
những người khác và cả tính tích cực riêng đang lớn mạnh hướng vào sự nhận thức các hành
động và các phẩm chất nhân cách của mình”. Rõ ràng, việc nghiên cứu tự đánh giá rất phức
tạp, bởi vì đây là một hệ thống trong các hiện tượng tâm lý thầm kín của nhân cách.
Nhà tâm lý học V.P. Levcôvich đã định nghĩa: “Tự
đánh giá là một giai đoạn cao của
tự ý thức, nó bao gồm không những nhận thức bản thân mà còn có sự đánh giá đúng sức lực
và khả năng của mình, bao gồm cả thái độ phê phán đối với bản thân [34].
S. Franz đã phân tích bản chất của tự đánh giá một cách sâu sắc và toàn diện xuất

phát từ các phạm trù ý thức và tự ý thức. Tác giả cho rằng: “sự tự đánh giá là một hình thức
đặc biệt của hoạt động nhận thức của nhân cách” và có thể coi “sự tự đánh giá là một chỉ số
của mức độ tự nhận thức của một nhân cách”. S.Franz phân tích tự đánh giá trong quá trình
cấu thành của tự ý thức.
Đứng ở góc độ phản ánh, tự ý thức là một quá trình nhận thức hướng vào bản thân
mình với những kết quả của quá trình đó. Tự nhận thứ
c là quá trình phong phú và phức tạp
bao gồm các quá trình sau:
- Những quá trình cung cấp tài liệu ban đầu
- Những quá trình dẫn đến sự xác định đơn giản về bản thân
- Những quá trình dẫn đến sự tự đánh giá
- Tự phê phán, tỏ thái độ đối với bản thân
Theo S. Franz, con người không chỉ nhận xét bằng lời xem mức độ của các hiện
tượng tâm lý đang tồn tại ở mình như thế nào, mà sự nhận thứ
c đó sẽ liên hệ với hệ thống
quan điểm của bản thân về giá trị và cuối cùng dẫn đến sự tỏ thái độ đối với bản thân. Ở góc
độ nhân thức, S. Franz coi tự đánh giá là một quá trình cấu thành của nhận thức, là mức độ
phát triển cao của nó. Tự đánh giá là một dạng đặc biệt của nhận thức của nhân cách: “Tự
đánh giá là phát biểu của cá nhân v
ề mức độ biểu hiện của những hiện tượng tâm lý, những
đặc điểm tâm lý và có thể của những phương thức thái độ đang tồn tại ở bản thân”.
Từ cách nhìn nhận ấy, Franz đi sâu phân tích một cách sâu sắc bản chất của tự đánh
giá. Trước hết, trong tự đánh giá, cá nhân không chỉ nhận thức được mình một cách chung
chung, đại khái, xác định được cái mà bản thân có hoặc không có mà ph
ải chỉ ra được các
hiện tượng tâm lý được đánh giá. Từ chỗ nhận thức về mức độ tồn tại của đặc điểm tâm lý


của mình, cá nhân sẽ có sự liên hệ với hệ thống quan điểm của bản thân về giá trị và tỏ thái
độ đối với bản thân. Trên cơ sở ấy, cá nhân có khả năng tự điều chỉnh, điều khiển hành vi,

tự hoàn thiện mình. S. Franz còn phân tích rõ từng bước của quá trình tự đánh giá và các
quá trình cấu thành nó. Theo Franz, sự tự đánh giá gồm các quá trình sau:
- Quá trình soạn thảo và tiếp nhận các thông tin khác nhau về bản thân
- Nh
ững quá trình dẫn đến sự xác định đơn giản về những hiện tượng tâm lý, những
thái độ đang tồn tại của bản thân.
- Cá nhân xem xét những hiện tượng đã được xác định đó trong hệ thống tiêu chuẩn
đánh giá để biết các hiện tượng tâm lý tồn tại ở mức nào.
- Phát biểu thành lời dưới hình thức tự đánh giá.
Các thông tin có thể thu được từ hai nguồn khác nhau:
- Cá nhân tự quan sát b
ản thân, tự phân tích mình, từ đó có được thông tin về mình.
- Thu thập thông tin của những người khác về mình. Kết quả thu thập thông tin phụ
thuộc vào nhiều yếu tố: Yếu tố bên ngoài (nội dung, chất lượng, độ phong phú của thông
tin…), yếu tố bên trong (trình độ nhận thức của cá nhân, mối quan hệ giữa chủ thể và người
phát ra thông tin…). Từ việc thu thập thông tin, cá nhân sẽ có những cứ liệu để xem xét
những hiện t
ượng về cơ thể và tâm lý, hành vi, thái độ của bản thân, từ đó đối chiếu với hệ
thống tiêu chuẩn đánh giá xem nó tồn tại ở mức độ nào.
Thực tế cho thấy, không phải lúc nào cá nhân cũng tự đánh giá đúng bản thân mình.
Nhà giáo dục phải phân tích được các bước của quá trình tự đánh giá, phải chỉ ra được
nguyên nhân của một số sai lầm khi tự đánh giá, từ đó có phươ
ng hướng, kế hoạch giúp đỡ
học sinh tự đánh giá đúng. Mặt khác, không phải lúc nào tự đánh giá của cá nhân cũng đồng
nhất với sự sẵn sàng bộc lộ nó ra bên ngoài. Việc cá nhân sẵn sàng bộc lộ sự tự đánh giá còn
phụ thuộc vào một số điều kiện như bầu không khí, tính chất và mức độ gắn bó của tập thể,
quan hệ giữa các cá nhân trong tập thể,… ph
ải thấy được sự tự đánh giá và đánh giá có mối
quan hệ với nhau trong quá trình hoàn thiện nhân cách của mỗi người.
Theo S. Franz thì tự đánh giá bao gồm: Con người xác định được các hiện tượng tâm

lý đang có ở bản thân mình, chỉ ra được mức độ đang tồn tại của các hiện tượng tâm lý đó.
Trên cơ sở đó có liên hệ đến hệ thống giá trị của bản thân và có thái độ với bả
n thân mình.
S. Franz cho rằng mức ba và mức bốn của tự đánh giá là mức độ cao gọi là tự nhận xét, tự
phê phán bản thân.
Theo nhà nhân loại học Margaret Mead, cho rằng tự đánh giá bản thân được xác định
từ sự tự đánh giá của người khác. Tương tự như chiếc gương phản lại mức độ nào đó các
tiêu chí mà những người quan trọng trong xã hội đã sử dụng, nó được xem là một cách đ
o


tự đánh giá bản thân. Điều này cho thấy con người không thể tự đánh giá bản thân mình mà
không soi rọi vào một điểm nào đó làm chuẩn, cho dù người đó có tin tưởng vào tính độc
lập của mình đến mấy thì họ cũng tự mang theo bên mình một cái gương phản chiếu từ
nhóm xã hội của họ. Một người sẽ đặt cho giá trị bản thân là cao, khi người đó được những
người quan trọng xung quanh cu
ộc sống của họ đối xử một cách quan tâm và tôn trọng.
Chìa khóa của Mead để có thông tin về tự đánh giá bản thân của một người là cách nhìn
nhận của người khác được khái quát và được thể hiện trong cách đối xử với họ [24, tr. 40].
Với tư cách là những nhà tâm lý học lâm sàng, theo trường phái phân tích xã hội, đó
là Alfred Adler, Karen Horney, Erich Fromn và Harry Stack Sullivan.
Sullivan chấp nhận sự diễn giải của Mead về nguồn gốc xã hội của cá nhân và ông
tiếp t
ục phân tích mở rông thêm về các quá trình bên trong cá nhân đã tham gia vào.
Sullivan dùng khái niệm sự nhân cách hóa trong khi đứa trẻ phát triển ngày càng tăng các
dạng thức kinh nghiệm phức tạp hơn để giúp chúng đối phó với môi trường xung quanh,
đồng thời chúng cũng đang phát triển các kiểu kỳ vọng của xã hội để giúp cầu trúc hóa các
tri giác về phạm vi liên ngôi vị. Mỗi kiểu kỳ vọng được học tập lúc đầu được đặc trưng cho
một cá nhân đượ
c gọi là sự nhân cách hóa loại người đó. Một sự nhân cách hóa quan trọng

đặc biệt là bản thân. Hình ảnh bản thân hợp nhất những sự nhân cách hóa “cái tôi” tốt, “cái
tôi” xấu và không phải “cái tôi”. Ông cho rằng sự lo âu là một nhân tố trong quyết định
quan trọng chính yếu của tiến trình phát triển. Sullivan phân biệt rõ giữa lo lắng và sợ hãi.
Sự lo lắng được phát sinh khi có một mối đe dọa liên ngôi vị đối với lòng tự trọng củ
a cá
nhân, sự sợ hãi phát sinh từ một mối đe dọa ở bên ngoài đối với sự tồn tại hay sự hội nhập
về mặt sinh học. Hậu quả của lo lắng không hoàn toàn tiêu cực. Ông tin rằng sự nhận thấy
về những người khác dường như có mặt ở mọi nơi và có một yếu tố đánh giá lớn. Cá nhân
tiếp tục bảo vệ bản thân chống l
ại sự tổn thất của tự đánh giá bản thân. Và lo lắng là một
hiện tượng tâm lý xuất hiện khi một cá nhân thực tế bị bản thân hay người khác chối bỏ
hoặc hả thấp. Nếu ai đó đánh giá bản thân thấp, thì có thể giả thuyết rằng trong lịch sự cuộc
đời người đó đã từ bị những người quan trọng xung quanh đánh giá thấp và người này cả
m
thấy được sự xúc phạm trong hoàn cảnh hiện tại [24].
Sullivan cũng đề cập đến việc làm thế nào con người học cách giảm bớt hoặc chống
lại sự đe dọa đối với sự tự đánh giá bản thân của một người. Con người học cách giải quyết
với những đe dọa như vậy trong các dạng khác nhau và với mức độ khác nhau. Khả năng
làm giảm hoặc tránh các tổn thương trong sự tự đánh giá bản thân để duy trì sự tự tin ở mức
độ tương đối cao là rất quan trọng. Ông tập trung vào mối quan hệ liên nhân cách là nền
tảng của sự tự đánh giá bản thân, sự quan trọng đặc biệt của cha mẹ, anh chị em ruột và sự


quan trọng của các biện pháp làm giảm các sự kiện liên quan đến nguồn gốc của sự tự đánh
giá thấp bản thân.
Alfred Adler một nhà tâm lý học có hoàn cảnh thời bé khá đặc biệt, có lẽ vì thế ông
quan tâm nhiều đến việc bù đắp cho sự thấp kém và cố gắng để đạt được tính ưu việt trong
một con người. Bên cạnh những lý thuyết này ông còn đề cập đến thứ tự sinh đẻ và vị trí
hợp lý của đứa trẻ trong gia đình như một nhân tố quyết định xã hội chính yếu cho một con
người và cả mô hình hành vi sau này của họ. Adler lý giải rằng: con một có khuynh hướng

chi phối cha mẹ trong những năm đầu tiên của thời thơ ấu, và phát triển các thói quen chủ
yếu dựa trên những phần thưởng nhận được từ hành vi nổi trội này. Con cả trong một gia
đình có nhiều con, về cơ bả
n, có kinh nghiệm giống như con một, nhưng sự ra đời của đứa
thứ nhì có thể chuyển tình cảm yêu mến của cha mẹ sang hướng khác, làm cho đứa lớn bất
an và thậm chí có khi thù ghét. Đứa trẻ sinh thứ nhì, có thể có kinh nghiệm chi phối lúc đầu
không chỉ đối với cha mẹ mà cả với anh ruột nữa. Do đó, đứa trẻ sinh thứ nhì có thể trở
thành một người có nhiều tham vọng, năng nổ, có s
ự điều chỉnh tốt hơn người con cả. Con
út có phạm vi chi phối tiềm tàng được mở rộng thêm nữa thường trở nên luôn như một đứa
trẻ của gia đình. Cơ bản, đứa trẻ này dễ bị làm trở nên hư hỏng [5].
Qua một số quan điểm khác nhau về tự đánh giá của các tác giả nêu trên, người
nghiên cứu xét thấy đó chỉ là một số ít khái niệ
m đại diện được nêu trong đề tài này. Để
thống nhất cho nghiên cứu này, người nghiên cứu sử dụng khái niệm tự đánh giá như sau:
Tự đánh giá là thái độ của con người đối với năng lực, khả năng, những phẩm chất nhân
cách, và cả thái độ phê phán đối với bản thân.
Khi xem xét tự đánh giá chúng ta không thể không xem xét đến vấn đề tự ý thức.
Muốn đánh giá chính xác bản thân trước tiên chúng ta phả
i tự ý thức về chính bản thân
mình, hay nói cách khác là phải có khái niệm rõ ràng về bản thân (“cái tôi”). Mặt khác, nếu
thiếu sự nhận thức của cá nhân về phẩm chất nhân cách như một vai trò vị thế của cá nhân
trong hoạt động và giao tiếp với những người xung quanh thì chúng ta không thể tự đánh giá
đúng về mình. Nói chung, tự ý thức, tự nhận thức về mình là yếu tố cần thiết để có thể có
được sự t
ự đánh giá. Và để có cái nhìn rõ hơn về sự phát triển của lứa tuổi thanh niên, sinh
viên, chúng ta không thể bỏ qua những yếu tố ảnh hưởng đến sự ý thức, đánh giá của sinh
viên.
1.3. Một số đặc điểm của tự đánh giá
Đặc điểm của tự đánh giá tuy không được nghiên cứu nhiều nhưng các tác giả cũng

có sự quan tâm đáng kể. Dựa vào các quan điểm khác nhau, các tác giả
nêu ra các đặc
điểm khác nhau của tự đánh giá thông qua:


- Tính phù hợp: xét tự đánh giá trong mối quan hệ với thực tế khách quan được đánh
giá.
- Tính phân biệt và tính khái quát: xét theo nội dung và phạm vi hoạt động được đánh
giá.
- Độ cao của tự đánh giá: được xét trong mối quan hệ với hệ thống mức độ đánh giá.
- Tính bền vững: xét tự đánh giá trong khoảng thời gian nhất định [34, tr. 18].
1.3.1. Tính phù hợp của tự đánh giá.
Cũng như mọi hiện tượ
ng tâm lý khác, tự đánh giá là hình ảnh của hiện thực khách
quan. Ở góc độ triết học, ta có thể nói, một hình ảnh được coi là phù hợp “nếu nó đồng nhất
với đối tượng được phản ánh trong đó, nếu nó phản ánh đúng đối tượng tương ứng với nó”.
Nói đến đánh giá thì bao giờ cũng phải nói tới độ chính xác hay mức độ phù hợp của
đánh giá. Tự đánh giá là một hình ảnh củ
a thực tế khách quan được đánh giá sẽ coi là có
tính phù hợp nếu sự phát biểu đó là chính xác, sát thực với thực tế được đánh giá. Cho nên,
phải lấy thực tế khách quan làm tiêu chuẩn để xem xét tính phù hợp của tự đánh giá.
Cá nhân đánh giá người khác và người khác đánh giá cá nhân đó được gọi là đánh
giá bên ngoài. Sự đánh giá này phải phù hợp với thực tế khách quan mà cá nhân có. Khi ý
kiến của cá nhân về mình trùng khớp với ý kiến bên ngoài (sát thự
c tế) thì tự đánh giá được
coi là phù hợp. Tự đánh giá được coi là không phù hợp (tự đánh giá cao hoặc thấp so với
những cái thực có của mình) mà nguyên nhân sai lầm có thể nằm ở một hoặc bốn khâu của
quá trình tự đánh giá mà chúng ta đã nêu ở trên.
Nhiều tác giả đồng ý rằng, có thể coi đánh giá bên ngoài là những tiêu chuẩn để xem
xét tự đánh giá. Song đánh giá bên ngoài phải phù hợp, hoặc giống tựa thực tế

khách quan.
Bởi lẽ đặc điểm của hoạt động phản ánh là: Kết quả của quá trình phản ánh không thể hoàn
toàn đúng đắn, phong phú và rộng rãi như chính thực tế khách quan được phản ánh.
Với các công trình nghiên cứu trên học sinh, thì đánh giá bên ngoài thường gặp nhiều
là đánh giá của giáo viên, đánh giá của bạn học, đánh giá của gia đình. Mỗi đánh giá bên
ngoài đó có những ưu điểm nhất định, sự
ảnh hưởng của những đánh giá bên ngoài đó đối
với cá nhân là khác nhau ở từng lứa tuổi, từng cấp học, lớp học, thậm chí ở từng cá nhân
học sinh. Tùy theo từng hoàn cảnh và điều kiện khác nhau mà chúng ta sử dụng từng đánh
giá bên ngoài cho hợp lý để phát huy tính ưu việt của nó, nhưng không phải mọi đánh giá
bên ngoài đều có thể được coi là tiêu chuẩn để xem xét tính phù hợp của sự tự
đánh giá.
Vì bản chất xã hội của con người, và cũng vì tự đánh giá không đơn giản nên người
ta phải dựa trên những đánh giá của những người khác về cá nhân để đánh giá độ chính xác
của tự đánh giá. Tự đánh giá từ góc độ tâm lý là đánh giá về những phẩm chất tâm lý bên


trong của con người, cho nên đòi hỏi những người đánh giá về cá nhân đó phải là những
người biết rõ về đối tượng đánh giá.
Trong thực tế, không thể so sánh một cách tuyệt đối với thực tế khách quan được đánh
giá mà chúng ta chỉ đạt đến mức độ “tựa như” thực tế khách quan.
Tự đánh giá một cách chính xác đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của nhân
cách. Tuy nhiên, đánh giá nói chung đã là việ
c làm khó khăn chưa nói đến đánh giá chính
xác bản thân.
Con người thường gặp khó khăn trong sự chính xác khi tự đánh giá vì nhiều lý do
khác nhau. Thứ nhất, theo quan điểm của Franz: tự đánh giá phụ thuộc vào quá trình phát
triển nhận thức của mỗi cá nhân. Quá trình nhận thức của cá nhân khác nhau là khác nhau,
do vậy, mức độ tri giác sự vật, hiện tượng cũng khác nhau. Thứ hai, tiêu chí chung dùng để
đánh giá là vấn đề quan trọng nhất của tự đ

ánh giá cũng khó xác định một cách thống nhất.
Các tiêu chí đánh giá của cá nhân phụ thuộc vào tiêu chí đánh giá của xã hội thông qua lăng
kính chủ quan của cá nhân. Ngay trong một nhóm, các vai trò khác nhau cũng có các tiêu
chí riêng, khác nhau. Và các tiêu chí của các nhóm khác nhau là khác nhau.
Trên cơ sở phân tích các bước của tự đánh giá, S. Franz nhấn mạnh, cả đánh giá bên
ngoài và tự đánh giá đều phải đảm bảo hai điều kiện sau:
- Cả tự đánh giá và đánh giá bên ngoài đều phải dựa trên tiêu chuẩn đánh giá của xã
hội.
- Các phát biểu đánh giá, về mặt nội dung đều phải dựa vào chính một hoàn cảnh,
một hiện tượng bị đánh giá.
1.3.2. Tính phân biệt và tính khái quát của tự đánh giá.
Xét theo nội dung phản ánh và những hoạt động riêng, có thể kể đến tính phân biệt
và tính khái quát của tự đánh giá.
Nếu so sánh sự tự đánh giá riêng lẻ dựa trên những hoạt động và kết quả hoạt động
khác nhau, nhữ
ng sự tự đánh giá phản ánh các hiện tượng tâm lý hoặc thái độ của cá nhân
khác nhau một cách tương ứng thì sự đánh giá đó có tính phân biệt. Hay chúng ta cũng có
thể hiểu: nếu ở các phạm vi phản ánh khác nhau, cá nhân thấy được sự khác nhau tương ứng
với mức độ biểu hiện các phẩm chất của mình ở các dạng hoạt động đó thì ta có thể coi sự
đánh giá đó có tính phân biệt.
Nếu cá nhân suy diễn m
ột cách tùy tiện sự đánh giá ở phạm vi này sang phạm vi
khác thì sự đánh giá của nó không có căn cứ. Mặt khác, trên cơ sở những nhận xét từ những
kết quả riêng lẻ trong phạm vi hoạt động cụ thể, cá nhân có được nhìn chung hoặc khái quát
chung về bản thân mình, khi đó sự đánh giá có tính khái quát.


1.3.3. Độ cao của tự đánh giá
Một yếu tố rất quan trọng của tự đánh giá là thước đo hay còn gọi là thang đo mà cá
nhân dùng làm cơ sở để xác định xem mình đang ở đâu, ở mức nào trong theo thang đó.

Thang đo ấy được xây dựng trên nền của các chuẩn mực quy tắc xã hội, của tập thể. Nói
một cách cụ thể hơn, tiêu chuẩn đánh giá của xã hội đượ
c cá nhân thừa nhận thông qua lăng
kính chủ quan của mình, cá nhân tiếp nhận nó, đối chiếu mình với nó để nhận biết những
biểu hiện riêng của mình ở vào vị trí nào trong hệ thống các mức độ được định sẵn. Thông
qua mức độ cá nhân đã chỉ ra, ta biết được độ cao của sự tự đánh giá. Tự đánh giá chính xác
có vai trò rất quan trọng trong việc xác định hình ảnh cá nhân, vị thế, các năng lực c
ủa cá
nhân… Có nghiên cứu cho rằng: Tự đánh giá giống như một biến số khuynh hướng. Khi tự
đánh giá được hiểu như là một hiện tượng tâm lý và được đo theo chiều tích cực hay tiêu
cực thì nó dự báo người đó đang ở đâu trong mối quan hệ với những người khác. Khuynh
hướng đánh giá này có tính chất dài hạn.
Cũng có tác giả cho rằng đánh giá bản thân là một “phép đo xã hội” nghĩa là phép đ
o
lường bên trong mức độ thành công của cá nhân về hòa nhập xã hội. Và một nghiên cứu
khác cho rằng thành tích học tập ảnh hưởng đến mức độ của tự đánh giá không chì ở phạm
vi học tập mà còn ở các khía cạnh khác nữa.
Cho nên, đối với nhà giáo dục, việc nắm được độ cao của tự đánh giá có ý nghĩa giáo
dục rất lớn. Nó sẽ giúp cho nhà giáo dục biết học sinh nghĩ về mình ở
thời điểm hiện tại như
thế nào, học sinh có tự tin hay không tự tin vào bản thân mình? Không tự tin vào mình ở
mặt nào? Từ đó nhà giáo dục xây dựng những biện pháp giáo dục thích hợp để đưa đến sự
phát triển tốt nhất của học sinh, giúp cho họ rút ngắn và vượt qua được khoảng cách của
mình với yêu cầu của thực tế khách quan một cách có kết quả.
1.3.4. Tính bền vững c
ủa tự đánh giá.
Tính bền vững của tự đánh giá có thể được xác định trong mối quan hệ với những
yêu cầu khác nhau trong khoảng thời gian nhất định. Tính bền vững của tự đánh giá có liên
quan tới một số đặc điểm tâm lý khác nhau.
Tính bền vững của tự đánh giá có thể thay đổi theo từng lứa tuổi chứ không cố định ở

mức nào. Theo nghiên cứu của Diessler cho r
ằng, tính bền vững của tự đánh giá phụ thuộc
vào tự khẳng định trong nhân cách và và sự bền vững về mặt xã hội của nhóm cơ sở. Theo
ông, ở học sinh nhỏ có sự tương quan dương tính giữa tính bền vững của hình ảnh về bản
thân và vị thế xã hội của chúng. Còn ở sinh viên, nếu sự tự đánh giá có tính chất tiêu cực thì
hình ảnh bản thân kém bền vững hơ
n so với tự đánh giá có tính tích cực.


Brownjaiin xem tính bền vững của tự đánh giá gắn liền với tính bền vững về tiêu
chuẩn của cá nhân. Do vậy, những học sinh định hướng trước hết vào tự đánh giá có con số
tự đánh giá bền vững hơn nhiều so với những học sinh định hướng trước hết vào đánh giá
bên ngoài.
Tính bền vững của tự đánh giá phụ thuộc vào những điều kiện bên ngoài và nh
ững
điều kiện bên trong khác nhau của tự đánh giá. Tự đánh giá sẽ cùng với những đặc điểm tâm
lý khác quyết định những thành phần tâm lý khác nhau của nhân cách như lòng tự tin, lòng
tự trọng…, và những đặc điểm khác nhau của nhân cách. Mặt khác tính bền vững của tự
đánh giá phải có sự năng động nào đó để tạo điều kiện cho tự đánh giá có tính phù hợp, mỗi
khi th
ực tế khách quan được đánh giá đã bị thay đổi. Nếu không có sự mềm dẻo này thì tự
đánh giá khó có được tính phù hợp. Các nhà tâm lý học đã xác định, tự đánh giá ổn định còn
thể hiện thái độ đã được hình thành của cá nhân đối với chính mình.
Khi nghiên cứu vấn đề này, các tác giả đều cho rằng sự phân chia các đặc điểm của
tự đánh giá có tính tương đối, bởi vì mỗi đặc đi
ểm chỉ là một biểu hiện của tự đánh giá,
trong thực tế các đặc điểm của nó có quan hệ chặt chẽ với nhau và tạo thành chỉnh thể thống
nhất. Do vậy, phải xét các đặc điểm ấy trong mối quan hệ chung với nhau thì mới đưa đến
những nhận xét đầy đủ về tính chất, chất lượng của tự đánh giá. Trong thực tế, phần nhi
ều

các công trình nghiên cứu từng đặc điểm riêng lẻ của tự đánh giá và chưa có một công trình
nào nghiên cứu tổng hợp về các đặc điểm của tự đánh giá.
1.4. Vai trò của tự đánh giá đối với sự phát triển nhân cách
Tự đánh giá của cá nhân có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển nhân cách của họ. I.
Chexnôcôva đã nhấn mạnh về chức năng cơ b
ản của tự đánh giá là: “Điều chỉnh các hành vi
của cá nhân trong hệ thống quan hệ liên nhân cách. Tự đánh giá là cơ chế đặc biệt của tự
điều chỉnh nhân cách. Tự kiểm tra, tự quan sát, tự điều chỉnh, tự phê phán, tự hoàn thiện của
nhân cách dựa trên cơ sở của tự đánh giá” [34, tr. 21].
A.V. Lip Kina cho rằng tự đánh giá có ý nghĩa quan trọng đối với sự điều khi
ển các
khâu của hoạt động: “Nếu thiếu sự tự đánh giá tức là thiếu sự đánh giá của chính cá nhân
đối với những hoạt động của mình và đối với phẩm chất tâm lý của cá nhân thể hiện trong
hoạt động thì không thể có hành vi tự điều khiển”.
Điều mà chúng ta nhận thấy rằng, sống trong xã hội, cá nhân luôn tiếp nhận được sự
điều chỉnh từ phía xã hộ
i ở những mức độ khác nhau. Sự khác nhau ấy tùy thuộc vào khả
năng sự điều chỉnh, điều khiển của mỗi cá nhân.
Trong thực tế, sự khác biệt về đối tượng và phương thức tự đánh giá đã gây nên
những khó khăn cho việc kiểm tra tính phù hợp của tự đánh giá.


Muốn đạt đến một hoạt động có kết quả, cá thể phải có những hiểu biết khách quan
về mình, về những phẩm chất đang tồn tại ở bản thân, từ đó mà cá nhân điều chỉnh, điều
khiển mình cho phù hợp với chuẩn mực xã hội. Con người ta chỉ có thể điều chỉnh, điều
khiển nhân cách của mình trên cơ sở xem xét sự
đánh giá, nhận xét của những người xung
quanh về mình, phân tích kết quả hoạt động cũng như hành vi cử chỉ của mình. Nếu như sự
đánh giá bên ngoài có ảnh hưởng quan trọng đến sự phát triển nhân cách của cá nhân, thì sự
tự đánh giá của cá nhân có ảnh hưởng quyết định đến sự phát triển nhân cách của cá nhân.

Nó tạo ra cơ sở cho việc tự tu dưỡng, tự giáo dục của cá nhân. Chính vì vai trò quan trọng
đ
ó mà S. Franz khẳng định: “Sự tự đánh giá là một điều kiện quan trọng để điều chỉnh hoạt
động một cách có ý thức”.
Hoạt động của con người là hoạt động có ý thức, có mục đích độc lập và sáng tạo.
Trong quá trình hoạt động của cá nhân, tự đánh giá là nhân tố tham gia điều chỉnh, điều
khiển, kích thích hành động, định hướng hoạt động, tới việ
c thực hiện hành động và tới
khâu cuối cùng là kiểm tra kết quả hành động. Sự điều chỉnh các kích thích có liên quan với
các mâu thuẫn nảy sinh trong hoạt động - Mâu thuẫn ở tất cả các phạm vi tác động qua lại
với hoàn cảnh sống của mình, mâu thuẫn trong phạm vi thành phần của nhân cách… -
Những mâu thuẫn này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và nhìn chung tạo thành một hệ
thống thứ bậc, trong hệ thố
ng đó những mâu thuẫn trung tâm là cơ bản. Sự phân biệt giữa
giá trị “đang có” và giá trị “phải có” được coi là mâu thuẫn bên trong trung tâm, có ý nghĩa
đặt biệt đối với sự phát triển nhân cách. Trong việc điều chỉnh các hoạt động có ý thức, nếu
cá nhân xác định được mức độ phát triển riêng của mình có liên quan với yêu cầu hoạt động
cũng phù hợp và có phân biệt hơn, thì hoạt động của họ cũng đỡ
gặp khó khăn hơn. Trên cơ
sở ấy, cá nhân có thể phân biệt và thể nghiệm một cách có ý thức hơn về mức độ khoảng
cách giữa cái “phải có” và cái “đang có”, tạo ra những điều kiện thuận lợi để giải quyết mâu
thuẫn bên trong, khắc phục những khoảng cách đó trong những điều kiện thích hợp và từ đó
nhân cách có thể phát triển có mục đích hơn. Trong quá trình th
ực hiện hành động, cá nhân
phải đối chiếu kết quả từng bước đạt được với kết quả của hoạt động.
1.5. Đặc điểm phát triển tâm, sinh lý tuổi sinh viên
1.5.1. Đặc điểm phát triển sinh lý tuổi sinh viên
Tuổi sinh viên được xem xét từ 19 đến 25 tuổi, sự phân chia này chỉ mang tính chất
tương đối. Lứa tuổi được bắt đầu sau khi kết thúc phổ thông trung học chấm dứt
ở tuổi 24 –

25, vì ở tuổi 24 - 25 con người đã hoàn tất sự phát triển về thể chất (thường nữ sớm hơn
nam từ 1 đến 2 năm), đây là tuổi mà con người đã đạt đến mức hoàn thiện tất cả các hệ
thống thần kinh, cơ xương… Các tố chất thể lực đều phát triển mạnh như sức nhanh, sức


bền bỉ, dẻo dai, linh hoạt nhờ sự phát triển ổn định của các tuyến nội tiết cũng như sự tăng
trưởng của các hoocmon. Mặt khác, đến 25 tuổi cũng là năm kết thúc giai đoạn đào tạo dài
nhất ở đại học. Theo tác giả Vũ Thị Nho thì “các thành tựu nghiên cứu ở lứa tuổi này còn rất
ít, tản mạn, chưa tập trung và chưa có hệ thố
ng, nên chưa khái quát được những đặc điểm
chung đối với toàn bộ độ tuổi này” [23, tr.138].
* Vai trò của sinh viên
Sinh viên là một tầng lớp xã hội, một tổ chức xã hội quan trọng đối với mọi thể chế
chính trị. Sinh viên là nhóm người có vị trí chuyển tiếp, chuẩn bị cho một đội ngũ tri thức có
trính độ và nghề nghiệp tương đối cao trong xã hội. Chính sinh viên là nguồn dự trữ chủ y
ếu
cho đội ngũ những chuyên gia theo các nghề nghiệp khác nhau có cấu trúc của tầng lớp tri
thức xã hội. Các tổ chức chính trị, xã hội, dòng tộc gia đình đề có nhiều kỳ vọng đối với
sinh viên.
* Các hoạt động cơ bản của sinh viên
Hoạt động học tập nhằm chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, cũng như các phương
thức của hoạt độ
ng nhận thức, hoạt động trí tuệ vẫn tiếp tục giữ vị trí quan trọng ở tuổi
thanh niên sinh viên với tính chất và sắc thái khác với việc học ở trường phổ thông. Hoạt
động này mang tính chất chuyên ngành, phạm vi hẹp hơn nhưng sâu sắc hơn. Điều này buộc
sinh viên phải thích ứng với các phương pháp học tập mới khác phù hợp hơn để đạt được
kết quả họ
c tập như ý.
Hoạt động nghiên cứu khoa học là một hoạt động đặc trưng ở bậc đại học. Với tình
hình xã hội hiện nay, hoạt động này ngày càng chiếm vị trí quan trọng trong sinh viên.

Trong hoạt động học tập, sinh viên cần hiết phải lĩnh hội tri thức của các chuyên
ngành khoa học, đồng thời phải nắm được nguyên tắc, cách thức chuẩn mực nghề nghiệp để
trở
thành một chuyên gia sau này.
Song song với hoạt động học tập, hoạt động chính trị xã hội ở sinh viên cũng mang
đậm nét đặc trưng. Sinh viên là những người có trí tuệ, nhạy bén, mẫn cảm với tình hình
kinh tế, chính trị, xã hội của quốc gia và quốc tế. Họ có chính kiến đối với đường lối, chủ
trương, chính sách của đất nước. Việc tham gia của sinh viên vào các tổ chức chính trị, đoàn
thể xã hội nh
ư Đoàn thanh niên, Hội sinh viên… không chỉ có ý nghĩa quan trọng trong việc
phát triển nhân cách toàn diện của họ, mà còn góp phần không nhỏ vào sự thành công của
các thể chế xã hội.
1.5.2. Những đặc điểm phát triển tâm lý cơ bản của sinh viên


Những đặc điểm tâm lý của sinh viên bị chi phối bởi những đặc điểm phát triển thể
chất, môi trường và vai trò xã hội cụ thể mà trong đó họ sống và hoạt động. Những đặc
điểm phát triển tâm lý của sinh viên rất phong phú đa dạng và không đồng đều.
1.5.2.1. Sự thích nghi của sinh viên với cuộc sống và hoạt động mới.
Như trên đã trình bày, hoạt động học tậ
p, hoạt động xã hội và môi trường sống của
sinh viên có những nét đặc trưng và đòi hỏi khác về chất so với các lứa tuổi trước đó. Quá
trình thích nghi này tập trung chủ yếu ở các mặt như sau:
- Nội dung học tập mang tính chuyên ngành.
- Phương pháp học tập mới mang tính nghiên cứu khoa học.
- Môi trường sinh hoạt mở rộng phạm vi quốc gia, thậm chí quốc tế.
- Nội dung và cách thức giao tiếp với thầy cô giáo, b
ạn bè và các tổ chức xã hội phong phú,
đa dạng…
Một số nghiên cứu trước đây cho thấy: Nhìn chung, sau một thời gian học tập ở

trường đại học, đa số sinh viên thích ứng khá nhanh chóng với môi trường xã hội mới. Khó
khăn có tính chất bao trùm hơn vẫn là thích nghi được với nội dung, phương pháp học tập
mới có tính chất nghiên cứu khoa học và học nghề đối với sinh viên. Mức độ thích nghi này
có ảnh h
ưởng trực tiếp tới thành công trong học tập của sinh viên. Bản thân sinh viên
thường gặp những mâu thuẫn cần phải giải quyết như sau:
- Mâu thuẫn với ước mơ, kỳ vọng của sinh viên với khả năng, điều kiện để thực hiện ước
mơ đó.
- Mâu thuẫn giữa mong muốn học tập, nghiên cứu sâu môn học mà mình yêu thích với yêu
cầu phải thực hiện toàn b
ộ chương trình học theo thời gian biểu nhất định.
- Mâu thuẫn giữa lượng thông tin rất nhiều trong xã hội hiện tại với khả năng và thời gian có
hạn…
Bên cạnh những mâu thuẫn đã nêu, sinh viên còn gặp những căng thẳng trong cuộc
sống mà các em phải giải quyết như vừa phải xa mối quan hệ với bạn bè ở trường phổ thông
vừa phải làm quen với môi trường mới
ở đại học. Có em phải làm việc bán thời gian, tăng
cường nhu cầu học tập ở trường, công việc và cá hoạt động xã hội khác [5]. Những yếu tố
gây căng thẳng như thế có thể dẫn đến sự căng thẳng trong các mối quan hệ trong gia đình,
bạn bè và xã hội.
1.5.2.2. Sự phát triển về nhận thức, trí tuệ của sinh viên
Bản chất của hoạt động nhận th
ức của sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng là
đi sâu, tìm hiểu những môn học, những chuyên ngành khoa học cụ thể một cách chuyên sâu
để nắm được đối tượng, nhiệm vụ, phương pháp, qui luật của các khoa học đó với mục đích


trở thành những chuyên gia về các lĩnh vực nhất định. Hoạt động nhận thức của họ một mặt
phải kế thừa một cách có hệ thống những thành tựu đã có, mặt khác, lại phải tiếp cận với
những thành tựu của khoa học đương đại và có tính cập nhật, thời sự.

Nét đặc trưng cho hoạt động học tập của sinh viên là sự că
ng thẳng về trí tuệ, sự phối
hợp của nhiều thao tác tư duy như phân tích, so sánh, tổng hợp trừu tượng hóa, khái quát
hóa.
Sinh viên học tập nhằm lĩnh hội các tri thức, hệ thống khái niệm khoa học, những kỹ
năng, kỹ xảo nghề nghiệp, phát triển những phẩm chất nhân cách của người chuyên gia
tương lai. Hoạt động nhận thức của sinh viên vừa gắn kết chặt chẽ
với nghiên cứu khoa học,
vừa không tách rời hoạt động nghề nghiệp.
Hoạt động học tập của sinh viên diễn ra một cách có kế hoạch, có mục đích, nội dung
chương trình, phương thức, phương pháp đào tạo theo thời gian một cách chặt chẽ, nhưng
cũng không quá bị khép kín, quá câu nệ mà lại có tính chất mở rộng theo năng lực, sở
trường để họ có thể phát huy được tố
i đa năng lực nhận thức của mình trong nhiều lĩnh vực.
Phương tiện hoạt động nhận thức của sinh viên được mở rộng và phong phú với thư
viện, phòng thực nghiệm, phòng bộ môn với những thiết bị khoa học cần thiết được trang bị
cho từng ngành. Điều có cho thấy phạm vi hoạt động nhận thức của sinh viên rất đa dạng,
giúp sinh viên vừa rèn luy
ện kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp vừa phát huy việc học nghề một
cách tốt nhất.
Hoạt động học tập của sinh viên mang tính chất độc lập, tự chủ và sáng tạo cao. Hoạt
động tư duy của lứa tuổi sinh viên trong quá trình học tập chủ yếu là theo hướng phân tích,
diễn giải chứng minh các định đề khoa học. Đây thật sự là loại hoạt động trí tuệ
đích thực,
căng thẳng, cường độ cao và có tính lựa chọn rõ rệt. Hoạt động trí tuệ này vẫn lấy những sự
kiện của các quá trình nhận thức cảm tính làm cơ sở. Tuy nhiên, các thao tác trí tuệ đã phát
triển ở trình độ cao và có sự phối hợp nhẹ nhàng, tinh tế uyển chuyển, linh động theo từng
hoàn cảnh có vấn đề.
1.5.2.3. Sự phát triển động cơ học tập ở sinh viên
Động c

ơ học tập ở sinh viên bị chi phối bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Có thể là
những yếu tố tâm lý của chính chủ thể như hứng thú, tâm thế, niềm tin, thế giới quan, lý
tưởng sống… cũng có thể đó là những yếu tố ngoài bản thân chủ thể như những yêu cầu của
gia đình, xã hội. Động cơ học tập ở sinh viên cũng có thể nảy sinh do chính hoạt động và
nhữ
ng hoàn cảnh mang lại như phương pháp dạy học, nhân cách của thầy cô giáo…
Những nghiên cứu việc hình thành động cơ học tập của sinh viên phụ thuộc vào
những yếu tố sau:


- Ý thức về mục đích gần và mục đích xa của hoạt động học tập.
- Nắm vững ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của các tri thức do sinh viên lĩnh
hội.
- Nội dung mới của những tài liệu và thông tin khoa học được trình bày.
- Tính chất hấp dẫn, sự xúc cảm của thông tin.
- Tính nghề nghiệp được thể hiện rõ trong tài liệu được trình bày.
- Lựa chọn những bài tập phù h
ợp, xuất phát từ hoàn cảnh có vấn đề, tạo được các
mâu thuẫn trong quá trình dạy học.
- Thường xuyên dùy trì được không khí tâm lý nhận thức trong hoạt động học tập.
1.5.2.4. Đời sống xúc cảm, tình cảm của sinh viên
Tuổi sinh viên là thời kỳ phát triển tích cực những loại tình cảm cao cấp như tình
cảm trí tuệ, tình cảm đạo đức, tình cảm thẩm mỹ. Những tình cảm này biểu hiện rất phong
phú trong hoạ
t động và đời sống của sinh viên.
Để thỏa mãn các tình cảm này, họ tham gia tích cực các hoạt động khác nhau. Sinh
viên không chỉ tham gia vào việc học tập ở giảng đường và thư viện mà còn mở rộng đào
sâu kiến thức bằng nhiều phương tiện khác nhau. Chính tình cảm trí tuệ này giúp cho lượng
tri thức mà sinh viên tích lũy được nhiều hơn, vượt xa những sinh viên không có loại tình
cảm này.

Tình bạn cùng giới, khác giới ở tuổi sinh viên tiếp tụ
c phát triển theo chiều sâu.
Những bạn bè ở thời trung học vẫn tiếp tục chiếm giữ vị trí quan trọng trong đời sống sinh
viên. Bên cạnh đó, sinh viên có thêm những người bạn mới không kém phần bền vững sâu
sắc. Tình bạn tuổi sinh viên đã làm phong phú tâm hồn, nhân cách của sinh viên rất nhiều.
Ngoài tình bạn, tình yêu nam nữ ở tuổi này là một lĩnh vực rất đặc trưng, nó có mầm mống
từ tuổi dậ
y thì, nhưng đến giai đoạn này thì được phát triển với một sắc thái mới. Sinh viên
là lứa tuổi phát triển khá toàn diện, hoàn thiện và hoàn mỹ về thể chất cũng như tinh thần, tư
tưởng. Cho nên khi bước vào ngưỡng cửa tình yêu nam nữ với một tư thế hoàn toàn khác so
với lứa tuổi trước đó do vị thế xã hội, trình độ học lực và tuổi đời qui định. Tuy nhiên, tình
cảm này xuất hi
ện không đồng đều ở sinh viên. Nó phụ thuộc vào những điều kiện, hoàn
cảnh cụ thể, tùy thuộc vào quan điểm và kế hoạch đường đời của mỗi người [3, tr. 77].
Tình cảm này là tình cảm đặc biệt và cao cấp của con người, nó chín vào độ tuổi mà
sinh viên trải qua. Vì thế, nhìn chung tình yêu nam nữ ở tuổi sinh viên là rất đẹp, lãng mạn,
đầy thi vị… Tuy vậy, sinh viên cũng gặp phải một số mâu thuẫn n
ội tại. Như mâu thuẫn
giữa đòi hỏi của tình yêu là chăm sóc, trìu mến, âu yếm nhau với môi trường sống tập thể
khó biểu lộ điều đó, hay mâu thuẫn giữa khối lượng tri thức nhiều, đa dạng với thời gian có


hạn trong học tập, hay mâu thuẫn giữa việc còn phụ thuộc kinh tế với một tình yêu say đắm
muố thành vợ chồng và sống độc lập… Với những mâu thuẫn như thế, ở sinh viên chủ yếu
đã chọn con đường tập trung mọi mặt cho việc học tập, học nghề trong thời gian học ở giảng
đường đại học. Điều này mang lại nhiều hiệu quả
trong học tập đối với sinh viên và giúp họ
vững chải hơn, chín chắn hơn trong cuộc sống.
Tiểu kết luận:
- Qua phần cơ sở lý luận, về tự đánh giá bản thân của sinh viên được nghiên cứu với

những lĩnh vực sau:
Sự quan tâm trong gia đình, trách nhiệm đối với bản thân, tự đánh giá đạo đức, sự thi
đua trong học tập, tự đánh giá một số
phẩm chất tâm lý, sự thích nghi với cuộc sống, khả
năng giao tiếp, khả năng giải quyết vấn đề, sự hài lòng bản thân, hoạt động xã hội, tự đánh
giá về trí tuệ, và tự đánh giá về ngoại hình.
- Các yếu tố tác động đến tự đánh giá của sinh viên được nghiên cứu trong đề tài là:
* Yếu tố tác động từ trong gia đình:
Ba mẹ quan tâm, ba mẹ yêu thương, ba mẹ hài lòng, ba mẹ
để tự do, ba mẹ tôn trọng,
ba mẹ dân chủ, ba mẹ đánh giá cao, ba mẹ lắng nghe.
* Yếu tố tác động từ ngoài gia đình:
Thầy cô chia sẻ, thầy cô yêu thương, thầy cô hướng dẫn, quan hệ rộng với bạn, bạn bè
hướng dẫn và bạn bè chia sẻ.



Chương 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
2.1. Kết quả tổng quát về thống kê
2.1.1. Xây dựng bảng hỏi
Bảng câu hỏi được xây dựng qua hai giai đoạn:
Giai đoạn 1:
Dựa trên cơ sở lý luận của đề tài, người nghiên cứu phát phiếu thăm dò ý kiến bằng
những câu hỏi mở. Phiếu thăm dò được thiết kế theo các đặc điểm phát triển tâm sinh lý của
tuổi thanh niên sinh viên.
Giai đoạn 2:
Từ phi
ếu thăm dò bằng các câu hỏi mở, được tổng hợp các câu hỏi, kết hợp với cơ sở
lý luận xây dựng thành phiếu điều tra dành cho cả hai thang đo: tự đánh giá bản thân và
thang đo các yếu tố tác động đến tự đánh giá của sinh viên, các câu hỏi được trả lời theo các

mức độ đánh giá của các em là “hoàn toàn đúng”, “đúng”, “lúc đúng lúc sai”, “sai”,
“hoàn toàn sai”.
Cách cho điểm các câu theo mức độ từ
“hoàn toàn đúng”, “đúng”, “lúc đúng lúc
sai”, “sai”, “hoàn toàn sai” từ 5 điểm cho đến 1 điểm. Tuy nhiên, ở những câu mang ý
nghĩa tiêu cực, điểm được cho ngược lại để phù hợp với sự đánh giá mức độ của thang đo.
- Thang đo tự đánh giá bản thân của sinh viên được chia thành các tiểu thang đo nhỏ
như sau: “tự đánh giá năng lực của bản thân”, “tự đánh giá khả nă
ng giao tiếp”, “tự đánh
giá khả năng giải quyết vấn đề”, “tự đánh giá về một số phẩm chất tâm lý của bản thân”,
“tự đánh giá về mặt đạo đức”, “tự đánh giá về gia đình của sinh viên”, “tự đánh giá về
trách nhiệm của bản thân sinh viên”, “tự đánh giá về sự thi đua trong học tập”, “tự đánh
giá về sự thích nghi với cuộc s
ống của sinh viên”, “tự đánh giá về ngoại hình của sinh
viên”, “tự đánh giá về sự hài lòng của bản thân”, và tiểu thang đo” tự đánh giá về hoạt
động xã hội của sinh viên”.
- Trong thang đo về các yếu tố tác động đến tự đánh giá bản thân sinh viên được
chia làm hai yếu tố tác động chính đó là: yếu tố bên trong và yếu tố bên ngoài gia đình. Yếu
tố bên trong gia đình gồm các yếu tố:
“yếu tố quan tâm của gia đình”, “trong gia đình có ba
mẹ quở phạt”, “trong gia đình có ba mẹ hài lòng”, “trong gia đình có ba mẹ yêu thương”,
“trong gia đình có ba mẹ để tự do”, “trong gia đình có ba mẹ tôn trọng”, “trong gia đình
có ba mẹ dân chủ”, “trong gia đình có ba mẹ đánh giá cao” và “yếu tố trong gia đình có ba
mẹ lắng nghe”. Yếu tố ngoài gia đình được chia làm hai phần là yếu tố bạn bè và y
ếu tố thầy
cô giáo, yếu tố bạn bè gồm có: “yếu tố về mối quan hệ rộng với bạn bè”, “được bạn bè chia