Giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

N U N V N ỜN

IÁO DỤC CHỦ N HĨA ÊU N ỚC
CHO HỌC VIÊN CÁC TR ỜN CƠNG AN NHÂN DÂN
Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NA

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI - 2022



VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

N U

NV N

ỜN

IÁO DỤC CHỦ N HĨA ÊU N ỚC
CHO HỌC VIÊN CÁC TR ỜN CÔNG AN NHÂN DÂN
Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NA

Ngành: CNDVBC & DVLS

Mã số: 9 22 90 02

Nguời hướng dẫn khoa học 1: P S.TS. Vũ ức Khiển
2: P S.TS. Nguyễn Thái Sơn

HÀ NỘI - 2022



LỜI CAM OAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng
tơi. Các số liệu, trích dẫn trong luận án là trung thực và có
nguồn gốc xuất xứ rõ ràng.
TÁC IẢ LUẬN ÁN


MỤC LỤC
TRAN PHỤ BÌA
LỜI CAM OAN
A. MỞ ẦU.............................................................................................................. 1
B. NỘI DUN........................................................................................................ 7
Chương 1 TỔN QUAN TÌNH HÌNH N HIÊN CỨU LIÊN QUAN ẾN
Ề TÀI.............................................................................................................. 7
1.1. Những cơng trình nghiên cứu về lý luận giáo dục chủ nghĩa yêu nước...........7
1.2. Những cơng trình nghiên cứu về thực trạng giáo dục chủ nghĩa
u nước......................................................................................................... 20
1.3. Những cơng trình nghiên cứu về giải pháp giáo dục chủ nghĩa yêu nước
cho học viên Công an nhân dân...................................................................... 25
1.4. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu......................................... 34
Tiểu kết chương 1.................................................................................................. 37

Chương 2

NHỮN VẤN Ề LÝ LUẬN VỀ IÁO DỤC CHỦ N HĨA

YÊU N ỚC CHO HỌC VIÊN CÔN AN NHÂN DÂN HIỆN NA
38
2.1. Giáo dục chủ nghĩa yêu nước Việt Nam................................................... 38
2.2. Tầm quan trọng của việc giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên
Công an nhân dân hiện nay............................................................................. 46
2.3. Nội dung giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên Cơng an nhân
dân hiện nay.................................................................................................... 52
2.4. Những hình thức chủ yếu trong giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học
viên Công an nhân dân hiện nay..................................................................... 63
2.5. Những nhân tố chủ yếu tác động đến giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho
học viên Công an nhân dân hiện nay............................................................... 71
Tiểu kết chương 2.................................................................................................. 79


Chương 3 IÁO DỤC CHỦ N HĨA ÊU N ỚC CHO HỌC VIÊN CÁC TR
ỜN CÔN AN NHÂN DÂN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
HIỆN NA : THỰC TRẠN , THÀNH TỰU VÀ MỘT SỐ HẠN CHẾ.........80
3.1. Khái quát một số đặc điểm của Thành phố Hồ Chí Minh và các trường
Cơng an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.................................. 80
3.2. Thực trạng giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường
Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.................................. 89
3.3. Những thành tựu và nguyên nhân thành tựu trong giáo dục chủ nghĩa
yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay................................................................................................. 99
3.4. Những hạn chế và nguyên nhân hạn chế trong giáo dục chủ nghĩa yêu
nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí

Minh hiện nay............................................................................................... 105
Tiểu kết chương 3................................................................................................ 115
Chương 4 MỘT SỐ IẢI PHÁP NHẰM NÂN CAO HIỆU QUẢ IÁO DỤC
CHỦ N HĨA ÊU N ỚC CHO HỌC VIÊN CÁC TR ỜN CÔN AN NHÂN
DÂN Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NA...........................................116
4.1. Nhóm giải pháp nâng cao nhận thức cho các chủ thể về giáo dục chủ
nghĩa yêu nước cho học viên các trường Cơng an nhân dân ở Thành phố
Hồ Chí Minh hiện nay................................................................................... 117
4.2. Nhóm giải pháp về đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp,
phương tiện giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công
an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.......................................... 133
Tiểu kết chương 4................................................................................................ 151
KẾT LUẬN.......................................................................................................... 152
DANH MỤC CÁC CƠN TRÌNH N HIÊN CỨU KHOA HỌC Ã CÔN
BỐ CỦA TÁC IẢ LIÊN QUAN ẾN LUẬN ÁN.........................................155
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................ 156



A. MỞ ẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cơng tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho học viên các trường Cơng an
nhân dân nói chung và giáo dục chủ nghĩa yêu nước nói riêng là một trong
những nhiệm vụ trọng tâm trong công tác giáo dục, đào tạo của các trường Cơng
an nhân dân, giữ vai trị chủ đạo trong việc góp phần hình thành và phát triển ở
học viên nhân cách của người cán bộ, chiến sỹ Công an nhân dân. Từ đó góp
phần đào tạo, cung cấp, bổ sung đủ nguồn nhân lực có chất lượng cao nhằm đáp
ứng u cầu cơng tác, chiến đấu của tồn lực lượng trong thời kỳ đẩy mạnh cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.
Hiện nay, thế giới đang trải qua một thời kỳ có nhiều biến động nhanh

chóng, phức tạp và khó lường: xung đột dân tộc, tôn giáo, khủng bố quốc tế,
chiến tranh kinh tế, chiến tranh mạng, các hoạt động can thiệp, tranh chấp chủ
quyền, lãnh thổ, tài nguyên… diễn ra dưới những hình thức mới, gay gắt hơn.
Những vấn đề tồn cầu và an ninh phi truyền thống như an ninh lương thực, an
ninh năng lượng, an ninh nguồn nước, an ninh tài chính, an ninh mạng, biến đổi
khí hậu, thiên tai, dịch bệnh… diễn biến nghiêm trọng. Để phát triển đất nước, Việt
Nam đang mở cửa hội nhập, giao lưu hợp tác phát triển kinh tế đã mang lại cho đất
nước nhiều thành tựu to lớn. Nhưng đất nước cũng chịu ảnh hưởng bởi những tác
động từ bên ngoài như mặc trái của nền kinh tế thị trường: phân hóa giàu - nghèo,
tham nhũng, tội phạm, chủ nghĩa thực dụng, chủ nghĩa cá nhân, lối sống chạy theo
đồng tiền bất chấp đạo lý; các thế lực thù địch trong và ngoài nước đang ngày đêm
ra sức chống phá Đảng, Nhà nước bằng những âm mưu, phương thức, thủ đoạn và
đặc biệt là chiến lược “diễn biến hịa bình” nhằm xóa bỏ sự lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Việt Nam… các nhân tố trên đã tác động và ảnh hưởng không nhỏ đến
công tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân
hiện nay.
1


Bên cạnh đó, những biến thể đa dạng, phức tạp, tinh vi của các loại hình
tội phạm thời hội nhập, đặt lên vai lực lượng Công an nhân dân Việt Nam trọng
trách rất lớn. Giữ vững an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội là trách nhiệm
to lớn và rất tự hào của lực lượng Công an nhân dân. Vì thế, việc giáo dục chủ
nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, cấp bách là một điều kiện
tiên quyết để hình thành đội ngũ cán bộ, chiến sỹ Cơng an nhân dân có bản lĩnh
chính trị vững vàng, có phẩm chất đạo đức trong sáng, tinh thơng pháp luật và
sắc xảo về nghệ thuật phòng ngừa, đấu tranh phịng, chống tội phạm, giữ gìn an
ninh, trật tự an tồn xã hội.
Do nhiều ngun nhân, cơng tác giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học

viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay hiệu quả
chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu của nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, giữ
gìn trật tự, an toàn xã hội trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội
nhập quốc tế. Bản thân công tác trong trường Công an nhân dân, chúng tôi mong
muốn góp một phần nhỏ cơng sức của mình vào nền giáo dục nước nhà, giáo dục
chủ nghĩa yêu nước và tự hào dân tộc cho học viên của các trường Công an nhân
dân trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, đây là nơi đào tạo cán bộ, chiến sỹ
Công an nhân dân cho các tỉnh từ Quảng Trị tới Cà Mau. Với ý nghĩa đó, tác giả
chọn đề tài: “Giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Cơng an
nhân dân Thành phố ồ Chí Minh hiện nay” làm luận án tiến sĩ, đây là nội
dung hết sức cần thiết, có ý nghĩa mang tính thời sự, ý nghĩa khoa học và thực
tiễn rất sâu sắc.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc giáo dục
chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân trên địa


bàn Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay, luận án đưa ra một số giải pháp cơ bản
nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên
các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, tác giả luận án xác định và thực hiện các
nhiệm vụ nghiên cứu như sau:
Thứ nhất, hệ thống hóa các cơng trình khoa học liên quan đến đề tài,
phân tích, đánh giá những cơng trình này theo những nội dung cụ thể của đề
tài, kế thừa những quan điểm hợp lý, phù hợp với hướng nghiên cứu của đề tài.
Thứ hai, làm rõ những vấn đề lý luận chung về giáo dục chủ nghĩa yêu
nước và giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Cơng an nhân dân
ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.

Thứ ba, làm rõ thực trạng và chỉ ra thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của
giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở
Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
Thứ tư, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục chủ
nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí
Minh trong thời gian tới.
3. ối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học
viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu giáo dục chủ nghĩa
yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh
từ 2014 đến 2021.


Về không gian nghiên cứu: giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên
chính quy hệ cao đ ng và đại học của các trường Công an nhân dân ở Thành phố
Hồ Chí Minh hiện nay. (Trường Đại học An ninh nhân dân; Trường Đại học
Cảnh sát nhân dân và Trường Cao đ ng Cảnh sát nhân dân II).
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ s lý luận
Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính
sách, pháp luật của Nhà nước, các kết quả điều tra nghiên cứu của các nhà khoa
học có liên quan đến giáo dục chủ nghĩa yêu nước.
4.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án
Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Để làm sáng tỏ các nội dung nghiên
cứu, luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản như sau:

- Phương pháp lịch sử và lơgíc: đây là phương pháp chủ yếu trong luận
án, phương pháp này được sử dụng khi phân tích làm rõ nội dung giáo dục
chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố
Hồ Chí Minh hiện nay.
- Phương pháp phân tích và tổng hợp: phương pháp này được sử dụng
vào quá trình tìm hiểu các tư liệu có liên quan đến lý luận giáo dục chủ nghĩa
yêu nước, khi đánh giá về những kết quả đạt được, hạn chế trong việc giáo
dục chủ nghĩa yêu nước tại các trường Công an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: thơng qua các báo cáo tổng kết
năm học của các trường Công an nhân dân và các bài viết tham luận Hội thảo
khoa học về cơng tác giáo dục chính trị, tư tưởng; giáo dục chủ nghĩa yêu
nước cho học viên để rút ra các kinh nghiệm.


- Ngồi các phương pháp trên, trong luận án cịn sử dụng phương pháp
khác như phương pháp so sánh và đối chiếu. Các phương pháp trên được tác
giả sử dụng lồng ghép với nhau nhằm thực hiện những nhiệm vụ luận án đã
đặt ra.
5. Những đóng góp mới của luận án
Một là, trên cơ sở hệ thống hóa, làm rõ các khái niệm về giáo dục, giáo
dục chủ nghĩa yêu nước. Tác giả phân tích tầm quan trọng; nội dung và hình
thức giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên; những nhân tố tác động đến
giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành
phố Hồ Chí Minh hiện nay.
Hai là, trên cơ sở phân tích tài liệu, đánh giá thực trạng giáo dục chủ
nghĩa yêu nước cho học viên các trường Cơng an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí
Minh hiện nay, luận án góp phần làm rõ thêm những hạn chế, tồn tại trong nhận
thức và hành động của bộ phận học viên Công an nhân dân về giáo dục chủ
nghĩa yêu nước. Từ đó, luận án chỉ ra những nguyên nhân của hạn chế cần phải

giải quyết.
Ba là, luận án đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả giáo
dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên các trường Công an nhân dân ở Thành phố
Hồ Chí Minh hiện nay.
6. Ý nghĩa của luận án
- Ý nghĩa lý luận
Luận án góp phần nâng cao nhận thức về giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho
học viên các trường Cơng an nhân dân ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
Luận án cung cấp luận cứ khoa học cho các ngành, các cấp, đặc biệt là
ngành Giáo dục và Đào tạo; ngành Công an trong việc hoạch định chương trình
giáo dục chủ nghĩa yêu nước cho học viên, đây là những công dân tương lai của
đất nước trong thời kỳ hội nhập.


- Ý nghĩa thực tiễn
Luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho những người nghiên
cứu, giảng dạy và học tập ở các học viện, nhà trường và các đơn vị trong toàn
ngành.
7. Kết cấu của luận án
Ngồi phần mở đầu, kết luận, danh mục các cơng trình khoa học đã cơng
bố của tác giả có liên quan đến luận án, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo,
nội dung luận án gồm có 4 chương, 15 tiết.


B. NỘI DUN
Chương 1
TỔN QUAN TÌNH HÌNH N HIÊN CỨU LIÊN QUAN ẾN Ề TÀI
1.1. Những cơng trình nghiên cứu về lý luận giáo dục chủ nghĩa u
nước
Các cơng trình nghiên cứu có liên quan đến cơ sở lý luận của chủ nghĩa

yêu nước và giáo dục chủ nghĩa yêu nước, tác giả luận án chia thành các nội
dung cơ bản để tiếp cận như sau:
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu về chủ nghĩa yêu nước
Yêu nước là một trong những tình cảm sâu sắc nhất được củng cố qua
hàng trăm năm, hàng nghìn năm tồn tại của các quốc gia biệt lập. Yêu nước
mang tính phổ biến của nhân dân các quốc gia, các dân tộc trên thế giới. Yêu
nước là một trong những giá trị tinh thần, là tình cảm và tư tưởng của các dân
tộc. Tuy nhiên, tùy vào quốc gia dân tộc mà tư tưởng đó ra đời sớm hay muộn,
mức độ, cung bậc đậm nhạt khác nhau.
Trong tác phẩm “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam”
(Nxb Khoa học xã hội, 1980) tác giả Trần Văn Giàu cho rằng: “Chủ nghĩa yêu
nước là sợi chỉ đỏ xuyên qua toàn bộ lịch sử Việt Nam từ cổ đại đến hiện đại. Ở
đây, bản chất Việt Nam biểu lộ đầy đủ và tập trung nhất, hơn bất cứ chỗ nào
khác, yêu nước trở thành một triết lý xã hội và nhân sinh của người Việt Nam”
[61; tr. 101]. Đối với dân tộc Việt Nam, chủ nghĩa u nước khơng chỉ là tình
cảm tự nhiên, mà còn là sản phẩm của lịch sử, được hun đúc bởi chính lịch sử
đau thương và hào hùng của dân tộc. Chủ nghĩa u nước đó khơng chỉ dừng lại
ở những tư tưởng thuần túy mà còn được biểu hiện ở những hành động thiết thực
của cá nhân và cộng đồng người.


Tác giả Trần Xuân Trường trong tác phẩm “Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam
thời đại Hồ Chí Minh” (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2008), đã luận giải cho
chúng ta thấy được chủ nghĩa yêu nước là một hệ thống quan điểm, tư tưởng tình
cảm của mỗi người đối với đất nước, dân tộc của mình, thể hiện ở tình u q
hương, xứ sở, tiếng nói, văn hóa hay ở sự gắn bó vì lợi ích chung của cộng đồng,
của quốc gia, dân tộc và cũng ở ý thức xây dựng, bảo vệ đất nước. Hơn thế nữa,
chủ nghĩa u nước cịn là một phạm trù lịch sử, hình thành phát triển, luôn biến
đổi qua các thời kỳ lịch sử của dân tộc mình. Tinh thần u nước, lịng yêu nước
có thể nảy sinh rất sớm từ khi nhà nước mới hình thành, cộng đồng quốc gia mới

xuất hiện, nhưng chủ nghĩa yêu nước đòi hỏi một bước phát triển cao của tinh
thần yêu nước, khi tình cảm yêu nước được nâng lên một trình độ nhận thức sâu
sắc, có hệ thống, chi phối một cách có ý thức mọi hành vi và ứng xử của con
người. Bên cạnh đó, chủ nghĩa u nước là tình cảm vừa có tính phổ quát và
mang tính đặc thù riêng của các quốc gia, dân tộc, do điều kiện tự nhiên, xã hội,
đặc điểm tộc người và hoàn cảnh nội dung lịch sử cụ thể của từng nước quy
định.
Trong cuốn sách “Mấy vấn đề về Chủ nghĩa yêu nước xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam” (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1981) tác giả Trần Xuân Trường
cũng đã làm rõ vấn đề chủ nghĩa yêu nước Việt Nam là sản phẩm của một phong
trào cách mạng sâu rộng của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng trong mấy
chục năm qua. Tuy nhiên, dịng sơng mênh mơng của chủ nghĩa yêu nước Việt
Nam có thể có một sức mạnh đến như vậy chính là vì trong lịng nó khơng phải
chỉ chứa đựng sức mạnh của thời đại mà cịn có cả sức mạnh của truyền thống,
sức mạnh của những tinh hoa của dân tộc ta đã được tích lũy lại trong hàng
nghìn năm phát triển lịch sử. Bên cạnh đó, tác giả cũng chỉ ra cho chúng ta thấy
được chủ nghĩa u nước là cái dịng tư tưởng và tình cảm bao trùm và chi
phối toàn bộ đời sống tinh thần của nước Việt


Nam xưa kia. Trong ý thức thẩm mỹ của người Việt Nam, cái cao quý và đẹp đẽ
nhất là lòng yêu nước thương nòi, là hành động giết giặc cứu nước. Trí tuệ Việt
Nam sâu sắc nhất cũng là trí tuệ đánh giặc, giữ nước. Thần tượng anh hùng bền
vững nhất trong trái tim của Nhân dân cũng là thần tượng những anh hùng nghĩa
sĩ xả thân vì nước vì dân. Đó chính là một nét đặc sắc nhất trong đời sống tinh
thần, trong văn hóa và tâm lý dân tộc Việt Nam xưa kia.
Tác phẩm “Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam, truyền thống và hiện đại” (Nxb
Chính trị Quốc gia, 2002), tác giả Phan Huy Lê, chủ nghĩa yêu nước truyền
thống bao gồm tình yêu quê hương, đất nước, con người; ý thức bảo vệ bản sắc
văn hóa dân tộc; sự gắn bó cố kết cộng đồng, ln hướng về dân và luôn lấy dân

làm gốc; ý thức bảo vệ lãnh thổ, quốc gia dân tộc, ý thức về độc lập dân tộc xây
dựng đất nước. Chủ nghĩa yêu nước hiện đại ngày nay là yêu nước gắn liền với
yêu chế độ chủ nghĩa xã hội, ý chí tự lực, tự cường, tồn thể đồng bào đồn kết
một lịng, ra sức xây dựng đất nước ta giàu đẹp, văn minh sánh vai với các nước
trong khu vực và trên thế giới.
Tác giả Nguyễn Trọng Phúc trong tác phẩm “Chủ nghĩa yêu nước truyền
thống Việt Nam, và giáo dục chủ nghĩa yêu nước, xây dựng ý chí quyết chiến,
quyết thắng cho quân và dân ta trong thời kỳ mới” (Nxb Quân đội nhân dân, Hà
Nội, 2006) đã chỉ ra sự khác nhau căn bản giữa tư tưởng, tình cảm và tinh thần
yêu nước với chủ nghĩa yêu nước ở Việt Nam. Bên cạnh đó tác giả cũng đã luận
giải “Yêu nước là tình cảm đặc biệt của con người, của mỗi người đối với quê
hương, đất nước, Tổ quốc mình. Ở Việt Nam tình cảm đặc biệt đó cịn phát triển
thành tư tưởng yêu nước, chủ nghĩa yêu nước. Như vậy, nó đã vượt ra khỏi trạng
thái tâm lý, tình cảm thông thường của con người để đạt tới giá trị cao về tư
tưởng, lý luận và chính trị”. Từ đó tác giả đã kh ng định những giá trị đặc biệt
của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam: “Chủ nghĩa yêu nước là truyền thống quý
báu, là tài sản tinh thần vô giá của dân tộc


Việt Nam”; “Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam là chính trị - xã hội, là đạo đức, là
văn hóa, là nhân văn” [103; tr. 22-36].
Trong “Tài liệu giáo dục chủ nghĩa yêu nước Việt Nam” (Nxb Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, 2003), dưới góc độ tiếp cận của khoa học chính trị, các tác giả
đã quan niệm chủ nghĩa yêu nước đó là một phạm trù thuộc lĩnh vực ý thức xã
hội, nó bao gồm tư tưởng và tình cảm của một dân tộc. Nội dung chính của chủ
nghĩa yêu nước là tình u và lịng trung thành với Tổ quốc. Tùy theo điều kiện
kinh tế - xã hội, hoàn cảnh lịch sử, tự nhiên của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc mà
quá trình phát triển từ tình cảm yêu nước, tư tưởng yêu nước thành chủ nghĩa
yêu nước xuất hiện có khác nhau về nội dung, đặc điểm của chúng cũng khơng
giống nhau. Đó là thể hiện mối quan hệ giữa tính phổ biến và tính đặc thù của

chủ nghĩa yêu nước.
Nguyễn Hùng Hậu, “Từ chủ nghĩa yêu nước truyền thống đến chủ nghĩa
yêu nước Hồ Chí Minh” (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2008) trong tác phẩm
này tác giả đã đi sâu nghiên cứu phân tích, làm rõ khái niệm, những truyền thống
tốt đẹp của con người Việt Nam về lý tưởng cách mạng, về truyền thống yêu nước
thương dân, về giáo dục chủ nghĩa yêu nước và vai trò của việc giáo dục chủ
nghĩa yêu nước cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay.
Như vậy, các cơng trình nghiên cứu trên của các tác giả đã có nhiều ưu
điểm nổi bật. Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng còn tồn tại những mặt hạn chế nhất
định. Những kết quả nghiên cứu trên là cơ sở lý luận quan trọng để tác giả luận
án kế thừa, tiếp thu có chọn lọc, trên cơ sở đó có thể đưa ra quan niệm đầy đủ về
chủ nghĩa yêu nước Việt Nam và đặc trưng cơ bản của nó dưới góc độ tiếp cận,
luận giải của phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử.


1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu về cơ s hình thành chủ nghĩa yêu nước
Trong tác phẩm “Tài liệu giáo dục chủ nghĩa yêu nước Việt Nam” (Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2003) tác giả Đào Duy Quát đã phân tích cơ sở hình
thành của chủ nghĩa u nước Việt Nam đó là lịch sử dựng nước, sự gắn bó giữa
con người với thiên nhiên, với quê hương xứ sở và cộng đồng. Lòng yêu nước
thường bắt đầu từ tình yêu quê hương xứ sở, nơi sinh ra, lớn lên của mỗi người;
từ sự gắn bó giữa những thành viên của gia đình, cộng đồng làng xã rồi đến quốc
gia, dân tộc. Đây là cơ sở chung hình thành chủ nghĩa u nước. Cơ sở này
khơng hồn tồn giống nhau đối với các quốc gia, các dân tộc do điều kiện tự
nhiên, xã hội và lịch sử cụ thể khác nhau quy định; lịch sử chống ngoại xâm của
dân tộc, nước ta có vị trí địa lý chính trị, kinh tế rất quan trọng, do đó lịch sử
nước ta là lịch sử của dựng nước luôn luôn gắn liền với giữ nước; nền văn hóa
thống nhất trong đa dạng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, nét tiêu biểu, đặc
sắc của văn hóa dân tộc ta là sự phong phú, đa dạng và thống nhất cao. Đặc điểm
này được thể hiện trong suốt quá trình hình thành và phát triển của nền văn hóa

Việt Nam; q trình hình thành và thống nhất sớm của quốc gia, dân tộc Việt
Nam. Đây là quan niệm tổng quát, toàn diện về đất nước, dân tộc và quốc gia, nó
bao quát những yếu tố cơ bản về lịch sử, văn hóa, lãnh thổ và thể chế nhà nước.
Sự tự nhận thức này đạt tới trình độ khá tồn diện về quốc gia, dân tộc và là cơ
sở hình thành chủ nghĩa yêu nước Việt Nam.
Trong tác phẩm “Truyền thống yêu nước trong lịch sử Việt Nam” do
Cao Minh tuyển chọn (Nxb Thanh Niên, Hà Nội, 1999) có bài viết của tác giả
Trần Văn Giàu “Sự hình thành về cơ bản của chủ nghĩa yêu nước truyền
thống Việt Nam” đã cho rằng: “Sự hình thành và phát triển của tư tưởng yêu
nước đi đơi với sự hình thành và phát triển của quốc gia dân tộc. Lịch sử Việt
Nam trải qua bao nhiêu thời thịnh suy, lúc nào cũng chứng minh rằng chủ


nghĩa u nước khơng phải chỉ là một số tình cảm thầm lặng hay bồng bột từng
lúc, cũng không phải là một triết lý để nhàn đàm, mà là hệ thống tiêu chuẩn để
nhận định đúng sai, tốt xấu, nên chăng, là kim chỉ nam cho hành động, như một
bộ luật khơng thành văn mà được khắc trong tâm trí của người Việt Nam” [92;
tr. 33-34].
Tác giả Nguyễn Nam Thắng trong tác phẩm “Chủ nghĩa yêu nước Việt
Nam nửa cuối thế kỷ XIX” (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2014) nhận xét:
“Trong lịch sử phát triển của một cộng đồng người, không phải lúc nào cũng đã
xuất hiện khái niệm yêu nước và ý thức yêu nước. Khi một cộng đồng người còn
sống du canh, du cư, nay đây mai đó, chưa có chỗ ở nhất định, thì chưa có ý thức
về yêu nước. Lúc bấy giờ mới có ý thức về yêu mến tộc người mình, yêu mến tín
ngưỡng, tập qn của mình. Chỉ đến lúc cộng đồng đó sống định cư, có cương
vực cư trú cố định thì mới có ý thức về nước, về lãnh thổ cư trú riêng và sau đó
mới hình thành tình cảm hoặc tâm trạng yêu nước” [115; tr. 35-36].
Bàn về cơ sở hình thành của chủ nghĩa yêu nước Việt Nam, tác giả Trần
Văn Giàu trong tác phẩm “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam”
(Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2011) đã phân tích nguồn gốc lịch sử của chủ

nghĩa yêu nước Việt Nam gồm 2 đặc điểm nổi bật: “thứ nhất, nước ta xuất hiện
rất sớm, từ thời thượng cổ, tên gọi nước Văn Lang; thứ nhì, nhìn đại thể, lịch sử
nước ta là một chuỗi dài những cuộc khởi nghĩa và những cuộc chiến tranh
chống đô hộ, chống xâm lược của những nước lớn mạnh hơn nước ta gấp mấy
chục lần. Hai đặc điểm ấy quyết định sự sinh nở, sự phát triển của chủ nghĩa yêu
nước Việt Nam, một chủ nghĩa yêu nước xuất hiện rất sớm và luôn được củng
cố, dùi mài bởi vô số những cuộc khởi nghĩa chống đô hộ và nhiều cuộc kháng
chiến chống ngoại xâm, thành một thứ vũ khí tinh thần cực kỳ sắc bén” [64; tr.
170-171].


Cùng chung với quan điểm của tác giả Trần Văn Giàu, trong tác phẩm
“Tài liệu học tập chủ nghĩa yêu nước Việt Nam” dùng cho hạ sĩ quan - binh sĩ
của Cục Tư tưởng văn hóa - Tổng cục Chính trị (Nxb Quân đội nhân dân, Hà
Nội, 2000), nhóm tác giả đã luận giải cơ sở hình thành của chủ nghĩa yêu nước
Việt Nam đó là lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc ta. “Chống ngoại xâm là
đặc điểm chung của hầu hết các nước trên thế giới trong quá trình tồn tại và phát
triển. Song ở Việt Nam, lịch sử chống ngoại xâm có những đặc điểm riêng, biểu
hiện tập trung ở ba mặt sau: một là, dân tộc Việt Nam liên tục trải qua những
cuộc chiến tranh, điển hình về tính chất gay go ác liệt và sự gian khổ hy sinh;
hai là, dân tộc Việt Nam luôn phải đương đầu và chiến thắng những kẻ địch điển
hình về tính hung bạo và hiếu chiến, mạnh gấp hơn ta nhiều lần về tiềm lực kinh
tế và quân sự, trong đó có nhiều đế quốc phong kiến hùng mạnh bậc nhất ở
phương Đông thời cổ, trung đại, những cường quốc tư bản chủ nghĩa thời cận
hiện đại; ba là, hàng nghìn năm xâm lược, đơ hộ nước ta, các triều đại phong
kiến phương Bắc cũng như thực dân đế quốc phương Tây đều ra sức thực hiện
chiến lược đồng hóa và chính sách chia rẽ dân tộc ta, song tất cả âm mưu thủ
đoạn của chúng đều không thực hiện được” [117; tr. 9-10]. Như vậy, từ những
đặc điểm trên đã tác động sâu sắc đến tiến trình lịch sử - xã hội Việt Nam đến
đời sống tinh thần của dân tộc, bồi dưỡng rèn luyện truyền thống đồn kết, khí

phách anh hùng của dân tộc Việt Nam. Đó là cơ sở rất quan trọng của q trình
hình thành và phát triển chủ nghĩa yêu nước Việt Nam.
Trong tác phẩm “Chủ nghĩa yêu nước Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh”
(Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2008) tác giả Trần Xuân Trường cho rằng cơ
sở hình thành và phát triển chủ nghĩa yêu nước Việt Nam truyền thống. Đó là vị
trí địa lý và điều kiện tự nhiên Việt Nam. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên đã tạo
nên những tiềm năng to lớn, cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Song,


đây cũng là những khó khăn và thách thức rất lớn đối với dân tộc ta. Tác giả đã
luận giải: “trong quá trình lao động sản xuất, xây dựng đất nước… chúng ta vừa
tìm cách thích nghi với điều kiện tự nhiên, vừa tìm cách khai thác điều kiện tự
nhiên để phục vụ cho sự tồn tại, phát triển của mình. Trong q trình săn bắn,
trồng trọt, chăn ni, những cư dân Việt Nam đã có cuộc sống ổn định, với một
nền sản xuất vật chất, những giá trị tinh thần mang bản sắc riêng và đạt đến trình
độ cao của nền văn minh lúa nước” [122; tr. 18]. Như vậy, từ thực tiễn đấu tranh
chống lại điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt, những cư dân Việt Nam dần dần liên
kết lại với nhau, cùng nhau làm thủy lợi, đắp đê sông, đê biển để chống đỡ lụt
lội, ngập úng, hạn hán. Nền kinh tế ngày càng phát triển, sự giao lưu giữa các
vùng trong nước từng bước được mở mang. Đó là q trình từng bước tạo nên sự
gắn bó giữa các dân cư, cộng đồng với nhau, là cơ sở hình thành tình yêu quê
hương, đất nước, sự gắn bó keo sơn đùm bọc tương trợ giúp đỡ lẫn nhau.
1.1.3. Các cơng trình nghiên cứu về giáo dục chủ nghĩa yêu nước
Giáo dục chủ nghĩa yêu nước là hoạt động tự giác của các chủ thể với mục
tiêu, yêu cầu, nội dung và phương pháp cụ thể phù hợp với tình hình nhiệm vụ
của cách mạng trong từng giai đoạn lịch sử. Giáo dục chủ nghĩa yêu nước cũng
như bất cứ loại giáo dục nào khác đều có chủ thể giáo dục và đối tượng giáo dục.
Tuy nhiên giữa chúng khơng thể có ranh giới tuyệt đối. Mối quan hệ giữa chúng
là mối quan hệ biện chứng tác động qua lại lẫn nhau.
Nói về sự cần thiết của việc giáo dục truyền thống yêu nước cho Nhân

dân, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
kh ng định: “Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Có khi được trưng
bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu
kín đáo trong rương, hòm. Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý kín
đáo ấy đều được đưa ra trưng bày. Nghĩa là phải ra sức giải thích,


tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người
đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến. Tinh thần
yêu nước chân chính khác h n với tinh thần “vị quốc” của bọn phản động. Nó là
một bộ phận của tinh thần quốc tế” [86; tr. 172].
Hội nghị Trung ương lần thứ 5 (khóa VIII) và Hội nghị Trung ương lần
thứ 10 (khóa IX) đã nêu rõ nhiệm vụ bao quát của sự nghiệp văn hóa của nước ta
là phát huy chủ nghĩa yêu nước, ý thức độc lập tự chủ, tự cường của dân tộc,
giáo dục chủ nghĩa yêu nước, thi đua yêu nước sâu rộng trong các tầng lớp nhân
dân. Nếu ai đó đã tìm hiểu về chủ nghĩa yêu nước, tinh thần độc lập dân tộc của
người Việt Nam thì khó có thể phủ định được lịch sử hào hùng của dân tộc Việt
Nam, của cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng và từ đó sẽ có nhận
thức đúng đắn hơn về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của nước ta.
Trong tác phẩm “Nâng cao chất lượng giáo dục chủ nghĩa yêu nước trong
quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay” (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2002)
nhóm tác giả trình bày: “Giáo dục chủ nghĩa yêu nước là một nội dung cơ bản,
có vị trí đặc biệt quan trọng trong cơng tác giáo dục chính trị - tư tưởng của quân
đội ta”, tác giả Nguyễn Tuấn Dũng còn luận giải “cơng tác giáo dục chính trị tư
tưởng ln có vai trò to lớn trong nâng cao sức mạnh tổng hợp của quân đội mà
trước hết là sức mạnh chính trị - tinh thần, cơng tác giáo dục chính trị - tư tưởng
góp phần bảo đảm cho Quân đội ta hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà Đảng
và nhân dân giao phó” [33; tr. 45].
Trong bài viết “Phát huy chủ nghĩa yêu nước trong sự nghiệp xây
dựng, bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa theo mục tiêu: Dân giàu,

nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh” (Tạp chí Quốc phịng tồn dân, số
4, tr. 89, 1997) tác giả Phùng Hữu Phú đã làm rõ vấn đề muốn phát huy chủ
nghĩa yêu nước trong điều kiện hiện nay chúng ta không chỉ dừng lại ở việc


tuyên truyền, vận động, hô hào khẩu hiệu chung chung mà phải chuyển hóa nhận
thức thành hành động mang tính thực tiễn, thiết thực. Tác giả diễn giải: “Muốn
phát huy chủ nghĩa yêu nước trong thời kỳ mới thì phải biết kế thừa những giá
trị tinh hoa của truyền thống văn hóa dân tộc và những tri thức của nền văn minh
nhân loại, vừa phải bổ sung và làm phong phú thêm bằng những nội dung, hình
thức mới phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện hiện tại, phải làm cho mỗi người Việt
Nam thấm nhuần mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội cơng bằng, dân chủ, văn
minh, coi đó là lý tưởng, lẽ sống, là phương châm hành động của mình” [102; tr.
89].
Trong cơng trình “Về chủ nghĩa u nước Việt Nam và Giáo dục truyền
thống cho thế hệ trẻ” (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2006) tác giả Phan
Ngọc Liên đã tiếp cận và có cái nhìn đúng đắn trong vấn đề giáo dục truyền
thống dân tộc nói chung, truyền thống yêu nước nói riêng là yêu cầu quan trọng
đối với sự tồn tại và phát triển của đất nước. Với nhiều hình thức, bằng nhiều thể
loại văn hóa phong phú khác nhau, tổ tiên ta có nhiều kinh nghiệm quý báu để
giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ. Việc nghiên cứu, khai thác, chọn
lọc, sử dụng, phát huy các hình thức giáo dục này rất có ích cho cơng tác tư
tưởng chính trị của chúng ta ngày nay.
Trong “Tài liệu giáo dục chủ nghĩa yêu nước Việt Nam” (Nxb Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, 2003) tác giả Đào Duy Quát đã chú trọng luận giải chủ nghĩa
u nước trong tồn dân. Khơng ngừng bổ sung và phát huy chủ nghĩa yêu nước
truyền thống của dân tộc, không phân biệt dân tộc, tôn giáo, giai cấp, tầng lớp,
sống ở trong nước cũng như ở nước ngoài, trong đoàn thể, trong Đảng cũng như
ngoài đoàn thể, ngồi Đảng. Hễ là người Việt Nam thì đều cần thấm sâu chủ
nghĩa yêu nước chân chính. Để làm được việc đó thì nhiệm vụ hàng đầu là phải

đẩy mạnh và không ngừng giáo dục chủ nghĩa yêu nước trong toàn dân.


Trong tác phẩm “Tài liệu học tập chủ nghĩa yêu nước Việt Nam” dùng
cho hạ sĩ quan - binh sĩ của Cục Tư tưởng văn hóa - Tổng cục Chính trị (Nxb
Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2000) nhóm tác giả cho rằng mơi trường văn hóa là
một cơ sở, điều kiện quan trọng cho giáo dục nói chung, giáo dục chủ nghĩa yêu
nước nói riêng. Muốn làm cho tư tưởng của chủ nghĩa yêu nước trở thành quy
tắc hoạt động, tất yếu phải tạo ra môi trường thuận lợi, làm cho mọi người, ở
mọi lúc, mọi nơi đều có thể thu nhận được cảm xúc về tư tưởng chủ nghĩa yêu
nước. Vì vậy áp dụng mọi thành tựu khoa học kỹ thuật, mọi phương tiện thông
tin đại chúng vào tuyên truyền giáo dục chủ nghĩa yêu nước có tầm quan trọng
đặc biệt, là trách nhiệm của mọi tổ chức, trước hết là các tổ chức làm công tác tư
tưởng - văn hóa. Kết hợp chặt chẽ giáo dục chủ nghĩa yêu nước với các đợt
tuyên truyền kỷ niệm nhân các ngày lễ, kết hợp nhà trường, gia đình, xã hội
trong việc giáo dục, xây dựng con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa thấm sâu
chủ nghĩa yêu nước Việt Nam.
Luận án “Phát huy chủ nghĩa yêu nước của thanh niên Quân đội nhân
dân Việt Nam hiện nay”, tác giả Nguyễn Đình Bắc đã tập trung đi sâu phân tích,
làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn phát huy chủ nghĩa yêu nước của thanh
niên quân đội hiện nay, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của việc nâng cao
phẩm chất người thanh niên thời đại Hồ Chí Minh và yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ
Tổ quốc trong thời kỳ mới.
1.1.4. Các cơng trình nghiên cứu về nội dung giáo dục chủ nghĩa
yêu nước
Nội dung giáo dục chủ nghĩa yêu nước là truyền thụ, bồi dưỡng những kiến
thức, những giá trị, những đặc trưng của chủ nghĩa yêu nước (cả truyền thống và
hiện đại), những kinh nghiệm, tấm gương về chủ nghĩa yêu nước của dân tộc
được chọn lọc phù hợp với mục tiêu, yêu cầu giáo dục, là sự cụ thể hóa mục tiêu,
yêu cầu giáo dục đã được xác định. Nội dung này được xem