QUY PHẠM PHÁP LUẬT

Bài 4: Quy phạm pháp luật



Thời lượng: 3 tiết
Mục tiêu bài học
Hiểu, phân tích cơ cấu quy phạm pháp luật
Biết các cách thức xây dựng một quy phạm

 Phương pháp
Thuyết giảng
Tình huống


NỘI DUNG
1. Khái niệm và đặc điểm
2. Cơ cấu của quy phạm pháp luật
3. Phân loại các quy phạm pháp luật
4. Phương thức thể hiện quy phạm
trong văn bản quy phạm pháp luật


1. Khái niệm và đặc điểm
Khái niệm:
Quy phạm pháp luật XHCN là quy tắc xử sự
mang tính bắt buộc chung do nhà nước ban
hành hoặc thừa nhận và được nhà nước
bảo đảm thực hiện.

Đặc điểm:
- Quy tắc xử sự mang tính bắt buộc chung

- Do nhà nước ban hành hoặc thừa nhận
- Được nhà nước bảo đảm thực hiện


2. Cơ cấu của quy phạm pháp luật
CÁC BỘ PHẬN

NỘI DUNG PHÂN TÍCH

 Giả định

Khái niệm
Vai tro
Yêu cầu
Cách xác định
Phân loại

 Quy định
 Chế tài


Giả định


Khái niệm: bộ phận của quy phạm pháp luật nêu
những điều kiện, hồn cảnh có thể xảy ra và cá nhân
hay tổ chức trong những điều kiện đó, chịu sự tác
động của quy phạm pháp luật



Vai tro: xác định phạm vi tác đợng của pháp luật



u cầu: hồn cảnh, điều kiện rõ ràng, sát với thực tế



Cách xác định: trả lời cho câu hỏi chủ thể nào? Trong
hoàn cảnh, điều kiện nào?



Phân loại: căn cứ vào số lượng, mối quan hệ giữa
các điều kiện, chia thành giả định giản đơn và giả
định phức tạp


Quy định


Khái niệm: bộ phận của quy phạm pháp luật, chứa đựng
mệnh lệnh của nhà nước, nêu cách thức xử sự của chủ thể
trong hồn cảnh đã nêu tại bợ phận giả định



Vai tro: mơ hình hố ý chí nhà nước, cụ thể hoá cách thức
xử của các chủ thể khi tham gia quan hệ pháp luật.



Yêu cầu: chính xác, rõ ràng, chặt chẽ.



Xác định: trả lời câu hỏi chủ thể sẽ làm gì và như thế nào?



Phân loại: Dựa vào mệnh lệnh được, quy định chia thành
hai loại, dứt khốt (mợt cách thức xử sự, khơng lựa chọn)
và khơng dứt khốt (nhiều cách thức xử sự, có lựa chọn)


Chế tài


Khái niệm: bộ phận của quy phạm pháp luật, nêu biện
pháp mà nhà nước dự kiến áp dụng đối với chủ thể
không thực hiện đúng nội dung phần quy định



Vai tro: bảo đảm cho quy phạm pháp luật được thực
hiện



Yêu cầu: biện pháp tác động phải tương xứng với
mức độ, tính chất của sự vi phạm



Xác định: trả lời câu hỏi hậu quả phải chịu là gì nếu
chủ thể không thực hiện đúng nội dung bộ phận quy
định



Dựa vào biện pháp, mức áp dụng, chế tài chia thành
hai loại, cố định và không cố định hoặc chia theo lĩnh
vực pháp luật (hình sự, dân sự hành chính, kỷ luật).


3. Phân loại các quy phạm pháp luật
 Căn cứ vào tính chất mệnh lệnh
Quy phạm cấm: cấm thực hiện hành vi
Quy phạm bắt buộc: buộc thực hiện hành vi
Quy phạm trao quyền: quyền lựa chọn xử sự

 Căn cứ vào nội dung của quy phạm
Quy phạm định nghĩa: giải thích, nêu khái niệm pháp lý
Quy phạm điều chỉnh: thiết lập quyền và nghĩa vụ pháp lý
Quy phạm bảo vệ: xác định biện pháp cưỡng chế nhà nước

 Căn cứ vào tác dụng của quy phạm
Quy phạm nội dung: xác định quyền và nghĩa vụ
Quy phạm hình thức: xác định trình tự, thủ tục thực hiện

quyền và nghĩa vụ


4. Phương thức thể hiện quy phạm pháp
luật
Phương thức thể hiện cơ cấu
Phương thức thể hiện trong điều luật
Phương thức thể hiện nội dung


4.1 Thể hiện cơ cấu theo ba bộ phận
 Sự thể hiện quy phạm theo cơ cấu ba bợ
phận có đặc điểm:
Quy phạm cụ thể có thể không có đủ ba bộ phận giả

định, quy định, chế tài
Trật tự các bộ phận có thể thay đổi
Các bộ phận có sự liên hệ chặt chẽ về nội dung

 Lý do bởi sự đa dạng về:
Mục đích điều chỉnh (chủ quan);
Tính chất quan hệ xã hội (khách quan)


4.2 Thể hiện trong điều ḷt
• Mợt quy phạm có thể trình bày trong mợt điều

luật
• Trong mợt điều luật có thể có nhiều quy phạm.
• Lý do: tùy tḥc vào cách sắp xếp các quy

phạm trong văn bản quy phạm pháp luật để văn
bản có tính hệ thống, gọn, dễ hiểu, dễ xác định


4.3 Thể hiện theo nợi dung
• Trực tiếp: thể hiện đầy đủ các thành phần
quy phạm
• Viện dẫn: dẫn nợi dung điều luật khác.
• Mẫu: cần tham khảo ở những văn bản khác.
• Lý do: đảm bảo tính hệ thống của pháp luật,
sự liên kết giữa các quan hệ xã hội, tránh
trùng lặp,.


Bài tập
 Xây dựng quy phạm xử phạt hành vi trộm,
cắp tài sản của công ty.
 Hãy xây dựng một quy tắc để chấm dứt tình
trạng đi làm trễ phổ biến trong công ty.
 Hãy thiết kế quy phạm để khuyến khích công
nhân tiết kiệm năng lượng cho công ty.
 Xây dựng quy định về cách thức xử lý kỷ
luật khi đi làm trễ.
 Lưu ý: những số liệu cụ thể, sinh viên tự
thiết kế sao cho phù hợp ( ví dụ: mức
thưởng, phạt, cách thức thực hiện…)


Ví dụ 1 Giả định giản đơn

• Điều 103. Tợi đe dọa giết người (Bợ luật hình sự
1999)
• 1. Người nào đe doạ giết người, nếu có căn cứ làm
cho người bị đe doạ lo sợ rằng việc đe doạ này sẽ
được thực hiện, thì bị phạt cải tạo khơng giam giữ
đến hai năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm.
• 2. Phạm tợi tḥc mợt trong các trường hợp sau
đây, thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm:
• a) Đối với nhiều người;
• b) Đối với người thi hành cơng vụ hoặc vì lý do
cơng vụ của nạn nhân;
• c) Đối với trẻ em;
• d) Để che dấu hoặc trốn tránh việc bị xử lý về một
tội phạm khác.


Ví dụ 2 Giả định phức tạp
• Điều 102. Tợi khơng cứu giúp người đang ở trong
tình trạng nguy hiểm đến tính mạng (Bợ luật hình
sự 1999)
• 1. Người nào thấy người khác đang ở trong tình
trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện
mà khơng cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó
chết, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ
đến hai năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm.
• 2. Phạm tợi tḥc mợt trong các trường hợp sau
đây, thì bị phạt tù từ mợt năm đến năm năm:
• a) Người khơng cứu giúp là người đã vơ ý gây ra
tình trạng nguy hiểm;
• b) Người khơng cứu giúp là người mà theo pháp

luật hay nghề nghiệp có nghĩa vụ phải cứu giúp.


Ví dụ 3: Quy định dứt khoát
•

Điều 46. Hợp đồng chuyển nhượng quyền
tác giả, quyền liên quan (luật sở hữu trí tuệ
2005)

•

1. Hợp đồng chuyển nhượng quyền tác
giả, quyền liên quan phải được lập thành
văn bản gồm những nội dung chủ yếu sau
đây:


Ví dụ 4: Quy định khơng dứt khoát
• Điều 50. Đơn đăng ký quyền tác giả, quyền
liên quan(luật sở hữu trí tuệ 2005)
1. Tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả,

chủ sở hữu quyền liên quan có thể
trực tiếp hoặc uỷ quyền cho tổ chức,
cá nhân khác nộp đơn đăng ký quyền
tác giả, quyền liên quan.


Ví dụ 5: Chế tài cố định

Điều 12. Vi phạm quy định về giám sát hải quan
3. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối
với một trong các vi phạm sau:
a) Tự ý thay đổi chủng loại, số lượng, chất lượng, trọng
lượng hàng hoá đang chịu sự giám sát hải quan;
b) Tự ý tiêu thụ hàng hoá đang chịu sự giám sát hải
quan.
4. Tịch thu tang vật vi phạm đối với các vi phạm quy
định tại khoản 3 Điều này; trường hợp tang vật vi
phạm khơng con thì ḅc nộp lại số tiền bằng trị giá
tang vật vi phạm.


Ví dụ 6: Chế tài không cố định
Điều 151. Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông
bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có
cơng ni dưỡng mình (Bợ luật hình sự
1999)
Người nào ngược đãi hoặc hành hạ ông bà,
cha mẹ, vợ, chồng, con, cháu hoặc người
có cơng ni dưỡng mình gây hậu quả
nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính
về hành vi này mà con vi phạm, thì bị phạt
cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến ba
năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm.


Ví dụ 7: Phân loại theo tính chất mệnh lệnh
Quy phạm cấm: (Điều 100. Tợi bức tử, Bợ luật hình sự 1999,
khoản1) Người nào đối xử tàn ác, thường xuyên ức hiếp,

ngược đãi hoặc làm nhục người lệ tḥc mình làm người
đó tự sát, thì bị phạt tù từ hai năm đến bảy năm.
Quy phạm bắt buộc:(Bộ Luật Dân sự 1995, Điều 274 Nghĩa vụ
của chủ sở hữu trong việc thoát nước mưa) Chủ sở hữu
nhà phải lắp đặt đường dẫn nước sao cho nước mưa từ
mái nhà của mình không được chảy xuống bất động sản
của chủ sở hữu bất động sản liền kề
Quy phạm trao quyền: (Bộ Luật Dân sự 1995, Điều 26, Quyền
đối với họ, tên):
1. Cá nhân có quyền có họ, tên. Họ, tên của mợt người được
xác định theo họ, tên khai sinh của người đó.
2. Cá nhân xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự theo
họ, tên của mình đã được cơ quan nhà nước có thẩm
quyền cơng nhận.


Ví dụ 8: Phân loại theo nội dung
Quy phạm định nghĩa:(Bộ luật dân sự, Điều 163, Tài sản) Tài sản
bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài
sản.
Quy phạm điều chỉnh:(Bộ luật dân sự, Điều 235,Xác lập quyền sở hữu
đối với hoa lợi, lợi tức): Chủ sở hữu, người sử dụng tài sản
có quyền sở hữu đối với hoa lợi, lợi tức theo thoả
thuận hoặc theo quy định của pháp luật, kể từ thời
điểm thu được hoa lợi, lợi tức đó.
Quy phạm bảo vệ: (Bợ luật hình sự, Điều 130, Tợi xâm phạm quyền bình
đẳng của phụ nữ) Người nào dùng vũ lực hoặc có hành vi
nghiêm trọng khác cản trở phụ nữ tham gia hoạt
động chính trị, kinh tế, khoa học, văn hố, xã hợi,
thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến

một năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến một năm.


Ví dụ 9: Phân loại theo tác dụng
 Quy phạm nội dung:(Bộ luật dân sự Điều 143. Người đại diện theo uỷ
quyền)

1. Cá nhân, người đại diện theo pháp luật của pháp
nhân có thể uỷ quyền cho người khác xác lập, thực
hiện giao dịch dân sự.
2. Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám
tuổi có thể là người đại diện theo uỷ quyền, trừ
trường hợp pháp luật quy định giao dịch dân sự phải
do người từ đủ mười tám tuổi trở lên xác lập, thực
hiện.
 Quy phạm hình thức:(Bợ luật tố tụng dân sự, Điều 76. Chỉ định người
đại diện trong tố tụng dân sự) Trong khi tiến hành tố tụng dân
sự, nếu có đương sự là người bị hạn chế năng lực
hành vi dân sự mà khơng có người đại diện hoặc
người đại diện theo pháp luật của họ thuộc một
trong các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 75
của Bợ luật này thì Tồ án phải chỉ định người đại
diện để tham gia tố tụng tại Toà án.


Ví dụ 10: Phương thức thể hiện theo cơ cấu
 Quy phạm khơng có đủ ba bợ phận (Bợ luật dân sự, Điều
165. Nguyên tắc thực hiện quyền sở hữu ): Chủ sở hữu được
thực hiện mọi hành vi theo ý chí của mình đối với tài
sản nhưng khơng được gây thiệt hại hoặc làm ảnh

hưởng đến lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng,
quyền, lợi ích hợp pháp của người khác.
 Trật tự các bợ phận có thể thay đổi: (Nghị định số
56/2006/NĐ-CP, về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt đợng văn hóa
thơng tin, Điều 62. Vi phạm các quy định cấm xuất khẩu, nhập khẩu đối
với văn hoá phẩm):

 1. Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối
với hành vi xuất khẩu, nhập khẩu văn hố phẩm bao
gồm cả bản thảo tḥc loại cấm xuất khẩu, cấm
nhập khẩu với số lượng dưới 10 bản.


Ví dụ 11: Phương thức thể hiện trong điều luật
 Một điều luật chứa một quy phạm:(Bộ luật dân sự Điều 166. Chịu
rủi ro về tài sản): Chủ sở hữu phải chịu rủi ro khi tài sản bị tiêu
huỷ hoặc bị hư hỏng do sự kiện bất khả kháng, trừ trường
hợp có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.
 Một điều luật chứa nhiều quy phạm: (Điều 303. Trách nhiệm dân
sự do không thực hiện nghĩa vụ giao vật)

1. Khi bên có nghĩa vụ khơng thực hiện nghĩa vụ giao vật đặc
định thì người có quyền được quyền yêu cầu bên có nghĩa
vụ phải giao đúng vật đó; nếu vật khơng con hoặc bị hư
hỏng thì phải thanh tốn giá trị của vật.
2. Khi bên có nghĩa vụ không thực hiện được nghĩa vụ giao vật
cùng loại thì phải thanh tốn giá trị của vật.
3. Trong trường hợp bên có nghĩa vụ khơng thực hiện được
nghĩa vụ theo quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này mà
gây thiệt hại cho bên có quyền thì ngồi việc thanh toán giá

trị của vật con phải bồi thường thiệt hại cho bên có quyền.


Ví dụ 12: Phương thức thể hiện nội dung
 Trực tiếp: Điều 102. (Bợ luật hình sự 1999), khoản 1 : Người nào thấy
người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng,
tuy có điều kiện mà khơng cứu giúp dẫn đến hậu quả người
đó chết, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến hai
năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm.
 Viện dẫn: (Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính) Điều 1, khoản 3: Các
biện pháp xử lý hành chính khác được áp dụng đối với cá
nhân có hành vi vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự, an toàn
xã hợi nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự
được quy định tại các điều 21, 22, 23, 24 và 25 của Pháp lệnh
này.
 Mẫu: Điều 91, khoản 1: Người có thẩm quyền xử lý vi phạm hành
chính mà sách nhiễu, dung túng, bao che, không xử lý hoặc
xử lý không kịp thời, không đúng mức, xử lý vượt quá thẩm
quyền quy định thì tuỳ theo tính chất, mức độ vi phạm sẽ bị
xử lý kỷ luật, hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây
thiệt hại vật chất thì phải bồi thường theo quy định của pháp
luật.