(Luận án tiến sĩ) Giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ 5 6 tuổi ở trường mầm non

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI

NGUYỄN THỊ LUYẾN

GIÁO DỤC TÍNH TRÁCH NHIỆM
DỰA TRÊN QUYỀN TRẺ EM CHO TRẺ 5-6 TUỔI
Ở TRƢỜNG MẦM NON

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI - 2022


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI

NGUYỄN THỊ LUYẾN

GIÁO DỤC TÍNH TRÁCH NHIỆM
DỰA TRÊN QUYỀN TRẺ EM CHO TRẺ 5-6 TUỔI
Ở TRƢỜNG MẦM NON
Chuyên ngành: Giáo dục mầm non
Mã số: 9.14.01.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
1. PGS.TS Hoàng Thị Phƣơng
2. PGS.TS Ngơ Cơng Hồn

HÀ NỘI - 2022


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, kết
quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai cơng bố trong bất
kì cơng trình nào khác.
Hà Nội, ngày …. tháng …. năm 2022
Tác giả luận án

Nguyễn Thị Luyến

i


LỜI CẢM ƠN
Luận án “Giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ 5-6 tuổi ở
trƣờng mầm non” đƣợc hoàn thành tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau Đại học- Trƣờng Đại
học Sƣ phạm Hà Nội, các thầy cô giáo trong Khoa Giáo dục Mầm non đã tạo điều
kiện giúp đỡ tơi trong suốt q trình học tập.
Với lịng biết ơn sâu sắc, tơi xin gửi lời tri ân tới PGS.TS Hồng Thị Phƣơng,
PGS.TS Ngơ Cơng Hồn đã tận tình hƣớng dẫn, động viên, khích lệ, định hƣớng
cho tơi trong q trình thực hiện luận án.
Tơi xin cảm ơn sự giúp đỡ, hỗ trợ nhiệt tình của cán bộ quản lý, giáo viên, phụ
huynh và các cháu lớp mẫu giáo 5-6 tuổi tại các trƣờng mầm non Lý Thái Tổ 2,
KLF Hà Nội (Hà Nội) và trƣờng mầm non Xuân Ngọc (Xuân Trƣờng- Nam Định).
Xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã ln bên cạnh động viên, giúp
đỡ để tơi hồn thành luận án.
Tác giả luận án

Nguyễn Thị Luyến

ii


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................2
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................3
4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..................................................................................3
7. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu .............................................................4
8. Những luận điểm bảo vệ .........................................................................................7
9. Những đóng góp mới của luận án ...........................................................................8
10. Cấu trúc của luận án ..............................................................................................8
CHƢƠNG 1: CỞ SỞ LÝ LUẬN CỦA GIÁO DỤC TÍNH TRÁCH NHIỆM
DỰA TRÊN QUYỀN TRẺ EM CHO TRẺ 5-6 TUỔI Ở TRƢỜNG MẦM NON ....9
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..............................................................................9
1.1.1. Nghiên cứu về trách nhiệm và tính trách nhiệm của trẻ em .............................9
1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục tính trách nhiệm cho trẻ em .....................................13
1.1.3. Nghiên cứu về giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em ..................15
1.2. Tính trách nhiệm của trẻ 5-6 tuổi .......................................................................18
1.2.1. Khái niệm “Tính trách nhiệm” ........................................................................18
1.2.2. Các yếu tố cấu thành tính trách nhiệm của trẻ ................................................19
1.2.3. Phân loại tính trách nhiệm...............................................................................21
1.2.4. Sự hình thành tính trách nhiệm của trẻ 5-6 tuổi ..............................................23
1.2.5. Đặc điểm tâm lý và biểu hiện tính trách nhiệm của trẻ 5-6 tuổi .....................25

1.3. Quyền trẻ em với việc giáo dục tính trách nhiệm cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .....29
1.3.1. Khái niệm “Quyền trẻ em” ..............................................................................29
1.3.2. Các Quyền cơ bản của trẻ em..........................................................................30
1.3.3. Mối quan hệ giữa Quyền và Trách nhiệm của trẻ em .....................................31
1.4. Quá trình giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ mẫu
giáo 5-6 tuổi ..............................................................................................................34
1.4.1. Khái niệm “Giáo dục tính trách nhiệm cho trẻ 5-6 tuổi” ................................34
1.4.2. Mục tiêu giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ 5-6
tuổi .............................................................................................................................34

iii


1.4.3. Nội dung giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ 5-6
tuổi .............................................................................................................................35
1.4.4. Phƣơng pháp, biện pháp giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em
cho trẻ 5-6 tuổi ..........................................................................................................36
1.4.5. Hình thức hoạt động giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em
cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ..........................................................................................39
1.4.6. Đánh giá kết quả giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ
5-6 tuổi ở trƣờng mầm non .......................................................................................41
1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến việc giáo dục tính trách nhiệm cho trẻ mẫu giáo
5-6 tuổi ......................................................................................................................42
1.5.1. Đặc điểm cá nhân trẻ .......................................................................................42
1.5.2. Môi trƣờng ......................................................................................................43
1.5.3. Các lực lƣợng giáo dục ...................................................................................45
Kết luận chƣơng 1 .....................................................................................................47
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TÍNH TRÁCH NHIỆM DỰA
TRÊN QUYỀN TRẺ EM CHO TRẺ 5-6 TUỔI Ở TRƢỜNG MẦM NON ............49
2.1. Vấn đề giáo dục tính trách nhiệm cho trẻ 5-6 tuổi trong chƣơng trình Giáo

dục mầm non .............................................................................................................49
2.1.1. Mục tiêu ..........................................................................................................49
2.1.2. Nội dung ..........................................................................................................51
2.2. Thực trạng giáo dục tính trách nhiệm cho trẻ 5-6 tuổi dựa trên Quyền trẻ
em ở trƣờng mầm non hiện nay ................................................................................53
2.2.1. Khái quát quá trình khảo sát............................................................................53
2.2.2. Kết quả khảo sát ..............................................................................................58
Kết luận chƣơng 2 .....................................................................................................79
CHƢƠNG 3: BIỆN PHÁP GIÁO DỤC TÍNH TRÁCH NHIỆM DỰA TRÊN
QUYỀN TRẺ EM CHO TRẺ 5-6 TUỔI Ở TRƢỜNG MẦM NON ........................80
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ
em cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non .....................................................................80
3.1.1 Đảm bảo mục tiêu giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em .............80
3.1.2. Đảm bảo phù hợp với q trình hình thành tính trách nhiệm và đặc điểm
của trẻ 5-6 tuổi ..........................................................................................................80
3.1.3. Đảm bảo sự thống nhất giữa thực hiện “Quyền” và “Trách nhiệm” của trẻ ...80

iv


3.1.4. Đảm bảo phối hợp chặt chẽ giữa nhà trƣờng và gia đình trong việc giáo
dục tính trách nhiệm cho trẻ 5-6 tuổi ........................................................................81
3.2. Đề xuất biện pháp giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ
5-6 tuổi ......................................................................................................................81
3.2.1. Xây dựng mơi trƣờng giáo dục tính trách nhiệm dựa trên Quyền trẻ em
phù hợp với trẻ 5-6 tuổi .............................................................................................81
3.2.2. Tổ chức các hoạt động đa dạng cho trẻ trải nghiệm việc ra quyết định và
chịu trách nhiệm về quyết định của mình .................................................................91
3.2.3. Phối hợp gia đình giáo dục tính trách nhiệm cho trẻ 5-6 tuổi dựa trên
Quyền trẻ em ...........................................................................................................104

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ......................................................................117
Kết luận chƣơng 3 ...................................................................................................119
CHƢƠNG 4: THỰC NGHIỆM BIỆN PHÁP GIÁO DỤC TÍNH TRÁCH
NHIỆM DỰA TRÊN QUYỀN TRẺ EM CHO TRẺ 5-6 TUỔI Ở TRƢỜNG
MẦM NON .............................................................................................................120
4.1. Khái quát q trình thực nghiệm ......................................................................120
4.1.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................120
4.1.2. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................120
4.1.3. Cách tiến hành thực nghiệm ..........................................................................122
4.1.4. Tiêu chí và thang đánh giá, bài tập khảo sát .................................................123
4.2. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................123
4.2.1. Kết quả thực nghiệm vòng 1 .........................................................................124
4.2.2. Kết quả thực nghiệm vòng 2 .........................................................................128
4.3. Nhận xét chung ................................................................................................145
Kết luận chƣơng 4 ...................................................................................................147
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ SƢ PHẠM ..............................................................148
1. Kết luận ...............................................................................................................148
2. Kiến nghị sƣ phạm ..............................................................................................149
DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ...............................................................................................................151
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................152
PHỤ LỤC

v


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Ý nghĩa đầy đủ

CBQL

: Cán bộ quản lý

CS

: Chỉ số

ĐTB

: Điểm trung bình

GD&ĐT

: Giáo dục và đào tạo

GDMN

: Giáo dục mầm non

GDTTN

: Giáo dục tính trách nhiệm

MN

: Mầm non

NT

: Nơng thơn

GV

: Giáo viên

GVMN

: Giáo viên mầm non

GTTB

: Giá trị trung bình

PH

: Phụ huynh

QTE

: Quyền trẻ em

TBC

: Trung bình chung

TC

: Tiêu chí

TN

: Trách nhiệm

TP

: Thành phố

TTN

: Tính trách nhiệm

vi


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Biểu hiện tính trách nhiệm của trẻ 5-6 tuổi ..............................................28
Bảng 1.2. Một số Quyền của trẻ em và Trách nhiệm của trẻ ....................................32
Bảng 2.1. Thống kê nhân khẩu học khách thể tham gia khảo sát .............................53
Bảng 2.2. Tiêu chí đánh giá mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi .......................55
Bảng 2.3. Quan niệm của GVMN về TTN và cấu trúc của TTN .............................59
Bảng 2.4. Ý kiến GVMN về biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi ...................................60
Bảng 2.5. Nhận thức của GVMN về các Quyền của trẻ em .....................................61
Bảng 2.6. Nhận thức của GVMN về GDTTN dựa trên QTE cho trẻ 5-6 tuổi ..........62
Bảng 2.7. Ý kiến GVMN về GDTTN dựa trên Quyền trẻ em ..................................63
Bảng 2.8. Ý kiến GVMN về nội dung giáo dục TTN cho trẻ 5-6 tuổi .....................63
Bảng 2.9. Những biện pháp GVMN đã sử dụng nhằm giáo dục tính trách nhiệm
cho trẻ 5-6 tuổi .........................................................................................65
Bảng 2.10. Ý kiến GVMN về hình thức hoạt động GDTTN cho trẻ 5-6 tuổi ..........67

Bảng 2.11. Ý kiến GVMN về phƣơng tiện giáo dục TTN cho trẻ 5-6 tuổi ..............68
Bảng 2.12. Ý kiến GVMN về thuận lợi và khó khăn của việc GDTTN cho trẻ 56 tuổi ........................................................................................................68
Bảng 2.13. Ý kiến GVMN về các yếu tố ảnh hƣởng đến quá trình GDTTN cho
trẻ 5-6 tuổi................................................................................................70
Bảng 2.14. Thống kê nhân khẩu học phụ huynh tham gia khảo sát thực trạng ........71
Bảng 2.15. Ý kiến của cha mẹ trẻ về biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi ......................72
Bảng 2.16. Ý kiến của cha mẹ trẻ về nội dung GDTTN cho trẻ 5-6 tuổi .................72
Bảng 2.17. Ý kiến của cha mẹ trẻ về các biện pháp GDTTN ...................................73
Bảng 2.18. Ý kiến của cha mẹ trẻ về việc phối hợp của nhà trƣờng với gia đình ....74
Bảng 2.19. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi (tính theo %) ............................75
Bảng 2.20. Thống kê điểm trung bình TTN của trẻ 5-6 tuổi (theo tiêu chí) .............76
Bảng 2.21. Thống kê điểm trung bình TTN của trẻ 5-6 tuổi theo khu vực và
giới tính ....................................................................................................78
Bảng 3.1. Cách lựa chọn nội dung giáo dục Quyền sống và Trách nhiệm đảm
bảo Quyền sống của trẻ............................................................................93
Bảng 3.2. Gợi ý các tình huống GDTTN cho trẻ trong trị chơi đóng vai ................98
Bảng 4.1. Thống kê nhân khẩu học khách thể tham gia thực nghiệm ....................123
Bảng 4.2. Thống kê nhân khẩu học giáo viên các lớp thực nghiệm. ......................124

vii


Bảng 4.3. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi lớp Mon4 trƣớc thực nghiệm ..124
Bảng 4.4. Điểm trung bình TTN của trẻ 5-6 tuổi lớp Mon4 trƣớc thực nghiệm
theo từng tiêu chí ...................................................................................125
Bảng 4.5. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi lớp Mon4 sau thực nghiệm .....126
Bảng 4.6. Điểm trung bình TTN của trẻ 5-6 tuổi lớp Mon4 sau thực nghiệm
theo từng tiêu chí ...................................................................................126
Bảng 4.7. So sánh điểm trung bình TTN của trẻ 5-6 tuổi lớp Mon4 trƣớc và sau
thực nghiệm ...........................................................................................127

Bảng 4.8. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc thực nghiệm (tính theo
TC) .........................................................................................................128
Bảng 4.9. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc thực nghiệm (tính theo %) ..129
Bảng 4.10. So sánh điểm TBC_ TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc thực nghiệm theo
giới tính và khu vực ...............................................................................130
Bảng 4.11. Kết quả khảo sát nhận thức về trách nhiệm trƣớc thực nghiệm ...........130
Bảng 4.12. Kết quả khảo sát hành động trách nhiệm trƣớc thực nghiệm ...............131
Bảng 4.13. Kết quả khảo sát thái độ trách nhiệm trƣớc thực nghiệm .....................131
Bảng 4.14. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi sau thực nghiệm (tính theo TC) .135
Bảng 4.15. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi sau thực nghiệm (theo %) .....136
Bảng 4.16. So sánh điểm TBC_TTN của trẻ sau thực nghiệm theo giới tính và
khu vực ..................................................................................................136
Bảng 4.17. Kết quả khảo sát nhận thức về trách nhiệm sau thực nghiệm ..............137
Bảng 4.18. Kết quả khảo sát hành động trách nhiệm sau thực nghiệm ..................137
Bảng 4.19. Kết quả khảo sát thái độ trách nhiệm sau thực nghiệm ........................138
Bảng 4.20. So sánh mức độ trách nhiệm của trẻ 5-6 tuổi trƣớc và sau thực
nghiệm (theo TC) ...................................................................................140
Bảng 4.21. So sánh mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc và sau thực
nghiệm (theo %) ....................................................................................141
Bảng 4.22. So sánh điểm TBC_TTN trƣớc và sau thực nghiệm của trẻ 5-6 tuổi
theo giới tính và khu vực .......................................................................141
Bảng 4.23. Kiểm định ý nghĩa chênh lệch GTTB giữa trƣớc và sau TN................142

viii


DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ
Sơ đồ:
Sơ đồ 1.1. Các thành phần cấu trúc của tính trách nhiệm .........................................21
Sơ đồ 1.2. Sự hình thành tính trách nhiệm của trẻ 5-6 tuổi ......................................24

Sơ đồ 1.3. Mối quan hệ giữa Quyền và Trách nhiệm của trẻ em..............................32
Sơ đồ 3.1. Hƣớng dẫn lựa chọn nội dung, hoạt động trải nghiệm khám phá
Quyền và Trách nhiệm.............................................................................93
Sơ đồ 3.2. Mối quan hệ giữa các biện pháp ............................................................118
Biểu đồ:
Biểu đồ 2.1. Trình độ của GVMN tham gia khảo sát ...............................................59
Biểu đồ 2.2. Kinh nghiệm của GVMN tham gia khảo sát ........................................59
Biểu đồ 4.1. Biểu đồ so sánh mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi lớp Mon4
trƣớc và sau thực nghiệm ..................................................................127
Biểu đồ 4.2. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc TN (theo tiêu chí) ......129
Biểu đổ 4.3. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc TN (theo %) ...............129
Biểu đồ 4.4. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi sau thực nghiệm (Theo
TC).....................................................................................................135
Biểu đồ 4.5. Mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi sau thực nghiệm (theo %) ...136
Biểu đồ 4.6. So sánh mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc và sau thực
nghiệm (theo TC) ..............................................................................140
Biều đồ 4.7. So sánh tỉ lệ % trẻ đạt các mức độ biểu hiện TTN trƣớc và sau
thực nghiệm .......................................................................................141
Biểu đồ 4.8 So sánh mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc và sau thực
nghiệm theo giới tính ........................................................................142
Biểu đồ 4.9. So sánh mức độ biểu hiện TTN của trẻ 5-6 tuổi trƣớc và sau thực
nghiệm theo khu vực .........................................................................142

ix


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Từ xƣa đến nay, trong mọi thời đại, ở tất cả các nền văn hóa, TTN ln
đƣợc coi là phẩm chất quan trọng của con ngƣời. Ở phƣơng Đông, quan điểm đạo

đức Nho giáo của Khổng Tử đã nói đến chữ “Nghĩa” – Đó là phần việc phải làm về
phƣơng diện luân lí và khi đã làm thì “làm vì tinh thần trách nhiệm (nghĩa) chứ
khơng phải có mục đích vụ lợi”. Ở phƣơng Tây, trong các nghiên cứu về giáo dục
công dân, Rousseau và I.Kant [20] đã xác định một ngƣời cơng dân vừa có quyền
vừa phải có trách nhiệm, ý thức cơng dân đó là tn thủ pháp luật, đóng góp, xây
dựng cho cộng đồng. Trong thời đại ngày nay, mục tiêu lớn lao của giáo dục đã
đƣợc xác định là phát triển một thế hệ có trách nhiệm (Generation Responsibilitythế hệ R), một thế hệ của những ngƣời đƣợc cho là sẽ đảm nhận các cấp độ trách
nhiệm xã hội và môi trƣờng lớn hơn nhiều so với trách nhiệm công dân hiện tại [84]
và “khắc sâu trách nhiệm phải là mục tiêu tối cao của giáo dục” [71, tr 1]. Vì vậy,
giáo dục TTN cho mỗi cá nhân phải đƣợc quan tâm ngay từ thơ ấu.
1.2. Giáo dục trách nhiệm là một vấn đề cấp thiết của các nền giáo dục trên
toàn thế giới. Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc UNESCO đã
xác định trách nhiệm là một trong 12 giá trị sống cơ bản định hƣớng cho hành động của
thế hệ trẻ trong thế kỉ 21. Trong các nhà trƣờng, các cấp học ở khắp nơi trên thế giới đã
và đang đƣa những nội dung giáo dục giá trị này vào chƣơng trình dạy học nhƣ là một
trong các nội dung học tập bắt buộc và thể hiện trong mục tiêu đào tạo hoặc chuẩn đầu
ra của các chƣơng trình giáo dục. Tại Việt Nam, chƣơng trình giáo dục phổ thơng tổng
thể năm 2018 đã đƣa ra yêu cầu về phẩm chất cần đạt của học sinh, một trong năm
phẩm chất đó là trách nhiệm, bao gồm: trách nhiệm với bản thân; trách nhiệm với gia
đình, trách nhiệm với nhà trƣờng và xã hội; trách nhiệm với mơi trƣờng sống. Điều này
địi hỏi sự thống nhất giữa các cấp học mà giáo dục mầm non đƣợc coi là bậc học đầu
tiên, đặt nền tảng cho những cấp học tiếp theo trong giáo dục trách nhiệm cho trẻ em.
1.3. Trách nhiệm đƣợc hiểu là thực hiện phần đóng góp của mình với khả
năng tốt nhất và sẵn sàng nhận lấy/gánh chịu hậu quả của việc mình làm. Một ngƣời
có trách nhiệm là ngƣời biết thế nào là công bằng, tự nhận biết đƣợc quyền lợi của
mình phù hợp với trách nhiệm mình đảm nhận. Trách nhiệm đƣợc hình thành từ rất
sớm, khi đứa trẻ bắt đầu có ý thức về bản thân, trẻ thích tự làm việc của mình, thích
đƣợc khen khi hồn thành tốt công việc và sợ bị khiển trách khi làm sai việc gì đó.
Trẻ cũng thích giúp đỡ những ngƣời lớn xung quanh và tỏ ra tự hào nếu đƣợc ngƣời
lớn nhờ giúp đỡ hoặc giao việc. Đến tuổi mẫu giáo lớn (5-6 tuổi), trẻ đã có khả năng

thực hiện trách nhiệm của mình một cách tự giác và hiểu vì sao cần phải làm nhƣ
1


vậy. Đây là thời điểm thuận lợi để giáo dục TTN cho trẻ dựa trên việc hình thành
động cơ hành vi xuất phát từ việc hiểu quyền và nghĩa vụ của bản thân. Mặt khác,
giai đoạn 5-6 tuổi là giai đoạn chuẩn bị cho trẻ vào lớp một, khi mà nghĩa vụ học
tập bắt buộc phải đƣợc thực hiện. Vì vậy, giáo dục TTN cho trẻ 5-6 tuổi là phù hợp
và có nhiều điều kiện thuận lợi rõ rệt.
1.4. Giáo dục mầm non nƣớc ta hiện nay đã quan tâm đến giáo dục TTN cho
trẻ. Điều này thể hiện ở các chỉ số đánh giá sự phát triển tình cảm, kĩ năng xã hội của
trẻ em 5 tuổi theo Chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi do Bộ Giáo dục – Đào tạo ban hành năm
2010, nhƣ: 31- Cố gắng thực hiện công việc đến cùng, 45-sẵn sàng giúp đỡ khi ngƣời
khác gặp khó khăn, 51- Chấp nhận sự phân cơng của nhóm bạn và của ngƣời lớn, 52Sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ đơn giản cùng ngƣời khác [3]. Tuy nhiên các hoạt động
giáo dục trách nhiệm cho trẻ còn diễn ra lẻ tẻ chƣa có hệ thống, chƣa có cách tiếp cận
cụ thể nào định hƣớng cho giáo viên trong quá trình giáo dục trách nhiệm cho trẻ. Các
giáo viên mầm non vẫn đang thực hiện theo lối truyền thống, kinh nghiệm nên không
tránh khỏi việc sử dụng những biện pháp, hình thức giáo dục trách nhiệm có tính cực
đoan, áp đặt trẻ. Nếu khơng có cách thức, biện pháp tác động mang tính tích cực và tơn
trọng trẻ em thì giáo dục TTN cho trẻ vẫn chỉ là hình thức giáo dục nhận thức mang
tính giáo điều.
1.5. Giáo dục dựa trên Quyền trẻ em là cách tiếp cận nhân văn đƣợc đặc
biệt coi trọng trong giai đoạn hiện nay. Nó địi hỏi giáo viên mầm non phải hiểu rõ
và tơn trọng quyền của trẻ em trong q trình chăm sóc, giáo dục trẻ. Đã có
nghiên cứu cho thấy rằng giáo viên mầm non đặt quyền của mình cao hơn quyền
của trẻ dẫn đến một số hoạt động giáo dục khơng mang lại đƣợc sự hài lịng cho
trẻ [69]. Thực tế là giáo viên mầm non chƣa hiểu rõ về tiếp cận quyền trẻ em,
nguồn tài liệu hƣớng dẫn cho giáo viên về giáo dục TTN nói chung và giáo dục
TTN cho trẻ dựa trên quyền trẻ em nói riêng cịn hạn chế. Vì vậy, cần thiết có
những nghiên cứu sâu, khoa học và những hƣớng dẫn cụ thể về giáo dục TTN cho

trẻ mầm non, đặc biệt với trẻ 5-6 tuổi.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tơi lựa chọn đề tài “Giáo dục tính trách
nhiệm dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ 5-6 tuổi ở trường mầm non”.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn giáo dục TTN dựa trên Quyền trẻ em
cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non, từ đó đề xuất những biện pháp giáo dục TTN
cho trẻ, nhằm hình thành và phát triển phẩm chất trách nhiệm của trẻ 5-6 tuổi tốt
hơn, góp phần chuẩn bị cho trẻ vào trƣờng phổ thông.

2


3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình giáo dục TTN dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm
non.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp giáo dục TTN dựa trên Quyền trẻ em cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm
non.
4. Giả thuyết khoa học
- Trẻ 5-6 tuổi có thể và cần phải thực hiện trách nhiệm với bản thân, với mọi
ngƣời và với môi trƣờng xung quanh, nhƣng trong thực tế, TTN của trẻ cịn hạn chế
do nhiều ngun nhân, trong đó có liên quan đến biện pháp giáo dục trẻ.
- Nếu xây dựng đƣợc các biện pháp giáo dục TTN cho trẻ 5-6 tuổi theo
hƣớng tạo môi trƣờng tôn trọng trẻ em thông qua việc tổ chức các hoạt động đa
dạng, hấp dẫn, phù hợp với khả năng và đảm bảo thỏa mãn nhu cầu hàng ngày của
trẻ, đồng thời trao quyền cho trẻ, thì TTN của trẻ sẽ ngày càng tốt hơn.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc giáo dục TTN cho trẻ 5-6 tuổi ở
trƣờng mầm non dựa trên quyền trẻ em

5.2. Nghiên cứu thực trạng giáo dục TTN cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm non
dựa trên quyền trẻ em
5.3. Đề xuất một số biện pháp giáo dục TTN cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng mầm
non dựa trên quyền trẻ em
5.4. Thực nghiệm các biện pháp giáo dục TTN cho trẻ 5-6 tuổi ở trƣờng
mầm non dựa trên quyền trẻ em
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Về nội dung nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu TTN của trẻ đối với bản thân; với mọi ngƣời
(cha mẹ/ngƣời nuôi dƣỡng, cô giáo, các bạn) và môi trƣờng xung quanh (đồ vật,
động vật, thực vật, không gian sống và học tập của trẻ ở nhà trƣờng và gia đình); sử
dụng các hoạt động giáo dục ở trƣờng mầm non: HĐ học, HĐ chơi, HĐ lao động để
GDTTN cho trẻ do các hoạt động này đƣợc lặp đi lặp lại thƣờng xuyên, hàng ngày.
6.2. Về khách thể khảo sát:
- Khảo sát 135 trẻ 5-6 tuổi, 120 GV và 135 PH, ở Hà Nội và Nam Định.
6.3. Về địa điểm, thời gian nghiên cứu thực nghiệm
* Khảo sát thực trạng: từ 15/5/2020 đến 1/6/2020 tại trƣờng MN01, MN02
(Hà Nội), và MN05 (Nam Định).
3


* Thực nghiệm:
- Thực nghiệm thăm dò: từ 1/6/2020 đến 14/8/2020 tại MN01
- Thực nghiệm chính thức: từ 17/8/2020 đến 31/12/2020 tại ba trƣờng MN trên.
7. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Cách tiếp cận
7.1.1. Tiếp cận dựa trên Quyền trẻ em
Tiếp cận dựa trên Quyền trẻ em là một khung khái niệm cho quá trình phát
triển con ngƣời dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế về Quyền trẻ em một cách chuẩn
mực và đƣợc định hƣớng hoạt động nhằm thúc đẩy, bảo vệ và thực hiện các Quyền

con ngƣời của trẻ em. Cách tiếp cận này nhấn mạnh sự cần thiết của một cách tiếp
cận toàn diện đối với giáo dục, phản ánh tính phổ biến và không thể phân chia của
tất cả các quyền con ngƣời, trọng tâm là giải quyết ba khía cạnh: Quyền đƣợc giáo
dục (Giáo dục trong tất cả các giai đoạn lứa tuổi MN và sau này, tính sẵn có và khả
năng tiếp cận giáo dục, bình đẳng về cơ hội); Quyền đối với chất lƣợng giáo dục
(Chƣơng trình giảng dạy rộng rãi và phù hợp; học tập và đánh giá dựa trên quyền,
mơi trƣờng thân thiện với trẻ em, an tồn và lành mạnh); Quyền đƣợc tôn trọng
trong môi trƣờng học tập (Tơn trọng danh tính, tơn trọng quyền tham gia, tơn trọng
sự chính trực) [102, tr.27-28]. Do vậy, giáo dục TTN dựa trên QTE phải xác định
các nguyên nhân gốc rễ các vấn đề của trẻ em và trao quyền cho trẻ em, thỏa mãn
các nhu cầu cơ bản của trẻ. Từ đó, tạo ra sự phát triển mới về nhận thức, thái độ,
hành vi có trách nhiệm ở mỗi cá nhân trẻ em, dựa trên việc giúp trẻ giải quyết các
mâu thuẫn nội tại đang diễn ra bên trong, nhƣ mâu thuẫn giữa làm vì sợ trách phạt
hay làm vì đó là trách nhiệm cần phải thực hiện, mâu thuẫn giữa Quyền và Trách
nhiệm, mâu thuẫn giữa Quyền của trẻ với Quyền của ngƣời khác.
7.1.2. Tiếp cận lịch sử, xã hội
Tiếp cận lịch sử, xã hội đòi hỏi việc nghiên cứu và triển khai quá trình
GDTTN cho trẻ 5-6 tuổi phải dựa trên bối cảnh lịch sử - xã hội thực tế ở đất nƣớc,
địa phƣơng, gia đình nơi trẻ sống. Ở mỗi hoàn cảnh lịch sử, xã hội cụ thể đều tồn tại
hệ giá trị nhất định mà con ngƣời cho là có ý nghĩa, định hƣớng cho hành động của
họ, trong đó trách nhiệm là một trong những giá trị đƣợc con ngƣời đề cao. Tuy
nhiên trong mỗi thời đại, phạm trù trách nhiệm cũng có sự biến đổi cho phù hợp với
sự phát triển kinh tế xã hội và nhu cầu của con ngƣời, chuyển từ quan điểm trách
nhiệm là nghĩa vụ đạo đức sang quan điểm trách nhiệm vừa là nghĩa vụ đạo đức,
vừa là nghĩa vụ pháp lý. Khi đó, xã hội địi hỏi cá nhân thực hiện trách nhiệm, đồng
thời phải đáp ứng Quyền của họ theo đúng quy định của pháp luật.
7.1.3. Tiếp cận giá trị
4