SKKN Một số tình huống dạy học nhằm phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh THPT trong giờ học Ng...

Mục lục
Trang
Phần I:Mở đầu
1.1. lí do chọn đề tài…………………………………………..

2

1.2. Mục đích nghiên cứu …………………………………….

3

1.3. Đối tượng nghiên cứu…………………………………….

4

1.4.Phương pháp nghiên cứu…………………………………..

4

Phần II:Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm………………….

5

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm…

7

2.3. Các giải pháp thực hiện ……………………………………

8

2.3.a. Phát triển năng lực giao tiếp bằng tình huống…………....

8

2.3.b.Một số phương pháp xây dựng tình huống
trong dạy học ngữ văn…………………………………
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm………………………..

9
16

Phần III. Kết luận,kết luận
3.1.Kết luận

……………………………………………..

18

3.2 .Kiến nghị …………………………………………………..

19

Tài liệu tham khảo ………………………………………………

20.

1
SangKienKinhNghiem.net

I.MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
Mấy năm gần đây, tình trạng dạy học Ngữ văn trở thành vấn đề được tồn
xã hội quan tâm. Điều đó chứng tỏ tầm quan trọng của bộ môn đối với sự phát
triển và hoàn thiện nhân cách cho người học. Vấn đề đổi mới phương pháp dạy
học Ngữ văn cũng luôn được đề cập, nhiều phương pháp tích cực được áp dụng
trong quá trình dạy học nhằm cải thiện tình trạng dạy và học Ngữ văn, tạo hứng
thú, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh trong giờ học…
Nhưng một thực tế đáng buồn là đổi mới phương pháp chỉ là hình thức và việc
học Ngữ văn của học sinh ngày càng nặng nề, môn Ngữ văn đang mất dần đi vai
trị tích cực của nó.
Bản chất của mơn Ngữ Văn là môn học hướng đến giáo dục nhân cách,
bồi dưỡng tâm hồn và phát triển năng lực cho người học. Nhưng trong một thời
gian dài, việc dạy học Ngữ Văn trong nhà trường lại chú ý nhiều đến lĩnh hội
kiến thức về văn bản văn học để phù hợp với mục đích thi cử nên vấn đề phát
triển năng lực bị coi nhẹ, trong đó năng lực giao tiếp là năng lực quan trọng có
thể hình thành trong giờ học Ngữ văn.
Trong cuộc sống, con người ln có nhu cầu giao tiếp để trao đổi thông
tin, chia sẻ tình cảm, thái độ…từ đó mà các mối quan hệ trong cộng đồng được
xác lập, duy trì và đồng thời nhu cầu giao tiếp cũng xác định tư cách Người cho
con người bởi như Các Mác đã từng nói “Con người là tổng hòa các mối quan
hệ xã hội”. Năng lực giao tiếp giúp mỗi cá nhân phát huy được vai trị của mình
trong giao tiếp, trở nên mạnh dạn, có chính kiến hơn, nhanh chóng thích nghi
với mọi tình huống, cải thiện chất lượng cuộc sống và góp phần thúc đẩy sự phát
triển của xã hội.
Văn hóa Việt rất coi trọng năng lực giao tiếp. Tuy nhiên theo tác giả Trần
Ngọc Thêm trong “Sáu đặc trưng trong văn hóa giao tiếp của người Việt”, đặc
điểm của người Việt Nam là “ vừa thích giao tiếp vừa rất rụt rè”. Trong quan hệ
cộng đồng quen thuộc thì xởi lởi, nhưng ra ngồi mơi trường quen thuộc đó thì

người Việt Nam lại tỏ ra rụt rè. Đây chính là điểm yếu của người Việt Nam, đặc
2
SangKienKinhNghiem.net


biệt là trong thời kỳ hội nhập, tồn cầu hóa, thái độ rụt rè ấy sẽ thành rào cản
trên con đường phấn đấu trở thành cơng dân tồn cầu. Bởi vậy cần phải trang bị
cho thế hệ trẻ của đất nước những hành trang để các em có thể tự tin, thích nghị
với mơi trường làm việc, thành đạt và nâng cao chất lượng đời sống. Một trong
những kỹ năng để có thể thành cơng trong cộc sống đó là kỹ năng giao tiếp vì
“Sự thành cơng của mỗi con người chỉ 15% là dựa vào kinh nghiệm chuyên
ngành, còn 85% là dựa vào những quan hệ giao tiếp và tài năng ứng xử của
người đó”(Kinixti).
Việc dạy học Ngữ văn có tích hợp giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng mềm
được nhắc đến nhiều trong các sáng kiến kinh nghiệm nhưng đó là những vấn đề
bao quát tương đối rộng và cũng chỉ có thể áp dụng một vài kỹ năng. Năng lực
giao tiếp là một trong số những kỹ năng mềm quan trọng giúp con người có thể
thành cơng trong cuộc sống. Thông qua việc học Ngữ văn, mỗi học sinh có thể
rèn luyện, tích lũy để hình thành, phát triển năng lực giao tiếp. Tuy nhiên do áp
lực về thời gian và thi cử nên vấn đề phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh
chỉ có thể lồng ghép một cách tự phát trong một phần của bài học chứ chưa có
tính hệ thống, chưa mang tính chính thống.
Vì thế tơi chọn đề tài : “ Một số tình huống dạy học nhằm phát triển năng
lực giao tiếp cho học sinh THPT trong giờ học Ngữ văn ” để nâng cao chất
lượng dạy và học Ngữ văn, hình thành năng lực, cải thiện tình trạng ngại giao
tiếp của học sinh hiện nay để các em tự tin bước vào cuộc sống.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Xuất phát từ thực tế dạy và học Ngữ Văn hiện nay tôi chọn nghiên cứu đề
tài : “ Một số tình huống dạy học nhằm phát triển năng lực giao tiếp cho học
sinh THPT trong giờ học Ngữ văn ” nhằm:

- Thay đổi tư duy học Ngữ văn của học sinh, tạo hứng thú, phát huy tính
tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong giờ học.
-Nâng cao hiệu quả sử dụng Tiếng Việt trong giao tiếp.

3
SangKienKinhNghiem.net


- Rèn luyện kĩ năng giao tiếp để học sinh mạnh dạn, tự tin hơn trong cuộc
sống, hình thành thói quen ứng xử có văn hóa, văn minh trong các tình huống
giao tiếp.
-Từ đó giúp học sinh thấy được lợi ích của mơn Ngữ văn đối với sự hồn
thiện nhân cách của mỗi các nhân và có tình u đối với môn học.
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
Phát triển năng lực giao tiếp trong một số giờ học Tiếng Việt, Làm văn và
một số bản văn học hiện đại.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp xây dựng cơ sở lý thuyết.
- Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế.

4
SangKienKinhNghiem.net


II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm:
Trong định hướng phát triển giáo dục phổ thông sau 2015, môn Ngữ văn
được coi là mơn học cơng cụ theo đó năng lực giao tiếp và năng lực thưởng thức
văn học /cảm thụ thẩm mĩ là năng lực đặc thù của môn học. Năng lực giao tiếp
đặc biệt là sử dụng Tiếng Việt một cách phù hợp và hiệu quả trong tình huống

giao tiếp là vấn đề khơng đơn giản mà cần có q trình rèn luyện tích lũy kinh
nghiệm.
Hiện nay, đứng ở những góc độ, mục đích nghiên cứu khác nhau, người ta
đã đưa ra nhiều quan niệm khác nhau về giao tiếp. Có những quan niệm như:
“Giao tiếp là nói một điều gì đó với ai đó”; “Giao tiếp là việc chuyển tải các ý
tưởng giữa loài người”; “Giao tiếp là sự trao đổi thông tin”; “Giao tiếp là sự chia
sẻ thông tin và tạo quan hệ”; “Giao tiếp là việc truyền đạt hướng dẫn, chỉ dẫn
giữa người này và người khác, có dẫn đến hành động.”…[4]
Ngồi ra, giao tiếp cịn là giao lưu tình cảm, tư tưởng để phát triển nhân
cách con người cho hoàn chỉnh. Ở một phạm vi rộng hơn, chúng ta cũng có thể
hiểu giao tiếp là: “việc trao đổi thông tin giữa con người và thường dẫn tới hành
động”.[4]
- Theo từ điển Wikipedia: “Giao tiếp là một q trình hoạt động trao đổi
thơng tin giữa người nói và người nghe nhằm được một mục đích nào đó. Thông
thường giao tiếp trải qua ba trạng thái.
- Trao đổi thông tin, tiếp xúc tâm lý.
- Hiểu biết lẫn nhau.
- Tác động và ảnh hưởng lẫn nhau.
Theo tổ chức văn hóa, khoa học và giáo dục liên hợp quốc UNESCO,
năng lực giao tiếp là một trong bốn trụ cột giáo dục đó là: Học để biết: gồm các
kỹ năng tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, nhận thức được hậu
quả của việc làm…; Học để làm: gồm các kỹ năng thực hiện công việc và nhiệm
vụ như kỹ năng đặt mục tiêu, đảm nhận trách nhiệm …; Học để làm người: gồm
các kỹ năng cá nhân như ứng phó với căng thẳng, kiểm sốt cảm xúc, tự nhận
5
SangKienKinhNghiem.net


thức, tự tin…; Học để sống với người khác: gồm các kỹ năng xã hội như giao
tiếp, thương lượng, tự khẳng định, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm thông…

Năng lực giao tiếp bằng tiếng Việt là năng lực sử dụng Tiếng Việt một
cách phù hợp, có hiệu quả trong các tình huống giao tiếp hàng ngày. Trong dạy
học ngữ văn “ Giao tiếp là một nguyên lý thành nguyên tắc. Nguyên tắc này phải
được quán triệt trong toàn bộ hoạt động dạy học mơn Ngữ Văn. Bởi vì cái đích
của mơn Ngữ Văn là trang bị kiến thức để tạo ra năng lực làm cho trẻ: Đó là
năng lực sử dụng ngôn ngữ cả về bốn mặt: Đọc, nghe, nói, viết để tư duy và giao
tiếp”.[1]
Phương pháp dạy học bằng tình huống là phương pháp dạy học mới và
khó nhưng nếu áp dụng thành cơng thì có thể kích thích tư duy sáng tạo vơ cùng
của người học.
Theo Boehrer, J. (1995) “Tình huống là một câu chuyện, có cốt chuyện và
nhân vật, liên hệ đến một hoàn cảnh cụ thể, từ góc độ cá nhân hay nhóm, và
thường là hành động chưa hồn chỉnh. Đó là một câu chuyện cụ thể và chi tiết,
chuyển nét sống động và phức tạp của đời thực vào lớp học” . [5]
Còn theo Hammond, J.S - Đại học Havard “Case Study hay cịn gọi là
Case method là phương pháp dạy học thơng qua nghiên cứu trường hợp điển
hình. Ở đây, người học được giới thiệu một tình huống cụ thể, có thật và được
đặt vào vị trí của người ra quyết định để giải quyết vấn đề trong tình huống
ấy”[5] .
Để có thể áp dụng phương pháp dạy học tình huống, giáo viên phải đưa ra
các tình huống (có thật hoặc hư cấu) chứa đựng những bài học cụ thể để học
sinh có bối cảnh trải nghiệm, có điều kiện đưa ra các ý kiến cá nhân, qua đó phát
huy tính tích cực, rèn luyện năng lực giao tiếp…vì “bản chất của dạy học tình
huống là gắn liền với thực tiễn, dạy học trong những hồn cảnh, điều kiện cụ thể
và ln biến động” .[3]
Xây dựng tình huống dạy học có vai trị vơ cùng quan trọng trong việc
hình thành và rèn luyện năng lực giao tiếp vì thơng qua những tình huống giả
định mà “tập dượt trước cho học sinh cách ứng xử trong những tình huống mà
6
SangKienKinhNghiem.net

họ sẽ gặp trong cuộc sống, hình thành ở học sinh năng lực giao tiếp” [1] người
giáo viên nên vận dụng tốt các tình huống trong quá trình dạy học sẽ thu được
những hiệu quả bất ngờ mà vẫn đảm bảo được nội dung chương trình .
Dạy học bằng tình huống là một trong những phương pháp dạy học tích
cực góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục tồn diện, được xem như khâu đột phá
căn bản trong xu hướng đầu tư chiều sâu cho yêu cầu đổi mới phương pháp dạy
học hiện nay. Đây là phương pháp dạy học hữu hiệu nhằm mang lại niềm vui,
hứng thú, thắp lên ngọn lửa say mê, tìm tịi chiếm lĩnh tri thức, phát triển tư duy,
năng lực phát hiện và giải quyết các vấn đề, từ đó hình thành ở học sinh nhân
cách của người lao động mới, tự chủ, sáng tạo có khả năng giải quyết tốt các
tình huống do cuộc sống đặt ra.
Nói tóm lại dạy học bằng tình huống nhằm phát triển năng lực giao tiếp
cho học sinh THPT trong giờ học ngữ văn là cách chiếm lĩnh tri thức một cách
tích cực, khơng nhàm chán, có thể cải thiện được tình trạng dạy và học ngữ văn
hiện nay, thắp lên ngọn lửa đam mê của học sinh đối với bộ môn và đồng thời
giúp học sinh tự rèn luyện, tự hình thành được năng lực giao tiếp Tiếng Việt một
cách hiệu quả.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
Vấn đề dạy học Ngữ văn trong nhà trường mấy năm gần đây chủ yếu vẫn
nặng về dạy học sinh kiến thức để đáp ứng nhu cầu của các kỳ thi. Nhiều
phương pháp mới được áp dụng trong dạy Ngữ Văn nhưng chỉ mang tính hình
thức, hiệu quả khơng cao. Học sinh vẫn học theo cách cảm, cách hiểu của giáo
viên dẫn đến tình trạng học sinh chán học Ngữ văn hoặc đào tạo ra một thế hệ
học sinh thụ động, khơng nói thật cảm xúc của mình, khơng chủ động trước mọi
tình huống có vấn đề.
Thực tế tại trường THPT Nguyễn Hoàng do áp lực về thời gian, thi cử
nên vẫn chủ yếu là nhồi nhét kiến thức cho học sinh, có đổi mới phương pháp
nhưng thường chỉ áp dụng trong một số giờ thao giảng. Dạy học theo hướng tích

hợp cũng được lồng ghép trong một số bài học nhưng chưa có hệ thống, giáo
viên chưa mạnh dạn áp dụng.
7
SangKienKinhNghiem.net


Học sinh hiện nay đang đứng trước nhiều sự lựa chọn, nhiều đam mê. Sự
bùng nổ công nghệ thông tin mang lại những tiện ích cho con người nhưng đồng
thời cũng kéo theo khơng ít hệ lụy. Học sinh bị thu hút bởi các phương tiện
thơng tin giải trí, đắm chìm trong lối sống ảo mà ít giao tiếp, hoặc không biết
nên phải giao tiếp như thế nào cho đúng mực, thậm chí có những trường hợp
sống thu mình, thích thú với lối sống FA (Forevel Alone)... Nên trong những
năm gần đây tình trạng học sinh đánh nhau vì những lời bình luận trên
Facebook, Zalo,…ứng xử thiếu văn hóa với mọi hiện tượng xảy ra xung
quanh… đang trở thành một vấn nạn khiến tồn xã hội phải nhìn nhận lại vấn
đề giáo dục đạo đức cho giới trẻ.
Bên cạnh đó, xuất phát từ một hiện thực đó là nhiều học sinh khơng xác
định mục đích học lên các cấp cao hơn, vào đại học không phải là con đường lập
thân duy nhất, nên giờ học quá nặng nề về kiến thức khơng cịn tạo được hứng
thú cho các em mà cần hướng đến phát triển năng lực, hình thành cho các em
những kỹ năng cơ bản để tốt nghiệp THPT các em có thể tự tin vào bản thân, tự
mình tìm kiếm cơ hội trong cuộc sống.
Vì vậy có thể thấy dạy học theo định hướng phát triển năng lực, đặc biệt
là năng lực giao tiếp có thể đáp ứng được nhu cầu cần thiết của người học, giúp
người học tự trang bị cho mình những kỹ năng cần thiết để khi rời xa mái trường
có thể tự đáp ứng được những đòi hỏi của thời đại.
2.3. Các giải pháp thực hiện
a. Phát triển năng lực giao tiếp bằng tình huống
Để phát triển được năng lực giao tiếp bằng Tiếng Việt một cách hợp lý và
hiệu quả, trong quá trình dạy học, bản thân người giáo viên phải xây dựng các

tình huống học tập tạo được hứng thú cho học sinh. Muốn làm được điều đó khi
xây dựng tình huống cần phải bảo đảm một số yêu cầu sau :
- “Tình huống giao tiếp phải tạo được khơng khí học tập thân mật, thoải
mái cho học sinh, để kích thích nhu cầu giao tiếp của học sinh.
-Tình huống giao tiếp phải có chủ đề hấp dẫn, phù hợp với sở thích và mối
quan tâm của hoc sinh
8
SangKienKinhNghiem.net


- Tình huống giao tiếp phải phù hợp với đặc điểm tâm lý và kinh nghiêm
sống của học sinh, có ích cho học sinh trong cuộc sống.
- Tình huống phải vừa sức với học sinh.
- Tình huống giao tiếp nên đa dạng, phong phú.” [1]
b. Một số phương pháp xây dựng tình huống trong dạy học Ngữ văn
b.1 Tình huống mâu thuẫn, nghịch lý.
Khi đưa ra tình huống, câu hỏi nêu vấn đề rất quan trọng. Kỹ năng đặt câu
hỏi của giáo viên sẽ quyết định đến hứng thú tìm tòi và khám phá của học sinh.
Một câu hỏi gợi mở, nêu vấn đề và nhất là nó chứa đựng những mâu thuẫn,
những nghịch lý sẽ kích thích trí tị mị, sự phân tích, so sánh, khái qt hóa.
Trong những giờ đọc -hiểu văn bản, nhất là các văn bản văn học hiện đại,
tôi thường đặt ra những câu hỏi chứa đựng những mâu thuẫn nhận thức đòi hỏi
học sinh phải giải quyết vấn đề .
Ví dụ1 : Dạy tác phẩm “ Chiếc thuyền ngoài xa” ( Nguyễn Minh Châu).
Khi phân tích các nhân vật trong truyện, giáo viên có thể nêu tình huống:
- Tình huống 1: 1) Bạo lực gia đình sẽ để lại hậu quả như thế nào ?
2) Nếu em ở địa vị thằng Phác, sống trong một gia đình
khơng hạnh phúc, bạo lực gia đình ln xảy ra, em sẽ làm gì ?
- Tình huống 2 : 1 ) Người đàn bà hàng chài trong truyện là người phụ nữ
đáng thương hay đáng trách ?

2) Có ý kiến cho rằng sinh ra là phụ nữ phải biết hy sinh,
nhẫn nhục. Em có đồng ý với ý kiến trên không ? Nếu là người đàn bà hàng
chài, em sẽ ứng xử như thế nào ?
Học sinh sẽ đưa ra các ý kiến khác nhau, tranh luận và bảo vệ ý kiến của
mình. Cho dù đồng tình hay phản đối hay đưa ra ý kiến khác thì học sinh cũng
đã mạnh dạn bày tỏ quan điểm, thái độ của bản thân. Người giáo viên sẽ khuyến
khích các em trình bày và uốn nắn những cách ửng xử tiêu cực, thiếu tính nhân
văn đồng thời hướng các em đến những suy nghĩ tích cực,những ứng xử tốt đẹp
Ví dụ 2 : Khi dạy bài “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” (Lưu Quang Vũ )
Sau khi phân tích bi kịch của Hồn Trương Ba giáo viên nêu tình huống:
9
SangKienKinhNghiem.net


Hồn Trương Ba đã từng đau đớn thốt lên: “Sống nhờ vào đồ đạc của người
khác đã là chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh
hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tơi sống nhưng sống như thế nào thì ơng
chẳng cần biết” vì phải sống nhờ, sống gửi. Vậy mà trong cuộc sống hiện nay
có rất nhiều người nhất là giới trẻ lại hay sống nhờ, sống gửi, mượn đồ của
người khác và khoe đó là đồ của mình ? Hãy phát biểu suy nghĩ của em về điều
đó ?
Đọc-hiểu văn bản văn học nếu liên hệ với thực tế, rút ra những bài học nhân
sinh sâu sắc thì học sinh sẽ thấy văn học là gần gũi, thiết thực, sẽ lôi cuốn được
học sinh tham gia vào hoạt động dạy-học.
b.2 Tổ chức các trò chơi.
Tổ chức các trò chơi trong giờ học Ngữ văn có thể tạo ra bầu khơng khí
vui vẻ, thân thiện, giúp học sinh có điều kiện để bộc lộ mình, biết cách ứng xử
văn minh, lịch sự, xây dựng nên các mối quan hệ giao tiếp, gắn kết các thành
viên trong một tập thể.
Do đặc thù của mơn Ngữ văn nên tổ chức các trị chơi có thể thực hiện ở

các giờ ơn tập nhằm mục đích hệ thống hóa các kiến thức đã học, trong các giờ
học Tiếng Việt và Làm văn để làm các bài tập thực hành.
Để có thể tổ chức các trị chơi trong giờ học vừa đảm bảo chuẩn kiến thức
kỹ năng vừa đảm bảo thời gian đòi hỏi cả giáo viên và học sinh đều phải có sự
chuẩn bị, dự kiến đội chơi, người chơi và quy mơ trị chơi chỉ ở mức vừa phải
phù hợp với một hoặc hai tiết học. Nếu quy mơ lớn hơn có thể tổ chức thành các
buổi ngoại khóa theo chủ đề.
* Trị chơi “Ơ chữ văn học” :
Trị chơi này có thể áp dụng trong tất cả các bài học ở phần kiểm tra bài
cũ hoặc củng cố bài học, Giáo viên chuẩn bị câu hỏi, ơ chữ và dùng máy chiếu
Projector.
Ví dụ: Tiết 112,113 :Ôn tập phần văn học. (Lớp 11- chương trình chuẩn).

10
SangKienKinhNghiem.net


Mục đích: hệ thống hóa những tri thức cơ bản về văn học Việt Nam hiện
đại (chủ yếu là những tác phẩm văn học hiện đại từ đầu thế kỉ XX đến Cách
mạng tháng 8 năm 1945 thuộc các thể loại thơ ca và nghị luận)
Cách chơi: Cá nhân hoặc chia làm 2 nhóm.
- Thời gian 1 phút đội nào rung chng trước thì trả lời trước.
- Trả lời câu hỏi để trả giải các ô chữ hàng ngang, mỗi ô 10 điểm. Ô chữ
hàng dọc được 30 điểm. Nếu trả lời đúng ô chữ hàng dọc trước khi trả lời hết ô
chữ hàng ngang sẽ được 60, trả lời sai trừ 10 điểm.
- Câu hỏi:
1. Tác giải bài thơ “Lưu biệt khi xuất dương” ?
2. Nhà phê bình văn học xuất sắc nhất về phong trào Thơ mới ?
3. Ông là nhà thơ của tình yêu, của mùa xuân và tuổi trẻ với một giọng
thơ sôi nổi, đắm say yêu đời thắm thiết. Ông là ai?

4. Sự nghiệp thơ ca của ông gắn liền với những chặng đường cách mạng
Việt Nam. Ông là ai?
5. Tác giả của bài thơ “Lai Tân” ?
6. Câu thơ
“Thơn Đồi ngồi nhớ thơn Đơng
Một người chín nhớ mười mong một người”
là của ai?
7. Điền tên tác giả còn thiếu vào dấu 3 chấm (…) trong câu sau: “Ta thoát
lên trên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên
cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng
động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ.
Ta ngẩn ngơ buồn trở về hồn ta cùng …”?
8. Nhà thơ có cuộc đời bi thương, bất hạnh nhất phong trào thơ mới ?
9. Ông được mệnh danh là “người của hai thế kỷ ” văn chương trung đại
và hiện đại. Ơng là ai ?
10. Câu nói “Truyện Kiều cịn là tiếng ta cịn, tiếng ta cịn thì nước ta
còn” là của ai ?
11
SangKienKinhNghiem.net


11. Bài thơ “Chiều xuân” là của tác giả nào ?
12. Lời nhận xét: “ Với những nguồn cảm hứng mới:Yêu đương và tuổi xuân, dù
lúc vui hay lúc buồn, Xuân Diệu cũng ru thanh niên bằng giọng yêu đời thấm
thía” là của nhà phê bình nào ?
- Ơ chữ hàng dọc: “Cái tôi cá nhân” là gơi ý cho trò chơi đồng thời đây
cũng là đặc trưng nổi bật của Thơ mới.

C
A

I
T
O
I
C
A
N
H
A
N
*Trị chơi “tơi là ai” ?
Mục đích của trò chơi là để học sinh nhớ lại các nhân vật trong các tác
phẩm văn học.
Cách chơi: Hai đội chơi, mỗi đội từ 6-8 học sinh, mỗi lượt chơi một đội sẽ
cử 2 học sinh. Một em sẽ bốc thăm sau đó sẽ dùng cử chỉ điệu bộ để diễn tả về
nhân vật được nói tới trong thăm, người cịn lại sẽ đốn xem đó là nhân vật nào.
Thời gian cho mỗi đội chơi là 5 phút.
Áp dụng trò chơi này trong các bài ôn tập các tác phẩm văn xi,có thể
mở rộng sang cả phần văn học nước ngồi cho phong phú,đa dạng .
* Trò chơi “Chạy tiếp sức”.
Mục đích: Để ghi nhớ một đơn vị kiến thức nào đó.
Trị chơi này có thể áp dụng trong giờ học Tiếng Việt hoặc phần ôn tập,
bài khái quát văn học…
12
SangKienKinhNghiem.net


Ví dụ: Bài “Khái quát văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến Cách mạng
tháng 8 năm 1945 ” giáo viên có thể kiểm tra bài cũ bằng cách chia làm hai đội
chơi, mỗi đội từ 3-5 học sinh. Sau đó lần lượt các học sinh của từng đội lên

bảng viết tên các tác giả, tác phẩm văn học của từng chặng đường hiện đại hóa
văn học .Thời gian kiểm tra khoảng 5 phút.Giáo viên sẽ căn cứ vào số lượng tác
giả, tác phẩm học sinh nhớ được và thời gian hoàn thành nhanh hay chậm để cho
điểm .
* Trò chơi “ Ai giỏi hơn”?
Trò chơi này dùng để khích lệ những học sinh khá giỏi. Giáo viên cho đề
tài, học sinh chuẩn bị và thuyết trình trước lớp. Người chiến thắng được quyết
định bởi điểm số của hội đồng giám khảo dưới sự giám sát của giáo viên dạy.
Ví dụ: Sau khi dạy xong bài thơ “ Vội vàng” (Xuân Diệu ).
Giáo viên cho học sinh chuẩn bị câu hỏi và thuyết trình trong tiết học tiếp
theo hoặc có thể sử dụng như một tư liệu trong các bài học về các thao tác lập
luận trong văn nghị luận:
1) Trong lúc các nhà thơ của phong trào Thơ mới tìm mọi cách lánh đời,
trốn đời “Ta thốt lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng
Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng cùng Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên… ” thì Xn
Diệu lại vẫn ln bám riết lấy cuộc đời. Em hãy lí giải điều đó qua bài thơ “Vội
vàng ” (Xuân Diệu) ?
2) Bài thơ “ Vội vàng” ( Xuân Diệu) giục giã mọi người phải sống nhanh,
sống gấp, sống “ Vội vàng” để tận hưởng hương sắc của cuộc đời trần thế, trong
khi ngày nay lại có quan niệm “ sống chậm lại và yêu thương nhiều hơn”. Vậy
phải chăng quan niệm sống của Xn Diệu đã lỗi thời, khơng cịn phù hợp?
Để trả lời câu hỏi này đòi hỏi học sinh phải nắm được nội dung của tác
phẩm đồng thời cũng am hiểu kiến thức thực tế để so sánh đối chiếu và rút ra
câu trả lời thỏa đáng.
Hình thức thuyết trình có thể sử dụng phù hợp trong nhiều tiết học để rèn
luyện kĩ năng viết của học sinh nhưng thường chỉ một số học sinh khá, giỏi
13
SangKienKinhNghiem.net

tham gia tích cực vào phần này. Nên áp dụng phối hợp với các trò chơi khác dể
trán đơn điệu, nhàm chán.
Tổ chức các trò chơi trong giờ học Ngữ văn thường được sự hưởng ứng
nhiệt tình của học sinh, giờ học có thể rất ồn ào nhưng có hiệu quả. Qua đó học
sinh tham gia tích cực vào hoạt động giao tiếp, khắc phục được sự rụt rè e ngại ở
một số học sinh, phát huy tích cực, năng động của các em học sinh khá giỏi.
b.3 Tình huống tưởng tượng.
Để phát huy sự sáng tạo của học sinh trong học tập đồng thời rèn luyện kỹ
năng giao tiếp bằng Tiếng Việt một cách hiệu quả thì việc ra cho học sinh các
bài tập tình huống như tưởng tượng ra một kết thúc khác của truyện hoặc tưởng
tượng mình là một nhân vật trải nghiệm hay một nhân vật trong tác phẩm văn
học, sẽ khiến học sinh hứng thú học tập và luyện tập được nhiều kỹ năng riêng
lẻ như kỹ năng sử dụng nghi thức lời nói, kỹ năng trao lời hay đáp lời, kỹ năng
vận dụng ngôn từ một cách sáng tạo.
Tuy là tưởng tượng nhưng không được thái quá mà tình huống tưởng
tượng phải gần gũi với thực tế tâm lý lứa tuổi có thể chấp nhận được. Trong
những trường hợp đóng vai ngồi việc chuẩn bị kỹ về nội dung học sinh có thể
tiến hành dạng sân khấu hóa để tăng thêm tính hấp dẫn của bài học.
Ví dụ1: Khi học tác phẩm “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” (Lưu Quang
Vũ) thay bằng đọc phân vai giáo viên yêu cầu học sinh tái hiện lại cảnh trong
đoạn trích bằng hình thức sân khấu hóa.
1) Thực hành đóng kịch cảnh VII của vở kịch .
2) Tưởng tượng một kết thúc khác nếu hồn Trương Ba đồng ý theo Đế
Thích, nhập vào xác Cu Tị thì sẽ như thế nào ?
- Học sinh sẽ tự tập luyện và sẽ trình diễn trong phạm vi giờ học trên lớp.
- Với yêu cầu 2, đòi hỏi học sinh phải tưởng tượng ra các tình huống giả
định có thể xảy ra, các lời thoại, dự kiến các hành động kịch sau đó mới luyện
tiếp theo kịch bản.
Ví dụ 2: Khi học bài “Phỏng vấn và trả lời phỏng vấn” (SGK 11- tập 2).
Giáo viên ra tình huống giả định cho các nhóm học sinh theo chủ đề .

14
SangKienKinhNghiem.net


Học sinh chuẩn bị hệ thống câu hỏi phỏng vấn và trả lời phỏng vấn sau
đó thực hành phỏng vấn theo từng nhóm.
Ví dụ 3: Khi học về văn bản thuyết minh, giáo viên có thể đặt ra tình
huống giả định như sau: Em có một người bạn từ nơi khác đến chơi, em dẫn bạn
đến thăm một số địa điểm nổi tiếng của địa phương, hãy giới thiệu cho bạn về
những địa điểm ấy.
Với tình huống giả định này học sinh sẽ lựa chọn thuyết minh về một di
tích lịch sử, một danh lam thắng cảnh của địa phương. Học sinh không chỉ rèn
luyện kỹ năng làm văn thuyết minh mà năng lực sử dụng tiếng Việt cũng được
trau dồi, kỹ năng giao tiếp được rèn luyện…
b.4 Tình huống minh họa
Ngồi ra giáo viên cũng có thể sử dụng các tình huống được miêu tả bằng ngơn
ngữ hoặc phi ngôn ngữ (như phim, tranh ảnh…) và yêu cầu học sinh tự do phát
biểu suy nghĩ của mình.
- Giáo viên lựa chọn những video clip hoặc những hình ảnh, tư liệu liên
quan đến bài học như những bộ phim được chuyển thể từ các văn bản văn học,
hoặc những clip,hình ảnh đang được dư luận xã hội quan tâm trên các trang
mạng xã hội , để học sinh trình bày quan điểm, thái độ của mình.
Hình thức trình bày: Trực tiếp hoặc gián tiếp bằng đoạn văn. Thơng
thường hình thức trình bày trực tiếp bao giờ cũng khiến giờ học sôi nổi và người
giáo viên cũng kịp thời điều chỉnh những quan điểm, thái độ chưa phù hợp, thiếu
tính nhân văn từ đó giáo dục học sinh tự ý thức, biết cách ứng xử văn hóa, văn
minh trước các tình huống trong cuộc sống.
Có thể áp dụng hình thức này trong các giờ học Làm văn:
- Thao tác lập luận phân tích.
- Thao tác lập luận bình luận.

- Thao tác lập luận bác bỏ.
- Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận .
Trong các giờ học Tiếng Việt:
- Từ ngơn ngữ chung đến lời nói cá nhân.
15
SangKienKinhNghiem.net


- Các phong cách ngơn ngữ.
- Gìn giữ sự trong sáng của Tiếng Việt…
Lưu ý: Để thực hiện thành công giờ học có sử dụng tình huống, địi hỏi cả giáo
viên và học sinh phải có sự chuẩn bị chu đáo từ việc xác định mục tiêu bài học,
lựa chọn tình huống, phân cơng cho các nhóm học sinh chuẩn bị giải quyết tình
huống, duyệt nội dung cho đến khâu nhận xét, đánh giá, tổng kết sau khi học
sinh thực hành tình huống.
2.4 Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm:
2.4.a. Đối với hoạt động dạy - học:
Phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh, thơng qua các tình huống học
tập là một hình thức dạy học có tính thực tiễn cao, có thể phát huy tối đa tính
tích cực, sáng tạo của học sinh, tạo điều kiện cho học sinh hoạt động. Khi học
sinh tham gia hoạt động các em được rèn luyện rất nhiều kỹ năng như: Kĩ năng
làm việc nhóm, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng giao tiếp ứng xử và tạo lập
quan hệ, kỹ năng tư duy sáng tạo, học và tự học… không khí lớp học thoải mái,
áp lực về tâm lý được giải tỏa, các em sẽ tích cực tham gia vào quá trình dạy học
và nhu cầu giao tiếp của các em sẽ được tăng lên. Các em cảm thấy tự tin hơn,
vốn ngôn ngữ Tiếng Việt và sử dụng ngôn ngữ phù hợp với tình huống giao tiếp
sẽ được tích lũy dần theo thời gian .Giờ học có áp dụng phương pháp tình huống
làm cho việc dạy và học văn khơng cịn tẻ nhạt, hàn lâm.
Để giờ học có kết quả bản thân người giáo viên cũng phải không ngừng
học hỏi, cập nhật thông tin, tri thức để lựa chọn tư liệu phù hợp với đặc điểm

tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh. Giáo án cần phải linh hoạt phù hợp với từng
lớp, từng đối tượng học sinh. Người giáo viên có vai trị quan trọng trong việc
định hướng, dẫn dắt học sinh chiếm lĩnh tri thức đồng thời học sinh cũng tự tìm
ra được tri thức cho bản thân, khơng cịn tình trạng thuyết giảng nhiều mà thay
vào đó là gợi mở kích thích sự sáng tạo và làm việc tích cực của học sinh.
Áp dụng đề tài “ Một số tình huống dạy học nhằm phát triển năng lực
giao tiếp cho học sinh THPT trong giờ học Ngữ văn” tạo nên một môi trường
16
SangKienKinhNghiem.net


học tập tích cực, thân thiện. Học sinh ưa hoạt động hơn, có những kỹ năng giao
tiếp, ứng xử đúng mực và ln tự tin trong mọi tình huống giao tiếp.
2.4.b Ảnh hưởng của SKKN đối với phong trào giáo dục trong nhà
trường.
Trong các hoạt động ngoại khóa của nhà trường, tổ Ngữ văn ln có vai
trị quan trọng trong việc phối hợp với Ban chấp hành Đoàn trường tổ chức các
cuộc thi, tạo sân chơi cho học sinh và đều tạo được những hiệu ứng tích cực.
Năm học 2015- 2016 và 2016- 2017, bản thân tôi được phân công dạy hai
lớp 10C1 (nay là 11C1) và 10C3 (nay là 11C3) khi tham gia các hoạt động động
ngoại khóa như “Hội chợ ẩm thực”, “Thi cắm hoa nhân ngày quốc tế phụ nữ
8/3”, hội thi “Khi tôi 18”… các em đã biết vận dụng một cách sáng tạo, linh
hoạt các tình huống từ giờ học Ngữ văn vào thực tế . Kết quả đều đạt giải nhất,
nhì của hội thi, đặc biệt các bài thuyết trình, các vở kịch của đội bao giờ cũng
được đánh giá điểm cao nhất… và quan trọng là các em đều rất tích cực tham
gia, có tinh thần đồng đội cao, chủ động, sáng tạo, thể hiện được bản lĩnh trước
đám đông.
Sau mỗi hoạt động như vậy, niềm tin của các em vào bản thân được
củng cố và nâng cao, năng lực giao tiếp, khả năng sử dụng Tiếng Việt được cải
thiện. Học sinh sẽ có cái nhìn khác về mơn Ngữ văn và giờ học văn sẽ là giờ học

được các em chờ đợi.

17
SangKienKinhNghiem.net


III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ.
3.1. Kết luận:
Dạy học Ngữ Văn bằng phương pháp tình huống thực sự đã làm thay đổi
khơng khí của giờ học, thay đổi cách dạy và cách học so với phương pháp
truyền thống .Trong những giờ học có áp dụng phương pháp này, học sinh đóng
vai trị chủ đạo, có điều kiện để bộc lộ bản thân. Bên cạnh đó lứa tuổi học sinh
THPT là lứa tuổi thích khẳng định mình, có những suy nghĩ mới mẻ sáng tạo
đồng thời các em cũng được tiếp xúc với nhiều luồng thông tin, nhất là trên các
trang mạng xã hội nên việc đặt các em vào tình huống giả định cũng là cách để
giáo viên nắm được cách nhìn người, nhìn cuộc sống của học sinh, nắm được
những tâm tư, tình cảm của các em để từ đó hướng các em đến những điều tốt
đẹp, có bản lĩnh và nói khơng với cái xấu, cái ác.
Tuy nhiên trong quá trình ứng dụng phương pháp giáo viên cũng đứng
trước nhiều sự thách thức : Giáo viên luôn phải chấp nhận đổi mới vì học sinh
lứa tuổi THPT vơ cùng sáng tạo và hứng thú của các em thay đổi từng giây, từng
phút trong q trình học tập; phải ln cập nhật thơng tin,kiến thức, đầu tư thời
gian xử lí các thơng tin và xây dựng tình huống…
Tình huống được đặt ra tuy là tình huống giả định nhưng phải lựa chọn
tình tuống có vấn đề, phù hợp với trình độ, tâm lý lứa tuổi, sở thích, kinh
nghiệm sống của học sinh…
Trong giờ học cần tạo điều kiện để càng nhiều học sinh tham gia vào tình
huống càng tốt và phải yêu cầu học sinh luân phiên tham gia tránh trường hợp
chỉ có một vài học sinh tích cực cịn những em khác không được tham gia.
Học Ngữ văn trong thời đại ngày nay không chỉ học kiến thức mà cần

phải gắn với hoạt động thực tiễn. Nói như người Do thái “Tri thức mà thiếu thực
tiễn chẳng khác nào chú lừa chỉ biết thồ trên lưng sách vở”. Học Ngữ văn là học
ngôn ngữ mà ngôn ngữ phải được vận dụng trong các tình huống giao tiếp. “Vì
vậy sử dụng bài tập tình huống trong dạy học có thể nói là cách thức hữu hiệu
nhất để rèn luyện năng lực ngôn ngữ cho học sinh, giúp các em ứng dụng những
kiến thức đã học… vào thực tế giao tiếp, đồng thời đem đến hứng thú học tập
18
SangKienKinhNghiem.net


bản ngữ cho học sinh phổ thông, tạo nên sự sinh động, sôi nổi và hấp dẫn cho
các giờ học bản ngữ”.
Tuy nhiên dạy học bằng phương pháp tình huống chỉ là một trong số rất
nhiều phương pháp để tạo hứng thú trong giờ học.Trong quá trình dạy học người
giáo viên cần căn cứ vào tình hình thực tế, kết hợp linh hoạt các phương pháp
dạy học sao cho phù hợp với đối tượng học sinh và nâng cao hiệu quả giáo dục.
3.2. Kiến nghị:
Để áp dụng được SKKN vào thực tế dạy học nhà trường cần trang bị đầy
đủ cơ sở vật chất, tổ chức các hoạt động ngoại khóa tạo điều kiện cho học sinh
tham gia hoạt động để phát triển năng lực giao tiếp của học sinh…
Trên đây là môt vài sáng kiến của tôi đã áp dụng vào thực tế dạy học trong
những năm qua. Rất mong được trao đổi và góp ý của các thầy giáo, cơ giáo để
sáng kiến kinh nghiệm trên được hồn thiện hơn và có thể ứng dụng hiệu quả
trong dạy học môn Ngữ văn.

Xác nhận của thủ trưởng đơn vị

Thanh Hóa ,ngày 5/5/2017
Tơi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung

của người khác.
Người viết:

Ngyễn Thị Thắng

19
SangKienKinhNghiem.net


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Bài tập tình huống đối với việc phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh trung
học cơ sở. - Nguyễn Thị Ngọc Thúy.
2.Dạy học tình huống và một số biện pháp để sử dụng tình huống trong dạy học
hóa học ở trường THPT. Phạm Vũ Nhật Un (Tạp chí khoa học ĐHSP
TPHCM).
3.Dạy học tình huống và tình huống dạy học. GS.TSKH Thái Duy Tuyên - Ths
Bùi Hồng Thái.
4.Kỹ năng giao tiếp, ứng xử và thiết lập mối quan hệ. Kỹ năng đàm phán.
Nguồn Internet
5.Phương pháp dạy học bằng tình huống trong giảng dạy phần quản trị học. TS
Bùi Xuân Quang (Nội san KH ,Trường ĐH Công nghệ Đồng Nai).
6.Một số bài viết trên báo, mạng Internet…

20
SangKienKinhNghiem.net