Tài liệu Báo cáo "Các quyền hiến định của công dân và bảo đảm pháp lí ở nước ta " pptx

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 1/2004 27






ThS. Mai Thanh Hiếu *
guyờn tc suy oỏn vụ ti ln u tiờn
c tha nhn v tuyờn b nh mt
quyn c bn ca con ngi ti iu 9
Tuyờn ngụn dõn quyn v nhõn quyn ca
Phỏp nm 1789: "Mi ngi u c coi
l vụ ti cho n khi b tuyờn b phm ti;
nu xột thy cn thit phi bt gi thỡ mi
s cng bc vt quỏ mc cn thit cho
vic bt gi u b lut phỏp x pht
nghiờm khc".
Nguyờn tc suy oỏn vụ ti ó tr thnh
nguyờn tc c cng ng quc t tha
nhn. iu 11 Tuyờn ngụn th gii v nhõn
quyn nm 1948 quy nh: "Mi ngi b
buc ti cú quyn c coi l vụ ti cho n
khi c chng minh l phm ti theo lut
phỏp ti mt phiờn to xột x cụng khai vi
mi bo m bin h cn thit". iu 14
Cụng c quc t v cỏc quyn dõn s v
chớnh tr nm 1966 quy nh: "Ngi b buc

l phm mt ti hỡnh s cú quyn c coi l
vụ ti cho ti khi ti ca ngi ú c
chng minh theo phỏp lut".
Nguyờn tc suy oỏn vụ ti c Nh
nc ta cam kt thc hin vi s kin Vit
Nam gia nhp Cụng c quc t v cỏc
quyn dõn s v chớnh tr ngy 24/9/1982.
Ln u tiờn, ti Vit Nam, suy oỏn vụ ti
c khng nh l nguyờn tc c bn ca
lut t tng hỡnh s (iu 10 B lut t tng
hỡnh s (BLTTHS) nm 1988) v l quyn
c bn ca cụng dõn (on 1 iu 72 Hin
phỏp nm 1992).
(1)
Nh vy, trong h thng
phỏp lut Vit Nam, nguyờn tc suy oỏn vụ
ti cú v trớ ca mt nguyờn tc hin nh.
Nguyờn tc suy oỏn vụ ti l bc tin
trong nhn thc ca con ngi i vi vic
tụn trng, bo v quyn v phm giỏ ca
chớnh con ngi. Vy trong t tng hỡnh s
Vit Nam nhng ch th no cú quyn c
suy oỏn vụ ti?
iu 9 BLTTHS Vit Nam nm 2003
quy nh: "Khụng ai b coi l cú ti v phi
chu hỡnh pht khi cha cú bn ỏn kt ti ca
to ỏn ó cú hiu lc phỏp lut ". Nh vy,
phm vi ch th cú quyn c suy oỏn vụ
ti b gii hn bi thi im cú hiu lc phỏp
lut ca bn ỏn kt ti ca to ỏn nhng

khụng b gii hn bi s buc ti. Chỳng ta
s tỡm hiu vn ny v liờn h vi nhng
quy nh quc t cú liờn quan.
1. Phm vi ch th cú quyn c suy
oỏn vụ ti b gii hn bi thi im cú
hiu lc phỏp lut ca bn ỏn kt ti ca
to ỏn
Nguyờn tc suy oỏn vụ ti khng nh
quyn phỏn quyt ca to ỏn v vic cú ti
N

* Ging viờn Khoa lut hỡnh s
Trng i hc lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
28

Tạp chí luật học số 1/2004

hay khụng cú ti ca cụng dõn. Mt ngi
ch b coi l cú ti v cú th phi chu hỡnh
pht khi i vi h ó cú bn ỏn kt ti ca
to ỏn ó cú hiu lc phỏp lut. Nh vy,
thi im chm dt quyn c suy oỏn vụ
ti l thi im bn ỏn kt ti ca to ỏn cú
hiu lc phỏp lut. K t thi im ú, ngi
b to ỏn xột x v kt ỏn mi thc s tr
thnh ngi cú ti v b i x vi t cỏch l
ngi cú ti. Núi cỏch khỏc, ngi cú ti b

loi ra khi phm vi ch th cú quyn c
suy oỏn vụ ti.
Xut phỏt t nguyờn tc ch hai cp
xột x, thi im bn ỏn kt ti cú hiu lc
phỏp lut, thi im chm dt quyn c
suy oỏn vụ ti c xỏc nh k t:
- Ngy ht thi hn khỏng cỏo, khỏng
ngh i vi bn ỏn v phn bn ỏn s thm
khụng b khỏng cỏo, khỏng ngh theo th tc
phỳc thm (iu 240 BLTTHS nm 2003).
- Ngy tuyờn bn ỏn phỳc thm (khon 3
iu 248 BLTTHS nm 2003).
- Ngy to ỏn cp phỳc thm ra quyt
nh ỡnh ch vic xột x phỳc thm (khon
2 iu 238 BLTTHS nm 2003).
Quyn c suy oỏn vụ ti chm dt vỡ
bn ỏn ca to ỏn ó cú hiu lc phỏp lut
phi c thi hnh v phi c cỏc c
quan, t chc v mi cụng dõn tụn trng. Cỏ
nhõn, c quan, t chc hu quan trong phm
vi trỏch nhim ca mỡnh phi chp hnh
nghiờm chnh bn ỏn ca to ỏn v phi chu
trỏch nhim trc phỏp lut v vic chp
hnh ú.
Vn t ra l nu bn ỏn cú hiu lc
phỏp lut b xem xột li theo th tc giỏm
c thm hoc tỏi thm thỡ ngi b kt ỏn cú
quyn c suy oỏn vụ ti khụng?
Quyn c suy oỏn vụ ti ch b chm
dt khi cú y hai iu kin: Cú bn ỏn

kt ti ca to ỏn v bn ỏn ú cú hiu lc
phỏp lut. Vỡ vy, cú hai trng hp:
- Nu bn ỏn kt ti ó cú hiu lc phỏp
lut b xem xột li theo th tc giỏm c
thm hoc tỏi thm thỡ trong mi quan h vi
tớnh cú hiu lc phỏp lut ca bn ỏn kt ti,
ngi b kt ỏn khụng cũn quyn c suy
oỏn vụ ti. Vic khỏng ngh theo th tc
giỏm c thm hoc tỏi thm khụng lm mt
i hiu lc phỏp lut ca bn ỏn kt ti. Do
ú, ngi b kt ỏn vn b coi l cú ti v bn
ỏn vn phi c thi hnh (tr trng hp
c tm ỡnh ch thi hnh bn ỏn).
Tuy nhiờn, trong mi quan h vi hot
ng chng minh, ngi b kt ỏn vn cú
quyn c suy oỏn vụ ti phm vi nht
nh. Hi ng giỏm c thm hoc tỏi thm
vn phi xem xột v ỏn mt cỏch khỏch
quan. Khi xột thy cn thit, to ỏn phi triu
tp ngi b kt ỏn, ngi bo cha tham gia
phiờn to. Nu c triu tp thỡ h c
trỡnh by ý kin ti phiờn to. Ngi b kt
ỏn cú th c tm ỡnh ch thi hnh bn ỏn
nu trong thi gian ch kt qu xột x giỏm
c thm hoc tỏi thm vic tip tc thi hnh
bn ỏn cú th gõy thit hi cho ngi phi thi
hnh. Vớ d: i vi cỏc trng hp ang
chp hnh hỡnh pht tự thỡ cú th tm ỡnh
ch thi hnh bn ỏn khi ó cú khỏng ngh
theo hng: ỡnh ch v ỏn; tuyờn b khụng

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 1/2004 29

phm ti, min trỏch nhim hỡnh s, min
hỡnh pht; cho hng ỏn treo hoc ỏp dng
hỡnh pht nh hn hỡnh pht tự (Thụng t
liờn ngnh s 01/TTLN ngy 8/12/1988 ca
To ỏn nhõn dõn ti cao v Vin kim sỏt
nhõn dõn ti cao hng dn thi hnh mt s
quy nh trong BLTTHS). Trong trng hp
ny, quyn c suy oỏn vụ ti b chm dt
khi hi ng giỏm c thm hoc tỏi thm ra
quyt nh bỏc khỏng ngh v gi nguyờn
bn ỏn kt ti ó cú hiu lc phỏp lut. Hi
ng giỏm c thm hoc tỏi thm khụng cú
quyn ra bn ỏn. Do ú, vn bn phỏp lớ lm
chm dt quyn c suy oỏn vụ ti l
mt quyt nh ca to ỏn ch khụng phi
l "bn ỏn kt ti" nh quy nh ti iu 9
BLTTHS nm 2003.
- Nu bn ỏn khụng kt ti ó cú hiu lc
phỏp lut b xem xột li theo th tc giỏm
c thm hoc tỏi thm thỡ ngi c to
ỏn tuyờn b vụ ti trong bn ỏn ú vn cú
y quyn c suy oỏn vụ ti. Hi
ng giỏm c thm hoc tỏi thm khụng th
chm dt quyn ny ca h vỡ hi ng giỏm
c thm hoc tỏi thm khụng cú thm

quyn ra bn ỏn kt ti - mt trong hai iu
kin trit tiờu quyn c suy oỏn vụ ti.
Nu nhn thy vic khụng kt ti l sai lm
v nu cú cn c, hi ng giỏm c thm
hoc tỏi thm ra quyt nh hu bn ỏn ó cú
hiu lc phỏp lut iu tra li hoc xột x
li. Trong trng hp ny, ngi b iu tra
li hoc b xột x li vn cú quyn c suy
oỏn vụ ti. Quyn ny ch b chm dt khi
cú phỏn quyt cui cựng cú hiu lc phỏp
lut ca to ỏn kt ti i vi h.
2. Phm vi ch th cú quyn c suy
oỏn vụ ti khụng b gii hn bi s buc ti
Quyn c suy oỏn vụ ti l quyn c
bn ca cụng dõn. Trong t tng hỡnh s,
quyn c suy oỏn vụ ti khụng ch thuc
v ngi b buc ti m cũn l quyn ca
nhng ngi b nghi phm ti ang l i
tng ỏp dng ca nhng bin phỏp t tng.
Núi cỏch khỏc, s buc ti khụng phi l
iu kin lm phỏt sinh quyn c suy oỏn
vụ ti; cú s m bo ca nguyờn tc suy
oỏn vụ ti khụng cn phi chng minh l
ang b buc ti.
Hin nay, cú nhng quan im khỏc
nhau v i tng b buc ti, thi im bt
u v kt thỳc ca s buc ti.
Quan im th nht: i tng b buc
ti ch cú th l b can, b cỏo. Nhng ngi
tham gia t tng khỏc khụng th l i tng

b buc ti. Buc ti ch tn ti trc khi bn
ỏn ca to ỏn cú hiu lc phỏp lut.
(2)

Quan im th hai: S buc ti xut hin
c khi cha cú quyt nh khi t b can
trong trng hp cú ngi b tm gi. S
buc ti cũn tn ti cho ti khi ngi b kt
ỏn chp hnh xong hỡnh pht hoc c ỏp
dng cỏc bin phỏp min hỡnh pht (ton b)
hoc c i xỏ hay õn xỏ.
(3)

Theo chỳng tụi, dự ngi b tm gi cú
c coi l ngi b buc ti hay cha thỡ h
v b can, b cỏo vn cú quyn c suy
oỏn vụ ti. Ngi b tm gi l ngi b bt
trong trng hp khn cp, phm ti qu
tang, ngi b bt theo quyt nh truy nó
hoc ngi phm ti t thỳ, u thỳ v i


nghiên cứu - trao đổi
30

Tạp chí luật học số 1/2004

vi h ó cú quyt nh tm gi. B can l
ngi ó b khi t v hỡnh s. B cỏo l
ngi ó b to ỏn quyt nh a ra xột x.

Nhng ngi ny u cú quyn t bo cha
v nh ngi khỏc bo cha. Bin phỏp tm
gi, tm giam ch c ỏp dng khi cú y
cn c do phỏp lut quy nh. Ch tm
gi, tm giam hon ton khỏc vi ch i
vi ngi ang chp hnh hỡnh pht tự.
Ngc li, dự ngi b kt ỏn cú cũn l
ngi b buc ti hay khụng thỡ quyn c
suy oỏn vụ ti v nguyờn tc cng chm
dt khi bn ỏn kt ti ca to ỏn cú hiu lc
phỏp lut.
Suy oỏn vụ ti gn lin vi buc ti, tn
ti song song vi buc ti. Khi ngun ca
nguyờn tc suy oỏn vụ ti c xut phỏt t
s thiu quõn bỡnh gia th mnh v th yu
ca mt bờn l s buc ti c thc hin
bi c quan nh nc cú thm quyn v bờn
kia l s bo cha ca ngi b buc ti. Do
ú, ngi b buc ti mt mt c m bo
quyn bo cha, quyn khụng phi chng
minh s vụ ti ca mỡnh, mt khỏc c m
bo khụng b i x nh ngi cú ti. iu
ú cho thy, nguyờn tc suy oỏn vụ ti
khụng ch liờn quan ti vn chng minh
m cũn liờn quan ti vn i x. Chớnh vỡ
vy, trong t tng hỡnh s, quyn c suy
oỏn vụ ti khụng ch thuc v ngi b
buc ti m cũn l quyn ca nhng ngi
b nghi phm ti b ỏp dng nhng bin phỏp
hn ch quyn v li ớch hp phỏp. Nhúm

ngi th hai ny tuy cha cú quyn bo
cha nhng ó cú quyn khụng b i x
nh ngi cú ti. Vớ d: Ngi b bt trong
trng hp phm ti qu tang theo iu 82,
ngi phm ti t thỳ theo khon 5 iu
100, ngi b khỏm xột do cú mt ti ni
khỏm xột v cú cn c khng nh ngi ú
giu trong ngi vt, ti liu cn thu gi
theo khon 3 iu 142 BLTTHS nm 2003
cha phi l ngi b buc ti. Vo thi
im t thỳ, b bt, hay khỏm xột cha cú
vn bn t tng no buc ti i vi h liờn
quan n vic t thỳ, b bt, hay khỏm xột.
Mc dự vy, h vn cú quyn c suy oỏn
vụ ti. Ngi thc hin vic bt, khỏm xột,
ly li khai; c quan tip nhn ngi b bt;
c quan, t chc tip nhn ngi phm ti t
thỳ khụng c i x vi h nh mt ngi
cú ti. Cỏc bin phỏp ngn chn, bin phỏp
cng ch ỏp dng i vi h khụng phi l
hỡnh pht.
Phm vi ch th cú quyn c suy oỏn
vụ ti khụng b gii hn bi s buc ti th
hin rừ ti iu 9 BLTTHS Vit Nam nm
2003: "Khụng ai b coi l cú ti v phi chu
hỡnh pht khi cha cú bn ỏn kt ti ca to
ỏn ó cú hiu lc phỏp lut". Quy nh ny
cú im tng ng vi Tuyờn ngụn dõn
quyn v nhõn quyn ca Phỏp nm 1789 vỡ
Tuyờn ngụn khng nh quyn c suy

oỏn vụ ti c m bo cho tt c mi
ngi (iu 9 Tuyờn ngụn s dng thut
ng "tout homme", ting Phỏp cú ngha l
"tt c mi ngi"). U ban quyn con ngi
ca Liờn hp quc cng quan nim quyn
c suy oỏn vụ ti l quyn ca tt c mi
ngi v ngha v tụn trng quyn ny
khụng ch thuc v c quan t phỏp m cũn
l ngha v ca cỏc c quan lp phỏp, hnh


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 1/2004 31

phỏp
(4)
v c cỏc c quan thụng tin i chỳng.
(5)

Tuy nhiờn, iu 11 Tuyờn ngụn th gii
v nhõn quyn nm 1948, iu 6 Cụng c
chõu u v quyn con ngi nm 1950 v
iu 14 Cụng c quc t v cỏc quyn dõn
s v chớnh tr nm 1966 ó quy nh quyn
c suy oỏn vụ ti c m bo cho
ngi b buc ti (cỏc iu lut nờu trờn u
s dng thut ng "personne acusộe" trong
bn ting Phỏp, cú ngha l "ngi b buc
ti"). Vic quy nh nh vy ũi hi phi cú
nhn thc thng nht nh th no l buc

ti. Do ú, To ỏn nhõn quyn chõu u ó
a ra nh ngha chung v buc ti, khụng
ph thuc vo quan nim hay quy nh ca
cỏc quc gia thnh viờn Cng ng chõu u.
Tuy nhiờn, trờn thc t, quyn c suy
oỏn vụ ti khụng b gii hn trong nh
ngha chung ny m c m rng cho c
ngi cha b buc ti. U ban chõu u
khng nh nguyờn tc suy oỏn vụ ti dnh
cho tt c mi ngi, khụng b gii hn
trong nhng m bo t tng; quyn c
suy oỏn vụ ti c ỏp dng mi khi ng
s l i tng ca mt tuyờn b cụng khai
cha ng ý kin rng h l ngi cú ti.
(6)

Vớ d: Nm 1995, To ỏn nhõn quyn chõu
u ó kt ỏn Nh nc Phỏp vi phm
nguyờn tc suy oỏn vụ ti vỡ b trng ni
v Phỏp ó tuyờn b trờn cỏc phng tin
thụng tin i chỳng v vic mt cụng dõn
liờn quan n ti git ngi, trong khi cụng
dõn ú cha b buc ti v b trng ni v
cng khụng phi l ngi cú thm quyn
buc ti.
(7)
Theo iu 1 BLTTHS Cng ho
Phỏp, quyn c suy oỏn vụ ti c m
bo cho c ngi b nghi ng.
Trong phm vi t tng hỡnh s, quyn

c suy oỏn vụ ti ũi hi nhng m
bo t phớa c quan, ngi tin hnh t tng
v nhng ch th khỏc cú quyn thc hin
mt s hot ng t tng hỡnh s. Cụng
thc m BLTTHS Vit Nam s dng quy
nh nguyờn tc suy oỏn vụ ti ó khụng
cp yu t b buc ti nh l iu kin ỏp
dng i vi cỏc ch th cú quyn c suy
oỏn vụ ti./.

(1). Thut ng "Nguyờn tc suy oỏn vụ ti" khụng
c ghi nhn chớnh thc trong Hin phỏp v
BLTTHS Vit Nam. Tuy nhiờn, thut ng ny c
mt s tỏc gi s dng trong nghiờn cu trỡnh by
nguyờn tc "khụng ai b coi l cú ti khi cha cú bn
ỏn kt ti ca to ỏn ó cú hiu lc phỏp lut"; Xem:
- "Giỏo trỡnh Lut t tng hỡnh s Vit Nam",
Trng i hc lut H Ni, Nxb. Cụng an nhõn dõn,
H. 2001, tr. 29;
- Hong Th Sn, Bựi Kiờn in, "Nhng nguyờn
tc c bn ca lut t tng hỡnh s Vit Nam", Nxb.
Cụng an nhõn dõn, H. 2000, tr. 69;
- Phm Hng Hi, "Bo m quyn bo cha ca
ngi b buc ti", Nxb. Cụng an nhõn dõn, H. 1999, tr. 39.
(2).Xem: Hong Th Sn, "Thc hin quyn bo cha
ca b can, b cỏo trong t tng hỡnh s", Lun ỏn tin
s lut hc, H. 2003, tr. 13.
(3).Xem: Phm Hng Hi, "Bo m quyn bo cha
ca ngi b buc ti", Nxb. Cụng an nhõn dõn, H.
1999, tr. 27.

(4) (5), (7).Xem: Droit processuel droit commun et droit
comparộ du procốs, Dalloz, 2003, p. 415, 422, 421.
(6).Xem: Louis Edmond PETTITI, Emmanuel
DECAUX, Pierre Henri IMBER, La Convention
europộenne des droits de l'homme commentaire article
par article, Economica, 1999, p. 270.