Tài liệu Báo cáo " Xác định cha, mẹ, con dưới góc độ bình đẳng giới " doc

Pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam với việc thực hiện CEDAW


Tạp chí luật học số 3/2006 45




Ths. Nguyễn Thị Lan *
ụng c quc t v xoỏ b mi hỡnh
thc phõn bit i x vi ph n
(CEDAW) ó c i hi ng Liờn hp
quc phờ chun vo ngy 18/12/1979 v cú
hiu lc vo ngy 03/09/1981. õy l mt
vn kin quc t tng hp nht v quyn
ca ph n. Vit Nam l mt trong nhng
quc gia u tiờn trờn th gii tham gia
Cụng c ny. Ni dung cỏc quyn ca ph
n th hin s bỡnh ng gii c quy nh
rt c th trong tng iu ca Cụng c
tt c cỏc lnh vc khỏc nhau. Trong phm
vi bi vit ny, chỳng tụi mun nhn mnh
ti quyn bỡnh ng trong quan h hụn nhõn
v gia ỡnh m trng tõm l quyn xỏc nh
cha, m, con trờn c s bỡnh ng gii.
im D iu 16 ca CEDAW ó quy
nh v quyn bỡnh ng ca nam n trong
quan h vi con cỏi nh sau: Quyn v
trỏch nhim nh nhau trong vai trũ lm
cha, m, bt k tỡnh trng hụn nhõn ca h
ra sao, v cỏc vn liờn quan n con cỏi

h. Trong mi trng hp li ớch ca con
cỏi phi l iu quan trng nht. Quan h
gia cha m v con l mi quan h huyt h
t nhiờn vn rt thiờng liờng v nhy cm.
Vic xỏc nh mi quan h ny cú ý ngha
trong mi thi i v c c bit coi
trng bi nú liờn quan n rt nhiu mi
quan h khỏc v dõn s, hụn nhõn gia ỡnh.
Di gúc bỡnh ng gii vic xỏc nh
cha, m, con ch yu th hin quyn sinh
con v xỏc nh cha, m, con.
K t khi ginh c chớnh quyn, Nh
nc ta rt chỳ trng n vn bỡnh ng
gii. iu ú c th hin rt rừ trong cỏc
bn hin phỏp qua cỏc thi kỡ lch s ca
t nc. Vi vn xỏc nh cha, m, con,
h thng phỏp lut v hụn nhõn gia ỡnh ó
quy nh tng i y . Trong nhng
quy nh ny, s bỡnh ng v gii c th
hin khỏ rừ nột.
Lut hụn nhõn v gia ỡnh nm 2000
(Lut HN&G nm 2000) trờn c s k
tha v phỏt trin cỏc vn bn phỏp lut
trc ó dnh hn mt chng quy nh v
vn xỏc nh cha, m, con (Chng VII
t iu 63 n iu 66) bao gm vic xỏc
nh cha, m; quyn xỏc nh con; quyn
nhn cha, m; ch th cú quyn xỏc nh
cha, m, con.
1. Bỡnh ng gii trong vic xỏc nh

con chung ca v chng
Th nht, khi ngi ph n cú hụn nhõn
hp phỏp, vic xỏc nh quan h cha m v
con c th hin trong nguyờn tc suy
oỏn phỏp lớ quy nh ti iu 63 Lut
HN&G nm 2000: Con sinh ra trong
thi kỡ hụn nhõn hoc do ngi v cú thai
C

* Ging viờn Khoa lut dõn s
Trng i hc Lut H Ni
Pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam với việc thực hiện CEDAW

46 Tạp chí luật học số 3/2006

trong thi kỡ ú l con chung ca v chng.
Con sinh ra trc ngy ng ký kt hụn v
c cha m tha nhn cng l con chung
ca v chng.
Theo nguyờn tc suy oỏn phỏp lớ ny,
mi khi sinh con ngi ph n khụng cn
phi chng minh chng mỡnh l cha ca a
tr do mỡnh sinh ra, cng nh khụng c
ngn cn chng mỡnh thc hin quyn l
cha ca a tr do mỡnh sinh ra. Ngi
chng ng nhiờn c xỏc nh l cha
ca a tr ú v c thc hin quyn lm
cha ca mỡnh. Nh vy, cú th thy rng s
bỡnh ng gii th hin rt rừ trong vic xỏc
nh con chung ca v chng. Phỏp lut ó

cn c vo thi kỡ hụn nhõn ca v chng
suy oỏn mi quan h cha m v con.
Khi nam n tr thnh v chng ca nhau
u xut phỏt t yu t tỡnh cm; gia h
phỏt sinh nhng quyn v ngha v phỏp lớ
theo lut nh nh ngha v chung thu,
thng yờu quý trng chm súc giỳp ln
nhau Mt khỏc, do tỏc ng ca nhiu
yu t khỏc nh iu kin kinh t, xó hi
cú nh hng n cỏch nhỡn nhn v tỡnh
yờu v hụn nhõn gia ỡnh nờn khụng ớt
trng hp ngi v cú thai trc thi kỡ
hụn nhõn hoc thm chớ sinh con trc thi
kỡ hụn nhõn thỡ a s l do v chng ó cú
quan h sinh lớ trc thi kỡ hụn nhõn nờn
phỏp lut vn suy oỏn l con chung ca
v chng. Chớnh vỡ vy, phỏp lut khụng
cn a ra nh ngha th no l con c
thai nghộn trong thi kỡ hụn nhõn nh phỏp
lut thi kỡ trc. iu ny m bo quyn
li khụng ch ca a tr m cũn bo v
quyn ca ngi v, ngi m trong gia
ỡnh. Ngay c trong trng hp sau khi
quan h hụn nhõn ó chm dt m ngi
v sinh con trong mt thi gian lut nh
(trong vũng 300 ngy k t khi chm dt
quan h hụn nhõn) thỡ phỏp lut vn xỏc
nh l con chung ca v chng. iu ú
m bo n nh quan h cha m v con
ng thi giỳp cho ngi ph n yờn tõm

thc hin thiờn chc ca mỡnh.
Th hai, vic xỏc nh li quan h cha,
m, con, ti iu 63 Lut HN&G nm
2000 cng quy nh: Trong trng hp
cha, m khụng tha nhn con thỡ phi cú
chng c v phi c to ỏn xỏc nh.
Trong thc tin, khi ngi v sinh con,
ngi chng ó lm giy khai sinh cho a
tr, ly h tờn mỡnh l h tờn cha ca a
tr. Thm chớ, a tr ú v mt sinh hc
khụng phi l con ca ngi chng nhng
v nguyờn tc trc tiờn ngi chng vn
c xỏc nh l cha, s im lng ca ngi
chng c coi l s mc nhiờn tha nhn
mi quan h cha con. Phỏp lut khụng can
thip sõu vo mi quan h ny. Min rng
a tr c sng trong bu khụng khớ yờu
thng v thụng cm, cú cha, m v ngi
m c chia s nhng nim vui v ni
bun vi chng mỡnh.
Tuy nhiờn, cng khụng ớt trng hp,
sau khi ngi v sinh con ngi chng ó
khụng tha nhn a tr l con ca mỡnh do
nghi ng s chung thy ca ngi v v h
ó yờu cu xỏc nh li quan h cha con.
Trong trng hp ny, ngi yờu cu phi
cú ngha v cung cp chng c chng minh
Pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam với việc thực hiện CEDAW

Tạp chí luật học số 3/2006 47

khụng cú mi quan h cha con. Ngi v
khụng cú ngha v ny. Nu ngi chng
khụng xut trỡnh c chng c chng
minh thỡ phỏp lut vn mc nhiờn tha nhn
ngi chng l cha ca a tr.
Nu ngi m, khụng tha nhn a tr
l con ca mỡnh thỡ ngi m cng phi
cung cp chng c chng minh. Vỡ trờn
thc t cú nhiu trng hp do vụ ý hoc c
ý dn n vic nhiu a tr b ln ln hoc
b ỏnh trỏo Tuy nhiờn, hin nay trong cỏc
vn bn phỏp lut cú liờn quan khụng cú
mt hng dn c th no v vn ny.
iu ú cng lm nh hng n quyn li
ca cỏc ch th.
2. Bỡnh ng gii trong vic xỏc nh
cha m cho con ngoi giỏ thỳ
Trong trng hp ngi ph n sinh
con m khụng cú quan h hụn nhõn (tc l
sinh con ngoi giỏ thỳ). Lut HN&G nm
2000 ch quy nh nhng ch th cú quyn
yờu cu xỏc nh quan h cha m v con,
m khụng quy nh c th vic xỏc nh ny
phi da trờn c s no. Nh trờn chỳng tụi
ó phõn tớch nu ngi ph n cú hụn nhõn
hp phỏp thỡ ú l thi kỡ hụn nhõn l cn
c xỏc nh quan h cha m v con. Cũn
trong trng hp ny ngi ph n li

khụng cú hụn nhõn hp phỏp, do vy vic
xỏc nh quan h cha m v con da trờn c
s no thỡ hin nay phỏp lut cũn b ng.
Khi ngi ph n yờu cu xỏc nh cha cho
con ca mỡnh thỡ v nguyờn tc h phi
chng minh mt ngi n ụng no ú l
cha ca a con m mỡnh ó sinh ra, h cú
ngha v phi cung cp chng c, nu cn
thit cú th yờu cu giỏm nh gen v h
phi chu chi phớ giỏm nh gen. Chỳng tụi
cho rng quy nh ny cha tht s phự hp
m cn quy nh nhng bit l nht nh.
Bi khi sinh con ngoi giỏ thỳ, ngi ph
n ó chu rt nhiu s thit thũi t khi
mang thai, sinh con v nuụi con mt mỡnh,
bờn cnh ú l s trn trỏnh trỏch nhim
ca ngi cha ca a tr. Vic h yờu cu
xỏc nh cha cho con ca mỡnh l mt
quyn chớnh ỏng, vy nờn chng nu h
khụng xut trỡnh c y chng c
chng minh quan h cha con v phi yờu
cu giỏm nh gen, trong trng hp ny
nu ngi n ụng no ú c xỏc nh l
cha ca a tr thỡ ngi ú phi tr chi phớ
giỏm nh hoc ớt nht thỡ l mt phn chi
phớ giỏm nh vỡ ú l trỏch nhim chung
ca hai ngi vi t cỏch l cha, l m ca
a tr. Nh vy mi thc s m bo s
bỡnh ng v gii trong trng hp ny.
Hoc trong trng hp rừ rng cỏc ng

s cú khú khn v kinh t thỡ cn cú c ch
min, gim chi phớ giỏm nh cho ng s.
3. Bỡnh ng gii trong vic xỏc nh
cha m cho con sinh ra theo phng
phỏp khoa hc
Xỏc nh cha, m, con trong trng hp
sinh con theo phng phỏp khoa hc c
ỏp dng theo Ngh nh s 12/N-CP ngy
12/2/2003 ca Chớnh ph v sinh con theo
phng phỏp khoa hc.
Quyn ca ngi ph n c c bit
bo v trong trng hp ny. ú l to ra
mt hnh lang phỏp lớ giỳp cho ngi ph
n thc hin thiờn chc ca mỡnh, bo v
Pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam với việc thực hiện CEDAW

48 Tạp chí luật học số 3/2006

hnh phỳc gia ỡnh cho h khi h khụng th
sinh con bng con ng t nhiờn. i
tng c ỏp dng trong trng hp ny
l cp v chng vụ sinh v ph n c thõn
mun sinh con bng k thut h tr sinh sn.
iu 20 Ngh nh s 12/N-CP quy nh:
1. Tr ra i do thc hin k thut h
tr sinh sn phi c sinh ra t ngi m
trong cp v chng vụ sinh hoc ngi ph
n c thõn.
2. Nhng ngi theo quy nh ti
khon 1 iu ny c xỏc nh l cha, m

i vi tr sinh ra do thc hin k thut h
tr sinh sn.
iu 21 Ngh nh trờn cũn quy nh:
Con c sinh ra do thc hin k thut h
tr sinh sn khụng c quyn yờu cu quyn
tha k, quyn c nuụi dng i vi
ngi cho tinh trựng, cho trng, cho phụi.
Nh vy, ngi v trong cp v chng
vụ sinh hoc ngi ph n c thõn c
xỏc nh l m ca a tr trong mi trng
hp k c ngi m ny nhn noón, tinh
trựng hoc phụi t ngi khỏc. Gia a tr
v ngi cho tinh trựng, cho noón, cho phụi
khụng cú mi quan h cha m v con v
mt phỏp lớ. Mt khỏc, phỏp lut cng quy
nh rt rừ mt trong nhng nguyờn tc ỏp
dng bin phỏp h tr sinh sn l phi thc
hin nguyờn tc bớ mt. Tuy nhiờn, theo
chỳng tụi, trong nhng trng hp c bit
nh cha bnh thỡ cp v chng vụ sinh
hoc ngi ph n c thõn cn c bit
nhng thụng s cn thit v ngi cho
a tr c bo m s an ton cn thit,
ngi ph n trong cp v chng vụ sinh
hoc ngi ph n c thõn vn khụng b
tc i quyn lm m ca mỡnh.
Cú th nhn thy mt iu c bit mi
ca vic sinh con theo phng phỏp khoa
hc l phỏp lut cho phộp ngi ph n c
thõn cng c ỏp dng bin phỏp h tr

sinh sn. õy l mt quyn li rt chớnh
ỏng ca ngi ph n khi h khụng mun
hoc khụng cú c hi kt hụn m vn cú th
thc hin c thiờn chc ca mỡnh. Nu
nh trc õy, khi cha cú c s phỏp lớ
cho vn ny thỡ ngi ph n c thõn
vn cú th thc hin c thiờn chc ca
mỡnh nhng iu ú cú th nh hng n
hnh phỳc ca mt gia ỡnh khỏc, c bit
l cú th nh hng n quyn li ca
ngi ph n khỏc thỡ hin nay, nu ỏp
dng bin phỏp h tr sinh sn h s thc
hin c thiờn chc ca mỡnh m khụng
cũn nh hng n quyn li ca ngi
khỏc. Tuy nhiờn, trong trng hp ny ch
cú quan h m con duy nht. Vỡ vy, ngi
ph n sinh con v nuụi con mt mỡnh, iu
ú thc s l mt khú khn v thỏch thc
i vi h. Mt khỏc, quyn li ca a tr
cng phn no b nh hng. Do ú, v mt
xó hi, cn phi cú nhng chớnh sỏch c
bit i vi trng hp ny.
Hin nay, theo quy nh ca phỏp lut,
nu ngi gi tinh trựng b cht thỡ c s
lu gi tinh trựng phi hu s tinh trựng ca
ngi ú (khon 2 iu 18 Ngh nh s
12/N-CP). Vic lu gi tinh trựng ny
c thc hin trong quỏ trỡnh cp v
Pháp luật hôn nhân và gia đình Việt Nam với việc thực hiện CEDAW

Tạp chí luật học số 3/2006 49

chng vụ sinh thc hin k thut h tr sinh
sn, nu ngi chng khụng may cht m
c s lu gi tinh trựng hu s tinh trựng
ca ngi ú liu cú phự hp khụng khi
khụng cú s by t ý chớ ca ngi v.
Theo chỳng tụi, nu hai v chng ó th
hin s ng ý sinh con nh bin phỏp h
tr sinh sn bng vn bn thỡ khi ngi
chng cht, ngi v vn cú quyn ngh
tip tc thc hin vic sinh con ny, ngi
v phi cú quyn i vi s tinh trựng ca
ngi chng ang c lu gi. V bo
v quyn li ca ngi v thỡ phi quy nh
nhng bit l khi ỏp dng thi gian sinh con
ti a trong trng hp chm dt hụn nhõn.
Thụng thng thi gian ny l 300 ngy k
t khi chm dt quan h hụn nhõn. Nhng
trong trng hp sinh con theo phng
phỏp khoa hc thỡ thi gian ny cú th kộo
di hn ph thuc vo quỏ trỡnh thc hin
bin phỏp h tr sinh sn. a tr ra i
vn c xỏc nh l con chung ca v
chng v quyn ca ngi v trong cp v
chng vụ sinh c m bo.
iu kin hn ch li hụn cú nờn c ỏp
dng trong trng hp m cp v chng vụ
sinh ó ng ý bng vn bn v vic sinh

con bng bin phỏp h tr sinh sn, trong
quỏ trỡnh tin hnh ó to c phụi nhng
cha a vo t cung ca ngi v thỡ
ngi chng yờu cu li hụn. Nu xột thun
tuý v mt phỏp lớ thỡ ngi v ang khụng
mang thai nờn ngi chng khụng b hn
ch quyn li hụn. Nhng õy cú th coi l
mt trng hp c bit phi ỏp dng s
hn ch li hụn i vi ngi chng m
bo quyn li cho ngi v. Trong trng
hp ny ngi chng khụng th n
phng hu b vic sinh con ny nu khụng
cú s ng ý ca ngi v.
Mt iu c bit trong vn ny l
khụng t ra vn xỏc nh li quan h
cha m v con nh nhng trng hp
thụng thng khỏc. Quan h cha m v con
l tt yu v khụng th ph nhn c.
Chng hn, nu cp v chng vụ sinh ó
ng ý bng vn bn l nhn tinh trựng ca
ngi khỏc ngi v sinh con thỡ sau
ny ngi chng ng nhiờn l cha ca
a tr m h khụng c quyn yờu cu
xỏc nh a tr ú khụng phi l con
mỡnh. Trong trng hp ny, phỏp lut
quan tõm n mt ngi cha, ngi m v
mt phỏp lớ hn l v mt sinh hc.
Túm li, di gúc bỡnh ng gii
vic xỏc nh cha, m, con ch yu th hin
quyn sinh con v quyn xỏc nh cha,

m, con. Nhng quyn ny ó c th hoỏ
im D iu 16 ca CEDAW. iu ú
chng t Vit Nam l mt quc gia rt quan
tõm n quyn li ca ngi ph n trong
xó hi núi chung v trong gia ỡnh núi
riờng. Phỏp lut ó to ra nh nhng c ch
tt nht ngi ph n thc hin quyn
ca mỡnh, c bit trong vic thc hin
thiờn chc ca mỡnh v nhng quyn liờn
quan n thiờn chc ú. Ngi ph n
trong xó hi hin i ó thc s c quan
tõm v trong tng lai di gúc phỏp lớ,
quyn ca ngi ph n cn c c th
hoỏ hn na, loi b hon mi s phõn bit
i x i vi ph n./.
Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW

50 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006