ảnh hưởng của thay đổi khẩu phần cho ăn lên tăng trưởng cá tra (pangasianodon hypophthalmus) giống

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA THỦY SẢN






VÕ NGUYÊN MẪN



ẢNH HƯỞNG CỦA THAY ĐỔI KHẨU PHẦN CHO ĂN
LÊN TĂNG TRƯỞNG CÁ TRA
(Pangasianodon hypophthalmus) GIỐNG



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN










2009

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA THỦY SẢN








VÕ NGUYÊN MẪN


ẢNH HƯỞNG CỦA THAY ĐỔI KHẨU PHẦN CHO ĂN
LÊN TĂNG TRƯỞNG CÁ TRA
(Pangasianodon hypophthalmus) GIỐNG



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN


CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
PGs.Ts NGUYỄN THANH PHƯƠNG
Ks. NGUYỄN HƯƠNG THÙY

2009

Luận văn tốt nghiệp: “Ảnh hưởng của thay đổi khẩu phần ăn lên tăng
trưởng của cá tra (Pangasianodon hypophthalmus) giống” đã thực hiện và
bảo vệ ngày 18/07/2009. Luận văn đã được sửa lại theo sự góp ý của hội đồng và
được ký nhận của cán bộ hướng dẫn.

Cán bộ hướng dẫn





Nguyễn Thanh Phương

LỜI CẢM ƠN

Xin được gởi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy Nguyễn Thanh Phương đã tận tình
hướng dẫn em trong suốt thời gian làm đề tài. Gửi lời cảm ơn đến các thầy cô trong
Khoa Thủy sản đã dạy bảo, truyền đạt kiến thức cho em trong suốt quá trình học tập
tại trường.
Xin chân thành đến chị Nguyễn Hương Thùy và các anh chị trong bộ môn
Dinh dưỡng và chế biến Thủy sản đã tận tình hỗ trợ, hướng dẫn, giúp đỡ và có những
lời khuyên bổ ích trong quá trình thực hiện đề tài.
Xin cảm ơn các bạn lớp Liên thông và Nuôi trồng Thủy sản K33 và các bạn
cùng làm chung đề tài của Bộ môn Dinh dưỡng và Chế biến Thủy sản đã khích lệ,
động viên và có những ý kiến đóng góp thiết thực trong suốt khóa học cũng như
trong thời gian làm luận văn tốt nghiệp.
Cuối cùng con xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ba, Mẹ, Anh/Chị cùng
những nguời thân đã tạo mọi điều kiện tốt nhất về vật chất và tinh thần để con vượt

qua mọi khó khăn để được như ngày nay.

Xin thành thật cảm ơn!





















TÓM TẮT

Đề tài: “Ảnh hưởng của thay đổi khẩu phần ăn lên tăng trưởng của cá tra
(Pangasianodon hypophthalmus) giống” được thực hiện nhằm tăng hiệu quả sử dụng
thức ăn và giảm chi phí sản xuất trong nuôi cá tra thâm canh. Thí nghiệm được bố trí
gồm 4 nghiệm thức được bố trí hoàn toàn ngẫu nhiên, mỗi nghiệm thức lập lại 3 lần.

Nghiệm thức 1 (NT 1) cá được cho ăn theo nhu cầu (nhưng nhỏ hơn 5% trọng lượng
thân) mỗi ngày 2 lần, 3 nghiệm thức còn lại cho ăn với chế độ lần lượt là: 7 ngày cho
ăn theo nhu cầu + giảm 50% trong 2 ngày (NT 2), cho ăn theo nhu cầu 7 ngày + giảm
50% trong 3 ngày (NT 3), cho ăn 7 ngày theo nhu cầu + giảm 50% trong 4 ngày (NT
4). Tất cả các nghiệm thức đều được cho ăn giống như nghiệm thức đối chứng (ăn đến
no, 2lần/ngày, cho ăn 5% trọng lượng thân. Mật độ bố trí ban đầu là 50con/bể (800L)
và trong điều kiện các yếu tố môi trường (nhiệt độ, pH, oxy hòa tan) thích hợp cho sự
phát triển của cá.
Qua 10 tuần thí nghiệm, kết quả thu có tính khả quan, tỷ lệ sống ở các nghiệm
thức đạt khá cao (97,3 – 98,7%). Thí nghiệm cho kết quả tăng trọng giữa các nghiệm
thức không khác biệt có ý nghĩa (p>0,05), hệ số thức ăn của cá ở các nghiệm thức dao
động từ (1,39 - 1,75), cao nhất ở nghiệm thức đối chứng và nghiệm thức giảm ăn 2
ngày, thấp nhất là nghiệm thức giảm ăn 3 ngày (1,39), hiệu quả sử dụng protein thu
được trong khoảng (1,9 – 2,4) cao nhất ở nghiệm thức giảm ăn 3 ngày (2,4) và thấp
nhất ở nghiệm thức giảm ăn 2 ngày (1,9) nhưng sự khác biệt này không có ý nghĩa.
Thành phần sinh hóa trong cơ thể cá sau khi phân tích khác biệt không có ý nghĩa
thống kê (p>0,05) chứng tỏ thí nghiệm gỉam tỷ lệ cho ăn không ảnh hưởng lên thành
phần hóa học của cá.
Kết quả cho thấy, khi giảm 50% lượng thức ăn trong 3 ngày đạt hiệu quả cao nhất
trong việc giảm chi phí thức ăn nhưng sự khác biệt chưa thể hiện rỏ ràng.








MỤC LỤC

Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 1
1.1. Giới thiệu 1
1.2. Mục tiêu đề tài 1
1.3. Nội dung nghiên cứu 2
Phần 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3
2.1. Đặc điểm sinh học của cá tra 3
2.1.1. Phân loại 3
2.1.2. Đặc điểm hình thái 3
2.1.3. Phân bố 4
2.1.4. Đặc điểm dinh dưỡng 4
2.1.5. Đặc điểm sinh trưởng 4
2.2.Nhu cầu dinh dưỡng của cá tra 5
2.2.1. Nhu cầu về đạm 5
2.2.2. Nhu cầu chất bột đường (carbohydrate) 6
2.2.3. Nhu cầu về chất béo 7
2.2.4. Nhu cầu năng lượng 8
2.3. Tình hình nghiên cứu và sử dụng thức ăn viên công nghiệp trong nuôi cá tra thâm
canh……………………………………………………………………… 9
2.4 Một số nghiên cứu về khẩu phần ăn và phương pháp cho ăn 9
Phần 3: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 12
3.1 Thời gian và địa điểm thực hiện đề tài 12
3.2 Vật liệu nghiên cứu 12
3.3 Thí nghiệm 12
3.3.1. Cá thí nghiệm 12
3.3.2 Thức ăn thí nghiệm 13
3.3.3. Hệ thống thí nghiệm 14
3.3.4. Bố trí thí nghiệm 14
3.4. Chăm sóc và quản lý 15
3.5. Phương pháp thu mẫu và phân tích mẫu cá, thức ăn và môi trường 15
3.6. Các chỉ tiêu thu thập và tính toán số liệu 16

3.7. Phương pháp phân tích số liệu 17
Phần 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 18
4.1. Biến động của các yếu tố môi trường bể nuôi thí nghiệm 18
4.2. Tỷ lệ sống 19
4.3. Sinh trưởng của cá 19
4.4. Hiệu quả sử dụng thức ăn 21
4.5. Hiệu quả sử dụng chất đạm (PER) 22
4.6. Thành phần hoá học của cá trước và sau thí nghiệm 23
Phần 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 25
5.1. Kết luận 25
5.2. Đề xuất 25
TÀI LIỆU THAM KHẢO 26














DANH SÁCH BẢNG


Bảng 2.1.4: Thành phần thức ăn trong ruột cá tra ngoài tự nhiên……………….4

Bảng 2.2.1: Nhu cầu về đạm của các loài cá da trơn…………………………… 5
Bảng 2.2.1 : So sánh nhu cầu protein của các loài cá 6
Bảng 3.3.2: Thành phần hóa học của thức ăn trong thí nghiệm……………… 13
Bảng 4.1: Biến động các yếu tố môi trường qua các nghiệm thức thí nghiệm…18
Bảng 4.2: Tỷ lệ sống của cá thí nghiệm……………………………………… 19
Bảng 4.3. Ảnh hưởng của thức ăn lên tăng trưởng của cá trong thí nghiệm 20
Bảng 4.4. Hệ số thức ăn, thức ăn ăn vào, hiệu quả sử dụng thức ăn……………….20
Bảng 4.5. Hiệu quả sử dụng protein của cá sau 10 tuần thí nghiệm……………23
Bảng 4.6. Thành phần hoá học cá trước và sau thí nghiệm ……………………24
















DANH SÁCH HÌNH


Hình 2.1: Hình dạng cá tra………………………………………………………3
Hình 2.2.4: Chu trình chuyển hoá năng lượng trong cơ thể cá (Smith, 1989)… 8

Hình 3.31: Cá thí nghiệm…………………………………………………… 13
Hình 3.3.2: Thức ăn thí nghiệm……………………………………………… 13
Hình 3.3.: Hệ thống thí nghiệm……………………………………………… 14

Phần 1:
ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Giới thiệu
Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng nuôi trồng thủy sản lớn
nhất của cả nước, vùng này có khoảng 934.394 ha mặt nước tự nhiên thuận lợi
cho phát triển thủy sản và thủy sản đã trở thành một trong những ngành kinh
tế mũi nhọn của vùng và đất nước. Trong các loài thủy sản nuôi thì cá tra tra
là đối tượng nuôi truyền thống, phổ biến và hiện đang được nuôi thâm canh
với qui mô lớn ở các tỉnh ĐBSCL. Cá Tra là nguồn lợi thủy sản quý, cá có
nhiều đặc tính ưu việt như tăng trưởng nhanh, chất lượng thịt thơm ngon,
không có xương dăm, có khả năng hô hấp khí trời, việc sinh sản kiểm soát dễ
dàng và có giá trị tiêu dùng. Đặc biệt, việc sinh sản nhân tạo ca tra đã được
thực hiện thành công vào 1980 đã giúp cho nghề nuôi phát triển nhanh không
chỉ đáp ứng nhu cầu thực phẩm cho tiêu dùng nội địa và là nguyên liệu quan
trọng cho xuất khẩu sang nhiều nước Châu Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản và một số
nước Đông Nam Á khác. Theo hiệp hội chế biến và xuất khẩu Việt Nam (Vashep)
cá tra là mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu đứng thứ 2 của thủy sản Việt Nam sau
mặt hàng tôm, và đến cuối năm 2007 xuất khẩu cá tra, cá basa đạt kỷ lục 1 tỷ USD
(www.hptrad.com.vn).
Tuy nhiên, hiện nay nghề nuôi cá tra đang gặp nhiều khó khăn như chất
lượng giống giảm, thị trường tiêu thụ sản phẩm thủy sản khó khăn, dịch bệnh
ngày càng phổ biến, ô nhiễm môi trường nuớc, giá thức ăn gia tăng, hiệu quả
kinh tế giảm,…Hơn nữa, thị trường xuất khẩu cá tra hiện gặp nhiều trở ngại,
giá cá xuất khẩu giảm thấp, trong khi giá thành sản phẩm cao làm cho rất
nhiều nhà sản xuất cũng như các hộ nông dân thua lỗ hay phá sản. Người sản
xuất đang rất cần giải pháp thích hợp để giảm chi phí sản xuất trong đó có chi
phí thức ăn vì chi phí này chiếm hơn 70% tổng chi phí (Nguyễn Thanh
Phương và ctv., 2004). Cải thiện hiệu quả sử dụng thức ăn của cá trong quá

trình nuôi là một trong những biện pháp quan trọng góp phần làm giảm hao
hụt và chi phí thức ăn.
Tối ưu hóa khẩu phần ăn nhằm nâng cao mức độ tiêu hóa, giảm thức ăn
dư thừa, là một trong những biện pháp thường được dùng trong nuôi cá nói
chung. Riêng cá tra việc điều chỉnh khẩu phần ăn hợp lý có thể là một biện
pháp khả thi mà cần được nghiên cứu. Đề tài “Ảnh hưởng của thay đổi khẩu
phần ăn lên tăng trưởng của cá tra (Pangasianodon hypophthalmus)
giống” đã được thực hiện.
1.2. Mục tiêu đề tài
Nhằm tìm ra phương pháp cho ăn hữu hiệu để tăng hiệu quả sử dụng thức ăn,
giảm chi phí sản xuất và giảm chất thải vào môi trường nuôi.

1.3. Nội dung nghiên cứu
So sánh tăng trưởng, tỉ lệ sống và hiệu quả sử dụng thức ăn của cá tra
(Pangasianodon hypophthalmus) giống khi cho ăn luân phiên các khẩu phần ăn khác
nhau.

Phần 2:
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1. Đặc điểm sinh học của cá Tra

Hình 2.1: Hình dạng cá tra
2.1.1.Phân loại
Theo hệ thống phân loại của Theo Robert và Vidthayanon (1991), thì cá tra
thuộc:
Ngành: Chordata.
Lớp: Orteichthyes.
Bộ: Siluriformes.
Họ: Pangasidae.

Giống: Pangasianodon.
Loài: Pangasianodon hypophthalmus (Sauvage.1878)
Trước đây, cá tra có tên khoa học là Pangasius hypophthamus, P.
micronemus hay P. sutchi.
2.1.2. Đặc điểm hình thái
Cá có thân dài, không vẩy, màu sắc đen xám trên lưng, bụng hơi bạc, miệng
rộng, có hai đôi râu dài. Cá sống chủ yếu ở vùng nước ngọt, có thể sống ở vùng
nước lợ (10–14%o), cá có thể chịu đựng được nước phèn (pH lớn hơn 4) và cá
không chịu đựng được nhiệt độ dưới 15
o
C và chịu nóng đến 39
o
C (Phạm Văn
Khánh, 2001).


2.1.3. Phân bố
Cá tra là loài cá nuôi truyền thống trong ao của nông dân các tỉnh ĐBSCL.
Ngoài tự nhiên cá sống ở lưu vực sông Cửu Long (Thái Lan, Lào, Cam-pu-chia và
Việt Nam) (Dương Nhựt Long, 2003).
2.1.4. Đặc điểm dinh dưỡng
Cá tra khi hết noãn hoàng thì thích ăn mồi tươi sống, vì vậy chúng hay ăn thịt
lẫn nhau ngay trong bể ấp và chúng vẫn tiếp tục ăn nhau nếu cá ương không được
cho ăn đầy đủ. Dạ dày của cá phình to hình chữ U và co giãn được, ruột cá tra ngắn,
không gấp khúc lên nhau mà dính vào màng treo ruột ngay dưới bóng khí và tuyến
sinh dục. Dạ dày cá to và ruột ngắn thể hiện đặc điểm của cá thiên về ăn thịt. Ngay
khi vừa hết noãn hoàng cá thể hiện rõ tính ăn thịt và ăn lẫn nhau.
Cá tra trưởng thành là loài ăn tạp. Trong tự nhiên cá ăn được mùn bả hữu cơ, rễ
cây thủy sinh, rau quả, tôm tép, cua, côn trùng, ốc và cá. Cá nuôi trong ao sử dụng
được các loại thức ăn khác nhau như cá tạp, thức ăn viên, cám, tấm, rau muống,… thức

ăn có nguồn gốc động vật sẽ giúp cá lớn nhanh hơn (Dương Nhựt Long, 2004).
Khi ương nuôi trên bể cá có thể sử dụng nhiều loại thức ăn khác nhau như ấu
trùng Artermia, trùn chỉ, moina, rotifer, thức ăn chế biến, Tuy nhiên, cho cá bột ăn ấu
trùng Artermia và trùn chỉ thì tỉ lệ sống cao và sinh trưởng của cá tốt nhất (Lê Thanh
Hùng, 2000). Theo Menon và Cheko (1955) (trích dẫn của Phạm Văn Khánh, 2000) thì
khi phân tích thức ăn trong ruột cá đánh bắt ngoài tự nhiên được trình bày trong Bảng
2.1.4.
Bảng 2.1.4: Thành phần thức ăn trong ruột cá tra ngoài tự nhiên:
Lọai thức ăn
Tỉ lệ (%)
Nhuyễn thể 35,4
cá nhỏ 31,8
Côn trùng 18,2
Thực vật thượng đẳng 10,7
Thực vật đa bào 1,6
Giáp xác 2,3

2.1.5. Đặc điểm sinh trưởng
Cá tra có tốc độ tăng trưởng tương đối nhanh, còn nhỏ cá tăng nhanh về
chiều dài. Cá ương trong ao sau 2 tháng đã đạt chiều dài 10-12 cm (14-15 g). Cá
trong tự nhiên có thể sống đến 20 năm. Cá lớn rất nhanh khi nuôi trong ao nuôi, sau
một năm nuôi đạt khối lượng 1–1,5 kg/con, những năm về sau cá lớn nhanh hơn có
khi đạt 5-6 kg/năm tùy thuộc môi trường sống và sự cung cấp thức ăn cũng như loại
thức ăn có hàm lượng đạm nhiều hay ít. Trong ao nuôi vỗ, cá bố mẹ cho đẻ đạt tới
25 kg khi 10 năm tuổi (Dương Nhựt Long. 2004).

2.2. Nhu cầu dinh dưỡng của cá tra
2.2.1. Nhu cầu về đạm
Nhu cầu chất đạm của động vật thủy sản khoảng 25–55% ( Trần Thị Thanh
Hiền và ctv. 2004) cao hơn nhiều so với gia súc và gia cầm. Vì vậy, trong chế biến thức

ăn thủy sản thì nguồn nguyên liệu cung cấp chất đạm luôn là yếu tố được quan tâm đầu
tiên. Thường thì nguồn nguyên liệu cung cấp đạm có hàm lượng lớn hơn 30% tuỳ
thuộc vào nguồn gốc đạm động vật hay thực vật. Nhu cầu chất đạm tối ưu của các loài
cá trơn dao động từ 25–42% và thường từ 30–35% trong thức ăn. Tuy nhiên, các kết
quả này khác nhau giữa các loài cá cũng như giữa các tác giả trên cùng một đối tượng
nghiên cứu. Nguyên nhân là do nhiều yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu chất đạm của cá
như điều kiện môi trường, thức ăn thí nghiệm, mức độ cung cấp thức ăn, trạng thái sinh
lý của cá, phương pháp áp dụng để tính nhu cầu chất đạm,… (Trần Thị Thanh Hiền,
2003).
Bảng 2.2.1: Nhu cầu về đạm của các loài cá da trơn (trích dẫn của Trần Thị Thanh
Hiền và ctv, 2004)
Loài cá Trọng
lượng(g)
Nguồn protein Protein tối
ưu (%)
Tác giả
Cá nheo Mỹ
I. punctatus
7g Đạm trứng gà 32-36
Garling, 1976
69g Bột thịt, bột huyết, bột xương 26-32 Robinson, 1999
Cá trê trắng
C. batrachus
0,1g Bột cá + đậu nành 30
Chuapochu, 1987
Cá trê phi

C. gariepinus
40g

Casein + Arg, Met

30
-
40

Henken et al., 1986
Cá lăng

M. nemurus
25,9

Practical

42

Khan và ctv., 1996
10


29,6

Aizam, 1983

Cá tra b
ần

P. kunyit
2
-

8

B
ột cá

40

Phương và ctv.,
2000
14
-
22


35

Cá tra
P.hypophthalmus
2-3 Bột cá/bột đậu nành 38
Hiền và ctv., 2004
5-6 Bột cá 32,2 Hùng và ctv., 2000
Cá basa
P. bocourti
2-3 Bột cá/bột đậu nành 35
Hiền và ctv., 2004
5-6 Bột cá 27,8 Hùng và ctv., 2000
16
-
17

B
ột cá/bột huyết (2:1)

36,7

Phuong,1998
75
-
81


34,9

Cá hú
P.conchophilus
2-3 Bột cá/bột đậu nành 48
Hiền và ctv., 2004
6,5 Bột cá 37,9 Liêm và ctv., 2000
Theo Trần Thị Thanh Hiền (2003) nhu cầu protein của cá tra (khối lượng ban
đầu 7,51g) với hàm lượng protein từ 15-35% thì tăng trưởng của cá tỷ lệ thuận với
hàm lượng chất đạm trong thức ăn. Cá tăng trưởng chậm nhất ở nghiệm thức 15-20%
nhưng tốt nhất ở mức 35% cả về tăng trưởng và chuyển hóa thức ăn. Kết quả về hệ số
thức ăn cũng cho thấy cá ăn thức ăn có hàm lượng đạm càng thấp thì có FCR càng
cao, FCR thấp nhất ở thức ăn 35% đạm (FCR=1,75). Khi áp dụng phương pháp
đường cong bậc hai để tính nhu cầu chất đạm trong thức ăn để cá đạt tăng trưởng tối
đa là 40,5% và khỏang tối ưu từ 29,5–33%. Nghiên cứu của Nguyễn Thanh Phương
và ctv. (1997) thí nghiệm trên 2 cỡ cá basa giống thì hệ số thức ăn tăng từ 1,61 –
2,11đối với cá giống nhỏ (16,4–16,9 g) và tăng từ 2,1–3,27 đối với cá giống lớn
(75,4 – 81,3 g) khi cho ăn thức ăn có hàm lượng đạm giảm từ 40% xuống 14%.
Theo Dương Nhựt Long (2003) thì thức ăn có hàm lượng đạm thích hợp cho

giai đoạn nuôi thịt cá tra dao động từ 18–28%. Những loài cá ăn tạp hay ăn thực vật
có nhu cầu đạm khoảng 25–35%, thấp hơn nhu cầu đạm của các loài cá ăn động vật
với nhu cầu khoảng 40–52% (Bảng 2.2.1).
Bảng 2.2.1: So sánh nhu cầu protein của các loài cá
Cá ăn tạp
Hay ăn thực vật
Nhu cầu
đạm (%)
Cá ăn động vật nước
ngọt hay nước mặn

Nhu cầu
đạm (%)
Cá chép Ấn Độ 25 – 28 Cá vược 43 – 52
Cá chép 30 – 35 Cá chẽm 40 – 52
Cá rô phi 28 – 35 Cá mú 45 – 50
Cá măng biển 23 – 27 Cá lóc 50 – 52
Cá nheo Mỹ 25 – 35 Cá chình 45 - 50
(Nguồn: Lê Thanh Hùng, 2008)
Tuy nhiên, khi nói đến đạm không chỉ là hàm lượng mà còn phải chú ý đến
các axít amin tham gia cấu tạo nên chất đạm (đặc biệt là thành phần và tỷ lệ a-xít
amin thiết yếu trong protein). Nhu cầu chất đạm nói một cách chính xác hơn là nhu
cầu a-xít amin. Ngoài nhiệm vụ chính là cấu tạo nên chất đạm thì chúng còn là tiền
chất của một số sản phẩm trao đổi chất khác.

2.2.2. Nhu cầu chất bột đường (carbohydrate)
Chất bột đường là nguồn cung cấp năng lượng rẻ tiền nên khi phối trộn với tỷ
lệ thích hợp trong thức ăn sẽ giảm được giá thành thức ăn mà vẫn đảm bảo được sự
sinh trưởng của cá. Khả năng sử dụng chất bột đường của động vật thủy sản khác
nhau giữa các loài, trong đó tính ăn là khâu quyết định như những loài ăn thực vật có

khả năng sử dụng chất bột đường tốt hơn lòai động vật, và khả năng sử dụng tốt nhất
của cá tra về chất bột đường ở mức tối đa là 35% còn đối với cá biển trung bình
khỏang 20% (Trần Thị Thanh Hiền và ctv, 2004).
Theo kết quả nghiên cứu của Huỳnh Văn Hiền (2003) thì thức ăn có chất bột
đường khác nhau thì ảnh hưởng tăng trọng, hệ số thức ăn và hiệu quả sử dụng đạm
của cá. Thức ăn có chứa 35% chất bột đường cho kết quả tốt nhất. Tuy nhiên, cá tra
có thể sử dụng mức chất bột đường trong thức ăn đến 45%. Ngược lại, mức 20% chất
bột đường trong thức ăn sẽ làm giảm hiệu quả sử dụng đạm, hệ số thức ăn và tăng
trọng. Ngoài ra, tỷ lệ mỡ trong cơ thể cũng bị ảnh hưởng bởi mức chất bột đường, khi
cá sử dụng chất bột đường cao thì dẫn đến hàm lượng glucose trong máu tăng, giảm
sinh trưởng.
Nghiên cứu về khả năng sử dụng chất bột đường của Trần Thị Thanh Hiền và
ctv. (2004) trên ba loài cá tra, basa và cá hú thì cho thấy chất bột đường thích hợp cho
cá tăng trưởng tốt là cá hú (5,1g) là 35%, cá tra (2,9g) là 30–45% và cá basa (5,13g) là
20–45%. Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy rằng thành phần chất bột đường nhiều
trong thức ăn sẽ ảnh hưởng đến khả năng tiêu hóa của cá, không những chính sự tiêu
hoá chất bột đường mà còn làm giảm sự tiêu hóa chất đạm (Cowey, 1972; Shimeno và
Takeda, 1979) (trích bởi Dương Thúy Yên, 2000).
Mặc dù chưa có một công bố nào về nhu cầu chất bột đường của các loài cá nói
chung, nhưng Wilson và Moreau (1996) đề nghị cá nheo Mỹ có thể sử dụng hiệu quả
chất bột đường trong thức ăn từ 25–30% và đây có thể xem là mức chất bột đường thích
hợp cho các loài cá trơn khác (trích bởi Dương Thúy Yên, 2000).

2.2.3. Nhu cầu về chất béo (lipid)
Chất béo có vai trò quan trọng như nguồn cung cấp năng lượng (8-9 kcal/g)
và các a-xít béo cần thiết cho quá trình sinh trưởng và phát triển của động vật thủy
sản. So với các thành phần khác của thức ăn như đạm và chất bột đường thì chất béo
trong thức ăn có độ tiêu hóa cao trung bình 85–90% (Lê Thanh Hùng, 2000). Giá trị
chất béo được chú ý chính là thành phần các a-xít béo, đặc biệt là các a-xít béo thiết
yếu (a-xít béo cao phân tử không no nhóm n-3 và n-6).

Các loài cá trơn có thể sử dụng chất béo trong thức ăn khá lớn. Cá nheo Mỹ
vẫn tăng trưởng tốt ở mức chất béo 15% hoặc hơn (Wilson và Moreau, 1996).
Nhưng nếu chất béo trong thức ăn quá nhiều sẽ dẫn đến sự tích lũy mỡ trong thịt cá
nhiều làm giảm chất lượng cá, hơn nữa lượng chất béo nhiều còn làm ảnh hưởng
đến độ bền chặt của viên thức ăn và khó bảo quản. Wilson và ctv (1996) và đề nghị
mức chất béo thích hợp trong thức ăn của cá nheo Mỹ là từ 5–6%. Theo Nguyễn
Thanh Phương (1998) thì cá basa cho ăn 7,7% chất béo tăng trưởng tốt nhất và cá
giảm tăng trưởng khi lipid từ 11,3–20,8%. Wing (2000) cho biết cá lăng lớn nhanh
nhất ớ mức 8% dầu cọ thô hoặc tinh chế. Mức sử dụng tối đa chất béo trong thức ăn
của cá tra là 4–8% (Trần Thị Thanh Hiền và ctv, 2004).

2.2.4. Nhu cầu năng lượng
Năng lượng là nhu cầu cần thiết cho mọi họat động của sinh vật. Động vật chỉ
sử dụng năng lượng từ thức ăn chứ không như thực vật sử dụng năng lượng từ mặt
trời vì thế cần phải cung cấp đầy đủ năng lượng cho động vật họat động. Thức ăn sẽ
được cá tiêu hóa và hấp thu vào cơ thể và thông qua quá trình oxy hóa các chất này sẽ
sinh ra năng lượng cho cơ thể động vật họat động và phát triển (Trần Thị Thanh
Hiền và ctv, 2004).











Hình 2.2.4: Chu trình chuyển hoá năng lượng trong cơ thể cá (Smith, 1989)

Năng lượng lấy từ thức ăn bị mất khoảng 1/3 do quá trình bài tiết (trong
phân, những phần không tiêu hóa được, nước tiểu và bài tiết qua mang), 1/3 năng
lượng dùng cho các hoạt động của cơ thể và 1/3 còn lại dùng cho sinh trưởng.
Các giá trị này thay đổi tùy thuộc vào mức độ cho ăn và khả năng tiêu hóa thức
ăn của cá (Trần Thị Thanh Hiền, 2004). Cũng như các động vật khác, động vật
thủy sản cần năng lượng để duy trì họat động sống của cơ thể. Tuy nhiên, đối với
động vật thủy sản quá trình trao đổi năng lượng cũng tương tự như động vật trên
cạn, tuy nhiên động vật thủy sản sống dưới nước nên không cần phải tốn chi phí
cho quá trình điều hòa thân nhiệt và khả năng thải trực tiếp NH
3
ra ngoài môi
Năng lượng lấy
v
à
o

Năng lượng tiêu
h
ó
a

Năng lượng trao
đ
ổ
i

Năng lượng tích
l
ũ

y

Sản phẩm bài tiết
 Phân(25%)
 Bài tiết qua nước tiểu
v
à

mang (8%)


Trao đổi chất (15%)
 Hoạt động (8%)
 Giữ thân nhiệt (10%)
trường nước (85% tổng số N
2
thải ra) nên cá ít phải tốn năng lượng hơn. Nhu cầu
năng lượng thô trong thức ăn cho cá trơn là 2.750–3.100 kcal/kg (Trần Thị
Thanh Hiền và ctv, 2004).

2.3. Tình hình nghiên cứu và sử dụng thức ăn viên công nghiệp trong nuôi
cá tra thâm canh
Theo tính toán của Hiệp hội Thủy sản các tỉnh, năm 2007 sản lượng cá tra
toàn vùng đạt hơn 1 triệu tấn, tiêu thụ gần 2 triệu tấn thức ăn công nghiệp
(). Năm 2004, có khoảng 18 công ty sản xuất thức ăn
cho cá và có nhiều loại sản phẩn xuất hiện ở các vùng nuôi. Một số công ty sản
xuất thức ăn với sản lượng lớn (60.000–120.000 tấn/ năm) như Proconco, Cargill
hay Greenfeed. Các công ty khác có công suất nhỏ hơn, khoảng 20.000–30.000
tấn/năm (Trần Văn Nhì, 2005).
Ưu điểm của thức ăn viên khô là có thể bảo quản lâu, chi phí bảo quản và

vận chuyển đơn giản và thấp hơn so với thức ăn ẩm, ít bị biến động bởi mùa vụ,
đáp ứng được số lượng cũng như chất lượng, giảm thiểu rủi ro, ít bị nhiễm vi
sinh vật gây bệnh, dễ dàng sử dụng với máy cho ăn tự động và đặc biệt có hiệu
quả sử dụng thức ăn cao do chậm tan trong nước, hạn chế ô nhiễm môi trường
nuôi. Trở ngại trong việc sử dụng thức ăn viên là giá thành sản xuất cao, một số
loài không thích sử dụng thức ăn viên do tính ngon miệng và tập tính ăn của loài.
Ngoài ra, chất lượng thức ăn viên rất biến động theo từng nhà sản xuất (Trần Thị
Thanh Hiền, 2003).
Thức ăn viên công nghiệp gồm thức ăn cân bằng dinh dưỡng và thức ăn
bổ sung. Thức ăn viên công nghiệp cân bằng dinh dưỡng thường chứa đầy đủ các
chất dinh dưỡng thiết yếu đạm, mỡ, đường, vitamin và khoáng chất đáp ứng nhu
cầu sinh trưởng tối ưu cho cá nuôi. Hầu hết các loại thức ăn chế biến hiện nay
nông dân sử dụng đều thuộc loại thức ăn này. Hàm lượng đạm thường chiếm 18-
50%, béo từ 10-25%, đường từ 15-20%, tro nhỏ hơn 8,5%, phospho tổng số nhỏ
hơn 1,5%, độ ẩm nhỏ hơn 10% ngoài ra còn bổ sung thêm vitamin và khoáng
chất. Khi cá được nuôi thâm canh không có thức ăn tự nhiện thì nhất thiết sử
dụng thức ăn công nghiệp cân bằng dinh dưỡng. Cá nuôi trong điều kiện thâm
canh mật độ cao đòi hỏi thức ăn có chất lượng tốt, đầu đủ dinh dưỡng nhằm đảm
bảo sinh trưởng nhanh và khoẻ mạnh (www.ria1.org/modules/news/).


2.4 Một số nghiên cứu về khẩu phần ăn và phương pháp cho ăn
Hiện nay nghề nuôi trồng thủy sản phát triển mạnh nên có nhiều nghiên
cứu được tiến hành trên tất cả các đối tượng thủy sản nhằm cung cấp những số
liệu hay đưa ra những khuyến cáo nhằm giúp người nuôi đạt hiệu quả kinh tế
cao. Nghiên cứu về khẩu phần ăn là một trong những nghiên cứu cần thiết trong
nghề nuôi thủy sản, vì góp phần làm giảm ô nhiễm môi trường, làm giảm tối
thiểu chi phí thức ăn và mang lại lợi nhuận tối đa cho người nuôi.
Phạm Văn Huy (1996) nghiên cứu ảnh hưởng của khẩu phần ăn lên sinh
trưởng và hiệu quả sử dụng thức ăn của cá basa giống (Pagasius bocourti). Nghiên

cứu tiến hành với 2 thí nghiệm là giải phẩu cá mỗi giờ để thu lượng thức ăn trong
dạ dày và cho cá ăn với khẩu phần ăn khác nhau. Kết quả thí nghiệm cho thấy sau
5 giờ thì không còn sự hiện diện của thức ăn trong dạ dày cá và cá tăng trưởng cao
nhất ở nghiệm thức có khẩu phần ăn 9%.
Nguyễn Phú Hòa và ctv. (2008) nghiên cứu về khả năng tiêu hóa các loại
mồi khác nhau của cá bống tượng (Oxyeleotris marmoratus bleeker, 1852). Kết
quả, chỉ số GaSI của cá bống tượng được cho ăn tép bò luôn cao hơn so với chỉ
số này khi cho ăn mè trắng bột. Theo nghiên cứu này thì khả năng tiêu hóa của
loại mồi khác nhau của cá bống tượng phụ thuộc vào bản chất của con mồi, kích
cỡ mồi và nhiệt độ môi trường. Còn theo Trần Thị Thanh Hiền và ctv. (2004) thì
khi khối lượng thức ăn càng lớn thì độ tiêu hóa càng chậm và thức ăn cũng
không được sử dụng một cách triệt để. Khối lượng thức ăn không những làm
chậm tốc độ tiêu hóa mà còn làm giảm sự hấp thu chất dinh dưỡng.
Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của Huỳnh Thanh Tấn (2004) khi nghiên
cứu khẩu phần ăn của cá rô đồng (Anabas testudineus) cho thấy hệ số thức ăn
càng tăng khi khẩu phần tăng và ngược lại hệ số thức sử dụng đạm càng giảm
khi khẩu phần tăng. Kết quả của thí nghiệm cũng cho thấy cá rô đồng giống thích
hợp với khẩu phần 6% khối lượng cơ thể và cho ăn 4 lần/ ngày.
Theo báo cáo của Menghe và Robinson (2006) thì trong mùa sinh trưởng
của cá nheo Mỹ (Ictalurus punctatus) một số người cho cá ăn 6 ngày hoặc 5
ngày trong tuần thì hệ số thức ăn giảm 4,8% và 7,9% tương ứng cho cá được
cho ăn 6 ngày và 5 ngày mỗi tuần so với cá được cho ăn mỗi ngày. Tuy nhiên,
sản lượng cá cho ăn gián đoạn 1, 2 ngày/tuần không có sự khác nhau so với cá
được cho ăn hằng ngày. Tương tự khi tác giả thí nghiệm trên bể với các chế độ
cho cá ăn gián đoạn 0, 1, 2, 3, 4 ngày/tuần, 1:4, 3:7 (không cho ăn: cho ăn) thì
thấy cá không được cho ăn 1 ngày trong tuần tăng trưởng như cá được cho ăn
hằng ngày, FCR thấp nhất khi cá được cho ăn gián đoạn 2 ngày trong tuần. Kết
quả này cho thấy nuôi cá nheo Mỹ có thể cho cá ăn 5 hoặc 6 ngày trong tuần
nhất là trong giai đoạn kinh tế khó khăn có thể giảm được chi phí sản xuất.
Nghiên cứu trên bể về chế độ cho cá ăn của cá hồi Đại Tây Dương (Salmo

salar) được cho ăn ít hơn 50% nhu cầu tối ưu của cá trong 8 tuần sau đó cá được
cho ăn 8 tuần theo nhu cầu của cá (Johansen et al., 2001) thì kết quả cho thấy
khối lượng và lượng thức ăn cho ăn giữa các nghiệm thức giống nhau. Một
nghiên cứu gần đây của Orhan Tufan Eroldogan et al. (2008) về ảnh hưởng của
các chế độ cho ăn khác nhau trên cá Sparus aurata giai đoạn giống thì thấy sau
48 ngày thí nghiệm với các chế độ cho cá ăn như cho cá ăn 2 ngày/nghỉ 1 ngày,
giảm 50% lượng thức ăn 2 ngày/2 ngày cho ăn bình thường theo nhu cầu, giảm
50% lượng thức ăn 6 ngày/6 ngày cho ăn bình thường theo nhu cầu thì tăng
trưởng và tốc độ tăng trưởng đặc biệt của cá thấp hơn cá được cho ăn hằng ngày
theo nhu cầu. Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng chất đạm và hệ số thức ăn của cá
được cho ăn giảm 50% lượng thức ăn 2 ngày/2 ngày cho ăn bình thường là tốt
nhất.
Chatakondi et al. (2001) đã nghiên cứu về cho cá nheo Mỹ ăn gián đoạn
trên bể, cá được cho ăn hằng ngày (đối chứng) theo nhu cầu và so sánh tăng
trưởng với cá được cho ăn gián đoạn 1, 2 và 3 ngày sau đó cho ăn trở lại bình
thường thì tiêu thụ thức ăn cao hơn cá được cho ăn hằng ngày. Sau 10 tuần thí
nghiệm khối lượng của cá cho ăn có chu kì gián đoạn 3 ngày cao hơn so với các
nghiệm thức khác và các nghiệm thức có hiệu quả sử dụng thức ăn cao hơn
nghiệm thức đối chứng. Như vậy, với các biện pháp gián đoạn hay giảm lượng
thức ăn với một mức độ thích hợp sẽ tăng tăng hiệu quả sử dụng thức ăn và cá sẽ
có khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng nhiều hơn sau thời gian bị cắt hay giảm tỷ
lệ cho ăn, đồng thời với những nghiên cứu này sẽ góp phần làm giảm ô nhiễm
môi trường và không gây lãng phí thức ăn.






Phần 3:

VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3.1 Thời gian và địa điểm thực hiện đề tài
- Thời gian thực hiện: từ tháng 03/2009 đến tháng 07/2009.
- Địa điểm thí nghiệm: Thí nghiệm được bố trí tại khu thí nghiệm đề tài
ACIAR - Khoa Thủy Sản - Trường Đại học Cần Thơ.
3.2 Vật liệu nghiên cứu
- 12 bể ximăng (khoảng 800 l/bể).
- Các hóa chất: formol, chlorine,…
- Máy đo pH; máy đo Oxy, nhiệt độ
- Hệ thống máy bơm, máy sục khí,.
- Cân điện tử 2 số lẻ, 4 số lẻ; cân 2 kg.
- Các dụng cụ dùng trong thí nghiệm dinh dưỡng như tủ nung, tủ sấy, tủ
nung, máy công phá đạm, máy xay,…
- Các dụng cụ khác: vợt, thau, xô, …
3.3 Thí nghiệm
3.3.1 Cá thí nghiệm
- Cá thí nghiệm có nguồn gốc sinh sản nhân tạo
- Chọn cá có kích cỡ đồng đều, bơi lội nhanh nhẹn, màu sắc tươi sáng,
không dị hình, dị tật,….
- Cá thí nghiệm có khối lượng trung bình ban đầu 17,1 – 17,6 g/con
- Cá sau khi mua về được đưa vào bể giữ một tuần trước khi bố trí thí
nghiệm để cá quen với môi trường sống mới. Chọn những cá khỏe mạnh
làm thí nghiệm.

Hình 3.3.1: Cá thí nghiệm

3.3.2 Thức ăn thí nghiệm
Thức ăn được sử dụng trong thí nghiệm là thức ăn viên nổi phổ biến ngoài
thị trường với nhãn hiệu Cargill có hàm lượng đạm 30%.

Hình 3.3.2: Thức ăn thí nghiệm

Bảng 3.3.2: Thành phần hóa học của thức ăn trong thí nghiệm (theo công bố của
nhà sản xuất được in trên bao bì)
Chỉ tiêu Hàm lượng (%)
Ẩm độ (%) 11,0
Tro (%) 2,5
Đạm (%) 30,0
Chất béo (%) 2,5
Xơ (%) 6
Năng lượng (KJ/kg) 2.800
3.3.3. Hệ thống thí nghiệm
Thí nghiệm được bố trí trên bể xi-măng (800 lít/bể) được gắn hệ thống chảy
tràn, sục khí liên tục, đảm bảo điều kiện môi trường cho cá sinh trưởng tốt. Các bể
thí nghiệm được khử trùng bằng chlorine và xà phòng, rồi rửa lại bằng nước sạch.
Sau đó cho nước vào bể và lấp hệ thống sục khí liên tục một tuần cho bay hết
chlorine rồi mới có thể sử dụng.

Hình 3.3.3: Hệ thống thí nghiệm

3.3.4.Bố trí thí nghiệm
Thí nghiệm có 3 nghiệm thức và môt nghiệm thức đối chứng được bố trí hoàn
toàn ngẫu nhiên với 3 lần lập lại cho mỗi nghiệm thức. Cho cá ăn dựa theo khẩu phần
tối đa là 5% khối lượng thân. Cho cá ăn đến khi cá no thì ngưng và tính toán lượng
thức ăn cá sử dụng, liên tục trong 7 ngày của nghiệm thức, những ngày sau theo từng
nghiệm thức sẽ được giảm 50% của lượng trung bình 7 ngày đầu.
- Nghiệm thức 1 (đối chứng): cho ăn hàng ngày với 100% nhu cầu (<5%
khối lượng thân).
- Nghiệm thức 2 (Giảm ăn 2 ngày): cho cá ăn 7 ngày liên tục 100% nhu

cầu + 2 ngày tiếp theo giảm 50%.
- Nghiệm thức 3 (Giảm ăn 3 ngày): Cho cá ăn 7 ngày liên tục 100% nhu
cầu + 3 ngày tiếp theo giảm 50%.
- Nghiệm thức 4 (Giảm ăn 4 ngày): Cho cá ăn 7 ngày liên tục 100% nhu
cầu + 4 ngày tiếp theo giảm 50%.
Tất cả các nghiệm thức đều bố trí như nhau với mật độ 50 con/bể.
Thí nghiệm được bố trí trong 10 tuần.

3.4. Chăm sóc và quản lý
- Chế độ chăm sóc, cho ăn phải giống nhau giữa các bể.
- Cho cá ăn từ từ để cá kịp bắt mồi, cho ăn theo khẩu phần ăn định sẵn
nhưng cũng tùy vào khả năng sử dụng và tình trạng sức khỏe của cá.
Cho cá ăn 2 lần/ ngày (8h và 16h mỗi ngày), và vớt thức ăn thừa(nếu
có).
- Bể được sục khí liên tục, siphon khi thấy đáy bể dơ.
- Theo dõi thường xuyên hoạt động của cá, ghi nhận số cá chết (nếu có).
3.5 Phương pháp thu mẫu và phân tích mẫu cá, thức ăn và môi trường
a) Môi trường
Nhiệt độ, pH và Oxy thì đo mỗi tuần một lần (sáng và chiều) bằng máy
đo Kanna.
b) Sinh trưởng
Sinh trưởng của cá được xác định qua 3 lần thu mẫu, lần 1 thu 4 tuần sau khi
bắt đầu thí nghiệm và tiếp thu là mỗi 3 tuần. Cá được thu bằng cách cân toàn bộ số
cá trong bể và cân và đo 30 con trên mỗi bể.
Khối lượng cá thể được xác định bằng cân điện tử (cân từng cá thể), cân 2 kg
dùng cân tổng.
Chiều dài dược xác định bằng thước đo, chiều dài được xác định là chiều dài
chuẩn (từ chóp mõm đến cuống đuôi).
c) Phân tích thành phần hóa học của cá thí nghiệm
- Trước khi thí nghiệm bắt ngẫu nhiên 10 con cá để phân tích thành phần

sinh hóa đầu vào. Sau khi thí nghiệm thu 10 con/bể để phân tích thành
phần sinh hóa đầu ra. Mẫu cá được bảo quản ở nhiệt độ -20
o
C đến khi
phân tích.
- Thành phần hóa học của cơ thể cá và thức ăn phân tích theo phương pháp
đang được áp dụng tại Phòng thí nghiệm Dinh dưỡng thuộc Khoa Thủy sản,
gồm các chỉ tiêu như đạm thô, béo thô, tro, ẩm độ và năng lượng.
Ẩm độ: được xác định bằng cách ghi nhận sự chêch lệch khối lượng mẫu
trước và sau sấy mẫu ở nhiệt độ 105
o
C trong 4 giờ.
Tro: mẫu sau khi làm ẩm độ được đem nung ở nhiệt độ 550–560
o
C trong
khoảng 4 giờ (đến khi mẫu có màu trắng hoặc xám).

Protein thô: được phân tích theo phương pháp Kjeldal, gồm 3 bước:
- Bước 1: mẫu được công phá đạm trong H
2
SO
4
đậm đặc trong khoảng
1,5 giờ ở nhiều mức độ khác nhau từ 110–370
o
C nhờ chất xúc tác
H
2
O
2

.
- Bước 2: sau khi công phá thì chưng cất để giải phóng khí nitơ trong
dung dịch kiềm (NaOH) và hấp thụ trong dung dịch acid boric có sự
hiện diện của chất chỉ thị là Methylred.
- Bước 3: sau đó chuẩn độ để xác định hàm lượng nitơ trong mẫu phân
tích bằng H
2
SO
4
0,1N.
Tính % đạm thô (Crude protein) = %Nx6.25.
Lipid thô: được phân tích bằng phương pháp thủy phân trong hệ thống
Soxlet với dung môi là chloroform. Chất béo trong mẫu được chiết xuất
nhờ quá trình rửa tuần hoàn của chloroform (nóng).
3.6 Các chỉ tiêu thu thập và tính toán số liệu
- Tăng trọng bình quân cá thể (W - weight gain)
W (g/con) = Tổng khối lượng cá (g)/số cá
- Tỷ lệ sống (SR - surival rate, %)
SR (%) = 100 x (số cá sau thí nghiệm/số cá thể)
- Tốc độ tăng trưởng tương đối (SGR - specific growth rate - %/ngày)
SGR (%/ngày) = 100 x [(LnWc – LnWđ)/t]
- Tốc độ tăng trưởng tuyệt đối (DWG - Daily weight gain, g/ngày)
DWG (g/ngày) = (Wc – Wđ)/t
Trong đó: Wc: khối lượng cuối
Wđ: khối lượng đầu
t: thời gian
- Hệ số tiêu tốn thức ăn (FCR - Feed conversion ratio)
FCR = Khối lượng thức ăn cho ăn/khối lượng cá gia tăng
- Hiệu quả sử dụng đạm (Protein efficiency ratio - PER)
PER = (Wc–Wđ)/đạm ăn vào

Trong đó: Wc: khối lượng cuối
Wđ: khối lượng đầu