(LUẬN VĂN THẠC SĨ) Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.28 MB, 153 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------
VŨ THỊ HẠNH
NGHỆ THUẬT TỰ SỰ TRONG
TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC VĂN HỌC
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VĂN HỌC
Hà Nội – 2010
TIEU LUAN MOI download :
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------
VŨ THỊ HẠNH
NGHỆ THUẬT TỰ SỰ TRONG
TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VĂN HỌC
MÃ SỐ
: 60. 22. 32
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC VĂN HỌC
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÝ HOÀI THU
Hà Nội - 2010
TIEU LUAN MOI download :
MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................... 1
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ.............................................................................................. 4
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU .................................................. 12
4. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU, Ý NGHĨA CỦA LUẬN VĂN ........................... 13
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................................... 14
6. KẾT CẤU LUẬN VĂN .................................................................................... 15
B. NỘI DUNG .............................................................................................. 16
Chương 1:
NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT CỦA
NHÀ VĂN THUẬN .........................................................................................16
1.1. GIỚI THUYẾT VỀ NHÂN VẬT ................................................................ 16
1.2. CÁC KIỂU NHÂN VẬT TIÊU BIỂU TRONG TIỂU THUYẾT CỦA
NHÀ VĂN THUẬN ............................................................................................. 18
1.2.1. Nhân vật tha hương, sầu xứ và bi kịch .................................................... 18
1.2.2. Nhân vật “vắng mặt”................................................................................. 25
1.2.3. Nhân vật đám đông.................................................................................... 30
1.3. NGHỆ THUẬT KHẮC HỌA CHÂN DUNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU
THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN.................................................................. 32
1.3.1. Phá bỏ ngoại hình và tính cách................................................................. 32
1.3.2. Giản lược đối thoại, gia tăng độc thoại và phân thân ............................ 35
1.3.3. Tưởng tượng và vô thức ............................................................................ 43
Tiểu kết
Chương 2:
KẾT CẤU TRONG TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN ...............55
2.1. GIỚI THUYẾT VỀ KẾT CẤU ................................................................... 55
2.2. KẾT CẤU TRONG TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN ............. 56
TIEU LUAN MOI download :
2.2.1. Bố cục và sự nới lỏng, phân rã của cốt truyện .......................................... 58
2.2.2. Kết cấu theo thời gian .................................................................................. 68
2.2.3. Kết cấu phân mảnh...................................................................................... 78
2.2.4. Kết cấu lồng ghép, gá lắp ............................................................................ 83
Tiểu kết
Chương 3:
PHƯƠNG THỨC TRẦN THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT CỦA NHÀ
VĂN THUẬN ................................................................................................... 94
3.1. CẤP ĐỘ LIÊN KẾT VÀ CẤP ĐỘ TRẦN THUẬT .................................... 94
3.1.1. Giới thuyết về cấp độ liên kết và cấp độ trần thuật ................................. 94
3.1.2. Các cấp độ liên kết trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận ....................... 96
3.1.2.1. Cấp độ liên kết không hư cấu ..................................................................... 96
3.1.2.2. Cấp độ sắp xếp hư cấu.............................................................................. 100
3.1.2.3. Cấp độ hành động..................................................................................... 104
3.1.2.4. Sự vượt cấp trong liên kết trần thuật ........................................................ 105
3.1.3. Các cấp độ trần thuật trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận ................ 108
3.1.3.1. Trần thuật bậc một .................................................................................. 108
3.1.2.2. Trần thuật bậc hai và bậc ba .................................................................... 109
3.2. NGÔI KỂ VÀ ĐIỂM NHÌN......................................................................... 111
3.2.1. Giới thuyết về ngơi kể và điểm nhìn ........................................................ 111
3.2.2. Ngơi kể và điểm nhìn trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận ................. 114
3.2.2.1. Trần thuật ngôi thứ nhất theo điểm nhìn phức hợp.................................. 115
3.2.2.2. Trần thuật ngơi thứ ba theo điểm nhìn phức hợp ..................................... 122
3.2.2.3. Đa dạng hóa điểm nhìn và sự di chuyển điểm nhìn linh hoạt .................. 124
3.3. GIỌNG ĐIỆU................................................................................................ 125
3.3.1. Giới thuyết về giọng điệu .......................................................................... 125
3.3.2. Giọng điệu từ khía cạnh trần thuật ......................................................... 126
3.3.3. Giọng điệu từ khía cạnh sắc thái thẩm mĩ............................................... 128
3.3.3.1. Giọng điệu mỉa mai, châm biếm ............................................................... 128
TIEU LUAN MOI download :
3.3.3.2. Giọng điệu giễu nhại, hài hước ................................................................ 129
3.3.3.3. Giọng điệu chiêm nghiệm, suy tư, hoài nghi ............................................ 133
3.3.3.4. Giọng điệu trung tính, sắc lạnh, dửng dưng, lạnh lùng ........................... 135
Tiểu kết
C. KẾT LUẬN ..................................................................................................... 138
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 141
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Tự sự học “vốn là một nhánh của thi pháp học hiện đại, hiểu theo
nghĩa rộng, nghiên cứu cấu trúc của văn bản tự sự và các vấn đề liên quan,
nói cách khác, nghiên cứu đặc điểm nghệ thuật trần thuật của văn bản tự sự
nhằm tìm một cách đọc. Tên gọi Tự sự học – Naratology, Narratologie, do
nhà nghiên cứu Pháp gốc Bungari T. Todorov đề xuất 1969, trong sách Ngữ
pháp “Câu chuyện mười ngày”, làm cho ngành nghiên cứu tự sự trước nay
có được một cái tên chính thức và trở thành một khoa nghiên cứu có tính độc
lập” [22, 11]. Kể từ đó, tự sự học trở thành một trong những lĩnh vực học
thuật được quan tâm phổ biến. Ở Việt Nam, tuy các cơng trình nghiên cứu
dưới ánh sáng của tự sự học đã xuất hiện nhưng những cơng trình chun sâu
và dày dặn vẫn cịn hiếm. Trong cơng trình này, tác giả luận văn vận dụng lý
thuyết tự sự học tiếp cận sự nghiệp sáng tác của nhà văn Thuận nhằm chỉ ra
những đặc điểm nghệ thuật tự sự, từ đó “tìm ra một cách đọc”. Thiết nghĩ,
đây cũng là một trong những mục đích mà tự sự học hướng đến.
1.2. Tiểu thuyết là một thể loại tự sự cỡ lớn, giữ vị trí trung tâm, góp
phần làm nên diện mạo của một nền văn học. Những thập kỷ cuối của thế kỷ
XX đã ghi lại sự bàn luận sôi nổi của giới nghiên cứu toàn thế giới về các vấn
đề như: tiểu thuyết có khủng hoảng hay khơng và nếu có thì tại sao khủng
hoảng? tiểu thuyết có chết khơng và nếu có thì tại sao chết? tiểu thuyết có
phải đang phát triển khơng và nếu có thì xu hướng phát triển của nó như thế
nào? Đến nay, thế kỷ XX đã khép lại được tròn một thập kỷ nhưng những câu
hỏi ấy vẫn cịn giữ ngun tính thời sự.
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
1
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
Hòa cùng xu hướng văn học thế giới, ở Việt Nam, tình hình cũng diễn
ra tương tự. Cho đến thập kỷ đầu của thế kỷ XXI, văn học Việt Nam vẫn
đang nhức nhối tìm lời giải đáp cho câu hỏi: tiểu thuyết Việt Nam đang ở
đâu? Có hay khơng vấn đề khủng hoảng trong tiểu thuyết Việt Nam đương
đại? Chúng tôi không tham vọng trả lời những câu hỏi lớn về tiểu thuyết
nhưng thông qua việc tìm hiểu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà
văn Thuận, luận văn góp phần đưa đến cái nhìn bao quát về diện mạo tiểu
thuyết Việt Nam những năm đầu thế kỷ XXI.
Thế kỷ XXI, thế giới bước vào cơng cuộc tồn cầu hóa, đa phương
hóa, thúc đẩy tiến trình hội nhập và phát triển của văn học. Thực tế đó khiến
cho biên giới của văn chương không bị giới hạn trong khuôn khổ hạn hẹp về
địa lý đơn thuần. Sự “khai thông” này là tiền đề cho hàng loạt những tác
phẩm của các nhà văn hải ngoại (Và khi tro bụi của Đồn Minh Phượng, Tìm
trong nỗi nhớ của Lê Ngọc Mai, Thiên sứ của Phạm Thị Hoài, Made in
Vietnam, Chinatown, Paris 11 tháng 8, T mất tích, Vân Vy của Thuận) được
giới thiệu và giành những giải thưởng trong nước. Trong số những nhà văn
xa xứ kể trên, Thuận là cây bút thu hút tác giả luận văn hơn cả bởi sự bản
lĩnh, từng trải, chun nghiệp và những tìm tịi mới lạ trong lối viết.
Thuận tên đầy đủ là Đoàn Ánh Thuận, sinh 1967 tại Hà Nội. Thuận đã
tốt nghiệp Đại học Ngoại ngữ của Đại học Sư phạm Pyatigorsk (Nga), cao
học Đại học Paris 7 và Đại học Sorbonne. Thuận là vợ họa sĩ Trần Trọng Vũ,
con dâu nhà thơ Trần Dần, chị em song sinh với dịch giả Đoàn Cầm Thi.
Hiện Thuận đang định cư tại Pháp. Với truyền thống gia đình hoạt động trong
lĩnh vực nghệ thuật, với nền tảng tri thức nhiều năm tích lũy, lại có điều kiện
tiếp xúc với nhiều truyền thống văn học (đặc biệt là Pháp – “cái nơi” của
những tìm tịi và đổi mới về nghệ thuật tiểu thuyết), Thuận là một trong số ít
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
2
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
tác giả mà “từ tuyên ngôn đến sáng tác đều bộc lộ một cách rất quyết liệt
tham vọng cách tân hình thức tự sự” [44]. Tuy mới vào nghề nhưng Thuận đã
nhanh chóng tạo được “thương hiệu” thơng qua 5 tiểu thuyết “trình làng” liên
tục trong năm năm: Made in Vietnam (2003), Chinatown (2004), Paris 11
tháng 8 (2005), T mất tích (2006) và Vân Vy (2008). Với năm tiểu thuyết,
Thuận đã từng bước chứng tỏ bản lĩnh và tài năng của một cây bút chuyên
nghiệp, đam mê với nghề. Mỗi tiểu thuyết đều là kết quả của một quá trình
lao động nghệ thuật nghiêm túc, nhọc nhằn, dày cơng tìm tịi và thể nghiệm
những lối viết mới, vượt thốt khỏi những lối mịn sẵn có của nghệ thuật tự
sự truyền thống. Nhờ đó, Thuận nhanh chóng trở thành một trong những cây
bút tiểu thuyết tiên phong đi tìm những hình thức thể hiện mới, nỗ lực làm
mới văn học nước nhà, bên cạnh những cây bút khác như Tạ Duy Anh,
Nguyễn Bình Phương, Hồ Anh Thái...
Tiểu thuyết của Thuận có một vị trí nhất định trong tiểu thuyết Việt
Nam đương đại. Ở Việt Nam, “những tiền đề của sự đổi mới quan niệm về
hiện thực và cách kể chuyện của tiểu thuyết đã không ngừng được đặt ra qua
nhiều “làn sóng” nối tiếp nhau: từ “làn sóng thứ nhất” (với Nguyễn Minh
Châu, Lê Lựu, Ma Văn Kháng…) đến “làn sóng thứ hai” (với Nguyễn Huy
Thiệp, Dương Thu Hương, Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh…). Song, để có một sự
chuyển biến sâu sắc “nịng cốt thể loại”, “đặc trưng thể loại” thì phải đến đầu
thế kỷ XXI, với những “thử nghiệm”, những thành tựu của các nhà văn sinh
ra trong một thế hệ đã khác trước (“làn sóng thứ ba”). Giờ đây, với “làn sóng
thứ ba” (Tạ Duy Anh, Nguyễn Bình Phương, Thuận…), nhu cầu “tràn bờ” lại
ngày càng mạnh mẽ. Quả thực, tiểu thuyết Việt Nam đã đi qua nhiều biến
động, thậm chí cả những cuộc “lột xác” để đến với đời sống đương đại và có
được diện mạo mới mẻ như ngày hơm nay” [77, 36]. Những nhận định sâu
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
3
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
sắc trên đây đã phác họa diện mạo tiểu thuyết Việt Nam từ sau 1986 cũng
như “vị thế” của Thuận trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại. Theo “lộ
trình” phát triển của văn học, nếu “làn sóng thứ nhất” và “làn sóng thứ hai”
đã trở thành những hiện tượng văn học sử khá “yên ổn” thì những tác giả
thuộc “làn sóng thứ ba” (mà Thuận là một trường hợp) vẫn cịn đang “gây
sóng”, vẫn trong quá trình “khai mở và định giá”. Sự “khai mở và định giá”
trở nên thực sự cần thiết bởi họ là những người đang viết tiếp những “trang
sử mới” cho tiểu thuyết. Mặc dù tiểu thuyết của Thuận mới xuất hiện trong
vài năm trở lại đây nhưng tiếp nối hành trình của những thế hệ đi trước, cùng
với những “người đương thời”, Thuận đã có những đóng góp khơng nhỏ
trong việc đưa đến “những chuyển biến sâu sắc về “nòng cốt” cũng như “đặc
trưng thể loại” [77, 36].
Trên đây là những lí do thơi thúc chúng tơi đi sâu tìm hiểu nghệ thuật
tự sự (hướng tiếp cận còn khá mới) trong tiểu thuyết của Thuận và đặt Thuận
trong làn sóng đổi mới của tiểu thuyết Việt Nam đương đại để góp phần
khẳng định phong cách, những đóng góp cũng như điểm dừng của nhà văn
trong công cuộc đổi mới tiểu thuyết. Thơng qua đó, luận văn phần nào phác
họa diện mạo tiểu thuyết Việt Nam những năm đầu thế kỷ XXI.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Ở phương Tây, việc xem xét tác phẩm văn học dưới góc độ tự sự
học đã và đang rất phổ biến. Nhưng đối với văn học Việt Nam, tự sự học vẫn
còn là một vấn đề khá mới mẻ, dường như mới chỉ là thói quen của các nhà
chuyên môn cũng như những người làm nghiên cứu lý luận. Tình hình đó gây
nên khơng ít khó khăn đối với độc giả trong việc tiếp nhận cũng như chiếm
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
4
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
lĩnh thế giới tác phẩm, đặc biệt trong thời kỳ tiểu thuyết có sự “mở rộng bến
bờ”, ghi nhận nhiều những thử nghiệm mới về nghệ thuật tự sự như ngày nay.
2.2. Thuận là một cây bút trẻ, bản lĩnh và chuyên nghiệp, có những tìm
tịi và thể nghiệm khơng ngừng để làm mới tiểu thuyết. Liên tục trong năm
năm, Thuận đã cho ra mắt bạn đọc năm tiểu thuyết mà tiểu thuyết nào cũng
gắn liền với vấn đề đổi mới trong văn học. Vì thế, tiểu thuyết của Thuận thu
hút sự quan tâm của đông đảo độc giả - cả những nhà nghiên cứu, lí luận, phê
bình và bạn đọc văn chương đơn thuần. Tuy vậy, số lượng các cơng trình
nghiên cứu chun sâu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận cịn
rất ít ỏi và chưa thật sự tập trung. Chúng tơi tạm chia ra hai nhóm: nhóm các
cơng trình nghiên cứu phê bình, khóa luận, luận văn, luận án và nhóm các bài
nghiên cứu phê bình, phỏng vấn trên báo mạng Internet. Điểm lại những bài
nghiên cứu thuộc hai nhóm trên, chúng ta sẽ thấy được những kết quả nghiên
cứu và “điểm dừng” trong lịch sử nghiên cứu về tiểu thuyết của Thuận.
2.2.1. Các cơng trình nghiên cứu phê bình, luận án, luận văn, khóa luận
Nếu khơng kể Made in Vietnam được xuất bản ở nước ngồi thì những
tiểu thuyết của Thuận đã thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu ngay từ khi
mới xuất bản. Năm 2004, tiểu thuyết đầu tiên của Thuận được xuất bản trong
nước (Chinatown) lập tức giành được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu.
Tác phẩm được các nhà nghiên cứu đề cập đến trong một cơng trình khá dày
dặn Văn học Việt Nam sau 1975 – những vấn đề nghiên cứu và giảng dạy
(Nguyễn Văn Long - Lã Nhâm Thìn (đồng chủ biên), Nhà Xuất bản Giáo
dục, 2006). Trong cơng trình này, trước hết, tiểu thuyết của Thuận được nhà
nghiên cứu Bùi Việt Thắng đề cập đến trong bài viết nhan đề Tiểu thuyết Việt
Nam sau 1975 – nhìn từ góc độ thể loại. Trong bài viết này, ngay phần Nhận
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
5
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
diện tiểu thuyết sau 1975, tác giả đã đặc biệt chú ý đến tính chất mới lạ của
Chinatown, khẳng định nó đã khước từ truyền thống nhưng chưa đến được
hậu hiện đại. Tác giả cũng đề cập đến cấu trúc của Chinatown, vai trò của kí
ức đối với những thay đổi của cấu trúc tiểu thuyết. Tác giả khẳng định: “đây
là một lối kiến trúc tiểu thuyết kiểu lồng ghép các “mảnh vỡ tâm trạng” khiến
người đọc rất khó tiếp nhận theo lối truyền thống”[18, 191].
Như vậy, ở bài viết trên, tác giả Bùi Việt Thắng đã đề cập đến một
phương diện của nghệ thuật tự sự (kết cấu) như một minh chứng cho cái mới
lạ, phần nào giải thích cho sự “khó tiếp nhận” của độc giả. Do bài viết hướng
tới phạm vi bao quát rộng (tiểu thuyết Việt Nam sau 1975), hơn nữa, lại chỉ
gói gọn trong dung lượng chục trang giấy, nên nghệ thuật kết cấu trong
Chinatown mới chỉ được tác giả đề cập đến một cách sơ lược. Bài viết cũng
chưa có điều kiện đi sâu vào những yếu tố khác nhau trong nghệ thuật tự sự
của Chinatown nói riêng và những tiểu thuyết khác của Thuận nói chung.
Trong cơng trình nghiên cứu Văn học Việt Nam sau 1975 – những vấn
đề nghiên cứu và giảng dạy cịn có một số bài viết khác cũng đề cập đến tiểu
thuyết của Thuận nhưng mới dừng lại ở mức độ “điểm mặt, gọi tên” như:
Tiểu thuyết Việt Nam sau 1975 – một cái nhìn khái quát (Nguyễn Thị Bình);
Ý thức cách tân trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975 (Nguyễn Bích Thu).
Nếu trong cơng trình Văn học Việt Nam sau 1975 – những vấn đề
nghiên cứu và giảng dạy mới chỉ bước đầu “chạm đến” phương diện kết cấu
trong Chinatown của Thuận thì trong Luận văn Thạc sĩ Khoa học Văn học trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn năm 2007 với nhan đề Cấu
trúc thể loại tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỷ XXI của tác giả Hoàng Cẩm
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
6
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
Giang đã có bước “tiến xa” hơn trong việc nghiên cứu về tiểu thuyết của
Thuận trên cả hai phương diện: chiều rộng và chiều sâu.
Luận văn Cấu trúc thể loại tiểu thuyết Việt Nam đầu thế kỷ XXI không
chỉ “giới hạn” trong Chinatown mà đề cập đến cả bốn tiểu thuyết của Thuận
(trừ Vân Vy vì luận văn được hồn thành trước khi tác phẩm được xuất bản).
Luận văn cũng không chỉ đề cập đến kết cấu trong Chinatown mà bao quát
hết những vấn đề cơ bản của cấu trúc thể loại (phương thức tự sự, nhân vật,
không – thời gian) trong cả bốn tiểu thuyết. So với cơng trình nghiên cứu
trên, cơng trình này đã ghi nhận những thành tựu nghiên cứu sâu rộng và chi
tiết hơn về tiểu thuyết của Thuận. Tuy nhiên, do đối tượng và phạm vi nghiên
cứu của luận văn được tiến hành trên một diện rộng nên tác giả luận văn chưa
có điều kiện đi sâu vào tồn bộ tiểu thuyết của Thuận và chỉ ra những đặc
điểm về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn.
Ở Luận văn Thạc sĩ Khoa họcVăn học của tác giả Phạm Thu Hiền với
đề tài Tiểu thuyết Việt Nam năm năm đầu thế kỷ, Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn năm 2007 tình hình cũng diễn ra tương tự. Luận văn này đã sơ bộ
ghi nhận những đóng góp mới cả về nội dung và nghệ thuật của tiểu thuyết
Việt Nam năm năm đầu thế kỷ (trong đó có Thuận) nhưng chưa đề cập một
cách tập trung về phương diện nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận.
Khác với các cơng trình nghiên cứu trên, ở bài viết Tư duy thơ trong
tiểu thuyết Việt Nam đương đại (được in trong cơng trình Tự sự học – một số
vấn đề lý luận và lịch sử, phần 2 do Trần Đình Sử chủ biên, Nhà Xuất bản
Đại học Sư phạm, 2008), Nguyễn Thị Bình lại chú ý đến tiểu thuyết của
Thuận ở khía cạnh nhịp điệu, chất thơ: “trong các nhà văn Việt Nam, ý thức
biến nhịp điệu thành nội dung tiểu thuyết ở Thuận là mạnh nhất, dù Thuận
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
7
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
xuất hiện muộn hơn Phạm Thị Hồi, Bảo Ninh, Châu Diên”[23, 490]. Tác giả
đã mơ hình hóa cấu trúc tiểu thuyết của Thuận: Chinatown có cấu trúc như
một bức tranh lập thể, như một bản nhạc; T mất tích có cấu trúc như một câu
đố…Như vậy, dù tác giả đã đưa đến những phát hiện thú vị (chất thơ ẩn sau
bức tranh đời sống chẳng có gì thi vị; chất thơ ẩn sau cái nhìn đầy sắc thái
hoài nghi, tra vấn; chất thơ ẩn sau một giọng điệu giễu nhại chen lấn với
giọng điệu dửng dưng và lạnh lùng…) nhưng mới chỉ đề cập đến một phương
diện nhỏ (nhịp điệu tạo nên chất thơ cho tiểu thuyết), chưa có điều kiện bao
quát những đặc điểm cơ bản của nghệ thuật thuật tự sự.
Bên cạnh những cơng trình nghiên cứu mang tính khái qt về tiểu
thuyết Việt Nam sau 1975 nói chung và tiểu thuyết Việt Nam thế kỷ XXI nói
riêng (mới bước đầu nhắc tới Thuận và điểm tên một số tiểu thuyết của
Thuận trong “vô vàn” những tiểu thuyết của các nhà văn khác) là những cơng
trình nghiên cứu chun sâu về tiểu thuyết của Thuận. Chúng ta có thể kể đến
các cơng trình như: Đặng Thị Lan Anh, Tính trị chơi trong tiểu thuyết T mất
tích của Thuận, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm Hà Nội, 2007;
Nguyễn Thị Loan, Những cách tân nghệ thuật trong tiểu thuyết của nhà văn
Thuận, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, 2008;
Nguyễn Xuân Lệ Hằng, Thi pháp tiểu thuyết của nhà văn Thuận, Luận văn
Thạc sĩ khoa học Ngữ văn, Đại học khoa học, Đại học Huế, 2009. Những
công trình nghiên cứu này đều hướng đến bao quát các tiểu thuyết của Thuận.
Tuy nhiên, cho đến thời điểm các cơng trình trên hồn thành, Thuận chưa ra
mắt bạn đọc Vân Vy. Vì vậy, tính đến thời điểm này, chưa có cơng trình
nghiên cứu nào đề cập đến Vân Vy. Hơn nữa, đúng như tên gọi của các cơng
trình trên, các tác giả đều hướng đến những đối tượng nghiên cứu cụ thể
(Đặng Thị Lan Anh nghiên cứu về “tính trò chơi trong tiểu thuyết”; Nguyễn
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
8
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
Thị Loan nghiên cứu về “những cách tân nghệ thuật”; Nguyễn Xuân Lệ Hằng
nghiên cứu về thi pháp tiểu thuyết), chưa đề cập tới nghệ thuật tự sự trong
tiểu thuyết của Thuận một cách tập trung và có hệ thống. Như vậy, cho đến
thời điểm luận văn này được tiến hành, “cánh cửa” đi sâu tìm hiểu về nghệ
thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận vẫn còn đang để ngỏ.
Điểm qua những cơng trình nghiên cứu, các khóa luận, luận văn như
trên chúng tôi nhận thấy tiểu thuyết của Thuận đã thu hút được sự quan tâm,
chú ý của các nhà nghiên cứu ngay từ khi tác phẩm mới được xuất bản. Các
cơng trình nghiên cứu trên đã tiếp cận tiểu thuyết của Thuận ở những mức độ
rộng, hẹp khác nhau (có khi tiểu thuyết của Thuận được đặt trong diện mạo
tiểu thuyết Việt Nam từ sau 1975 đến nay; có khi lại chỉ được đặt trong diện
mạo tiểu thuyết Việt Nam năm năm đầu thế kỷ XXI) và ở những khía cạnh
khác nhau (cấu trúc thể loại, tính trị chơi, thi pháp, những cách tân nghệ
thuật…). Đó cũng là những “bước tiến” và “điểm dừng” trong việc nghiên
cứu về tiểu thuyết của Thuận. Những “bước tiến” và “điểm dừng” của các
công trình nghiên cứu trên là cơ sở, là xuất phát điểm để chúng tôi tiến hành
đề tài nghiên cứu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận.
2.2.2. Các bài nghiên cứu phê bình, phỏng vấn trên báo viết, mạng Internet
Nói đến lịch sử nghiên cứu về tiểu thuyết của Thuận mà chỉ đề cập đến
những cơng trình nghiên cứu, những khóa luận, luận văn thì đó sẽ là một
khiếm khuyết lớn. Bởi tiểu thuyết của Thuận mới được xuất bản vài năm trở
lại đây nên những cơng trình nghiên cứu dày dặn và tập trung còn khá thưa
thớt. Trái lại, tiểu thuyết của Thuận lại được giới thiệu một cách rộng rãi và
dành được sự quan tâm sôi nổi trên báo viết và mạng Internet, đặc biệt là các
diễn đàn văn học, các trang báo điện tử, blog cá nhân.
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
9
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
Trong số những bài viết về Thuận được đăng tải trên báo mạng Internet,
có những bài viết mới chỉ dừng lại ở mức độ cảm thụ, bộc bạch cách cảm,
cách nghĩ của cá nhân khi tiếp cận tiểu thuyết của Thuận. Những bài viết dạng
này chủ yếu xuất hiện trên các diễn đàn văn học, các website hoặc blog cá
nhân… Bên cạnh đó, cũng có khơng ít các bài nghiên cứu ít nhiều đề cập đến
những khía cạnh về nghệ thuật tiểu thuyết của Thuận và đã có khơng ít những
phát hiện mới lạ, độc đáo. Ở đây, tác giả luận văn quan tâm hơn cả đến những
bài viết đề cập đến những khía cạnh về nghệ thuật tiểu thuyết của Thuận.
Số lượng những bài viết đề cập đến nghệ thuật tiểu thuyết của Thuận
khá phong phú. Chúng ta có thể kể đến một số bài viết như: Tiểu thuyết Việt
Nam: những chuyển động không nhỏ của Phong Điệp, bài viết đăng trên
; Thu Hà với hai bài viết Paris 11 tháng 8 – con
người và số phận đăng trên và Thuận và Paris 11 tháng
8 đăng trên ; Nguyễn Thị Hoa với hai bài viết Thuận với việc
tìm đến hình thức tiểu thuyết ngắn đăng trên và Thân phận
cơng
dân
tồn
cầu
trong
tiểu
thuyết
của
Thuận
đăng
trên
; hai bài viết Tiểu thuyết Chinatown và những chiều
kích hiện tại của thời gian quá khứ và Thuận và Phố Tàu: dung nghịch lý để
nói những nghịch lý của Nguyễn Chí Hoan đăng trên http:/www.evan.com.vn;
Phạm Ngọc Lương với Nhân vật trong Paris 11 tháng 8 là một khối mâu
thuẫn lớn đăng trên ; Janine Gillon với bài viết Về ba
tác
phẩm
Việt
Nam
mới
xuất
bản
tại
Pháp
đăng
trên
; Nguyễn Vĩnh Nguyên với hai bài viết Phố Tàu: không
chỉ là tha hương đăng trên http:/www.tuoitre.com.vn và Văn học hải ngoại:
“dịng riêng” có gặp “dịng chung”? đăng trên ; Hồng
Nguyễn với Đơi nét về thi pháp và kết cấu tiểu thuyết Chinatown đăng trên
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
10
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
http:/www.evan.com.vn; Đoàn Minh Tâm với Một vài đặc trưng nghệ thuật
tiểu thuyết Thuận đăng trên ; Đỗ Minh Tuấn với
Văn học hải ngoại nhìn từ trong nước đăng trên ; Phùng
Gia Thế với Lý giải về sự khó đọc của tiểu thuyết hiện nay đăng trên
; Đoàn Cầm Thi với ba bài viết: Đọc Paris 11 tháng 8 của
Thuận đăng trên http:/www.talawas.org; I’m yellow – Khối cảm văn bản
đăng trên http:/www.tienve.org; Có một dịng văn học “khác” đăng trên
http:/www.talawas.org….Những bài viết kể trên ít nhiều đề cập đến những
phương diện khác nhau về nghệ thuật tiểu thuyết của Thuận. Tuy nhiên, hầu
hết các bài viết hoặc chỉ dừng lại ở một tiểu thuyết của Thuận, hoặc đề cập đến
các tiểu thuyết của Thuận nhưng chỉ trên một khía cạnh nhỏ…Do đó, chưa bài
viết nào có khả năng đưa đến cho chúng ta một bức tranh khái quát, toàn diện
và sâu sắc về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận.
Ngoài các bài viết trên, chúng ta còn phải kể đến một số bài phỏng vấn
của các phóng viên đối với Thuận và sự chia sẻ của Thuận thơng qua những
các bài nói chuyện như: Cát Khuê, Thuận: trong văn chương, mọi cách thể
hiện đề tài đều bình đẳng, ; Khánh Lam, Thuận:
Nhà văn Việt ghi dấu ấn văn chương ở Pháp, ; Thủy
Lê,
Thuận:
Với
tôi,
mỗi
tác
phẩm
như
một
chuyến
đi
xa,
; Hà Linh, Thuận: Khi viết tôi không mặc cảm,
; Lan Ngọc, Thuận: Ngôn ngữ Việt thừa hiện đại và
tinh tế để sáng tạo, ; Thụ Nhân, Thuận: Tơi rất muốn
biết vì sao mình được tặng thưởng, ; Việt Quỳnh,
Thuận: càng viết là càng bớt bồng bột, ông qua
những bài phỏng vấn cũng như những bài nói chuyện như trên, chúng ta hiểu
rõ hơn về tác giả, quan niệm sáng tác, ý thức và hành trình sáng tạo… Đó
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
11
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
chính là những tư liệu cần thiết cho tác giả luận văn khi nghiên cứu về nghệ
thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận.
Bên cạnh báo mạng Internet, tiểu thuyết của Thuận cũng đã rải rác được
đề cập đến trên các báo viết như: Thử nhận diện tiểu thuyết ngắn Việt Nam
gần đây của tác giả Văn Giá, đăng tải trên Báo văn nghệ số 26 – 2005; Dòng
tiểu thuyết ngắn trong văn học Việt Nam thời kì đổi mới (1986-2000) của tác
giả Bùi Việt Thắng, Tạp chí Nhà văn 10/2006…
Điểm qua lịch sử nghiên cứu về tiểu thuyết của Thuận chúng tôi nhận
thấy: Thuận là một “hiện tượng” khá nổi bật, được đông đảo giới nghiên cứu
quan tâm nhưng hiện chưa có một cơng trình nào tập trung về nghệ thuật tự
sự trong tiểu thuyết của Thuận. Phần nhiều các nhà nghiên cứu mới chỉ đi
vào một khía cạnh hoặc một tác phẩm cụ thể của Thuận. Thực tiễn đó cho
thấy, việc tập trung tìm hiểu về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Thuận
là một đề tài mới mẻ, và có những ý nghĩa thiết thực đối với việc nghiên cứu
lý luận phê bình cũng như tiếp nhận và sáng tạo văn học. Vì vậy luận văn này
hi vọng sẽ hệ thống lại những nét tiêu biểu về nghệ thuật tự sự trong tiểu
thuyết của Thuận, nhằm hướng tới một cái nhìn toàn diện và khách quan.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: luận văn nghiên cứu về nghệ thuật tự sự
trong tiểu thuyết của Thuận.Tuy nhiên, nghệ thuật tự sự là có phạm vi rộng,
bao gồm nhiều yếu tố nên chúng tôi tập trung đi sâu nghiên cứu về các
phương diện: nhân vật, kết cấu và các phương thức trần thuật.
3.2. Phạm vi nghiên cứu: luận văn tập trung vào năm tiểu thuyết của
Thuận là: Made in Vietnam, Chinatown, T mất tích, Paris 11 tháng 8 và Vân
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
12
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
Vy. Ngồi ra, chúng tơi cũng tìm hiểu thêm về những tác phẩm của Đồn
Minh Phượng, Nguyễn Bình Phương, Lê Ngọc Mai, Phạm Thị Hồi, Tạ Duy
Anh để có sự so sánh, đối chiếu.
4. Mục đích nghiên cứu, ý nghĩa của luận văn
Trong cơng trình này, tác giả luận văn sử dụng lý thuyết tự sự học để
chỉ ra những đặc điểm cơ bản về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà
văn Thuận. Trong đó, tác giả luận văn tập trung làm rõ nghệ thuật xây dựng
nhân vật, kết cấu và các phương thức trần thuật.
Tiểu thuyết của Thuận thuộc tạng “khó đọc”, “khó hiểu” đối với khơng
ít đối tượng độc giả. Cái “khó đọc”, “khó hiểu” trong tiểu thuyết của Thuận
đến từ những hình thức thể hiện mới của nghệ thuật tự sự (mà nhân vật, kết
cấu, các cấp độ liên kết trần thuật, các cấp độ trần thuật, người kể chuyện,
điểm nhìn và giọng điệu là những yếu tố tiêu biểu). Ngồi ra, chúng ta cũng
khơng thể khơng kể đến dấu ấn của chủ nghĩa hậu hiện đại cũng như học
thuyết S. Freud…trong tiểu thuyết của Thuận. Do đó, trong cơng trình này,
ngồi việc vận dụng chủ yếu lý thuyết về tự sự học, chúng tơi cịn kết hợp cả
lý thuyết của chủ nghĩa hậu hiện đại và học thuyết S. Freud soi chiếu vào các
khía cạnh tự sự trong tiểu thuyết của Thuận. Vì thế, luận văn đưa đến cho độc
giả một hướng tiếp cận mới đối với những tiểu thuyết của nhà văn Thuận,
đưa ra một chỉ dẫn mới, một cánh cửa mới để độc giả “bước chân” vào thế
giới tác phẩm. Thiết nghĩ, đó là một trong những cơ sở để đánh giá một cách
cơng bằng những đóng góp cũng như những hạn chế của Thuận trong diện
mạo nền văn học Việt Nam thế kỷ XXI.
Ngoài ra, để có thể đánh giá tiểu thuyết của Thuận một cách khách
quan và toàn diện hơn, tác giả luận văn bước đầu đặt Thuận trong tương quan
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
13
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
so sánh với một vài tác giả tiểu thuyết khác trên thế giới để để thấy được
những ảnh hưởng tác động của văn học hiện đại thế giới đối với tiểu thuyết
của nhà văn Thuận cũng như những yếu tố kế thừa và sáng tạo trong tiểu
thuyết của nhà văn Thuận. Trong từng nội dung của luận văn, chúng tôi cũng
đặt tiểu thuyết của Thuận trong bối cảnh văn học Việt Nam truyền thống và
đương đại để thấy được những cách tân, những đóng góp, “điểm dừng” cũng
như những thử nghiệm thành công và chưa thực sự thành công trong tiểu
thuyết của nhà văn Thuận trên phương diện nghệ thuật tự sự.
Với hướng nghiên cứu và triển khai như trên, luận văn với đề tài Nghệ
thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận có ý nghĩa thiết thực trong
nghiên cứu lý luận phê bình cũng như trong tiếp nhận và sáng tạo nghệ thuật.
Luận văn cũng là cơ sở để cung cấp nguồn tư liệu nghiên cứu về một tác giả
đương đại vốn vẫn chưa có bề dày trong nghiên cứu.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn vận dụng lý thuyết tự sự học nghiên cứu về nghệ thuật tự sự
trong tiểu thuyết của Thuận. Ngồi ra, chúng tơi cũng sử dụng một số phương
pháp nghiên cứu khác như:
- Phương pháp cấu trúc: phân tích tác phẩm như một hệ thống các
yếu tố, nêu lên các quan hệ cốt yếu, quyết định giữa các yếu tố ấy với nhau
bởi vì chỉ khi đưa vào chỉnh thể cấu trúc mới có thể xác lập được ý nghĩa
thực và chức năng của các yếu tố ấy với nhau. Phương pháp này có vai trị
vơ cùng quan trọng trong việc làm rõ nghệ thuật kết cấu cũng như các cấp
độ liên kết và trần thuật trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận.
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
14
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
- Phương pháp tiếp cận thi pháp học: phương pháp này giúp chúng tôi
khảo sát, phân tích các phương diện hình thức có tính nội dung như: ngơi kể,
điểm nhìn, giọng điệu…một cách hệ thống. Đặt các yếu tố đó vào một chỉnh
thể từ đó luận văn khái quát nên những nét chung nhất về nghệ thuật tự sự
trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận.
- Phương pháp thống kê, so sánh: phương pháp thống kê giúp chúng
tơi khảo sát, tìm hiểu tần số xuất hiện, sự biểu hiện của những yếu tố có ý
nghĩa quan trọng, từ đó đi tới khái quát về nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết
của nhà văn Thuận. Phương pháp so sánh được vận dụng để làm sáng rõ
những yếu tố kế thừa cũng như cách tân về nghệ thuật tự sự, từ đó thấy được
sự độc đáo, nét riêng biệt trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận.
6. Kết cấu luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung của luận
văn được triển khai thành ba chương:
Chương 1: Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết của nhà văn
Thuận.
Chương 2: Kết cấu tiểu thuyết của nhà văn Thuận.
Chương 3: Phương thức trần thuật trong tiểu thuyết của nhà văn
Thuận.
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
15
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU
THUYẾT CỦA NHÀ VĂN THUẬN
1.1. Giới thuyết về nhân vật
Nhân vật là phạm trù cơ bản của văn học. Trong nghiên cứu, phê bình,
nhân vật văn học đã trở thành một khái niệm quen thuộc, thiết yếu. Vì thế,
khái niệm nhân vật là đối tượng được hầu hết các cơng trình mang tính cơng
cụ (giáo trình lý luận văn học, từ điển thuật ngữ văn học…) nhắc đến.
Theo Từ điển thuật ngữ văn học (Lê Bá Hán, Trần Đình Sử và Nguyễn
Khắc Phi chủ biên): nhân vật là “con người cụ thể được miêu tả trong tác
phẩm văn học (…), là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, khơng thể đồng
nhất nó với con người thật trong đời sống (…), thể hiện quan niệm nghệ thuật
và lí tưởng thẩm mĩ của nhà văn về con người” [21, 162].
Tác giả Lại Nguyên Ân trong 150 thuật ngữ văn học bổ sung thêm các
loại nhân vật tiêu biểu cho từng thể loại và rút ra kết luận: “Nhân vật văn học
là một trong những khái niệm trung tâm để xem xét sáng tác của một nhà
văn, một khuynh hướng, trường phái hoặc dòng phong cách” [6, 251].
Tác giả Trần Đình sử trong cơng trình Lí luận văn học khẳng định
“nhân vật văn học là con người được miêu tả trong văn học bằng phương tiện
văn học (…).Văn học không thể thiếu nhân vật bởi đó là hình thức cơ bản để
qua đó văn học miêu tả thế giới một cách hình tượng (…). Nhân vật văn học
là một hiện tượng ước lệ, có những dấu hiệu để ta nhận ra. Thơng thường, đó
là một cái tên (…). Thứ đến là các dấu hiệu tiểu sử, nghề nghiệp hoặc đặc
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
16
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
điểm riêng (…). Sâu hơn là các đặc điểm tính cách (…). Các đặc điểm ấy
được đúc kết thành các “công thức” giới thiệu nhân vật (…). Trong các công
thức nhận ra ấy được chứng thực trong các quan hệ, được bộc lộ, phát triển
hoặc điều chỉnh trong các xung đột, và cuối cùng ta có một hình tượng hồn
chỉnh về một nhân vật văn học (…). Nhân vật là phương tiện khái quát các
tính cách, số phận con người và các quan niệm về chúng” [19, 277 – 279].
Điểm qua những ý kiến trên chúng ta có thể thấy, các nhà nghiên cứu
khá đồng nhất trong việc coi nhân vật văn học được miêu tả trong tác phẩm
nhằm thể hiện quan niệm và lí tưởng thẩm mĩ của nhà văn và là phương tiện
để khái quát tính cách, số phận con người.
Trong tiểu thuyết truyền thống, các nhân vật thường được xây dựng
theo những “cơng thức” như Trần Đình Sử khái qt: gồm tên gọi, tiểu sử,
nghề nghiệp, đặc điểm tính cách được bộc lộ thơng qua lời nói, cử chỉ, hành
động. Các nhà văn thường “chăm chút” xây dựng nhân vật từ ngoại hình,
hành động, tâm trạng, tính cách…để trở thành những hình tượng đầy đặn,
sống động. Nhân vật trở thành một yếu tố quan trọng về nội dung, một
phương tiện nhằm nêu bật chủ đề tác phẩm.
Với tiểu thuyết đương đại, nhân vật khơng chỉ là hình tượng ước lệ
chun chở hành động, tâm tư và tình cảm mà cịn được xem như một yếu tố
cấu thành cấu trúc tự sự. Các phương thức mới trong nghệ thuật xây dựng
nhân vật là nhân tố thể hiện sự cách tân về hình thức và nội dung. Đặc biệt,
trong bối cảnh tiểu thuyết có sự “mở rộng bến bờ” như ngày nay, chúng ta
khó có thể khn các nhân vật vào những “cơng thức” chung sẵn có. Xem xét
nhân vật trong tiểu thuyết của Thuận với tư cách là một yếu tố cấu thành của
nghệ thuật thuật tự sự, trong luận văn này, người viết đã chỉ ra các kiểu nhân
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
17
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
vật cơ bản trong tiểu thuyết của Thuận và đi sâu tìm hiểu nghệ thuật xây
dựng nhân vật của nhà văn. Qua đó, luận văn giúp người đọc thấy được
những quan niệm, lí tưởng thẩm mĩ của Thuận cũng như những thông điệp
mà nhà văn muốn gửi gắm đến độc giả.
1.2. Các kiểu nhân vật tiểu biểu trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
Thừa nhận tính chất tương đối trong việc xác định các kiểu nhân vật, ở
tiểu thuyết của Thuận, chúng ta có thể thấy ba kiểu nhân vật cơ bản: nhân vật
tha hương, sầu xứ; nhân vật “vắng mặt”, nhân vật đám đông.
1.2.1. Nhân vật tha hương, sầu xứ
Nhân vật tha hương dường như là điểm đến của các nhà văn xa xứ nói
chung. Giống như tiểu thuyết của các nhà văn di dân khác (Phạm Thị Hoài,
Đoàn Minh Phượng, Lê Ngọc Mai…), tiểu thuyết của Thuận là “bến đậu” của
những con người tha hương.
Năm tiểu thuyết của Thuận, ngoại trừ Made in Vietnam lấy bối cảnh
trong nước, bốn tiểu thuyết còn lại đều lấy Paris làm phông nền - “môi trường
sống” cho các nhân vật. Họ được sinh ra ở rất nhiều nơi khác nhau nhưng đều
quy tụ ở kinh đô ánh sáng: Paris. Paris với họ là tương lai, là hạnh phúc, là
ước mơ khát vọng đổi đời. Nhưng bằng những hình thức khác nhau, họ đều
bị Paris hoa lệ từ chối, xơ đẩy đến bên bờ sinh tử. Vì thế, tiểu thuyết của
Thuận trở thành “mảnh đất” của “ngồn ngộn” những thân phận tha hương
mang trong mình nỗi cơ đơn sầu xứ và bi kịch. Họ cho người đọc thấy rõ một
Paris khác – một “bóng đen” đổ dài xuống từ kinh đô ánh sáng - Paris của
những người nhập cư. Tìm về “quê gốc” cũng như nơi quy tụ hiện tại của các
nhân vật trong tiểu thuyết của Thuận, chúng tơi có bảng thống kê sau:
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
18
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Tác phẩm
Chinatown
Paris 11
tháng 8
T mất tích
Vân Vy
Vũ Thị Hạnh
Nhân vật
Quê gốc
Tôi và những người bạn, Vĩnh
Việt Nam
Hắn, Paul, Arthur
Rennes
Thụy, Feng Xiao, Hao Peng
Trung Hoa
Liên, Mai Lan, Sư tử, Mèo ốm…
Việt Nam
Pát, Pedro
Cu Ba
Chị người làm Mã Lai
Mã Lai
Nát
Li - băng
T, chị Xuân
Việt Nam
Gia đình Viđa
Ả - rập
Vợ chồng ông bà gác cổng
Bồ Đào Nha
Vô Va
Nga
Vân, Vy, gia đình Vượng, Vinh, V
Việt Nam
Jane
Gaza
Nơi quy tụ
Paris
Rõ ràng, các nhân vật trong tiểu thuyết của Thuận “gặp nhau” đều gặp
nhau ở Paris. Họ đều tha hương, đều sống trên quê hương của “kẻ khác”.
Muôn nẻo đường đời cùng chung số phận: họ đều bị Paris “hút” bởi nhiều
“lực từ” khác nhau nhưng khi đã bị “hút” vào, họ chỉ có thể “bám” trên bề
mặt – bên lề của Paris chứ chẳng bao giờ hịa nhập được vào trong đó. Họ
cũng chẳng đủ sức mạnh tự đẩy mình ra để trở về miền đất cũ. Cho dù họ có
đủ dũng cảm để bứt ra thì cố hương cũng chẳng thể là bến đỗ bình an đối với
họ. Họ bị rơi vào trạng thái bất an, hẫng hụt, không trôi dạt đến bên bờ sinh
tử thì cũng bị kết án “biến mất”.
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
19
TIEU LUAN MOI download :
Luận văn Thạc sĩ
Vũ Thị Hạnh
Chinatown trước hết là “tiểu tự sự” về những thân phận tha hương bé
nhỏ và lạc lõng, nằm ở vùng ngoại biên của mọi không gian mà mình có mặt,
nhiều quốc tịch nhưng khơng có nổi một quê hương. Sự cô đơn trong
Chinatown dường như đã là một định mệnh cho tất cả những con người trong
đó. Nếu chúng ta đã từng gặp trong Hồi hương ngẫu thư của Hạ Tri Chương
một thân phận bị biến thành “khách” trên chính q hương mình thì có lẽ khi
đọc Chinatown, chúng ta sẽ thấy vị “khách” trong Hồi hương ngẫu thư vẫn
phần nào được chút an ủi bởi hai chữ “quê hương” tự thân nó đã gợi lên một
chút gì ấm áp, thân quen. Nhân vật trong Chinatown thậm chí khơng có nổi
một q hương để cảm nhận được dù chỉ là một chút ấm áp đó. Nỗi cơ đơn
của sự sống nhưng ở đó tất cả với mình đều chênh vênh, xa lạ càng khủng
khiếp hơn gấp ngàn lần.
Cũng như Chinatown, Paris 11 tháng 8 và T mất tích, Vân Vy đều là
những “tiểu tự sự” về thân phận tha hương. Nhưng tiến xa hơn, đó cịn là
những thân phận “khơng được nhớ đến” [71], bị “rơi chìm” vào vùng qn
lãng: báo chí Pháp, văn chương Pháp, chính trị Pháp, luật pháp Pháp …đã,
đang và sẽ chẳng bao giờ chú ý đến những thân phận ngoài lề như họ.
Nhân vật tha hương đã trở thành mạch ngầm xuyên suốt sáng tác của
những nhà văn di dân như Đồn Minh Phượng, Phạm Thị Hồi, Lê Ngọc
Mai…Hịa cùng “nguồn chung” với các nhà văn xa xứ nhưng Thuận lại khơi
được một “dòng riêng”, tạo sự khác biệt. Nếu những nhà văn trên mới chỉ
chạm đến sự tha hương nói chung thì Thuận lại nhìn sâu vào trong phân phận
đó để thẩu tỏ nỗi niềm cơ đơn, sầu xứ.
Các nhân vật trong tiểu thuyết của Thuận luôn mang nặng nỗi cô đơn
sầu xứ. Sầu xứ bởi trên đất khách, dưới ánh sáng Paris, họ bị hình dung như
Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của nhà văn Thuận
20
TIEU LUAN MOI download :
