Tài liệu Tử thi học pdf

T THI H CỬ Ọ
T THI H CỬ Ọ
(THANATOLOGY
(THANATOLOGY
)
)
Ths. Nguyễn Văn Luân
Ths. Nguyễn Văn Luân

M C TIÊU Ụ
M C TIÊU Ụ
1.
1.
Xác định bệnh nhân tử vong đúng tiêu
Xác định bệnh nhân tử vong đúng tiêu
chuẩn y học.
chuẩn y học.
2.
2.
Nhận thức rõ ràng và giải thích được
Nhận thức rõ ràng và giải thích được
cho người dân về khái niệm chết não.
cho người dân về khái niệm chết não.
3.
3.
Nắm vững dấu hiệu biến đổi tử thi sớm.
Nắm vững dấu hiệu biến đổi tử thi sớm.
4.
4.
Hiểu rõ ý nghĩa việc ứng dụng các biến

Hiểu rõ ý nghĩa việc ứng dụng các biến
đổi tử thi để ước lượng thời gian tử
đổi tử thi để ước lượng thời gian tử
vong.
vong.
5.
5.
Nắm vững các hình thái chết y pháp để
Nắm vững các hình thái chết y pháp để
xử lý về mặt pháp luật.
xử lý về mặt pháp luật.


1. KHÁI NI M V S CH T Ệ Ề Ự Ế
1. KHÁI NI M V S CH T Ệ Ề Ự Ế
Định nghĩa: Sự chết là hiện tượng
Định nghĩa: Sự chết là hiện tượng
ngừng hoạt động không hồi phục của
ngừng hoạt động không hồi phục của
hệ thống thần kinh, bộ máy hô hấp, và
hệ thống thần kinh, bộ máy hô hấp, và
bộ máy tuần hoàn.
bộ máy tuần hoàn.

Đ nh nghĩa ch tị ế
Đ nh nghĩa ch tị ế
Sự ngừng vĩnh viễn hoạt động chức năng của
Sự ngừng vĩnh viễn hoạt động chức năng của
hệ tim mạch.
hệ tim mạch.

Ngày nay, hô hấp có duy trì chức năng bằng
Ngày nay, hô hấp có duy trì chức năng bằng
các phương tiện. Nên yếu tố này không còn giá
các phương tiện. Nên yếu tố này không còn giá
trị nữa.
trị nữa.
Ngay nay vấn đề chết não:
Ngay nay vấn đề chết não:
–
–
vẫn là vấn đề pháp lý.
vẫn là vấn đề pháp lý.
- duy trì cuộc sống bằng máy có thể cho phép thu
- duy trì cuộc sống bằng máy có thể cho phép thu
giữ các cơ quan được hiến.
giữ các cơ quan được hiến.

Các mô này phải được ưu tiên.
Các mô này phải được ưu tiên.
Xác nhận phải được gia đình đồng ý và
Xác nhận phải được gia đình đồng ý và
ký vào giấy cam đoan.
ký vào giấy cam đoan.
Hiến tặng phủ tạng có thể có nhiều cân
Hiến tặng phủ tạng có thể có nhiều cân
nhắc về văn hóa và đạo đức.
nhắc về văn hóa và đạo đức.

V m t sinh h cề ặ ọ
V m t sinh h cề ặ ọ

Ranh giới giữa sự sống và không sống không
Ranh giới giữa sự sống và không sống không
hoàn toàn rõ rệt, mà điển hình nhất cho hiện
hoàn toàn rõ rệt, mà điển hình nhất cho hiện
tượng này là đời sống của virus. Còn trên một
tượng này là đời sống của virus. Còn trên một
cơ thể sinh học nói chung, luôn luôn có sự suy
cơ thể sinh học nói chung, luôn luôn có sự suy
thoái, già và chết đi của các tế bào, của hồng
thoái, già và chết đi của các tế bào, của hồng
cầu, của một bộ phận mô - cơ quan bị cắt bỏ,
cầu, của một bộ phận mô - cơ quan bị cắt bỏ,
bị hoại tử.
bị hoại tử.

Chính những cái chết bộ phận ấy đã giữ
Chính những cái chết bộ phận ấy đã giữ
gìn cho sự sống của cả cơ thể. Ngược
gìn cho sự sống của cả cơ thể. Ngược
lại, khi một cơ thể được chính thức báo
lại, khi một cơ thể được chính thức báo
tử lại vẫn còn rất nhiều cơ quan, mô,
tử lại vẫn còn rất nhiều cơ quan, mô,
tạng, tế bào vẫn duy trì sự sống của
tạng, tế bào vẫn duy trì sự sống của
riêng nó trong một thời gian. Đây chính là
riêng nó trong một thời gian. Đây chính là
sự yếu tố quyết định nhất cho thành tựu
sự yếu tố quyết định nhất cho thành tựu
về hiến, bảo quản và ghép mô tạng của y

về hiến, bảo quản và ghép mô tạng của y
học hiện đại.
học hiện đại.

V m t xã h iề ặ ộ
V m t xã h iề ặ ộ

Sự chết của một con người liên quan chặt chẽ đến
Sự chết của một con người liên quan chặt chẽ đến
nhiều lĩnh vực quan trọng như luật pháp, đạo đức, triết
nhiều lĩnh vực quan trọng như luật pháp, đạo đức, triết
học, văn hóa, tôn giáo… nghĩa là hầu hết những vấn
học, văn hóa, tôn giáo… nghĩa là hầu hết những vấn
đề về nhân Việt Nam và xã hội của một cá nhân người
đề về nhân Việt Nam và xã hội của một cá nhân người
chết đối với gia đình và cộng đồng.
chết đối với gia đình và cộng đồng.

Vì vậy, nghiên cứu về sự chết và quan niệm của thầy
Vì vậy, nghiên cứu về sự chết và quan niệm của thầy
thuốc về tử vong phải được nhìn nhận ở góc độ toàn
thuốc về tử vong phải được nhìn nhận ở góc độ toàn
diện, nhân đạo và khoa học nhất (cả khoa học tự nhiên
diện, nhân đạo và khoa học nhất (cả khoa học tự nhiên
và khoa học xã hội). Lương tâm, trách nhiệm và y đức
và khoa học xã hội). Lương tâm, trách nhiệm và y đức
đòi hỏi người thầy thuốc cảm thông với người bậnh tử
đòi hỏi người thầy thuốc cảm thông với người bậnh tử
vong và tôn trọng thi thể của họ trong khi thực hiện
vong và tôn trọng thi thể của họ trong khi thực hiện

nhiệm vụ của mình.
nhiệm vụ của mình.

QUÁ TRÌNH CH T Ế
QUÁ TRÌNH CH T Ế
Sự chết xảy ra không phải chỉ trong một thời điểm mà
Sự chết xảy ra không phải chỉ trong một thời điểm mà
là một quá trình
là một quá trình
.
.
Có bắt đầu, phát sinh và kết thúc.
Có bắt đầu, phát sinh và kết thúc.
Lần lượt là: hấp hối, chết lâm sàng và chết sinh học.
Lần lượt là: hấp hối, chết lâm sàng và chết sinh học.
Nhưng 3 giai đoạn này cũng không có ranh giới rõ
Nhưng 3 giai đoạn này cũng không có ranh giới rõ
ràng, cứng nhắc. Thời gian của từng giai đoạn và của
ràng, cứng nhắc. Thời gian của từng giai đoạn và của
cả quá trình chết diễn ra dài ngắn khác nhau tuy thuộc
cả quá trình chết diễn ra dài ngắn khác nhau tuy thuộc
vào nguyên nhân tử vong khác nhau.
vào nguyên nhân tử vong khác nhau.
Tìm hiểu quá trình này, người thầy thuốc sẽ xử lý đúng
Tìm hiểu quá trình này, người thầy thuốc sẽ xử lý đúng
đắn trong việc cấp cứu, hồi sức bệnh nhân cũng như
đắn trong việc cấp cứu, hồi sức bệnh nhân cũng như
thực hiện đúng chức năng khi xác nhận tử vong, đặc
thực hiện đúng chức năng khi xác nhận tử vong, đặc
biệt trong xác định chết não phục vụ cho việc hiến,

biệt trong xác định chết não phục vụ cho việc hiến,
ghép mô tạng.
ghép mô tạng.

Quá trình ch t theo quan ni m kinh ế ệ
Quá trình ch t theo quan ni m kinh ế ệ
đi nể
đi nể
1. Giai đoạn hấp hối
1. Giai đoạn hấp hối
2. Giai đoạn chết lâm sàng
2. Giai đoạn chết lâm sàng
3. Giai đoạn chết sinh học
3. Giai đoạn chết sinh học

1. Giai đo n h p h i ạ ấ ố
1. Giai đo n h p h i ạ ấ ố

Các chức năng sống của cơ thể rơi vào tình
Các chức năng sống của cơ thể rơi vào tình
trạng suy thoái, rối loạn. Trung khu thần kinh bị
trạng suy thoái, rối loạn. Trung khu thần kinh bị
ức chế sâu, ý thức mơ hồ hoặc mất hẳn, các
ức chế sâu, ý thức mơ hồ hoặc mất hẳn, các
phản xạ thần kinh mất. Tim đập chậm lại, rời
phản xạ thần kinh mất. Tim đập chậm lại, rời
rạc, huyết áp tụt. Hô hấp bị rối loạn, thở yếu,
rạc, huyết áp tụt. Hô hấp bị rối loạn, thở yếu,
có cơn ngừng thở.
có cơn ngừng thở.


Giai đoạn hấp hối dài ngắn phục thuộc vào thể
Giai đoạn hấp hối dài ngắn phục thuộc vào thể
trạng và nguyên nhân tử vong, thậm chí không
trạng và nguyên nhân tử vong, thậm chí không
có hấp hối như trong những cái chết do tổn
có hấp hối như trong những cái chết do tổn
thương sọ não, tổn thương tim, nhiễm độc
thương sọ não, tổn thương tim, nhiễm độc
HCN.
HCN.

2. Giai đo n ch t lâm sàngạ ế
2. Giai đo n ch t lâm sàngạ ế

Dấu hiệu bắt đầu giai đoạn này là ngừng thở, ngừng
Dấu hiệu bắt đầu giai đoạn này là ngừng thở, ngừng
tim.
tim.

Tiếp đó giãn hết đồng tử, mất hoàn toàn các phản xạ.
Tiếp đó giãn hết đồng tử, mất hoàn toàn các phản xạ.
Trong điều kiện như vậy, do ngừng tuần hoàn và hô
Trong điều kiện như vậy, do ngừng tuần hoàn và hô
hấp, các tế bào thần kinh và mô não bị mất oxy nuôi
hấp, các tế bào thần kinh và mô não bị mất oxy nuôi
dưỡng. Đây là thời điểm cực kỳ hệ trọng quyết định
dưỡng. Đây là thời điểm cực kỳ hệ trọng quyết định
khả năng hồi sinh hay không. Thông thường, khả năng
khả năng hồi sinh hay không. Thông thường, khả năng

chịu thiếu oxy của não từ 5 đến 7 phút. Trong thời hạn
chịu thiếu oxy của não từ 5 đến 7 phút. Trong thời hạn
đó nếu phục hồi được tuần hoàn hô hấp, có khả năng
đó nếu phục hồi được tuần hoàn hô hấp, có khả năng
cơ thể được hồi sinh. Nếu quá thời hạn đó, việc hồi
cơ thể được hồi sinh. Nếu quá thời hạn đó, việc hồi
sức để tuàn hoàn và hô hấp phục hồi chỉ mang lại đời
sức để tuàn hoàn và hô hấp phục hồi chỉ mang lại đời
sống thực vật, hoàn toàn không thể hồi sinh. Điều này
sống thực vật, hoàn toàn không thể hồi sinh. Điều này
có ý nghĩa quan trọng sống còn trong cấp cứu hồi sức
có ý nghĩa quan trọng sống còn trong cấp cứu hồi sức
tích cực và trong việc xác nhận chết não.
tích cực và trong việc xác nhận chết não.

3. Giai đo n ch t sinh h cạ ế ọ
3. Giai đo n ch t sinh h cạ ế ọ

Đây là giai đoạn chết thực thể của mô - tế bào:
Đây là giai đoạn chết thực thể của mô - tế bào:
Quá trình trao đổi chất của cơ thể ngừng lại.
Quá trình trao đổi chất của cơ thể ngừng lại.
Bắt đầu xuất hiện sự thoái hóa, hoại tử không
Bắt đầu xuất hiện sự thoái hóa, hoại tử không
còn khả năng hồi phục. Do sự biệt hóa của mô
còn khả năng hồi phục. Do sự biệt hóa của mô
- tế bào, khả năng chịu thiếu oxy của chúng
- tế bào, khả năng chịu thiếu oxy của chúng
khác nhau, nên thời hạn chết sinh học của mô
khác nhau, nên thời hạn chết sinh học của mô

- tế bào dài ngắn khác nhau.
- tế bào dài ngắn khác nhau.

Trong y pháp học, giai đoạn này có ý nghĩa
Trong y pháp học, giai đoạn này có ý nghĩa
quan trọng vì sự biến đổi sau chết bắt đầu hình
quan trọng vì sự biến đổi sau chết bắt đầu hình
thành và diễn biến thành những
thành và diễn biến thành những
dấu hiệu đặc
dấu hiệu đặc
trưng giúp cho việc chẩn đoán thời gian chết
trưng giúp cho việc chẩn đoán thời gian chết
.
.

Ch t giế ả
Ch t giế ả
Thường gặp trong các trường hợp sau:
Thường gặp trong các trường hợp sau:
- Điện giật, ngạt cơ học, ngạt nước.
- Điện giật, ngạt cơ học, ngạt nước.
- Nhiễm độc: Thuốc ngủ, thuốc mê, oxyt carbon (CO),
- Nhiễm độc: Thuốc ngủ, thuốc mê, oxyt carbon (CO),
đặc biệt ở nước ta là bị rắn cắn.
đặc biệt ở nước ta là bị rắn cắn.
- Mất máu, mất nước cấp tính số lượng lớn.
- Mất máu, mất nước cấp tính số lượng lớn.
- Chết giả ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ do hệ thần kinh chưa
- Chết giả ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ do hệ thần kinh chưa

hoàn thiện.
hoàn thiện.
Để loại bỏ sự nhầm lẫn của chết giả, từ xa xưa đã có
Để loại bỏ sự nhầm lẫn của chết giả, từ xa xưa đã có
những nghiệm pháp để chẩn đoán tử vong đơn giản
những nghiệm pháp để chẩn đoán tử vong đơn giản
như đặt gương trước mũi bệnh nhân, rạch động mạch
như đặt gương trước mũi bệnh nhân, rạch động mạch
quay,… Hiện nay, có thể ghi điện tim, điện não để xác
quay,… Hiện nay, có thể ghi điện tim, điện não để xác
định chính xác sự chết, loại trừ chết giả.
định chính xác sự chết, loại trừ chết giả.

3. CH T NÃOẾ
3. CH T NÃOẾ
Đặt vấn đề
Đặt vấn đề
Với sự phát triển toàn diện trong nhận
Với sự phát triển toàn diện trong nhận
thức xã hội, đồng thời với những thành
thức xã hội, đồng thời với những thành
tựu vượt bậc của y học, quan điểm về sự
tựu vượt bậc của y học, quan điểm về sự
chết đã có những thay đổi theo hướng
chết đã có những thay đổi theo hướng
tích cực và khoa học. Đã đưa ra khái
tích cực và khoa học. Đã đưa ra khái
niệm “ chết não”.
niệm “ chết não”.

1.
1.
Phương tiện hồi sức, điều trị tích cực phát
Phương tiện hồi sức, điều trị tích cực phát
triển có thể duy trì lâu dài sự sống thực vật
triển có thể duy trì lâu dài sự sống thực vật
nhưng sự lạm dụng phương tiện gây kéo dài
nhưng sự lạm dụng phương tiện gây kéo dài
nỗi đau đớn, lo lắng bất ổn một cách vô vọng
nỗi đau đớn, lo lắng bất ổn một cách vô vọng
cho người bệnh và gia đình.
cho người bệnh và gia đình.
2.
2.
Gây lãng phí về tài lực y tế mà lẽ ra có thể
Gây lãng phí về tài lực y tế mà lẽ ra có thể
dành cho những bệnh nhân còn khả năng cứu
dành cho những bệnh nhân còn khả năng cứu
chữa.
chữa.
3.
3.
Sự phát triển của kỹ thuật bảo quản mô ( ngân
Sự phát triển của kỹ thuật bảo quản mô ( ngân
hàng mô) và phẫu thuật ghép mô - tạng đặt ra
hàng mô) và phẫu thuật ghép mô - tạng đặt ra
những nhu cầu ngày càng cao với người chết
những nhu cầu ngày càng cao với người chết
hiến mô tạng.
hiến mô tạng.

4.
4.
Đòi hỏi sự thay đổi về quan niệm, nhận thức
Đòi hỏi sự thay đổi về quan niệm, nhận thức
một cách đồng bộ trong xã hội (về pháp luật,
một cách đồng bộ trong xã hội (về pháp luật,
đạo đức, y đức, tôn giáo…).
đạo đức, y đức, tôn giáo…).

3.2. S phát tri n c a quan ni m ch t nãoự ể ủ ệ ế
3.2. S phát tri n c a quan ni m ch t nãoự ể ủ ệ ế
Năm 1959, tại Lyon - Pháp lần đầu tiên dùng
Năm 1959, tại Lyon - Pháp lần đầu tiên dùng
thuật ngữ “chết hệ thống thần kinh”, sau đó
thuật ngữ “chết hệ thống thần kinh”, sau đó
Mollaret và Goulon dùng thuật ngữ “hôn mê
Mollaret và Goulon dùng thuật ngữ “hôn mê
quá thời hạn” (Coma Depasse).
quá thời hạn” (Coma Depasse).

Năm 1966, Hội nghị chuyên đề Ciba - London
Năm 1966, Hội nghị chuyên đề Ciba - London
đưa ra tiêu chuẩn đầu tiên về chết não.
đưa ra tiêu chuẩn đầu tiên về chết não.
- Giãn hết 2 đồng tử.
- Giãn hết 2 đồng tử.
-
Mất hết phản xạ tự nhiên.
Mất hết phản xạ tự nhiên.
-

Hoàn toàn không tự thở sau khi bỏ máy thở 5
Hoàn toàn không tự thở sau khi bỏ máy thở 5
phút.
phút.
- Hạ huyết áp, phải tăng thuốc co mạch.
- Hạ huyết áp, phải tăng thuốc co mạch.
- Điện não phẳng.
- Điện não phẳng.

Những tiêu chuẩn này được dùng để chẩn
Những tiêu chuẩn này được dùng để chẩn
đoán chết não trong chấn thương sọ não
đoán chết não trong chấn thương sọ não
và phục vụ cho việc ghép tim ca đầu tiên
và phục vụ cho việc ghép tim ca đầu tiên
vào năm 1967.
vào năm 1967.
Năm 1968, tuyên bố Sydney của Hội nghị
Năm 1968, tuyên bố Sydney của Hội nghị
Y học thế giới lần thứ 22 đã đưa ra quan
Y học thế giới lần thứ 22 đã đưa ra quan
điểm đầy đủ về quan niệm tử vong.
điểm đầy đủ về quan niệm tử vong.

Cũng trong năm 1968, có tiêu chuẩn
Cũng trong năm 1968, có tiêu chuẩn
Harvard về chết não:
Harvard về chết não:
- Mất khả năng cảm thụ và đáp ứng.
- Mất khả năng cảm thụ và đáp ứng.

- Không cử động ( theo dõi trong 1 tiếng)
- Không cử động ( theo dõi trong 1 tiếng)
- Ngừng thở (bỏ máy thở 3 phút)
- Ngừng thở (bỏ máy thở 3 phút)
- Không còn phản xạ.
- Không còn phản xạ.
- Điện não phẳng. Không thay đổi sau 24
- Điện não phẳng. Không thay đổi sau 24
giờ.
giờ.


Ở Việt Nam, sau những thành công trong
Ở Việt Nam, sau những thành công trong
kỹ thuật ghép thận, ghép gan với người
kỹ thuật ghép thận, ghép gan với người
cho là người sống, Bộ Y tế đã soạn thảo
cho là người sống, Bộ Y tế đã soạn thảo
và đệ trình Ủy ban thường vụ Quốc hội
và đệ trình Ủy ban thường vụ Quốc hội
Pháp lệnh về hiến, bảo quản, ghép mô
Pháp lệnh về hiến, bảo quản, ghép mô
tạng và mổ tử thi. Đây là những cái mốc
tạng và mổ tử thi. Đây là những cái mốc
quan trọng trong tiến bộ về y học và luật
quan trọng trong tiến bộ về y học và luật
pháp, về phẫu thuật ghép cũng như về y
pháp, về phẫu thuật ghép cũng như về y
học tư pháp.
học tư pháp.

Thay đ i sau ch tổ ế
Thay đ i sau ch tổ ế
Khi sự sống chấm dứt, quá trình trao đổi chất và cơ
Khi sự sống chấm dứt, quá trình trao đổi chất và cơ
thể điều hòa trạng thái cân bằng động sinh học ngừng
thể điều hòa trạng thái cân bằng động sinh học ngừng
lại, các thành phần sinh hóa, enzym, hóa học,… nội
lại, các thành phần sinh hóa, enzym, hóa học,… nội
sinh của cơ thể mất điều khiển bắt đầu đi vào những
sinh của cơ thể mất điều khiển bắt đầu đi vào những
chu trình phản ứng phân hủy tự phát (Autolyse). Thêm
chu trình phản ứng phân hủy tự phát (Autolyse). Thêm
vào đó, các loại vi khuẩn, virus, ký sinh trùng trong ống
vào đó, các loại vi khuẩn, virus, ký sinh trùng trong ống
tiêu hóa bắt đầu phát triển nhanh chóng.
tiêu hóa bắt đầu phát triển nhanh chóng.
Yếu tố tiếp theo là tác động của môi trường bên ngoài
Yếu tố tiếp theo là tác động của môi trường bên ngoài
như thời tiết, nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, sự tân công
như thời tiết, nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, sự tân công
của côn trùng, động vật các loại… và tấn công vào cơ
của côn trùng, động vật các loại… và tấn công vào cơ
thể đã chết không còn bất cứ sự đề kháng nào.
thể đã chết không còn bất cứ sự đề kháng nào.

4. BI N Đ I C A T THIẾ Ổ Ủ Ử
4. BI N Đ I C A T THIẾ Ổ Ủ Ử
- Những biến đổi tử thi sớm.
- Những biến đổi tử thi sớm.

- Những biến đổi tử thi muộn.
- Những biến đổi tử thi muộn.

4.1. Nh ng bi n đ i t thi s mữ ế ổ ử ớ
4.1. Nh ng bi n đ i t thi s mữ ế ổ ử ớ
1. Mất trương lực cơ
1. Mất trương lực cơ
2. Giảm thân nhiệt
2. Giảm thân nhiệt
3. Mất nước
3. Mất nước
4. Vết hoen tử thi
4. Vết hoen tử thi
5. Cứng tử thi
5. Cứng tử thi