MÔN tâm lí học đại CƯƠNG đề tài khái niệm, ưu điểm, hạn chế và cách kiểm soát xúc cảm tức giận

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ TƯ PHÁP

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI

BÀI TẬP HỌC KỲ
MƠN TÂM LÍ HỌC ĐẠI CƯƠNG

Đề tài: Khái niệm, ưu điểm, hạn chế
và cách kiểm soát xúc cảm tức giận.

HÀ NỘI – 2021

TIEU LUAN MOI download :


MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Khái niệm xúc cảm tức giận
2. Xúc cảm tức giận cũng có lợi?

3. Những hạn chế của xúc cảm tức giận

4. Vậy làm thế nào để kiểm soát xúc cả
KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

TIEU LUAN MOI download :


ĐẶT VẤN ĐỀ
Cho tới nay chúng ta đã biết rằng, song song với đời sống về vật chất, con
người còn có một đời sống về tinh thần. Trong thế giới tinh thần, con người
hình thành những ham muốn, nhu cầu… cùng những giá trị tinh thần khác tác
động và ảnh hưởng mạnh mẽ tới mọi hoạt động của xã hội lồi người. Trong
q trình đi tìm ngun nhân, cội nguồn của khổ đau và hạnh phúc, của những
giá trị tinh thần ấy, câu trả lời đã được đúc kết lại trong hai từ "xúc cảm". Vậy
xúc cảm thực sự là gì? Theo nhà tâm lý học Robert Plutchik, có tất cả hơn 90
định nghĩa về xúc cảm đã được đưa ra.1 Trên thực tế, trong quá trình sống và
hoạt động, con người luôn tỏ thái độ: yêu, ghét, buồn, chán… thông qua những
mối quan hệ nhất định với môi trường xung quanh và sự tác động của trạng
thái cơ thể. Tất cả những thái độ đó trong tâm lí học gọi là xúc cảm. Trong
cuốn "Discovering Psychology" (Hockenbury & Hockenbury), xúc cảm được
định nghĩa là “một trạng thái tâm lí phức tạp bao gồm ba thành tố riêng biệt:
một trải nghiệm chủ quan, một phản ứng sinh lý và một phản hồi hành vi rõ
ràng”.2 Qua đó, có thể hiểu một cách khái quát xúc cảm là những rung động
của con người trước một tình huống cụ thể, mang tính nhất thời, khơng ổn
định.3
Ngồi việc định nghĩa chính xác xúc cảm, các nhà nghiên cứu cũng đã nỗ lực
xác định và phân loại các loại xúc cảm khác nhau. Năm 1972, nhà tâm lý học
Paul Ekman cho rằng có tất cả sáu trạng thái xúc cảm cơ bản tương tự nhau ở
tất cả các nền văn hóa; đó là hạnh phúc, buồn bã, ghê tởm, sợ hãi, ngạc nhiên
và giận dữ.4 Đến những năm 1980, học thuyết “Bánh xe cảm xúc” (Wheel of
Emotions) của Robert Plutchik - một trong những học thuyết danh tiếng nhất
về phân loại xúc cảm đã xác định có 8 xúc cảm cơ bản: vui, buồn, tin tưởng,
1 Robert Plutchik (2001); The Nature of Emotions: Human emotions have deep evolutionary
roots, a fact that may explain their complexity and provide tools for clinical practice, American

Scientist, tr.344-350.
2 Hockenbury & Hockenbury (2007), Discovering Psychology, New York: Worth Publishers.
3 Đặng Thanh Nga (2020), Giáo trình Tâm lí học đại cương, tr.139.
4 Paul Ekman (2005), Basic Emotions, Handbook of Cognition and Emotion, tr.45-60.
2

TIEU LUAN MOI download :


ghê tởm, giận dữ, ngạc nhiên và kỳ vọng.5
Trong những loại xúc cảm trên, khi nói đến tức giận, chúng ta đều liên tưởng
đến sự tiêu cực bởi cảm giác thù địch, kích động, thất vọng và sự phản kháng
đối với những người khác mà nó đem lại. Thế nhưng khơng phải ai cũng hiểu
một cách chính xác và đầy đủ bản chất của sự tức giận. Tức giận là cảm xúc
tiêu cực và tất nhiên luôn đem lại những hậu quả xấu? Chúng ta nên loại bỏ sự
tức giận hồn tồn trong cuộc sống? Với mục đích đem lại cái nhìn cụ thể, khái
quát về xúc cảm tức giận, đồng thời đưa ra những giải pháp hữu hiệu để kiểm
sốt sự tức giận, từ đó giúp nâng cao hiệu quả trong công việc, trong các mối
quan hệ cá nhân và nâng cao chất lượng cuộc sống con người, em đã chọn đề
tài số 13: “Khái niệm, ưu điểm, hạn chế và cách kiểm soát xúc cảm tức
giận” để làm bài luận.

5 Robert Plutchik (2001); The Nature of Emotions: Human emotions have deep evolutionary
roots, a fact that may explain their complexity and provide tools for clinical practice, American
Scientist, tr.344-350.
3

TIEU LUAN MOI download :

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Khái niệm xúc cảm tức giận
Trong cuộc sống, trong những cuộc giao tiếp hàng ngày, đôi lúc chúng ta
cảm thấy bực tức, nóng giận trong người, chỉ muốn nói những lời cay độc hoặc
sử dụng vũ lực để giải tỏa cảm xúc? Đó là khi ta đang trải qua sự tức giận. Dựa
trên góc nhìn của sinh học, tức giận là một phản ứng tự nhiên với các mối đe
dọa ý thức. Nó khiến cơ thể giải phóng ra adrenaline làm các cơ bắp thắt chặt
lại, nhịp tim và huyết áp tăng lên, hầu như mọi bộ phận cơ thể đều cảm thấy
gay gắt.6 Theo nhà tâm lý học chuyên nghiên cứu về sự tức giận, tiến sĩ
Charles Spielberger, tức giận được định nghĩa là “một trạng thái cảm xúc biến
đổi theo cường độ từ việc hơi khó chịu cho đến cảm giác điên tiết, phẫn nộ”.7
Sự giận dữ thường được thể hiện qua biểu cảm khuôn mặt như cau
mày hay trừng mắt, ngôn ngữ cơ thể như tư thế đứng nặng nề hay né tránh một
số người. Cá nhân sẽ hành xử theo bản năng để giải tỏa các bức xúc bằng cách
thực hiện các hành động dữ dội như gào thét, đập phá, thể hiện những hành vi
bất bình thường chợt xuất hiện trong đầu, hoặc thực hiện các hành động trả đũa
đã được dự tính trước đó.8 Chẳng hạn như vào một ngày đẹp trời, bạn phát
hiện ra cô người yêu ba năm đã cắm sừng mình. Lúc này xúc cảm tức giận sẽ
xuất hiện đầu tiên, bạn có thể đập phá đồ vật, gặp người nào liền trút giận lên
người đó… Thậm chí nếu khơng kiểm sốt được, bạn chắc chắn sẽ đi gặp cơ
ấy và nói ra những lời cay độc hay có thể đánh đập, hành hạ cơ ấy vì đã làm
tổn thương trái tim bạn.
Vậy thì nguyên nhân của xúc cảm tức giận là gì? Thứ nhất, tức giận
có thể là một phần trong phản ứng đánh hay tránh của cơ thể khi có mối đe
6 Nguyễn Hồng Qn (2007), Kiểm soát cơn tức giận, Báo Tuổi Trẻ.
7 truy cập ngày 4/5/2021.
8 Nguyễn Nam Chung, Bí mật của cảm xúc, Chương 35: Bản chất của một số trạng thái cảm
xúc cơ bản.
4

TIEU LUAN MOI download :


dọa bên ngoài ảnh hưởng đến sự “an toàn” của cá nhân.9 Chúng bắt nguồn từ
việc con người bị tấn cơng, xúc phạm, phản bội hay thất bại. Bạn có thể tức
giận một người nào đó chẳng hạn như sếp của bạn không coi trọng ý kiến của
bạn trong cuộc họp, hoặc trước một sự kiện xảy ra như việc tắc đường, chuyến
bay bị trễ đã khiến cho bạn không đến kịp để dự thi một kì thi quan trọng...
Thứ hai, sự tức giận cịn có thể là triệu chứng của các vấn đề về sức khỏe hoặc
tổn thương tâm lý. Cơn giận có thể ập đến do lo lắng hoặc suy nghĩ quá nhiều
về một chuyện cá nhân, khi thất vọng vì bản thân khơng được như kỳ vọng của
mọi người hay của chính bản thân mình… Một số trường hợp khác như có
những biến động trong não bộ khiến nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh
thay đổi cũng góp phần làm cho sự nóng giận bùng phát.10
2. Xúc cảm tức giận cũng có lợi?
Chúng ta đều biết tức giận nằm trong danh sách những xúc cảm tiêu cực
mà con người trải qua; tuy nhiên, mọi cảm xúc sinh ra đều có lý do riêng của
nó, tức giận cũng vậy. Dù rằng không mấy dễ chịu để trải nghiệm nhưng khoa
học thực tế đã chứng minh xúc cảm tức giận thật sự cần thiết cho một đời sống
lành mạnh.
Thứ nhất, tức giận là động lực thúc đẩy chúng ta hướng đến mục
tiêu, vượt qua những trở ngại, hành động và tìm kiếm giải pháp đối với những
vấn đề trong cuộc sống.11 Ta thỉnh thoảng có thể nghe mọi người nói rằng hãy
sử dụng cơn tức giận, phẫn nộ của mình như một động lực thúc đẩy bằng cách
“chuyển sự tức giận thành năng lượng tích cực”? Một nghiên cứu của Henk
Aarts ở Đại học Utrecht (Hà Lan) về động lực tiềm ẩn của sự tức giận đã tiến
hành cho những người tham gia được xem những vật dụng có phần thưởng đi
kèm với số lượng có hạn và hầu hết họ đều muốn giành được
9 Kendra Cherry (2021), The 6 Types of Basic Emotions and Their Effect on Human Behavior.
10 truy cập

ngày 5/5/2021.
11 truy cập
ngày 5/5/2021.
5

TIEU LUAN MOI download :


những phần thưởng này.12 Kết quả nghiên cứu đã cho thấy khi càng tức giận vì
chưa đạt được mục đích, họ càng khao khát muốn có nó nhiều hơn. Do đó, sự
tức giận mang tính xây dựng có thể xác định mục đích một cách nhanh chóng,
thúc đẩy hành động, đồng thời tăng tính sáng tạo khi giải quyết vấn đề.
Thứ hai, tức giận sẽ giúp củng cố và thắt chặt các mối quan hệ. Điều
này đúng khi việc bộc lộ sự tức giận, phẫn nộ hướng đến mục đích tìm kiếm
giải pháp thay vì chỉ đổ lỗi hay xả giận. Nghiên cứu của nhà khoa học
Baumeister (1990) đã cho thấy trong các mối quan hệ thân mật như vợ chồng,
cha mẹ với con cái, bạn bè… nếu một trong hai bên che giấu sự giận dữ thì nó
sẽ như một quả bom nổ chậm.13 Đối phương sẽ không nhận ra sai lầm và tiếp
tục phạm sai phạm còn bạn thì vẫn mãi bỏ qua nhưng thực sự chỉ là khơng thể
hiện xúc cảm thật ra bên ngồi.
Thứ ba, từ việc hiểu rõ cội nguồn và bản chất của xúc cảm tức giận, con
người sẽ có được cái nhìn sâu sắc hơn về bản thân mình. Một cuộc nghiên
cứu của Kassinove vào năm 1997 được thực hiện với người Mỹ và người Nga
cho thấy 1/3 những người trút cơn giận dữ cho biết điều đó giúp họ nhìn thấu
những sai lầm hay sơ suất của bản thân. 14 Sau khi trút cơn giận dữ, chúng ta
thường ở trong tình trạng tỉnh táo hơn để suy ngẫm về những hành động của
mình. Chẳng hạn như sau khi bạn tức giận vì mọi người trong nhóm đang cố
tình đẩy bạn ra rìa, bạn bắt đầu hiểu lí do tại sao mọi người lại xa lánh mình.
Có thể vì tính cách bản thân khơng phù hợp, mọi người nói đơi lúc bạn ích kỷ,
làm việc nhưng không nghĩ đến tập thể… Từ việc tìm ra lí do của cơn giận và

lắng nghe những lời nhận xét của mọi người, bạn mới nhận ra những sai lầm
của mình, sửa sai và hồn thiện bản thân hơn. Ngồi ra, tức giận cịn đem lại
những lợi ích như giúp ta sống lạc quan hơn, có thể làm
12 Henk Aarts (2011), Anger as a Hidden Motivator: Associating Attainable Products With Anger
Turns Them Into Rewards, Social Psychological and Personality Science, 3(4), tr.438-445.
13 Baumeister (1990), Victim and perpetrator accounts of interpersonal conflict: Autobiographical
narratives about anger, Journal of Personality and Social Psychology, 59(5), tr.994–1005.

14 Howard Kassinove (1997), Self-reported anger episodes in Russia and America, Journal
of Social Behavior and Personality, 12 (2), tr.301-324.
6

TIEU LUAN MOI download :


giảm bạo lực nếu nhận thức được những biểu hiện rõ ràng của sự tức giận, tức
giận còn được coi như một chiến lược đàm phán khi nó được giữ ở ngưỡng cho
phép...15
3. Những hạn chế của xúc cảm tức giận
Khi nhắc đến ảnh hưởng của sự tức giận, người ta thường sẽ nghĩ đến
những tác hại đầu tiên, hơn là lợi ích của nó. Các nghiên cứu tâm lí đã chỉ ra
rằng những xúc cảm tiêu cực mạnh hơn gấp 2,5 - 3 lần so với xúc cảm tích
cực. Vì vậy khi xúc cảm tức giận quá mạnh, lấn át lí trí dẫn đến hệ quả chúng
ta sẽ suy nghĩ nhanh trong trạng thái bị ức chế thần kinh và hành động theo
cảm tính. Hơn nữa, tức giận vốn vơ thức nên sẽ khó để kiểm sốt ở mức độ vừa
phải, khiến cho ta bộc lộ bản thân một cách bản năng, thậm chí có thể vượt qua
những chuẩn mực của xã hội. Do đó những hành động trong cơn
giận thường sẽ để lại hậu quả khó lường.
Một là, sự giận dữ có thể trở thành vấn đề khi nó q mức hoặc được thể
hiện theo những cách khơng lành mạnh, nguy hiểm hoặc gây hại cho những

người khác. Bắt đầu từ việc buông ra những lời lẽ gây tổn thương và xúc phạm
người khác, thậm chí là những người thân thiết. Sự giận dữ khơng kiểm sốt có
thể nhanh chóng chuyển sang sự gây hấn, lạm dụng và bạo lực. 16 Một ví dụ cụ
thể như vào tháng 4 - 2018 tại quận Nam Từ Liêm (Hà Nội), do khơng đồng
tình với cách đỗ xe của anh Nguyễn Văn T, anh Đinh Văn Đ (tài xế taxi Mai
Linh) bấm cịi nhắc nhở. Sự việc chỉ có vậy mà sau vài lời đối thoại, anh T đã
cầm gạch tấn công anh Đ, khiến nạn nhân phải đi bệnh viện cấp cứu. 17
Hai là, bên cạnh những ảnh hưởng bên ngồi mà ta có thể dễ dàng cảm
nhận được thì tức giận cũng gây ảnh hưởng đến sức khỏe của con người vô
15 truy cập ngày 5/5/2021.
16 Kendra Cherry (2021), The 6 Types of Basic Emotions and Their Effect on Human Behavior.
17 Hồng Hoa (2018), Nóng giận khiến người trẻ mất kiểm soát hành vi, báo Nhân dân.
7

TIEU LUAN MOI download :


cùng nghiêm trọng. Cảm giác căng thẳng và nặng nề từ những cơn tức giận sẽ
kích thích phản ứng đánh hay tránh (fight-or-flight), khiến cho ta liên tục ở
trong trạng thái tỉnh táo và khó ngủ. Thơng thường, giấc ngủ đóng vai trị như
một “liệu pháp” vào ban đêm giúp con người ổn định cảm xúc để có thể đối
phó tốt hơn với cảm xúc của mình vào ngày hơm sau. Sự tức giận và căng
thẳng dữ dội có thể gây nguy hiểm cho quá trình này. Bởi cảm xúc tiêu cực giải
phóng hormone căng thẳng, khiến bạn trở nên cáu kỉnh hơn và rất nhiều triệu
chứng đáng lo ngại có thể đi kèm theo đó. Về lâu dài, nó có thể dẫn đến mất
ngủ, đau nửa đầu, gặp ác mộng hoặc trong trường hợp xấu nhất là các vấn đề
về sức khỏe tâm thần như trầm cảm. Hơn thế nữa, xúc cảm tức giận kéo dài có
thể gây ra các bệnh như: bệnh tim mạch, bệnh mạch vành, bệnh tiểu đường, đột
quỵ, suy nhược cơ thể, tổn thương gan, phổi, dạ dày… 18 Chính vì vậy cách tốt
nhất là hãy kiểm soát cơn tức giận ở mức thấp nhất trước khi nó kiểm sốt bạn.

4. Vậy làm thế nào để kiểm soát xúc cảm tức giận?
Do sự tức giận có thể gây ra những hậu quả về cả thể chất lẫn tinh thần;
vì vậy, ngay từ khi cịn nhỏ, nhiều ông bố bà mẹ đã dạy trẻ cách kiểm sốt cơn
tức giận để trẻ khơng biến những cảm xúc tiêu cực ấy thành thói quen xử sự
hàng ngày.19 Mục tiêu của kiểm sốt cơn giận đó là làm giảm cảm xúc lẫn
những khuấy động sinh lý học gây ra sự giận dữ. 20 Ta không thể loại bỏ hay
trốn tránh những thứ hay những người mà làm ta tức giận, nhưng ta có thể học
cách kiểm sốt những phản ứng của xúc cảm tức giận. Sau đây, em xin trình
bày một số cách kiểm sốt tức giận phổ biến và đã đem lại những hiệu quả
nhất định trên thực tế.
Thứ nhất, cơn tức giận khiến bạn thở nhanh và gấp gáp hơn, điều này
18 truy
cập ngày 5/5/2021/

19 />
fbclid=IwAR0aWfFUobGVBK0I6YkckX4xzhFagdHSPhtY8eLu0MFVuan-msxsbuEPsgY truy
cập ngày 5/5/2021.
20 truy cập ngày 5/5/2021.

8

TIEU LUAN MOI download :


sẽ đẩy bạn vào trạng thái hành động trước khi suy nghĩ kỹ một vấn đề nào đó.
Để đối phó với nó, hãy thử một kỹ thuật thư giãn đơn giản: hít thở thật chậm,
thật sâu. Đầu tiên, bạn ngồi thẳng lưng trên ghế, sau đó hít thở một hơi thật
sâu và bắt đầu đếm ngược từ 50 trở xuống, lưu ý là hít thở bằng bụng. Trong
lúc đếm, hãy chỉ tập trung vào những con số để tạm thời quên đi cơn giận dữ
trước đó. Cách này sẽ giúp bạn hạ hỏa và giữ lại cái đầu lạnh để sau đó giải

quyết vấn đề tốt hơn.21 Bạn cũng có thể lựa chọn những hình thức vận động
nhẹ nhàng như đi bộ, thiền, tập yoga… chúng cũng sẽ giúp bạn thư giãn cơ
bắp và lấy lại sự bình tĩnh. Ngồi ra, bạn có thể làm những điều bạn thích
như nghe nhạc, chơi với thú cưng của mình… để đánh lạc hướng sự tức giận.
Thứ hai, đó chính là “tạm nghỉ”. Lời khuyên dành cho bất cứ ai đang
cảm thấy tức giận rằng hãy tránh xa các tác nhân khiến cho ta tức giận, thậm
chí đơi khi là cả những người không liên quan để tránh “giận cá chém thớt”.
Hãy cho bản thân một sự nghỉ ngơi hoặc một không gian riêng để có thể bình
tĩnh lại. Giả dụ trong một cuộc tranh luận, nếu bạn bắt đầu cảm thấy giận dữ
trước lời nói của đối phương, hay cảm thấy cơn giận đang bùng lên ở đối
phương. Cách tốt nhất là hãy tạm dừng cuộc tranh luận, ra ngoài và đi dạo một
vịng để hít thở khơng khí. Khi đã dần lấy lại bình tĩnh và tỉnh táo hơn để có
thể nhìn nhận mọi thứ, ta có thể cùng nhau tìm ra mấu chốt của vấn đề và giải
quyết chúng. Bên cạnh đó, ta có thể áp dụng một số cách kiểm soát tức giận
khác như suy nghĩ vấn đề một cách đơn giản, biết cách lắng nghe, yếu tố hài
hước, tìm kiếm những giải pháp thay thế…22

21 Nguyễn Thanh Hà (2018), Những cách kiểm soát cơn giận.
22 Adam Felman (2018), How can I control my anger?, Medical News Today.

9

TIEU LUAN MOI download :


KẾT LUẬN
Nếu ví cuộc đời của mỗi người như một bàn cờ, trong từng trường hợp của
cuộc sống, ta luôn phải chọn cho mình những nước đi cụ thể. Quân cờ là tất cả
mọi người nằm trong tầm ảnh hưởng và tác động của mỗi người. Vậy đâu là
luật chơi ? Luật chơi của tất cả chúng ta chính là các quy luật về cảm xúc. Hiểu

một cách đơn giản khi bạn nắm được các quy luật cảm xúc, bạn sẽ là người
điều khiển ván cờ. Còn trong trường hợp bạn khơng biết gì về những quy luật
này thì bạn sẽ vẫn chỉ là một quân cờ do người khác điều khiển. Sống trong xã
hội hiện đại, bận rộn và đa dạng, chúng ta khó tránh khỏi những tình huống
khơng như ý. Vì thế, hãy cứ chấp nhận cơn giận như một phản ứng tự nhiên
của cơ thể. Chấp nhận và giải tỏa cơn giận một cách khôn ngoan sẽ giúp chúng
ta sống vui vẻ, giữ vững các mối quan hệ và giải quyết vấn đề một cách hiệu
quả hơn.

10

TIEU LUAN MOI download :


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu Tiếng Việt

I.

1. Đặng Thanh Nga (2020), Giáo trình Tâm lí học đại cương, Nxb. Cơng

an nhân dân.
2. Hồng Hoa (2018), Nóng giận khiến người trẻ mất kiểm soát hành vi,

báo Nhân dân.
3. Nguyễn Hồng Qn (2007), Kiểm sốt cơn tức giận, báo Tuổi trẻ.
4. Nguyễn Nam Chung, Bí mật của cảm xúc, Chương 35: Bản chất của một

số trạng thái cảm xúc cơ bản.
5. Nguyễn Thanh Hà (2018), Những cách kiểm soát cơn giận.

AI.

Tài liệu tiếng nước ngoài

1. Adam Felman (2018), How can I control my anger?, Medical News

Today.
2. Baumeister (1990), Victim and perpetrator accounts of interpersonal

conflict: Autobiographical narratives about anger, Journal of Personality
and Social Psychology.
3. Henk Aarts (2011), Anger as a Hidden Motivator: Associating Attainable

Products With Anger Turns Them Into Rewards, Social Psychological
and Personality Science.
4. Hockenbury & Hockenbury (2007), Discovering Psychology, New York:

Worth Publishers.
5. Howard Kassinove (1997), Self-reported anger episodes in Russia and

America, Journal of Social Behavior and Personality.
6. Kendra Cherry (2021), The 6 Types of Basic Emotions and Their Effect

on Human Behavior.
7. Robert Plutchik (2001); The Nature of Emotions: Human emotions have

deep evolutionary roots, a fact that may explain their complexity and
provide tools for clinical practice, American Scientist.

11

TIEU LUAN MOI download :