Ảnh và thơ về thiên nhiên potx

Ảnh và thơ về thiên nhiên

Dưới chân núi Fanxifang - Ảnh: Xuân Hậu
Mối quan hệ qua lại, gần gũi và tác động lẫn nhau giữa các ngành ngh
ệ
thuật phong phú và tế nhị biết bao chừng nào! Trong quá trình t
ư duy
của người sáng tác và cả trong sự cảm thụ cùng th
ế, nhiều lúc các loại
hình nghệ thuật quyện chặt lấy nhau, bổ sung cho nhau để hoàn thi
ện
và làm giàu thêm những khả năng phát hiện cuộc sống.
Chúng ta đi qua đèo Hoàng Liên (Lai Châu), đèo Ngang (Quảng B
ình)
bằng xe ô tô. Ta thốt lên: Đẹp quá! Ước muốn tả thiên nhiên gi
ầu đẹp
của Tổ quốc bừng lên và càng mạnh mẽ khi nhớ tới bài thơ của b
à
huyện Thanh Quan:
Bước tới đèo ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen lá, đá chen hoa
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà
Miêu tả đèo Ngang đến như thế là tuyệt đỉnh. Rõ ràng là th
ơ lúc này
đang gợi ý cho các nhà nhiếp ảnh. Cũng như nhà nhiếp ảnh, ngư
ời họa
sĩ cùng tìm thấy ở mấy câu thơ đó cách cấu tứ, bố cục, sử dụng h
ình
ảnh. Cảm xúc của thơ thiên nhiên nhất là của nhà thơ nhìn màu gi
ỏi,

thích thú với từng tia nắng của mặt trời giúp cho họa sĩ và ngư
ời chụp
ảnh đã phải khâm phục vì sự hiểu biết cặn kẽ, tái hiện vẻ đẹp hùng v
ĩ
và tế nhị, kín đáo của thiên nhiên. Và cũng không ít trư
ờng hợp, từ
những lời thơ ấy, nhà nhiếp ảnh và hoạ sĩ đã phát hi
ện ra vẻ đẹp mới
của cuộc sống trước mắt mình, sáng t
ạo ra những tác phẩm ảnh có giá
trị.
Nhưng nhiếp ảnh cũng như hội họa, âm nhạc… không tiếp thu v
à làm
giàu các tác phẩm của mình qua thơ một cách thụ động. Cùng v
ới sự
chặt lọc, phát hiện qua thơ thiên nhiên v
ẻ đẹp của cuộc sống cần phản
ánh, nhiếp ảnh và các loại hình nghệ thuật khác còn hỗ trợ cho th
ơ, cho
người làm thơ trong quá trình sáng tác.
Nhiếp ảnh, dù là một trong số ngành nghệ thuật trẻ nhưng có vai tr
ò
bình đẳng với các ngành nghệ thuật khác về tất cả mọi phương di
ện,
đặc biệt đối với người cảm thụ. Kết quả sáng tác của các nhà nhi
ếp ảnh
phong cảnh Việt Nam từ trước đến nay nói rõ điều này:
Ảnh phong
cảnh rất giàu chất thơm chất họa và đôi khi c
ả chất nhạc nữa. Có

trường hợp họa sĩ đã mượn ảnh phong cảnh để sáng tác lên b
ức tranh
phong cảnh mới, nhà thơ xúc động làm ra các bài thơ trữ t
ình khi
thưởng thức một bức ảnh đẹp (nhất là ảnh phong cảnh).
Ảnh có thể vang lên chất thơ, và chất nhạc… Chúng ta đồng tình v
ới
nhận xét đó và lạc quan tin tưởng vào kh
ả năng diễn đạt của ống kính
trước cuộc sống. Xem ảnh của V. Lê-bê-đép (CHLB Nga) “N
ốt nhạc
trong rừng” thấy tác giả giỏi trong cấu tứ, giàu cảm xúc thơ, nh
ạc… lời
chú thích cũng làm tăng thêm khả năng diễn đạt của tác phẩm. C
òn
“Hà Nội nghìn xưa” của Lê Cường thì lại gợi cho ngư
ời xem sự nhớ lại
những năm tháng đã qua của Hà Nội, cái cổ kính, chắc chắn m
à không
già cỗi, cái khoẻ chắc mà không kém phần lịch lãm. Ai ở Hà N
ội lâu
cũng hiểu về Hà Nội như thế.
Những ảnh phong cảnh đẹp có sức đi xa, thông thư
ờng chúng không
chỉ cho người thưởng thức nhìn thấy một cảnh đẹp cụ thể. Từ hình
ảnh
đất nước cụ thể đó, người xem nghĩ tới những nơi gần, nơi xa, gi
ống
hoặc gần giống như thế cùng v
ới những kỷ niệm về lần tiếp xúc, những

cuộc chia tay và hò h
ẹn.v.v… Sức khái quát lớn lao của ảnh phong
cảnh nói riêng, của nghệ thuật ảnh nói chung cũng là
ở chỗ gợi cho
người thưởng thức những suy nghĩ triền miên về cuộc sống, kh
ẳng định
tình yêu thiên nhiên là một trong những phẩm chất của con ngư
ời…
Thiếu khả năng gây cảm xúc lớn cho người xem là đ
ặc điểm của tất cả
ảnh phong cảnh “thấy gì chụp nấy”.
Vậy thì trong ảnh có chất thơ, chất nhạc, còn trong thơ l
ại có chất ảnh,
chất nhạc.v.v… nói như vậy không có nghĩa thơ là ảnh, ảnh l
à thơ,
người làm thơ thiên nhiên giỏi đồng thời cũng là nhà nhi
ếp ảnh giỏi.
Chúng ta không phủ nhận về lý luận một tài năng nghệ thuật, vừa l
à tác
giả của tác phẩm thơ, văn, ảnh, hội họa xuất sắc. Các tác ph
ẩm nghệ
thuật ra đời đều là kết quả của quá trình lao đ
ộng hết sức công phu,
“lao tâm khổ tứ”. Thực ra thì không có tác phẩm nào ra đ
ời một cách
tình cờ, do tác giả gặp may cả… nói như thế để giải thích rằng ngư
ời
nghệ sĩ muốn có những sáng tác có giá trị nhiều khi mất hàng ch
ục
năm, một bài thơ cũng có khi phải mất vài năm vừa làm, vừa sửa v

à
gọt rũa… nghề ảnh cũng khắt khe khó nhọc như th
ế. Sự am hiểu các
ngành nghệ thuật anh em làm tăng v
ốn văn hóa, tăng khả năng diễn đạt
cho cái ngành chính mà người nghệ sĩ nguyện hiến cả cuộc đời.
Người chụp ảnh và người làm thơ cùng đứng trư
ớc một cảnh đẹp. Đẹp
quá! Họ cùng ồ lên, thốt lên như thế. Và ngay t
ừ giây phút đó, hai
người đã b
ắt đầu “khác nhau”, cảm xúc sáng tác cũng khác nhau. Các
quá trình sáng tạo hình tượng khiến cho lối làm vi
ệc của họ khác nhau
trong khi người chụp ảnh đi lại, ngắm nghía chọn góc độ t
ìm cách
chiếu sáng thì nhà thơ trầm tư suy nghĩ, lắng mình xu
ống để nhớ lại tất
cả mình đã miêu tả những cảnh đẹp tương tự. Có khi thơ th
ẩn một
mình tưởng như mình đã quên đi c
ảnh đẹp vừa xuất hiện. Rồi anh ta
cầm lấy bút, và không cần phải đứng ở ngay hiện trường nữa. C
òn nhà
nhiếp ảnh phải thực hiện theo yêu cầu của ảnh: Trong giây lát và tr
ực
tiếp miêu tả bằng ánh sáng cảnh phía trước mà không có sự sắp đặt n
ào
theo ý muốn cả. Ảnh sáng được sử dụng là ngôn ngữ của ảnh, c
òn nhà

thơ: Bằng ngôn ngữ, nhịp điệu và cách cấu tứ hình ảnh.

Đi sâu vào việc sáng tác, ta còn thấy sự khác nhau này n
ữa: hiện thực
trước mắt lúc nào cũng buộc nghệ sĩ nhiếp ảnh bắm chắc lấy v
à không
được xa chúng về cự ly, còn nhà thơ thì khác, giống như nhà văn, h
ọa
sĩ và nhà soạn nhạc, miêu tả cái mà h
ọ từng sửng sốt, cảm xúc bằng sự
nhớ lại, bổ xung và hư cấu thêm vào nh
ững điểm “thiếu” của hiện thực
theo ý tác giả. Khi thưởng thức thơ về thiên nhiên chúng ta đ
ọc qua
những từ ngữ, cách gieo vần, cách cảm của người sáng tác. C
òn trong
ảnh, cái tác giả chủ yếu muốn đem đến cho người xem cụ thể lại l
à
những điều mắt nhìn thấy đư
ợc. Một anh bạn phân biệt “xem ảnh bằng
mắt, còn xem thơ bằng trái tim”. Sự so sánh chưa thật đúng vì
đáng ra
phải nói “thưởng thức nghệ thuật bằng cả trái tim, óc, mắt và tai n
ữa”
mới đủ. Dù sao thì sự phân biệt trên phần nào cũng nói đư
ợc sự khác
nhau giữa ảnh và thơ.
Từ thực tiễn của sự sáng tạo nói lên yêu cầu ngày m
ột cao, một sâu khả
năng hiểu biết vốn văn hóa, sự am hiểu các loại hình ngh

ệ thuật. Vốn
sống văn hóa ấy cùng với vốn sống về chính trị xã hội là đi
ều kiện để
n
ảy sinh khả năng mới trong sự phản ánh cuộc sống bằng ảnh. Sự hiểu
biết thuần túy về kỹ thuật xử lý máy ảnh hoặc trong buồng tối chưa đ
ủ
để trở thành một nghệ sĩ nhiếp ảnh và phóng viên
ảnh. Kết quả thực
của giá trị và trình đ
ộ nghề nghiệp một phần phụ thuộc bởi sự am hiểu
về mối quan hệ giữa nghệ thuật nhiếp ảnh và những ngành ngh
ệ thuật
liên quan.