Cảm quan hậu hiện đại trong truyện ngắn sương nguyệt minh

BỌ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG DẠI HỌC sư PHẠM THÀNH PHĨ HỊ CHÍ MINH

Tạ Thị Truong

•9

CẢM QUAN HẬU HIỆN ĐẠI
TRONG TRUYỆN NGẤN SƯƠNG NGUYỆT MINH
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 8220121
LUẬN VÀN THẠC sĩ NGÔN NGŨ, VẤN HỌC
VÀ VÃN HÓA VIỆT NAM
NGƯỜI HƯỚNG DÁN KHOA HỌC:
PGS. TS. NGUYỀN THÀNH Till

Thành phố Hồ Chí Minh - 2022
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là còng trinh nghiên cứu cùa cá nhân tôi. Tất cà các nội dung,
số liệu, bang thống kê trình bày trong luận văn là kết quá làm việc cùa tôi và chưa được
công bố ờ bất cứ cơng trình nào.


I lọc viên

Tạ Thị Trương


LỜi CÁM ƠN
Dế hoàn thành luận văn “Câm quan hậu hiện dại trong truyện ngán Sương
Nguyệt Minh”, tôi chân thành bày tỏ lòng biết ưn đến nhừng người đà giúp đị tơi.

Đầu tiên, tơi xin bày tị lịng biết ơn sâu sảc đển PGS. TS. Nguyền Thành Thi. người
dã tận tàm hướng dẫn. dộng viên, tạo mọi diều kiện tốt nhất trong q trình tơi thực hiện
luận vãn.
Tiếp đó. tơi xin chân thành cám ơn các thầy giáo, cô giáo khoa Ngừ văn. Trưởng Dại
học Sư phạm Thành phố Hồ Chi Minh dà nhiệt tình giang dạy cho khóa 30 chun ngành
Vàn học Việt Nam.
Tơi XÍI1 cam ơn các thay cô và cán bộ Phỏng Sau Đại học luôn tạo mọi điều kiện đế
học viên chúng tôi yên tâm học tập và hồn thành nhiệm vụ nghiên cứu.
Đồng thời, lơi xin cam ơn Trường TH. TI ICS. TIIPT Albert Einstein, nơi tôi đang
công tác. Cám ơn Ban Giám hiệu và đổng nghiệp ln sẵn lịng giúp đờ để tơi hồn thành
khóa học và hồn thành luận văn này.
TƠI cùng xin chân thành cám on nhà vàn Sương Nguyệt Minh đà giúp đờ, giãi đáp
thác mắc, cung cấp những tư liệu q báu cho tơi trong q trình tơi nghiên cứu tác phẩm.
Cuối cùng, tôi xin gừi lời tri ân tới gia dinh, bạn bè ln hết lịng dộng viên lơi trong
q trình học lập và nghiên cứu.
7P. 7/Ơ Chí Minh, tháng 4 nám 2022
Học viên

Tạ Thị Trirong

MỤC LỤC
Trang phụ bia
Lời cam đoan
Lởi cam ơn


Mục lục
MỠ ĐÀU ...................................................................................................................................I
Chuông 1. KHÁI LƯỢC VẺ CÁM QUAN HẠC HIỆN ĐẠI
VÀ TRUYỆN NGÁN CỦA SƯONG NGUYỆT MINH............................14

1.1.

Càm quan hậu hiện đại...........................................................................................14
1.1.1. Cam quan hậu hiện đại trong ván học..............................................................14
1.1.2. Van đề cam quan hậu hiện đại trong van xuôi hiện đại Việt Nam..................19

1.2.

Sáng tác cùa Sương Nguyệt Minh nhùng tác phẩm mang cám quan
hậu hiện đại trong vãn xuôi Việt Nam đầu thế ki XXI.............................................31
1.2.1. Sáng tác cùa Sương Nguyệt Minh trong công cuộc dối mới văn xuôi
Việt Nam đầu thế ký XXI.................................................................................31
1.2.2. Sáng tác của Sương Nguyệt Minh - những tác phâm mang cám
quan hậu hiện đại..............................................................................................35
1.2.3. Hướng tiếp cận cám quan hậu hiện đại trong truyện ngan cùa Sương
Nguyệt Minh.....................................................................................................37
Tiều kết chương 1.................................................................................................................40
Chuông 2. CÁM QUAN HẬU HIỆN ĐẠI TRONG TRUYỆN NGẢN
CỦA SƯONG NGUYỆT MINH NHÌN TƯ NỘI DUNG
Tự Sự.................................................................................................................41

2.1.

Cám quan hậu hiên đại về hiện thực đời song.......................................................41
2.1.1.

Một the giới "đáo lộn” các thang báng giá trị truyền thống...........................41

2.1.2.

Một thế giới chứa đầy cám dồ cua q trình đơ thị hóa nơng thơn................49

2.1.3............................................................................................................................. Mộ
t thế giới phi lý. kì ào. ma mị..............................................................................................60
2.2.

Càm quan hậu hiện đại về con người.....................................................................66
2.2.1.

Con người giãi lịch sử, giãi huyền thoại..........................................................66

2.2.2.

Con người mang vé đẹp phồn thực..................................................................72

2.2.3.

Con người bàn năng......................................................................................81

2.2.4.

Con người "nứa quê nữa phố’’.........................................................................86

2.2.5.

Con người nơi "bến nước mười ba”.................................................................88

Tiều kết chương 2..............................................................................................................94

Chuông 3. CÁM QUAN HẶU HIỆN DẠI RONG TRUYỆN NGẤN
CỦA SƯƠNG NGUYỆT MINH NHÌN TÙ
PHƯƠNG THÚC TỤ SỤ................................................................................95
3.1.

Tổ chức cốt truyện và dựng nhân vật theo câm quan hậu hiện dại......................95
3.1.1. Cốt truyện phi tning tâm..................................................................................95
3.1.2.

3.2.

Nhân vật bị mờ hóa........................................................................................101

3.3.

Xây dựng bối cánh theo cam quan hậu hiện dại...................................................106
3.2.1.

Không gian nghệ thuật mang màu sắc hậu hiện đại......................................106

3.2.2.

Thin gian nghệ thuật mang màu sac hậu hiện đại.........................................113

Kiến tạo giọng điệu trần thuật theo càm quan hậu hiện đại.................................117
3.3.1. Giọng diệu giễu nhại.....................................................................................117
3.3.2.

3.4.

Giọng điệu vô âm sác.....................................................................................122

Sư dụng liên văn bán và cảm quan hậu hiện đại..................................................125
3.4.1.

Lien vàn bán giừa các sáng tác cùa chính lác giá
Sương Nguyệt Minh.......................................................................................126

3.4.2.

Liên văn bân giữa sáng tác cùa Sương Nguyệt Minh VỚI sáng tác
cùa các tác già khác........................................................................................129

3.4.3.

Liên vãn băn giữa sáng tác cùa Sương Nguyệt Minh với các tác
phẩm thuộc loại hình nghệ thuật khác.............................................................133

Tiểu kết chương 3..............................................................................................................139
KÉT LUẬN...........................................................................................................................141
TÀI LIỆU THAM KHÁO..................................................................................................145
PHỤ LỤC



1


2
Bùi phóng vấn Một cài nhìn về thực tiền vân chương hậu hiện đại Việt Nam cùa

Trằn Thiện Khanh dối với nhã nghicn cứu Phúng Gia Thế. 2009: Phúng Gia The một lần
nừa nói về “tiền đồ” hậu hiện đại ờ Việt Nam. "Nhìn từ hịm nay, tơi cho là chủng ta có một
khuynh hướng vãn chương hậu hiện đợi trong vãn chương đương đại. Dầu hiệu nối hụt cùa
nó lù sự in đậm cua "cám quan hậu hiện đại" trong sáng tác cùa nhiều nghệ sĩ". Xoáy sâu
vào vần đề cảm quan hậu hiện đại, ỏng nhấn mạnh "cám quan hậu hiện đụi trong ván
chương không chi thê hiện ở cho nhà vãn tái hiện sự hỗn loạn cũa đời sống, mà quan trọng
hơn. chinh là một nguyên lẳc nhìn đời sống cùa nhà vãn: dời sồng như là một sự hồn dộn.
khơng cịn tiêu chuẩn giá trị và dịnh hướng có ỳ nghía nào. Nhà ván xem han chắt thể giới
là hon mang, anh ta chấp nhận sự hon độn như là một sự kiện... Những phát biếu này của
ơng rất có giá trị trong việc định hướng chúng tòi đi tim dấu ấn hậu hiện đại trong sáng tác
cua một nhà văn cụ the. Sớ dì chúng tôi tin tưởng vào những phát biểu cúa Phùng Gia Thế.
vi đây là một người nghiên cứu say mê với lý thuyết hậu hiện dại trong vãn học Việt Nam.
Vân hục Việt Nam đơi mới - Từ nhùng diêm nhìn tham chiêu, Phan Tuân Anh. Nhà
xuất ban Vãn hóa - Vãn nghệ. 2019: tác gia nhấn mạnh vãn học Việt Nam từ 1986 đen nay
xày ra cuộc chuyến đối hộ binh lần thứ ba, từ hiện đại bước sang hậu hiện đại. Đồng thời.
Phan Tuấn Anh cũng nhấn mạnh sáng tác cua các nhà vãn tre 8x. 9x trớ đi, yểu tố hậu hiện
đại đã xuất hiện hoàn chinh hơn, khơng chi trong tảm thức mà cà trong hình thức, không chi
ở vãn xuôi mà cà ờ thơ. không chi trong một trào lưu, một khuynh hướng cụ the mà trong
nhiều trào lưu, đa dạng khuynh hướng.
Bải viết Bàn thèm về "hàu hiện dại" ờ Việt Nam, Nguyền Thanh. 2017: Tác giã
khăng định hậu hiện dại không phái là một thảnh tựu như có nhà nghicn cứu ờ ta đề cao mà
chi là một đặc diêm cua văn học phương l ây hiện đại. Đó là một the giới đa cực. phi trung
tâm. be tắc. mất phương hướng nên tất nhiên dẫn đen cái chết của chú thể, cái chết cua hiện
thực, cái chết cùa đại tự sự,... Do vậy, hậu hiện đại hay đi vào những dị biệt với điên dại,
hoang tương, vơ thức, dục tính, đồng tinh, trầm cam, tự hành xác”. 1 lay “giãi thiêng là một
khuynh hướng cơ bán cùa hậu hiện đại”.
Tiếp nhận lý thuyết hậu hiện dại trcn the giới, ờ Việt Nam nhiều nhà nghiên cứu trẻ
đă bắt đầu ứng dụng lý thuyết này vào soi chiếu cảc sáng tác đương đại, cụ the là sáng tác
sau 1986.

3
Luận văn Anh hường của chù nghía hậu hiện (tụi trong tiêu thuyết nồ Anh Thái của
Hoãng Anh Tú. Đại học Đà Nang. 2011: Trong luận vãn người viết đã tập trung chi ra ảnh
hương cua hậu hiện đại vào tiểu thuyết cua llồ Anh Thái trên cá phương diện nội dung và
phương thúc biểu hiện. Luận vãn đã đóng góp cách ứng dụng lý thuyết hậu hiện dại dế đọc
tiêu thuyết cua Hồ Anh Thái, nhà văn "mè chơi cấu trúc" (chừ dùng cùa Nguyền Dáng
Diệp).
Luận vãn Những dầu hiệu cùa chù nghĩa hậu hiện dại trong vãn .xuôi Việt Nam
đương đại cùa Trương Thi Ngọc Hân, Dại học Vinh, năm 2006: Cơng trình tập trung kháo
sát số đơng - một thế hệ tác già thốt thai đe có cách viết đơi mới. bứt phá. Người nghiên
cứu tìm tịi được dũ cho đất nước ta chưa đạt tới mức hậu cơng nghiệp, cùng chưa có những
đột phá trong sán xuất và nghiên cứu. Vi vậy bối cành xã hội chưa phai là bầu sinh quyến
hậu hiện dại dê cho nhà văn dược sống và viết trong dó. Cùng vi the mã hậu hiện đại ờ Việt
Nam chưa thế trớ thành một khuynh hướng hay một trào lưu. Nhưng người nghiên cứu dã
chi ra ràng có những dấu hiệu hậu hiện dại. The hiện qua cách xây dựng hiện thực, con
người và phương thức biếu đạt cũa tác phẩm. Công trình này gợi mờ chúng tơi cỏ them cơ
sơ nghiên cứu. Vì trường hợp Sương Nguyệt Minh khơng thế năm ngồi hãng ngũ nhừng
cây bút ln trăn trớ làm sao viết khác giai đoạn trước, riêng Sương Nguyệt Minh ông cố
gắng đe viết khác tnrởc và viết khác mình, tạo ra một sự vận động trong sáng tác cùa ông.
Luận án Anh hướng cùa chu nghĩa hàu hiện đụi dối vói lieu thuyết Việt Nam từ 1986
• 2010 cùa Nguyen Hồng Dùng. Dại học Sư phạm. Dại học Huế: Công trình tập trung giới
thuyết về thuật ngừ chú nghĩa hậu hiện đại từ nhừng điều kiện hình thành đen các quan niệm
khác nhau. Trên cơ sơ đó tác giá luận án đã chứng minh rõ nhưng biêu hiện cua chu nghĩa
hậu hiện đại trên phương diện quan niệm nghệ thuật, tàm thức sáng tạo. thế giới nhàn vật và
các phương thức biểu hiện. Cơng trinh đà góp tiếng nói chứng minh răng văn học Việt Nam
đà có dấu ấn cùa chú nghĩa hậu hiện đại. đặc biệt lã hệ thống tiểu thuyết được viết sau 1986.
Luận văn Giọng diệu giễu nhại trong tiêu thuyết của Thuận cùa Trần Thị Thanh
Thoa, Dại học Sư phạm Thành phổ Hồ Chí Minh. 2014: Tác giã đă chi ra cảc kiểu nhại và
hiệu ứng thâm mỹ cùa thù pháp nhại cua lý thuyết hậu hiện dại dược thê hiện rỏ trong lieu

thuyết cùa Thuận.
Luận văn Dấu (ỉn hậu hiện đại trong tiếu thuyết và truyện ngắn cùa Nguyễn Việt Hà


4
cùa Nguyền Thị Hồng Minh, Đại học Sư phạm Thành phố llồ Chi Minh, 2017: Cơng trinh
góp phần khái lược về lý thuyết hậu hiện đại và chi ra diều kiện hình thành hồn canh hậu
hiện dại ờ Việt Nam. dắu ấn cua chú nghĩa hậu hiện dại trong vân học Việt Nam. Tữ nền
tảng đô, lác giá chi ra dấu ấn hậu hiện đại ớ sáng tác cua Nguyen Việt Hà từ nội dung dền
phương thức the hiện.
Bài phê bình Nhừng dàu hiệu cùa chú nghía hậu hiện dụi qua sáng tác cua Nguyền
Huy Thiệp và Phạm Thị Hoài của La Khắc Hòa (Lã Nguyên). 2012 ghi nhận: Nguyền lluy
Thiệp và Phạm Thị I loài là nhùng nhà văn cùa thời đại thõng tin, thời đại hội nhập vã giao
lưu quốc tế. Không phủ nhận những ành hường cùa vãn học Âu Mỹ dối với sáng tác cùa họ,
nhung trên hết bút pháp cua họ dã nay sinh cam quan hậu hiện đại.
Bài viết Quan niệm thực tại và con người trong vãn học hậu hiện dại cua Đào Tuấn
Ảnh, 2012. Quan niệm về thực tại hồn loạn “vô phương cứu vàn”, một thực tại ngụy tạo.
Con người thi cỏ đơn. xa lạ trong cái hiện thực phi lý ấy.
Trên đây là những công trinh nghiên cứu vể lý thuyết hậu hiện đại trong bổi cành
cùa xà hội Việt Nam và một số gợi ỷ ứng dụng lí thuyết này vào các trường hợp cụ the đế có
dược góc nhìn mới trong hành trình nghiên cứu khoa học. Những cơng trinh trên đà gợi cho
chúng tịi nhiều ý tưởng, nhiều đường hướng nghiên cứu, trong dó có de tài mà chúng tơi
dang thực hiện.
2.3.

Những cơng trình đă nghiên cúu về Sương Nguyệt Minh
Sương Nguyệt Minh là một nhà vãn qn đội nhưng ngịi bút có phần đa dạng,
khơng vì phong cách quân nhân mà khô khan, hay quá nghiêm khắc. Với nhừng trai nghiệm
suốt chiều dâi chiến trường cùa dời linh vả với tâm huyết, tình yêu đối với nghề văn. ơng đà
góp vào kho tảng văn học nước nhà nhiều tác phẩm đạt giá trị cao cá về nội dung và nghệ

thuật. Tuy nhiên, các nghiên cứu về Sương Nguyệt Minh chưa nhiều. Sau dây, chúng tôi xin
diêm qua những cơng trình khoa học chọn sáng tác của ông làm đối tượng nghiên cửu.
Luận vãn thạc sì Thề giới nghệ thuật truyện ngấn Sương Nguyệt Minh cua Trần Thi
Phương Loan. Trường Dại học Khoa học Xà hội vã Nhân văn, 2010. Dã đóng góp một
nghiền cứu chuyền sâu về thế giới nhân vật với đặc đicm nhân vật và các kiểu nhân vật cụ
thế như: một phần Sương Nguyệt Minh vần giừ kiểu nhân vật truyền thống vã một phần
khác là nhàn vật đồi mới với nhiều biểu hiện, nhàn vật dị biệt, nhân vật giá huyền thoại, giá


5
lịch sứ.
Luận ván Dặc điềm nghệ thuật truyện ngấn Sương Nguyệt Minh cùa Giang Thị Hà.
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân vãn. 2011. Cũng có dóng góp mới mé về đặc tình
huống và kết cấu. nghệ thuật xảy dựng nhãn vật, ngôn ngừ và giọng điệu và đặc biệt trong
truyện ngắn cùa Sương Nguyệt Minh không thẻ không nhác đến yểu tố ki áo với nhãn vật kì
ao và khơng gian, thời gian cũng nhuốm màu sẳc ki áo.
Luận văn Sự vận dộng trong truyện ngan Sương Nguyệt Minh cùa Trần Thị nồng
Gấm, Đại học Thái Nguyên, Dại hục Sư phạm. 2012. Dă có nhùng phát hiện về mạch vận
dộng trong chính ngịi bút cúa tác giá từ lối viết thiên về trữ tinh - lãng mạn sang lối viết
huyền áo, dầy chất phi lí.
Luận vãn Diên ngôn nữ quyền trong vãn xuôi Sương Nguyệt Minh cùa Nguyễn Thị
Ngọc Giàu, Trường Dại học Sư phạm Thành phố llồ Chi Minh, 2016. Dà làm sáng tô quan
niệm chưa thục sự khách quan, đó là chi có sáng tác cùa nhà vãn nữ mới có yếu tố nữ quyền.
Và lằn lượt chi ra những dấu ấn cùa nữ quyền trong sáng tác cùa nhã ván nam - Sương
Nguyệt Minh từ nội dung thể hiện đến phương thức tự sự.
Luận vãn Nghệ thuật tố chức tự sự trong truyện ngấn Sương Nguyệt Minh cùa Đặng
Việt llưng. Trưởng Đại học khoa học. Dại học Thái Nguyên. 2019. Tập trung nghiên cứu
nghệ thuật tự sự bao gồm: xây dựng tinh huống, tổ chúc kết cấu. bút pháp kì áo, điểm nhìn
trần thuật, ngôn ngừ trong truyện ngán Sương Nguyệt Minh, kháo sát ỡ sáu tập truyện cúa
tác già.

II
Đó là nhưng cơng trinh lấy Sương Nguyệt Minh làm đối tượng nghiên cứu. Chúng
tơi chua thấy có cơng trình khoa học nào ứng dụng lý thuyết hậu hiện đại vào nghicn cứu
truyện ngán cùa Sương Nguyệt Minh. Vì vậy chúng tòi chọn dề tài "Câm quan hậu hiện đợi
trong truyện ngán Sương Nguyệt Mình
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Chúng tơi mong muốn đưa ra một cái nhìn bao quát về cuộc đời, sự nghiệp và phong
cách cùa nhà văn Sương Nguyệt Minh trong bối cành lịch sử - xã hội của Việt Nam mà nhà
văn đà sổng và đâ viết.
Và chúng tòi tập trung nghiên cứu chi ra những biểu hiện cụ the cùa câm quan hậu
hiện dại trong truyện ngắn cua nhà vãn trên cơ sờ kháo sát về con người và thế giới trong
hai tập truyện: Người ờ bền sòng Châu và Dị hương.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng là truyện ngán cũa Sương Nguyệt Minh từ sự soi chiếu cúa lý thuyết hậu
hiện đại (cụ the lã câm quan hậu hiện đại từ nội dung đến hiệu quã nghệ thuật).
Phạm vi nghiên cứu, chúng tôi tập trung kháo sát hai tập truyện ngăn: Người ớ bền
Sõng Châu (2001) và Dị hương (2009).
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1.

Phương pháp loại hình
Sử dụng phương pháp này chúng tôi phân loại, sắp xếp các truyện ngắn trong hai tập
truyện Nguôi ỡ ben Sông Châu và l)ị hương vào các nhóm khác nhau đè phục vụ ý đo
nghiên cứu.

5.2.

Phương pháp phân tích, tổng họp

Phương pháp này giúp phân tích vấn dề. các chi tiết nghệ thuật, từ đó khái quát nen
dấu ấn cùa chu nghĩa hậu hiện đại trong truyện ngăn Sương Nguyệt Minh.

5.3.

Phương pháp tiều sứ
Phương pháp này giúp chúng tôi vận dụng những hicu bict VC tiếu sử nhà vãn. về
thời đại đe giãi mà một sổ ki hiệu, biểu tượng trong tác phẩm.

5.4.

Phương pháp lịch sir
Phương pháp này đạt các tác phẩm cùa Sương Nguyệt Minh vào bối canh lịch sử của
vãn học hậu hiện đại ờ Việt Nam đe có cái nhìn thấu đáo. tim ra những tác


1
2
động của xà hội đến nội dung và tư tướng cua tác phẩm.
5.5.

Phương pháp đối chiếu, so sánh
Phương pháp này làm nối bật dấu ấn hậu hiện dại trong sáng tác cua Sương Nguyệt
Minh với các tác giã khác để nhìn thấy được bầu sinh quyền mà tác phẩm dang dược nghicn
cứu tổn tại ớ trong dó.
Ngồi ra. trong q trình nghiên cứu, chúng tơi cịn sư dụng một số thao tác như
khào sát. thống kê đê phục vụ cho việc chửng minh.
6. Đóng góp cua dể tài
Ve ý nghía khoa học. đề tài của chúng tôi giúp vấn đề căm quan hậu hiện đại dược
hiêu sâu sắc và toàn diện hơn. Đồng thời, sáng tác cúa Sương Nguyệt Minh cùng được nhìn

nhận khách quan hơn. Trên cơ sở đơ, đề tài góp phần khắng định vai trị cúa nhà vãn trên
con dường cách tân nghệ thuật cua vãn học nước nhà.
về ý nghĩa thực tiền, luận văn là tài liệu tin cậy cho người nghiên cứu về nhã vãn
Sương Nguyệt Minh sau này.
7. Cẩu trúc luận văn
Tương ứng với nhiệm vụ vã mục đích đà đặt ra. ngồi phần mớ đau. kết luận, phụ
lục. tài liệu tham kháo, luận văn dược cấu trúc gồm có ba chương:
Chương I: Khái lược về cảm quan hậu hiện đại và truyện ngăn cũa Sương Nguyệt
Minh
Chương này trình bây nhừng nét cơ bán nhất ve chu nghĩa hậu hiện đại. Phân biệt
chú nghía hậu hiện đại và cam quan hậu hiện đại. Bước đầu xác định những dấu ấn cùa cám
quan hậu hiện đại trong sáng tâc cua Sương Nguyệt Minh.
Chương 2: Cảm quan hậu hiện đại trong truyện ngắn của Sương Nguyệt Minh nhìn từ
nội dung tự sự
Chương 2 phân tích, chứng minh biểu hiện cùa cám quan hậu hiện đại trong truyện
ngắn Sương Nguyệt Minh. Chúng tôi tập trung vào hai phương diện: Phán ánh hiện thực và
phác họa chân dung con người.
Chương 3: Cảm quan hậu hiện dại trong truyện ngấn cua Sương Nguyệt Minh nhìn từ
phương thức tự sụ
Chương 3 hướng đến nhận diện cám quan hậu hiện đại được lãm nối bật băng những


1
3
phương thức tự sự khác nhau, tử cốt truyện, nhân vật. bối cành đen cách sử dụng lien văn
bán.


Chưong 1
KHÁI LƯỢC VỀ CÁM QUAN HẶƯ HIỆN DẠI

VÀ TRUYỆN NGẢN CỦA SƯƠNG NGUYỆT MINH
1.1. Cảm quan hậu hiện dại
1.1.1. Cảm quan hậu hiện đại trong văn học
/. /. /. /. Diều kiện ra dời cúa chù nghĩa hậu hiện đại
Chú nghĩa hậu hiện đại (Postmodernism) là một trảo lưu văn hóa rộng lớn, ra đời
khoảng những nãm 70 cua the kỷ XX. bao gồm nhiều lình vực triết học. vãn hóa. giáo dục,
khoa học, chinh trị, xã hội, nghệ thuật... Nó xuất phát từ nước Pháp, sau đó lan sang các
nirớc như Italia. Dửc, Tây Ban Nha. Dan Mạch. Thụy Sì. Hà Lan. Anh. Nga. Mỹ, Canada.
Nhật Bán. Hàn Ọuốc, Trung Ọuốc và trong luận văn này chúng tỏi góp tiếng nói. góp dẫn
chứng rằng nó đà cỏ ớ Việt Nam. dù chưa đầy đũ một chư nghía trọn vẹn tạo thành một trào
lưu hoàn chinh nhưng lả lổi tư duy trong xã hội hậu hiện đại và thành qua mang những dấu
ấn cùa chú nghĩa hậu hiện đại. hay nói cách khác lã cám quan hậu hiện đại.
Sau đây chúng tơi điểm qua nhừng điều kiện hình thành chủ nghĩa hậu hiện đại.
Trước het là điều kiện kinh tế. xà hội, vãn hóa. chính trị. Chiến tranh the giới thứ hai kết
thúc, kinh tế dược khôi phục và dạt mức tâng trưởng dáng ke, mạnh mỗ. Sự táng trường ấy
đà làm xuất hiện lối tiêu dùng đại chúng, các trung tâm mua sấm khổng lồ. các tòa nhà chọc
trời, các đại lộ thcnh thang,... tắt cã góp phần thay đói sinh hoạt xã hội. Song song đó là sự
ra đời cùa phương tiện truyền thông công nghệ cao như máy tinh, truyền hình, phim ánh. tri
thức mới. Kéo theo đó lã sự ra đời cùa nhạc rock and roll, nhạc pop. trào lưu hippies. Đang
ờ ngưỡng phát triển đinh diem như vậy, bất ngờ những nám 70 mức độ tàng trưởng chậm
lụi. lụm phát cao. có dấu hiệu của khùng hoang kinh tế. Con người dang hình thành lối sống
dư già, đẩy dú vật chất, với thần thái lạc quan, tự tin. Sư suy thoái kia đâ khiến con người
đánh mất niềm tin, lo âu, sợ hãi. thái độ bi quan, đơ vờ bao trùm lèn tồn xã hội. Cùng từ đó
tạo nen cách nhìn nhận mới về cuộc sống, xã hội, con người. Đó chính là bối cánh ra đời cùa
chú nghĩa hậu hiện đại.
Bên cạnh đó là điều kiện khoa học. Máng khoa học giai đoạn nãy có nhiêu phát
minh mới. Các lý thuyết mới này đã tác động một cách gián tiếp đến sự hình thành và phát


triền của chủ nghĩa hậu hiện dại. Chảng hạn như lý thuyết hỗn độn (1960) cùa Edward

Lorentz, lý thuyết nảy cho rang (rong sự vận hành cúa hệ động học những khác biệt không
dâng kê ớ trạng thái ban dàu cỏ the dần tới những khác biệt to lớn về sau. Đối với chu nghĩa
hậu hiện đại, lỷ thuyết này đà đưa yểu tố bất định vào sự vận hành cùa the giới vật chắt, là
một trong những cơ sờ chống lại các phán quyết được xem như là chân lý kiên cố, bất biến
cua khoa học hiện đại. Ilay là lý thuyết điều khiến học (1946) cùa Norbert Wiener. Điều
khiến học nghiên cứu cơ chế vận hành, xư lý thơng tin cùa bộ não người, dộng vật. máy
móc, các tố chức và mơ hình chúng dưới dạng ký hiệu tốn học. Từ đó thiết kề ra máy tính
mơ phỏng cơ che vận hãnh, xư lý thông tin cùa não bộ. dó là thành tựu lớn lao ve mặt ứng
dụng cua điều khiển học. Chiếc máy tính ra đời khiến cho cách căm nhận cùa con người về
thế giới hiện thực bèn ngoài, ranh giới giữa thực và ão trơ nên mập mờ. việc đắm minh trên
không gian điều khiển đã tạo nên hiện tượng cám nhận thực tể áo. Nhìn chung việc sừ dụng
thành tựu cua diều khiên học đã tác động trực tiếp đến sự hình thành cua vãn hóa hậu hiện
dại.
Ngoải ra, có thể kế tới nhưng tiền đề lý luận cùa chu nghía cấu trúc, triết học Marx.
Phàn tâm học Freud và triết học ngôn ngữ Wittgenstein.
Dựa trcn tất cá các căn cứ từ thực tiền đến lý luận, các nhà tư tướng J. Lyotard,
J.Derrida. M.Foucault là những người trực tiếp sáng lập nên chu nghía hậu hiện đại. J.
Lyotard đà hoài nghi một vài nguyên lý cơ ban cùa chú nghĩa Marx. Ông cho răng chù nghía
Marx vốn là một lự sự đặc thù về lịch sứ nhàn loại, lự phong cho mình tính đúng đản tuyệt
đối. Cịn ơng. ơng cố xúy cho các tiêu tự sự. Lyotard xem các tiêu tự sự như một phương
pháp sáng lạo trong việc phổ biến tri thức. Õ một phương diện khác, J.Derrida dưa ra cách
hiếu mới về ngơn ngữ. Ịng cho ràng ý nghía ngơn ngữ khơng có tính bất biến, cố định như
quan diêm cùa giái cẩu trúc, chúng luôn trong tiến trinh biến đồi. trượt nghía. Trẽn cơ sớ đó.
J.Derrida đã tiến den lý thuyết giai cấu trúc. Vậy là từ điểm xuất phát khác nhau nhưng cá .
1.Derrida và J. Lyotard đều gặp nhau trong tinh thần phân kháng ánh hường bao trùm của ý
chí quyền lực. khai mờ lối đi mới cho sự sáng tạo. Người thứ ba chính là M. Foucault, ơng
là một trong nhiều nhâ hậu cấu trúc, bên cạnh J. Derrida. T. Eagleton,... Họ phê phán chù
nghía cấu trúc với những nhìn nhận mang tính hình thức, bất biến và sicu hình về ngơn ngữ.
Bằng nhừng đặt nền móng như vậy chú nghĩa hậu hiện đại đà ra đời.

ỉ.l. 1.2. Biếu hiện cùa câm quan hậu hiện đại trong vãn học
Chú nghĩa hậu hiện đại không the gọi tắt là hậu hiện đại cho ngăn gọn được. Đó là
hai phạm trù hỗn tồn khác nhau. Phương Lựu đã tùng phân biệt hai thuật ngữ này như sau:
"Hậu hiện đại là một khái niệm lịch sứ xà hội, có ý kiến cho đó là xà hội hậu cơng nghiệp
hoặc xã hội thông tin xuất hiện sau thế chiền thừ //. cị người cho dó là một giai doạn mới
cùa chu nghĩa tư hán phát triển" (Phương Lựu. 2012). Thời kì hậu hiện đại sè có nhùng đặc
trung riêng tạo thánh tính hậu hiện đại. Vã theo Phương Lựu những dặc trưng ấy kết tinh tạo
thành một trào lưu vãn hóa. ấy là chú nghĩa hậu hiện đại. Ca hậu hiện đại, tính hậu hiện đại,
chú nghĩa hậu hiện đại là “đồng đại" nhtmg khơng đồng thời xuất hiện, nó so le nhau và cái
này lã điều kiện cùa cái kia. "Chi khi nào xà hội hậu hiện dại đà hình thành tương doi hồn
chinh, thì đặc trưng của nó mới hộc lộ rõ nét vả tinh hậu hiện đợi mới dược khái quát toàn
diện. Và vời tư cách là kết linh cùa nõ trên hình diện văn hóa. chu nghĩa hậu hiện dại mới
dần dần hĩnh thành cá một trào lưu mợnh ffiè”(Nguyền Vân Long. 2012).
Cám quan hậu hiện dại là một trong các thuật ngữ cùa chu nghĩa hậu hiện dại. Cám
quan hậu hiện đại (tiếng anh: postmodern sensibility; tiếng Pháp: sensibilité postmodcrnc)
"là một kiều câm nhận thể giới dặc hiệt, là sự phán ánh tâm thức (mentality) thời dại hậu
hiện dại" (Đào Tuấn Ảnh. 2003). Phùng Gia Thế, nhà nghiên cửu người Việt cùng cho rằng:
nổi bật nhất cúa “cái hậu hiện đại” là câm quan hậu hiện đại. Vi theo õng. một xã hội lịch sư
cụ the tất yếu sỗ nay sinh những kiêu tâm trụng tương ứng. Chúng tôi cho rang lời nhận định
đỏ lủ hợp lí. Ỡ một giai đoạn xă hội sau khi trài qua một biến cố lớn. một sự thay dối vượt
bậc thi tư duy con người SC thay đồi rõ rệt sau đó. Chăng hạn, hiện tại chúng ta đang cũng
“vào sinh ra tử” với đại dịch Covid 19 đã keo dãi gần 2 năm. Mọi trật tự thế giới phai thay
đơi, mọi lình vực phái tim cách làm khác đi dể được tổn tại. Trên trang
có bài viết "Những suy tư sau này • Suy tư thời hậu Corona”. Bâi
báo tổng hợp những nhận định cua nhiều tên tuồi ờ các lĩnh vực khác nhau nhận đinh về thời
đại sau thời Corona. Gcorgi Gospodinov là một nhâ vãn Bulgaria đã nhận định: "Các nghi
thức của sự cận kề giữa chúng ta sễ thay (lòi ra sao? Chúng ta sẻ đụng chạm nhau, ơm
nhau, xích lụi gân nhau lân nừa ra sao? Một chựng đtrờng (lài đợi chúng la. từng phân
một. giữa các cơ thế của chinh chúng ta". Ỏ một tờ báo khác "Thế giới hậu Covid - Ị 9 sè

thay đoi như thể nào? " tù nguồn hitps://thitruongtaichinhttcntc.viý. Bài viết đưa ra những


định hĩnh tương lai. cụ thè như thị trường lao động thế giới sẽ biến động đáng kể, chỉ tính
riêng thị trường Mỹ sẽ có khống hơn 7,4 triệu người trong ngành giãi tri và khách sạn thất
nghiệp; Những quy tắc xã hội mới hình thành trong dại dịch COVID-19 như: không bắt tay.
không ỏm hôn. không khạc nhổ nơi cơng cộng, đeo khấu trang, àn uổng chín... sê giúp giám
việc lây lan dịch bệnh, giám gánh nặng cho các bệnh viện, và vi thề. giám các chi phí chăm
sóc sức khóc trong xã hội; Gia tảng hoạt động trực tuyến, làm việc tại nhà. Trước đây. người
ta thường phái ra khói nhà đe đi lãm. di học, thăm viếng, hay di xem phim, giãi trí; COVID19 bùng phát, điểu này đa đưa phụ huynh và giáo viên vào một ky nguyên giáo dục hoàn
toàn mới. Giới chuyên gia cho rằng, dịch COVID-19 không phái là nguyên nhàn dần đến
những thay dôi này. mà là tác nhân dây nhanh quá trinh dó,... Như vậy dó. cám quan hậu
hiện đại cùng lương tự, dù khơng muốn nó cùng hình thành, bám rễ vã lớn dằn nếu như xã
hội dó vượt qua một biên dộng lớn. Việt Nam là một quốc gia dang phát triển, hội nhập
mạnh mê, chúng tôi đồng ý rất khó đế thấy nhũng tiêu chi đầy đú cùa chú nghía hậu hiện đại
nhimg hon ba thập kỷ qua những biến đồi to lớn đã đưa con người Việt Nam đến rắt gần tâm
thức hậu hiện đại, tạo nên cám quan hậu hiện đại. Phùng Gia The một lằn nữa cất cơng định
nghía cám quan hậu hiện đại "đõ là một kiêu cam nhận dời sổng dặc thù thê hiện trạng thái
tinh thân cùa thời dại: nhận thây sự đố vờ cùa nhùng trật tự đời sống, tinh ãp dặt cùa cãi
chính thống, cua các phát ngơn lớn. sự dào lộn trong các thang bàng giả trị dời sống, sự
mất niềm tin. bơ vơ. lợc loài, vong thán, tàm hạng hò nghi ton tại và tinh trạng bat an cùa
con người... Đấy là tinh thằn chung nhất" (Phùng Gia Thế. 2008).
Qua hai trích dàn về dinh nghĩa cám quan hậu hiện dại cua nhã nghiên cữu người
Nga với phan dịch của Đào Tuan Ánh và nhà nghiên cứu người Việt Phùng Gia Thế. Chúng
tôi thấy cá hai cách định nghĩa này đều có điếm chung, cam quan hậu hiện đại là một kiều
căm nhận thế giới theo tinh thần cùa thời đại. Thời đại chi phối đến sự cam nhận và tư duy
cua nhà văn, từ dó họ cũng bị thơi thúc di tìm một kì thuật viết mới. Tác phẩm ra đời thòng
qua căm nhận vả quan sát thể giới trong xâ hội hậu hiện dại. tất nhiên có những hơi thớ mới
mé. lạ lẫm. thu hút người dọc dương dại.
Viet về nhừng đặc diem, tiêu chi của một tác phẩm văn học in đậm dấu ấn cũa chú

nghía hậu hiện đại có nhà nghiên cứu Barry Lewis. Những năm 90 cùa the kỳ XX, ông đà
viết “Chù nghĩa hậu luện đại và văn chương" (Hoàng Ngọc Tuấn dịch). Trong công trinh cùa


minh. Barry Lewis đã liệt ké tên tuồi của một loạt cây bút đỏng vai trò xây dựng nên một
chu nghĩa hậu hiện dại. Các nhà vãn hậu hiện dại có mặt ờ khắp nơi trên thế giới: Nước Dức
có Gunter Grass vã Peter llandke; nước Pháp cô Georges Perec và Monique Wittig; Italy có
Umberto Eco vả Halo Calvino; nước Anh có Angela Carter và Salman Rushdie,... Và nước
Mỳ là nơi sinh ra nhiều nhà văn hậu hiện đại nhất tren the giới cho đen thời diem lúc bấy
giờ. Có đến hai mươi cái tòn nhà văn nước Mỷ được kế ra. Chính điều này đã khiến
Malcolm Bradbury nhận định một cách phiến diện: "Khi cái chù nghĩa hậu hiện đại xuất
hiện mọi người đểu nghĩ nó thuộc về nước Ẳ/CíĐào Tuấn Anh. 2003). số dóng nhà vãn là
như vậy, họ không giống nhau ớ cách viết, nhưng tác phẩm cùa họ gặp nhau ờ các tiêu chí
nhất định đề tạo nên một hệ thống dặc trưng cùa một tác phẩm hậu hiện dại. Raymond
Eedcmian đã đúc rút ra nhừng đặc trưng sau mà một tác phẩm hậu hiện đại thường có: sự
phá vờ trật tự thời gian; sự ri mòn cùa cám thức thời gian; sứ dụng lối nhại vãn; việc trãi chừ
trên bề mặt như những ki hiệu vật chất manh mún; sự liên kết lóng leo giừa các ý tưởng;
tinh cách đa nghi hoang tưởng; những cập vòng tương tác; thiếu phân biệt cấp độ lý luận
trong hành ngơn. Có rất nhiều người đồng ý với những dặc trưng nèu trên, John w. Aldridge
cùng đống linh và cho rang: Trong ván chương hư cầu cúa những nhà vãn hậu hiện dại. hầu
như mọi sự việc và con người dược hiện lên trong Sự bóp méo. làm sai lệch tận gốc rề.
Góp phần nêu bật đặc trưng của chu nghía hậu hiện đại trong vãn học. Lê Huy Băc nhà nghiên cứu người Việt cũng đóng góp quan điềm vè một tác phẩm hậu hiện đại. Một lác
phẩm hậu hiện đại thường gắn với các đặc diem sau: đa trị. huyền ào. lắp ghép, manh vờ,
cực hạn, độ căng; hạn chế tối đa vai trò cua người kê chuyện, khơng quan tâm đến cốt
truyện. Ơng cịn nhấn mạnh chú nghía hậu hiện đại là sự tiếp nối cua khuynh hướng hiện
dại, gắn với sự bùng nồ cùa cuộc cách mạng công nghệ thông tin, thời đại kĩ trị.
Sau khi di qua quan niệm cùa hai nhà nghicn cứu trong và ngoài nước về dặc trung
cùa một tác phẩm hậu hiện đại chúng tôi tự đúc rút ra một tác phẩm hậu hiện đại phái mang
đú đặc diem: phi đại tự sự. phi trung tâm và lien vãn ban. the hiện ở cà hai phương diện nội
dung và binh thúc.

1.1.2. Vấn đề cảm quan hậu hiện đại trong vãn xi hiện đại Việt Nam
ì. Ị.2.1. Con dường chú nghĩa hận hiện dại du nhập vào Việt Nam
Đă có rẩl nhiều tranh cài trước thuật ngừ hậu hiện đụi ớ Việt Nam. Rất nhiều người


cho ràng ta dã ngộ nhận hoặc lã ta không có dất dụng cho cái tên gọi là hậu hiện đại, vi mình
chưa có xã hội hậu cơng nghiệp nên không thế chạm đến thời hậu hiện đại. Ngược lại. lại có
rắt nhiều nhâ nghiên cứu đang cố gắng đi tim vã chửng minh có nhưng dắu ấn hậu hiện đại
đậm nét và là yếu tố nội sinh cua xă hội Việt Nam.
Trong bãi viết “Ván chương hậu hiện dạt Việt Nam ”, Lê Huy Bae đã chú động dặt
vấn dể qua một luận điểm: “Vậy, chu nghĩa hậu hiện dại trong vãn chương Việt bẳt đầu lừ
bao giở, ai là người liên phong? Vã bằng kháo sát cùa mình, ông cho ràng Nguyen Khai
chính là người tiên phong cho vãn xi hậu hiện dại ờ nước la. Cịn tiên phong cho thơ
mang cám quan hậu hiện đại phái ke đen Lê Đạt, I loảng Câm. Và ông nhấn mạnh “đã đến
lúc cần khấng định nền ván chương hậu hiện dại nếu không, chúng ta chi "vẫn là ta " thơi"
(Lẻ I luy Bắc, 2019).
Góp thêm tiếng nói khảng định, nhà nghiên cửu Bùi Thanh Truyền ờ trong bài viết
"Dộng hình mới cùa vân xi chiến tranh qua những phác thào rời" chi ra răng cố một
“câm quan mới trong sinh quyến mới" (Bùi Thanh Truyền, 2020). “Sinh quyên mới” ờ dây
dược hiểu là một bầu không gian mới. một lân gió mới thổi vào xã hội đương thời. Các nhà
văn khơng phải cố găng đi tìm nhừng đề tài mới, chưa ai khai phá. Họ vần viết lại những câu
chuyện trước kia. những chuyện đã từng nói bàng một góc nhìn mới. Giống như cách ví von
vần trên thừa ruộng ấy nhưng băng kỳ thuật canh tác khác. Vi vậy. mãng chiến tranh vẫn là
“một siêu đề tài”. Đồng thời bác bò quan niệm hiện thực chiến tranh và hậu chiến là “chiếc
ráng chiều quá đẹp" như cách ví von cùa Nguyền Minh Châu, tô một màu xátn. buồn rợn
bới những đau thương, mất mát. những máng sáng tối xơ bồ khiến khơng ít qn nhân,
thường nhân ca hai bèn chiến tuyến - nhùng người đã bj chiên tranh vô tinh hay cổ ỷ kéo
vào - đều không khôi bàng hồng, suy sụp. thậm chí mất kha nãng sống binh thường. Trong
sinh quyến mới họ đẫ nhìn nhận lại đề tài chiến tranh như thế đó. Vậy tất yếu cần nhừng
cảm nhận mới. góc nhìn, quan sát mới đe thoát thai, lột xác dược những trang vãn đã viết về

để tài ấy và đà từng rất thành công trước đó.
Lã Ngun cùng đi tìm những dấu ấn cùa kì thuật viết mới này qua hai tác già. dó là
Nguyền Huy Thiệp và Phạm Thị Hoài. Hai người họ từng dược ví như hai con ngựa song
song kẻo cồ xe cùa vàn học đổi mới Việt Nam. Trong bãi viết "Nhùng dấu hiệu ciut chủ
nghĩa hậu hiện dại trong vãn học Việt Nam qua sáng tác cùa Nguyễn Huy Thiệp và Phạm


Thị Hoài". Nguyền Huy Thiệp vã Phạm Thi Hoài đà vượt lẽn trên sự vay mượn, bất chước
các thao tác. The giới nghệ thuật trong sáng tác cùa họ là thế giói phân manh, đứt gãy mạch
lạc, hình tượng được kiến tạo theo ngun tắc lạ hóa. “lõi” vã "nghía" xô đấy. giễu nhại
nhau đưa đen một hồn loạn the loại. Và sáng tác cua họ dã giúp chúng ta có dù căn cứ rang
ba mươi năm dổi mới dất nước chúng ta đả có một câm quan hậu hiện đại. Ngối ra Là
Ngun cỏn kể thèm và loại hình các cây bút có kì thuật viết hậu hiện dại như: "Sự- xuất
hiện cua Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Bào Ninh dưa tiến trình dối mới tiến tới cho
cao trào, tạo nên một bước ngoặt trong sự phát triển cùa vãn học dàn tộc. Khi thơ Lè Đạt.
Trần Dần. Hồng Hưng ra mãi cịng chúng, người la thay dũng là dà có một thời dại vân
học rất mới. Nguyền Khấc Trường. Nguyễn Bình Phương. Tụ Duy Anh. Hồ Anh Thái.
Nguyễn Việt Hà. Phan Thị Vàng Anh... góp thêm cho vãn học dõi mới những tiêng nói riêng.
Nghĩ về ván hục dơi mởi trong vịng mươi nám trớ lụi dày. ta không thè bo qua những lên
tuổi rat mới như Phan Huyền Thư. Vi Thuỳ Linh. Nguyễn Ngọc Tư. Dỗ Hồng Diệu... Tơi kẻ
tên các nhà ván theo từng nhịm như thể là cứ ý muốn nói. vãn học trong thòi kỳ đối mới là
một bức tranh phong phú. da dạng" (Lã Nguyên. 2020). Số đông ấy cho la thấy răng, cám
quan mới lã do hiện tượng nội sinh, là tự thân các nhã vãn có nhu cầu đỗi mới. họ dồn tat cả
vào bút lực. đồng thời tư duy cùa họ bị chi phối bời thời đại hội nhập và thao tác cùa họ chú
yếu là thao tác "bàn phim” trong q trình sáng lác.
Nguyền Hồng Dũng cũng góp tiếng nói sầu sắc vào việc chứng minh có cám quan
hậu hiện đại trong văn học Việt Nam. Ỏng cho rằng "ờ Hệt Nam, chúng la chưa di hết hiện
dại dế dền hậu hiện dại. chưa có dược một hồn cành hậu hiện dại với một xà hội hội tụ các
thành phàn phát triên trong tinh dòng bộ. Nhưng chúng ta không hiệt lập với tinh thần hậu
hiện dại dang hao phũ thề giới, mã ớ dó tâm thức hậu hiện dại là cãi nền tang" (Nguyền

Hồng Dũng, 2016). "'lam thúc” là phần lưu trừ và phán xạ vò điều kiện trong não bộ. Tức
nghía rang, "tàm thức hậu hiện đại” là khi chúng ta dã dã cám nhận, tư duy. quan sát sự vật
theo lối hậu hiện dại mà không biết rằng chúng ta đang hậu hiện đại. Bời vậy. ờ các nhà ván
có một cám quan hậu hiện dại. Ông kết luận rằng, hậu hiện dại ờ Việt Nam là một thách thức
và dồng thời cũng là cơ hội. Dó cuộc cách mạng đối mới văn học lần thứ hai, mà lần thứ
nhắt chinh là giai đoạn 1930 -1945. Nếu ờ lần thử nhất chúng ta phái chịu sự ràng buộc dưới
thời thực dân. sự "cường bức” cua lịch sứ, thi giai đoạn hai này khơng có bất cứ điểu kiện


ràng buộc nào. nghệ sì hỗn tồn được lự chú trên con đường sáng tạo nghệ thuật của minh.
Đào Tuấn Ảnh cùng lã một nhả nghiên cứu góp cơng và góp tiếng nói rang: Ờ Việt
Nam có hậu hiện dại trong vãn học. Bà khãng định ràng, sau Nguyền Huy Thiệp và Phạm
Thị lloãi thi các nhà văn đều viết khác trước. Tạo nên một sổ lượng các nhà vãn 7x.8x cùng
thoát ly và lột xác. Bà đưa ra các thú pháp cua vãn học hậu hiện đại thế giới như: giễu nhại,
trị chơi ngơn ngừ, thú pháp tương phan mạnh. Nguyền Huy Thiộp là lác già mà la có the
lìm thấy lất cà những thù pháp đó. Ĩng viết về giữa thực và mộng, huyền thoại và phan
huyền thoại, nghịch lí chân - thiện - mỳ,...ớ một thú pháp khác lã liên ván bân thì cảc sáng
lác cùa Phạm Thị Hoài. Nguyền Huy Thiệp, Nguyền Binh Phương. Tạ Duy Anh rất de thấy
các yếu tổ lien vãn bàn dày dặc trong mồi tác phẩm. Tóm lại hậu hiện dại là khuynh hướng
cùa the giới và xuất hiện ớ Việt Nam là điều de hiểu vì tốc độc lan truyền và tiếp cận cùa
thời đại Internet.
Góp vào tiếng nó) ấy. cịn cố một số tiếng nói cùa các học giá Việt Kiều. Nguyễn
Hưng Quốc limg đặt ra ba van đề đe giái quyết trong bài viết Chú nghĩa h(ậu h)iện đại và
van học Việt Nam. Thứ nhất, việc tiếp nhận chu nghĩa hậu hiệu đại có phái lã việc nên lâm ớ
Việt Nam khơng? Thứ hai. liệu Việt Nam có thê tiếp cận được hậu hiện đại chưa? Thứ ba,
diện mạo cùa chu nghĩa hậu hiện dại ờ Việt Nam sẽ ra sao? Õng lẳn lượt đưa ra nhùng lý
giái. Chúng tôi chi xin lỏm lược vấn để bang nhừng kết luận cua ông. Õng cho ràng việc tiếp
nhận chú nghía hậu hiện dại ờ Việt Nam là điều nên lồm. Và dù Việt Nam là một đất nước
nông nghiệp nghèo, chưa hoàn thiện quá trinh hiện đại nhưng hoàn tồn vần cỏ the tiếp cận
dược chủ nghía hậu hiện đại. rất nhiên, diện mạo cua hậu hiện đại ơ Việt Nam không thế

giống với hậu hiện đại ớ Phương Tày, nơi mà sinh thành nen chù nghía hậu hiện đại. Nói
cách khác chú nghía hậu hiện dại ớ Việt Nam là một yếu tố nguyên hợp. nó là sự kết hợp
cùa ca chù nghĩa hiện đại vả chũ nghĩa hậu hiện đại. Dỏ lả lý do. Nguyền Hưng Quốc chơi
chừ “h(ậu h)iện dại".
ớ Việt Nam. chưa có một chú nghĩa hậu hiện đại. Tuy nhiên, bối cành văn hỏa. chinh
trị xã hội ờ nước ta thay đồi theo hướng hiện đại dân chú. diều đó đã làm náy sinh nlìừng
cam quan và kỳ thuật viết hậu hiện đại. Và có một cám quan hậu hiện đại là điều tất yếu.
Vậy con dường nào đế chú nghĩa hậu hiện dại du nhập vào Việt Nam?
Trước het là những (lieu kiện xâ hội cùa việc tiềp nhận chú nghía hậu hiện dại ờ


Việt Nam. Năm 1975 trơ di. dẩt nước trơ lại thời binh và máng vãn học viết ve chiến tranh
không còn là chú đạo. Tất cá các hĩnh tượng lớn lao. ki vĩ khơng cịn sự thu hút như ờ thời
điếm lúc bấy giờ. Con người trơ về với những lo toan đời thường, xuất hiện những tàm tư
tinh cam cua cuộc sống hậu chiến, con người cần dọc những trang vãn khác trước. Đặc biệt
đại hội đồi mới loàn quốc lần thử VI năm 1986 như một sự cời trói tư duy, ngịi bút cho nhà
văn. Kinh tế đất nước di len, cõng nghệ, kỹ thuật bắt đầu nhanh chóng bao trùm phú lẩy. búa
vây cuộc sổng cùa con ngưởi. Bắt dầu thời diêm nãm 1993. ơ Việt Nam mới có một buổi hội
thao bàn ve kế hoạch phát triển Internet ỡ Việt Nam được trinh bày bói ơng Rob I lurlc, giáo
sư tại Đại học quốc gia Australia (ANƯ). Đen nãm 1997, VNPT. NctNam và ba công ty
khác nữa trờ thành nhừng nhà cung cấp dịch vụ đầu tiên ớ Việt Nam. Và theo biếu đồ dùng
Internet cúa người Việt Nam thi giai đoạn lừ năm 2000 - 2010 sổ người dùng Internet rấl ít.
và muốn dùng thi họ cũng chi có cơ hội dùng ờ điềm tập trung nhu cơ quan hay một tổ chức
nâo đó. Tuy nhiên, với một tốc độ chỏng mặt. tử 2010 đến nay. số lượng nguời dùng tăng lẽn
gấp nhiều lằn và chiếm một nửa dãn so. Internet cũng dược cài đặt vào từng nhà, từng thiết
bị cá nhân. Mọi người có cơ hội dùng mọi lúc. mọi nơi truy cập dữ liệu tìm kiếm trên khắp
the giới. Và dơ là diều kiện de thấy rang, lý thuyết hậu hiện đại không the ngăn chặn nớ du
nhập vào Việt Nam băng rất nhiều kcnh. trong đó kênh mạng là mạnh mẽ và nhanh chóng
nhất. Việt Nam cùng đồng loạt xuất hiện nhừng “nhà văn bàn phim", càng vậy càng dề chạm
vào tiêu chí hỗn độn. mánh ghép trong thi pháp cùa chú nghía hậu hiện đại.

Bên cạnh đó là nhũng diều kiện về vãn hóa. Những du nhập nhanh chóng cùa thể
giới vảo Việt Nam khơng thể tránh khói những thang báng giã trị vân hỏa cùng thay dôi theo
hai chiều hướng. Vãn hóa Việt trờ nên cơi mờ hơn nhưng cùng "xơ vờ" nhiều thứ đà có. Dù
sự đón nhận ấy ln ln ý thức tinh thằn hịa nhập khơng hịa tan. Những ticu chuân xưa cũ
đối với giới "trọng nam khinh nữ", đối với đàn ỏng “tam cương ngũ thường"; đối với phụ nừ
" tam tịng tứ đức" có phần cời trói dề chịu hơn. về giới dù là tiềm thức vẫn cịn, sâu thẩm
trong đó vần cịn bèn trọng bên khinh, nhưng bộ phận lớn công dân dã dược thức tinh. Minh
chứng là rất nhiều người phụ nừ nắm chức quyền lânh đạo trong một bộ mảy tố chúc. Chúng
ta cỏ phó chù tịch nước, chủ lịch quốc hội. có nhiều người phụ nữ là CEO cùa các tập doàn.
doanh nghiệp như tập đoàn TH. Vietjet Air, Vinamilk,...họ đều là những người nử, trên
thương trường họ là "nữ tướng”, về ticu chuẩn đối với người phụ nữ cùng cới mờ lum.


Công, dung, ngôn , hạnh vần được đề cao nhưng “tam tơng" thì khơng bắt buộc. Người phụ
nữ dương thời khơng cịn q lộ thuộc vào chồng, hay phái nương vào con, cậy vào con nửa.
Họ có the tự đi. tự phát triển bàng chính đơi chân cùa I1Ọ. Tương lự, tiêu chí với một người
dãn ơng cùng vậy, “ngũ thưởng” van được đề cao nhưng "tam cương" khơng cịn giữ nguyên
các mối quan hệ ràng buộc này dối với người nam. Các tiêu chi cời mớ như một luồng gió
thối vào đời sống cua người Việt, đặc biệt thích thú và đón nhận là giới tre. Và cùng vi quá
tung hô cho những bứt phá. đôi khi người ta bị "quá đà". Một bộ phận giới trẻ sinh ngoại,
chuộng tư duy, tự do của các nước ngoài, đặc biệt lã phương Tây. Họ không cỏn sự ngẩn
ngại trong việc bộc lộ ban năng. I lọ dề dâng trá lời cho quan niệm về tình yêu nlnr sống thứ
hay quan hệ tinh dục trước hôn nhân là chuyện nên lâm. Xã hội xưa cù đã có nhùng hình
phạt vơ cùng khắt khc đối với những hành động vi phạm dạo lý. Chúng ta có thê bắt gặp
hình ảnh cị gái trong phim "Thương nhớ ớ ai” (2017) cùa hai đạo diền Lưu Trọng Ninh và
Bùi Thọ Thịnh. Phim dược chuycn the từ tiểu thuyết "Ben không chồng” cua Đương I
lường. Mờ đẩu bộ phim là cánh quay một cô gái tre bị cắt tóc nham nhơ. bời vơi. trói tay trói
chân ngồi trên một chiếc bè chuối thà trói trên sơng. Đó lã Lieu - một cơ gái chứa hoang, với
cái thai đà sáu tháng ớ trong bụng. Đày cũng là một cánh quay ám ảnh nhiều người. Cò gái
tre trôi dập dờ trên chiếc bè chuối. Cứ mỗi lần chiếc bè dạt vào bờ thì lại bị những người

trong lãng dấy ra xa cùng nhùng lời khinh khi. chui bới. thóa mạ. So với hĩnh phạt cùa xã
hội cũ đối với một cô gái dâm "ân cơm trước keng" là "gọt dầu. bơi vơi. thà trơi sịng" hoặc
duối ra khơi làng de khỏi dơ bân dó. thi quan niệm mờ và hành động táo bạo cua tuổi trê
hiện nay là một cú xoay hoàn toàn ngược lại. Điều này vừa tốt những cũng vừa thách thức
tiêu chí cúa truyền thống văn hóa. Vi tư duy mờ kéo theo một sự tha hóa rất lớn. kéo giới tre
đến với cuộc sống tự do nhưng có phần trụy lạc. Lay minh chứng điền hình, tuổi tre khơng
kế trai hay gái đều rất thích hẹn hị ớ quản bar. các diêm hẹn tụ tập.... Ớ những nơi dó họ bị
kích thích bới hơi men, bơi các chất kích thích nằm trong danh sách chất cấm sử dụng....Hụ
trờ nên mất kiếm soãt vã hành dộng bắng ban năng. Vãn hóa cứ the bị thôi thúc thay đối
nhưng lại vẳp phái một bước hằng, đó là chua kịp hình thành một thang bang mới thi người
ta đã từ bó những giá trị cùa thang bang cù. Đó là lí do. q trinh đị thị hóa q nhiều cám
dồ, hệ lụy,...
Đứng trước hỗn cành xà hội như vậy. nhiệm vụ của vân học lã gì? Neu cử mãi là


văn nghệ minh họa có ốn khơng? Nguyền Minh Châu thật xúng đáng được gọi lủ bậc khai
quốc công thần cúa giai đoạn văn học đối mới. Vi ông đả tuyên bố chấm dứt giai đoạn vãn
nghệ minh họa bàng tập phe bình "Hãy đọc lởi ai điếu cho một giai đoạn vàn nghệ minh
họa " (1987).
Năm 1975 lả dấu mốc chói lọi của dân tộc và cùng là dấu mốc của riêng vãn học.
Sau 1975, văn học dần thay đối từ khuynh hướng sử thi sang khuynh hướng thế sự đời tir.
viết về những đe tài ngoại biên, không xây dựng một nhân vật tiling tâm. khơng có một
điếm nhìn cho nhân vật và càng khơng có ranh giới cho nhân vật chinh diện và phán diện
một cách rõ ràng. Đó là những ghi nhận về sự đổi mới cùa vãn học.
Theo qn tính cua sự dỗi mới dó, dặc biệt là sau năm 1986. Các kĩ thuật viết cùa
nhủ văn hon mức đổi mới và đụt đến kỳ thuật viết hậu hiện đụi. Phùng Gia Thế từng dặt ra
sự chất vấn: “Rồi nữa. ta cứ gọi mãi văn học sau 1986 là “vãn học dổi mời" liệu dà thố
dâng chưa, trong khi đơi mài là hàn chài cùa vân nghệ mọi thời? (Nguyễn Thanh. 2017).
Ông tiếp tục bồi thêm lí lẽ cúa minh cho vấn đề: “Tất nhiên, lõi không ngây thư cho t ầng
dương dại là hậu hiện dại. ntà chi muốn nôi, trong cai đương đại. hàm chửa những mầm

mồng, dầu hiệu cùa thi pháp hậu hiện đại ”. Và “có nhiều hường cách tân vân học mà “hậu
hiện dại ” chi là một'' (Phùng Gia Thế, 2008). Ơng cùng đồng ý chưa có một chú nghía hậu
hiện đại hồn chinh vi ở la khơng có một triết học hậu hiện dại làm nền tang, nhưng chắc
chắn có cam quan hậu hiện dại. có nhừng kĩ thuật, nhùng dấu ấn hậu hiện đại ỡcà nội dung
và hình thức.
Nam trong tất cá các phương diện đơi mới thì đồi mới đề tài là de nhận thấy và dề
thu hút sự hiểu kỹ, quan tâm đón dọc cùa độc gia nhất. Và đề tài bao trùm, lạo bước ngoặt
cho vãn học sau 1975. đặc biệt là sau 1986. đó là những càu chuyện bám rất sát với bối cánh
xã hội thời hội nhập. Có một bộ phận lớn tác phẩm viết về q trinh đị thị hóa nơng thơn,
trong đỏ xốy sâu vào đề lài đạo đức xà hội vả Iihừng ãnh hường theo cá hai chiểu hướng,
trong dó anh hường tiêu cực nỗi cộm hơn. Người đọc de dàng bất gặp hãnh trinh tha hóa, sự
trượt dốc về đạo đức trong nhân phắm cua các nhân vật. Sự tha hóa ấy nỏ như "một thừ vi
trùng ám thầm, tinh vi. len lõi vào từng con người làm hiến dõi nhãn cách con người lúc
nào không hay biết " (Bùi Như I lai, 2020). MỘI bác sì như Thúy trong Tưởng về hưu cùa
Nguyền Huy Thiệp vi liền mà đã dã tâm làm một việc trái hoàn toàn với đạo lý dàn tộc, với