(SKKN HAY NHẤT) phương pháp giải nhanh một số dạng bài tập phần quy luật di truyền

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
"PHƯƠNG PHÁP GIẢI NHANH MỘT SỐ DẠNG BÀI TẬP PHẦN
QUY LUẬT DI TRUYỀN"

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


A. Đặt vấn đề.
Năm học 2008-2009, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã thay sách giáo khoa bậc trung học
phổ thông đến khối lớp 12 ở tất cả các môn học. Đặc biệt trong cấu trúc đề thi ĐH, CĐ
với mơn sinh học đều thuộc chương trình sinh học 12. Tuy là chỉ thuộc phạm trù kiến
thức sinh học 12 nhưng thực chất lại là toàn bộ kiến thức sinh học 11, 12 chương trình cũ,
vậy nên hệ thống lý thuyết và bài tập tương đối nặng đối với các em. Đặc biệt để có thể
làm tốt bài thi đại học thì các em cần trang bị những kĩ năng nhất định để giải bài tập.
Qua 8 năm liên tục dạy và ôn thi ĐH, BDHSG môn Sinh học 12 tại THPT3 Cẩm
Thuỷ tôi thấy việc giải được, giải nhanh và chuẩn bài tập sinh học là vấn đề còn có những
khó khăn nhất định. Đặc biệt thời gian để hướng dẫn các em làm tập chỉ có 4 tiết cho cả
chương trình sinh học 12. Trước thực trạng đó địi hỏi giáo viên ln phải tìm ra những
phương pháp giải mới phù hợp và đáp ứng được nhu cầu thời đại thi trắc nghiệm.
Giảng dạy tại trường vùng cao gặp phải khơng ít những khó khăn từ chất lượng đầu
vào trong tuyển sinh ,vì vậy khi dạy tơi ln phải đơn giản hố vần đề hay phải tìm ra
cách giải nào dơn giản nhất hay nhanh nhất để giúp các em có thể tiếp cận ,có thể áp
dụng phổ biến.
Trước thực trạng trên tơi đã tìm ra một số cách giải một số dạng bài tập sinh học vừa
nhanh, chính xác lại dễ áp dụng với mong muốn các em u thích bộ mơn sinh học, tích
cực chủ động vận dụng giải thành công một số dạng bài tập trong chương trình và tự tin
hơn ở những kì thi phía trước. Với lí do trên tơi đã chọn đề tài
“ Phương pháp giải nhanh một số dạng bài tập Phần quy luật di truyền ”

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


B. Giải quyết vấn đề.
I. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu:
Là GV từ niềm xuôi trực tiếp giảng dạy môn Sinh học ở trường vùng cao, tôi hiểu
hơn ai hết những khó khăn mà bản thân và đồng nghiệp gặp phải. Phần lớn là con em dân
tộc thiểu số vùng kinh tế đặc biệt khó khăn, trường non trẻ nên cơ sở vật chất thiếu thốn.
Những ngày đầu về trường 100% ở các khối lớp khơng có nhu cầu dạy học phù đạo
và bồi dưỡng nâng cao trong khi vấn đề này đã phát triển sôi nổi ở niềm xuôi từ những
ngày tôi là học sinh cấp 2. Và cho tới năm 2007-2008 trường mới bắt đầu xây dựng được
phong trào này với 2 lớp chọn khối A,B và lớp chọn khối C.
Gìơ đây CSVC của trường đầy đủ và khang trang hơn tuy nhiên số lương HS có nhu
cầu học và hướng đến thi ĐH- CĐ không nhiều và số lượng HS theo học khối B càng ít.
Những phần kiến thức bài tập sinh học luôn là những vấn đề khó với các em, đặc biệt là
phần kiến thức QLDT rất trừu tưọng và không đơn giản chút nào.
Đặc hơn với hình thức TNKQ và nội dung đề thi đa dạng phong phú, các dạng bài
tập môn sinh học qua mỗi năm một khó hơn.
Trước thực trạng trên tơi ln trăn trở là phải làm sao tìm ra phương pháp giảng dạy
giúp kích thích các em yêu thích mơn sinh học hơn và có thể giảng tốt bài tập môn sinh
theo yêu cầu của đề thi .Để làm được điều này người thầy luôn không ngừng tự học và
sáng tạo để làm mới mình bằng các cách dạy, những cách giải hay và mới.
Bởi vậy dạy học chương Tính quy luật của hiện tượng di truyền, khi dạy lớ thuyt tụi
ó "ứng dụng CNTT hỗ trợ giảng dạy mét sè bµi quy lt di trun"
Khi dạy về phương pháp giải bài tập sau khi dạy cho các em cách giải theo tự luận tôi đã
hướng dẫn các em “Phương pháp giải nhanh một số dạng bài tập
Phần quy luật di truyền ”
II. Các giải pháp thực hiện.
- Nghiên cứu lí thuyết, điều tra.
-Kiểm tra kết quả bằng TNKQ ở cả lớp thí nghiệm và đối chứng.

- Sử lý số liệu để rút ra kết luận.
III. Các biện pháp để tổ chức thực hiện.
1. Nghiên cứu lý thuyết.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


a.Sưu tầm , mở rộng thêm các dạng bài tập
-Sách tham khảo : Các dạng toán và phương pháp giải bài tập trắc nghiệm sinh học 12
( Phần quy luật di truyền )của tác giả Huỳnh Quốc Thành.
- Đề thi đại học từ năm 2008 – 2009 , 2009 – 2010, 2010-2011, 2011- 2012.
b.Trình bày phương pháp giải bằng hình thức tự luận .
c.Chia thành các dạng bài và trình bày cách giải bằng 2 phương pháp để đối chứng :
Trong đề tài của mình tơi chỉ trình bày 3 dạng bài tập phổ biến luôn gặp trong đề thi
ĐH- CĐ các năm.
Dạng 1: áp dụng phương pháp phân tích tần số alen của quần thể trong giải bài toán quy
luật di truyền.
2. Dạng 2 : Vận dụng toán tổ hợp để xác định kết quả phép lai nhiều cặp tính trạng.
3. Dạng 3 : Vận dụng phép nhân xs độc lập khi giải các bài tốn tích hợp các quy luật
di truyền.
2. Thực nghiệm sư phạm.
Sử dụng phương pháp đối chứng , phiếu thăm dò
- Đưa ra bài tập điển hình áp dụng cho 2 lớp ban KHTN có lực học đồng đều nhau
Lớp 1 : Hướng dẫn học sinh chỉ sử dụng phương pháp sinh học bộ môn để giải và
phương pháp giải thông thường.
Lớp 2 : Hướng dẫn học sinh vận dụng phương pháp giải nhanh mới.
-Giáo viên nhận xét
-Phát phiếu thăm dò cho lớp 2 để lựa chọn phương pháp giải ưu việt nhất, gây đựơc hứng
thú cho học sinh nhiều nhất.
* Phạm vi áp dụng : Đề tài này đã áp dụng có hiệu quả cho đối tượng là học sinh

luyện thi Đại Học , và luyện đội tuyển học sinh giỏi các năm học :
2008 – 2009 , 2009 – 2010, 2010-2011, 2011- 2012, 2012- 2013 lớp 12 ban KHTN
trường tại THPT3 Cẩm Thuỷ– Thanh Hố
3. Sử lý số liệu.
- Phân tích định tính: phân tích và khái quát những kiến thức của học sinh thơng qua các
bài kiểm tra,qua các kì thi.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


- Phân tích định lượng: so sánh bảng điểm giữa 2 lớp thực nghiệm và lớp đối chứng từ đó
rút ra kết luận.
IV.Phương pháp giải các bài tập cụ thể :
Dạng 1: áp dụng phương pháp phân tích tần số alen của quần thể trong giải bài toán
quy luật di truyền.
Bài tập 1: Ở đậu Hà Lan, tính trạng hạt vàng là trội hồn tồn so với tính trạng hạt
xanh. Gen quy định tính trạng nằm trên NST thường. Cho cây hạt vàng lai với cây hạt
xanh được F1 phân li theo tỉ lệ 1 hạt vàng : 1 hạt xanh . Sau đó cho F 1 tạp giao thì tỉ lệ
kiểu gen và tỉ lệ kiểu hình F2 như thế nào?
Cách giải đã được áp dụng phổ biến trước đây:
Quy ước gen : A: quy định hạt vàng, a : quy định hạt xanh.
F1 phân li theo tỉ lệ 1 hạt vàng : 1 hạt xanh là kết quả phép lai phân tích của Menđen 
KG hạt vàng đem lai là dị hợp : Aa.
P : Cây hạt vàng

x

Aa
Gp : (A,
F1:

TLKH :

Cây hạt xanh
aa

a)

a

1Aa : 1aa.
1 hạt vàng : 1 hạt xanh .

F1 tạp giao, có thể xảy ra 3 phép lai sau:
Phép lai 1:

Aa x Aa  1AA : 2Aa : 1aa ( 3 A- ; 1aa )

Phép lai 2:

aa x aa

Phép lai 3:

 4aa

2 ( Aa x aa)  4 Aa ; 4aa

( 4 A- ; 4aa )

Tỉ lệ kiểu gen F2 :

1 AA : 6Aa : 9 aa

Tỉ lệ kiểu hình F2

7 A- ; 9aa (7 hạt vàng : 9 hạt xanh)

Cách giải mới: khi áp dụng phương pháp phân tích tần số alen quần thể
Xét F1 và xem F1 như một quần thể ngẫu phối ta có F1: 1Aa : 1aa.
Hay 0,5 Aa : 0,5 aa  PA = 0,5 : 2 = 0,25 = 1/4
qa = 0,5 + (0,5 : 2 ) = 0,75= 3/4
- F1 tạp giao : ( 0,5Aa : 0,5 aa ) x ( 0,5Aa : 0,5 aa )

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


GF1:

( 1/4 A, 3/4 a)

F2 : Tỉ lệ kiểu gen
Tỉ lệ kiểu hình F2

( 1/4 A, 3/4 a).

1/16 AA : 6/16Aa : 9/16 aa
7 A- ; 9 aa (7 hạt vàng : 9 hạt xanh).

Bài 2:Ở người, tính trạng nhóm máu do 3 alen I A, IB và I0 quy định. Trong QT
cân bằng di truyền có 25% số người mang nhóm máu O, 39% người nhóm B. Một cặp vợ

chồng đều có nhóm máu A sinh 1 người con, xác suất để đứa con này mang nhóm máu
giống bố mẹ.
Cách giải đã được áp dụng phổ biến trước đây
Ta sẽ tính được ts IA, IO lần lượt là 0,2 và 0,5
Tỉ lệ KG IAIO trong Quần thể = 2pr = 2×0,2×0,5 = 0,2
→ Tỉ lệ KG IAIO trong nhóm máu A = 0,2/0,24=5/6
Tỉ lệ KG IAIA trong Quần thể = p2 = 0,22 = 0,04
→ Tỉ lệ KG IAIA trong nhóm máu A = 0,04/0,24=1/6
Để tính sác xuất của con ta phải tính sác xuất của bố, mẹ
TH1: IAIO × IAIO → 3 máu A : 1 máu O → nhóm máu A chiếm tỉ lệ 3/4
Xác suất đứa con có kiểu hình giống bố mẹ = (5/6).(5/6).3/4 = 25/48
TH2: IAIA × IAIA → 100% nhóm máu A
Xác suất đứa con có kiểu hình giống bố mẹ = (0,04/0,24).(0,4/0,24).1 = 1/36
TH3: IAIO × IAIA → 100% nhóm máu A
Xác suất đứa con có kiểu hình giống bố mẹ = 2.(0,2/0,24).(0,04/0,24).1 = 5/18
( Nhân 2 vì có 2 trường hợp: + Bố có KG IAIO , mẹ có KG IAIA
+ Mẹ có KG IAIA , bố có KG IAIO )
→ Xác suất cần tìm = 25/48 + 1/36 + 5/18 = 119/144
Cách giải mới: khi áp dụng phương pháp phân tích tần số alen
Cặp vợ chồng nhóm máu A : ( P2IAIA : 2Pr IAIO)
( 0,04 IAIA : 0,2 IAIO)
Gp

x ( P2IAIA : 2Pr IAIO)
( 0,04IAIA : 0,2 IAIO)

: (7/12 IA, 5/12IO) (7/12 IA, 5/12IO)

LUAN VAN CHAT LUONG download : add

Xác suất sinh con nhóm máu O là : 5/12 x 5/12 = 25/ 144
Một cặp vợ chồng đều có nhóm máu A sinh 1 người con, xác suất để đứa con này mang
nhóm máu giống bố mẹ là
1 - (25/144) = 119/144.
Bài 3:Cho r»ng ở một loài hoa, các alen trội A, B phân li độc lập có khả năng tổng
hợp ra các enzim tương ứng là enzim A, enzim B. Các enzim này tham gia vào con
đường chuyÓn hãa s¾c tè của hoa như sau:
Chất khơng màu 1

Chất khụng mau 2

Sc tụ o

cho giao phấn giữa 2 cây (p) thuần chủng đều có hoa màu trắng thu đợc F1 100%
hoa đỏ; F1 tự thụ phấn thu đợc F2..
chọn ngẫu nhiên 2 cây hoa đỏ ở F 2 giao phấn với nhau; biết không có đột biến xảy ra.
Tính theo lí thuyết, xác suất để xuất hiện cây hoa ®á ë f 3 lµ bao nhiêu.
Cách giải
Quy ước gen: A- B- : đỏ
A-bb , aaB- , aabb : Trắng.
Ta có sơ đồ lai từ P-> F1
P:

AA bb

F1:

x

aaBB

AaBb (đỏ)

F1x F1:

AaBb x AaBb

F2 : 9 A- B- : 3A-bb : 3 aaB- : 1 aabb
chọn ngẫu nhiên 2 cây hoa đỏ ë F2 giao phÊn víi nhau.
áp dụng phương pháp phân tích tần số alen
( 1AABB : 2AABb : 2AaBB : 4AaBb) ( 1AABB : 2AABb : 2AaBB : 4AaBb)
<->

(3 AA : 6 Aa) (3 AA : 6 Aa)

GF2 : (2/3 A, 1/3 a) (2/3 A, 1/3 a)
F3:

( 4/9 AA : 4/9Aa : 1/9aa)
( 8/9A-; 1/9 aa )

(3BB : 6Bb) (3BB : 6Bb)
(2/3 B, 1/3 b)(2/3 B, 1/3 b)

( 4/9 BB : 4/9Bb : 1/9bb)
( 8/9 B- ; 1/9bb)

 x¸c suÊt để xuất hiện cây hoa đỏ ở f3 là : 8/9A- x 8/9 B- = 64/81
Kết luận:

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Cả 2 cách giải trên đều đi đến 1 kết quả , tuy nhiên cách giải thứ 2 có nhiều ưu điểm
mà tơi muốn đề cập.
Như vậy thay vì việc chia các trường hợp, và cộng tổng các kiểu hình ta chỉ việc
chuyển bài tốn xử lí dưới góc độ quần thể thì mọi vấn đề trở nên đơn giản hơn, nhanh
gọn hơn và tính chính xác cao.
2. Dạng 2 : Vận dụng toán tổ hợp để xác định kết quả phép lai
nhiều cặp tính trạng
-Cơ sở : Có n phần tử chia thành nhiều nhóm , mỗi nhóm có a phần tử khác nhau thì số
loại nhóm có thể được tạo ra là : Can
Bài 4 : Trong trường hợp các gen phân li độc lập tác động riêng rẽ và các
trội là trội hoàn toàn

gen

Cho phép lai : AaBbCcdd x AabbCcDd . Hãy xác định ở đời con:
a.Tỉ lệ kiểu hình trội về 4 tính trạng ?
b.Tỉ lệ kiểu hình lặn về 3 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn?
Lưu ý :
- Khơng nên kẻ bảng để viết sơ đồ lai cho 23 x 23 kiểu tổ hợp
- Bản chất của phép lai AaBbCcdd
độc lập nhau

x

AabbCcDd phân li độc lập chính là 4 phép lai

Phép lai

Tỉ lệ kiểu gen

Tỉ lệ kiểu hình

Aa x Aa

1/4 AA : 2/4 Aa : 1/4 aa

3/4 A- : 1/4 aa

Bb x bb

1/2 Bb : 1/2 bb

1/2 B- : 1/2 bb

Cc x Cc

1/4 CC : 2/4 Cc : 1/4 cc

3/4 C- : 1/4 cc

dd x Dd

1/2 Dd : 1/2 dd

1/2 D- : 1/2 dd

Cách giải đã được áp dụng phổ biến trước đây:
a. Tỉ lệ kiểu hình trội về 4 tính trạng là A-B-C-D= 3/4A- x 1/2B- x 3/4C- x 1/2D- = 9/64
b. Tỉ lệ kiểu hình lặn về 3 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn:

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


gồm có các khả năng sau:A- B-C- dd = 3/4 A- x 1/2 Bb x 3/4C- x 1/2dd =9/64
A-bbC-D- = 3/4 A- x 1/2 bb x 3/4C- x 1/2D- = 9/64
A-B-ccD- =3/4 A- x 1/2 Bb x 1/4ccx 1/2D- = 3/64
aaB-C-D- =1/4 aa x 1/2 Bb x 3/4C-x 1/2D- = 3/64
->Tỉ lệ kiểu hình lặn về 3 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn = 24/64 = 3/8
Cách giải mới: khi dùng tốn tổ hợp:
Tơi chia thành 2 nhóm:

Nhóm 1 : (AaCc x AaCc)

Và Nhóm 2: ( Bbdd x bbDd)
a. Tỉ lệ kiểu hình trội về 4 tính trạng là
A-B-C-D- = C22 x3/4 A- x 3/4 C- x C22 x1/2 B- x 1/2 D- = 9/64.
b.Tỉ lệ kiểu hình lặn về 3 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn:
gồm có các khả năng sau : 2 trội ở nhóm1 và 1 trội ở nhóm 2, 1 lặn nhóm 2
hoặc

1trội ở nhóm1, 1 lặn nhóm 1và 2 trội ở nhóm 2,

=C22 x3/4 x 3/4 x C12 x1/2 x 1/2 +C12 x3/4 x 1/4 x C22 x1/2 x 1/2 =
= 1x 3/4 x 3/4 x 2 x1/2 x 1/2 +2 x3/4 x 1/4 x 1x1/2 x 1/2 = 24/64 = 3/8
Thay vì những khả năng ở cách giải 1 ta dùng phép toán tổ hợp chỉ trong 1 thời gian
ngắn và kết quả không đổi.

Bài 5 : Cho phép lai giữa 2 cá thể ruồi giấm:
P:
AaBbDdX MXm
x AabbDdXmY . Biết 1 gen quy định 1 tính trạng ,
tính trạng trội là trội hoàn toàn. Hãy xác định ở F1:
a.

Tỉ lệ kiểu hình có 2 tính trạng trội.

b.

Tỉ lệ kiểu hình có 3 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn.
Lưu ý :

-Bản chất của phép lai AaBbDdXMXm
phép lai độc lập nhau

x AabbDdXmY phân li độc lập chính là 4

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Phép lai

Tỉ lệ kiểu gen

Tỉ lệ kiểu hình

Aa x Aa

1/4 AA : 2/4 Aa : 1/4 aa

3/4 A- : 1/4 aa

Bb x bb

1/2 Bb : 1/2 bb

1/2 B- : 1/2 bb

Dd x Dd

1/4 DD : 2/4 Dd : 1/4 dd

3/4 D- : 1/4 dd

XMXm
XmY

x ¼ XMXm : ¼ XmXm ;¼ XMY : ẳ Xm Y

ẵ Tri : ẵ ln

Cỏch gii đã được áp dụng phổ biến trước đây:
a.Tỉ lệ kiểu hình có 2 tính trạng trội.
gồm có các khả năng sau:
A-B-dd(XmXm hoặc Xm Y) = 3/4 A- x 1/2 B- x 1/4 dd x 1/2 = 3/64
A-bbD-(XmXm hoặc Xm Y) = 3/4 A- x 1/2 bb x 3/4 D- x 1/2 = 9/64
aaB-D-(XmXm hoặc Xm Y) = 1/4 aa x 1/2 B- x 3/4 D- x 1/2 = 3/64
aabbD-(XMXm hoặc XM Y) = 1/4 aa x 1/2 bb x 3/4 D- x 1/2 = 3/64

A-bbdd(XMXm hoặc XM Y) = 3/4 A- x 1/2 bb x 1/4 dd x 1/2 = 3/64
aaB-dd (XMXm hoặc XM Y) = 1/4 aa x 1/2 B- x 1/4 dd x 1/2 = 1/64
->Tỉ lệ kiểu hình có 2 tính trạng trội = 3/64 + 9/64+ 3/64+ 3/64 +3/6+ 3/64
= 22/64.
b. Tỉ lệ kiểu hình có 3 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn.
gồm có các khả năng sau:
A-B-D-(XmXm hoặc Xm Y) = 3/4 A- x 1/2 B- x 3/4 D- x 1/2 = 9/64
aaB-D-(XMXm hoặc XM Y) = 1/4 aa x 1/2 B- x 3/4 D- x 1/2 = 3/64
A-B-dd(XMXm hoặc XM Y) = 3/4 A- x 1/2 B- x 1/4 dd x 1/2 = 3/64
A-bbD-(XMXm hoặc XM Y) = 3/4 A- x 1/2 bb x 3/4 D- x 1/2 = 9/64
->Tỉ lệ kiểu hình có 3 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn
= 9/64 + 3/64 + 3/64 +9/64 = 24/64.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Thay vì những khả năng ở cách giải 1 ta dùng phép toán tổ hợp chỉ trong 1 thời gian
ngắn và kết quả không đổi như sau:
Cách giải mới: khi dùng tốn tổ hợp:
Tơi chia thành 2 nhóm:
Nhóm 1 : (AaDd x AaDd)
Và Nhóm 2: ( BbXMXm x bbXmY)
a.Tỉ lệ kiểu hình lặn về 2 tính trạng trội và 2 tính trạng lặn:
gồm có các khả năng sau : 2 trội ở nhóm1 và 2 tính trạng lặn ở nhóm 2,
hoặc

2 tính trạng lặn ở nhóm1 và 2 trội ở nhóm 2

hoặc
1 tính trạng lặn ở nhóm1 và 1 trội ở nhóm 1 và 1 tính

trạng lặn ở nhóm2 và 1 trội ở nhóm 2
=C22 x 3/4 x 3/4 x C02 x1/2 x 1/2 + C02 x1/4 x 1/4 x C22 x1/2 x 1/2 +
C12 x 3/4 x 1/4 x C12 x1/2 x 1/2 = 22/64
b.Tỉ lệ kiểu hình có 3 tính trạng trội và 1 tính trạng lặn.
gồm có các khả năng sau : 2 trội ở nhóm1 và 1 trội ở nhóm 2, 1 lặn nhóm 2
hoặc

1trội ở nhóm1, 1 lặn nhóm 1và 2 trội ở nhóm 2,

C22 x 3/4 x 3/4 x C12 x1/2 x 1/2 + C12 x 3/4 x 1/4 x C22 x 1/2 x 1/2 =
= 1 x 3/4 x 3/4 x 2 x1/2 x 1/2 + 2 x 3/4 x 1/4 x 1 x 1/2 x 1/2 = 24/64
Kết luận :
Qua thực hiện 2 bài tập ví dụ với các kiểu gen phức tạp và dị hợp không đều ở 2
bên bố mẹ, 2 cách giải so sánh cho ta thấy nếu sử dụng quy tắc phân tích và nhân xs độc
lập sẽ phải chia nhiều khả năng phức tạp. Thay vì cơng việc đó ta nhóm những gen cho tỉ
lệ kiểu hình , kiểu gen giống nhau vào một nhóm, sau đó dùng công thức tổ hợp đem lai
hiệu quả : nhanh gọn và chính xác cao. Ưu điểm của phương pháp này càng thể hiện rõ
khi kiểu gen của phép lai càng phức tạp.
3. Dạng 3 : Vận dụng phép nhân xs độc lập khi giải các bài tốn tích hợp các quy
luật di truyền

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Trong đề thi ĐH rất ít gặp những bài tập đơn thuần một quy luật di truyền mà phần đa
là những bài tích hợp từ 2 quy luật di truyền trở lên. Trong khoảng thời gian 1 phút hoặc
hơn 1 phút làm sao để có thể nhanh chóng tìm ra đáp số của bài tốn một cách chính xác.
Theo quy luật Menđen khi các gen nằm trên các NST khác nhau thì sẽ phân li độc lập.
Khi đó tỉ lệ kiểu hình thu được bằng tích xác suất các tính trạng hợp thành nó.Từ đó ta có
thể áp dụng để giải nhanh các dạng bài tâp sau:

a.Tích hợp giữa PLĐL và HVG:
Bài 6: Ở một loài thực vật, alen A quy định thân cao trội hoàn toàn so với alen a
quy định thân thấp; alen B quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen b quy định hoa
vàng. Hai cặp gen này nằm trên cặp nhiễm sắc thể tương đồng số 1. Alen D quy định quả
tròn trội hoàn toàn so với alen d quy định quả dài, cặp gen Dd nằm trên cặp nhiễm sắc thể
tương đồng số 2. Cho giao phấn giữa hai cây (P) đều thuần chủng được F 1 dị hợp về 3 cặp
gen trên. Cho F1 giao phấn với nhau thu được F2, trong đó cây có kiểu hình thân thấp, hoa
vàng, quả dài chiếm tỉ lệ 1%. Biết rằng hoán vị gen xảy ra cả trong quá trình phát sinh
giao tử đực và giao tử cái với tần số bằng nhau. Tính theo lí thuyết, cây có kiểu hình thân
cao, hoa đỏ, quả tròn ở F2 chiếm tỉ lệ là?
Lưu ý
Do alen A quy định thân cao trội hoàn toàn so với alen a quy định thân thấp; alen B
quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen b quy định hoa vàng. Hai cặp gen này nằm
trên cặp nhiễm sắc thể tương đồng số 1.
Alen D quy định quả tròn trội hoàn toàn so với alen d quy định quả dài, cặp gen Dd
nằm trên cặp nhiễm sắc thể tương đồng số 2.
 Theo dữ liệu đề ra cặp Aa và Bb tn theo quy lt liên kết khơng hồn toàn, Dd di
truyền độc lập với 2 cặp Aa và Bb .
Cách giải
 Xét riêng các gen trên từng cặp NST ta có:
Ở cặp NST số 1 có : F2 có kiểu hình thân thấp, hoa vàng x ab/ab
Ở cặp NST số 2 có : F1 : Dd x Dd
F2 : 3/4 D- : 1/4 dd ( ¾ Trịn : ¼ dài).
Xét chung các cặp tính trạng trên 2 cặp NST ta có:
F2 , 1% kiểu hình thân thấp, hoa vàng, quả dài = x ab/ab x 1/4 dd
 x ab/ab = 0,01 : 1/4 = 0.04

LUAN VAN CHAT LUONG download : add

 (A-; B-) = 0,5+ 0,04 = 0,54
 (A-; B-; D- ) = 0,54 (A-; B-) x 3/4 D- = 40,5 %
Bài 7: Ở một loài thực vật cho cơ thể có kiểu gen

Dd

. Biết tần số trao đổi

chéo A và B là 10%; tần số trao đổi chéo giữa E và h là 20%.
a.

Khi cơ thể trên phát sinh giao tử thì giao tử ABdEH chiếm bao nhiêu %.

b. Khi cho p tự thụ phấn, mọi diễn biến trong quá trình phát sinh giao tử đực và cái
như nhau, Hãy xác định tỉ lệ kiểu hình mang 5 tính trạng trội?
Cách giải
cho các loại giao tử: AB = ab = 0,45
Ab = aB = 0,05.
Dd cho các loại giao tử D =d = 1/2 =0,5
cho các loại giao tử: Eh = eH = 0,4
EH = eh = 0,1.

 giao tử Ab d EH chiếm tỉ lệ : 0,05Ab x 0,5d x 0,1 EH = 0,0025
b.Tỉ lệ kiểu hình ab/ab dd eh/eh
ab/ab = 0,45 x 0,45 = 0,2025  ( A-; B- ) = 0,5 + 0,2025 = 0,7025
D- = 3/4 = 0,75
eh/eh = 0,1 x 0,1 = 0,01  ( E-; H- ) = 0,5 + 0,01 = 0,51

 ( A-; B- ) D- ( E-; H- ) = 0,7025 x 0,75 x 0,51 = 0,26 870625
b.HVG và LKGiới tính.

Bài 8:
Ở ruồi giấm, alen A quy định thân xám trội hoàn toàn so với alen a quy
định thân đen; alenB quy định cánh dài trội hoàn toàn so với alen b quy định cánh cụt;
alen D quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen d quy định mắt trắng. Thực hiện phép
lai P: AB/abX DX d x AB/ab X DY thu được F1. Trong tổng số các ruồi ở F1, ruồi thân
xám, cánh dài, mắt đỏ chiếm tỉ lệ 52,5%. Biết không xảy ra đột biến, theo lí thuyết, ở F1
tỉ lệ ruồi đực thân đen, cánh cụt, mắt đỏ là ?
Lưu ý

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


alen A quy định thân xám trội hoàn toàn so với alen a quy định thân đen;
quy định cánh dài trội hoàn toàn so với alen b quy định cánh cụt

alen B

Hai cặp gen này nằm trên cùng 1 cặp nhiễm sắc thể tương đồng
alen D quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen d quy định mắt trắng, cặp gen này nằm
trên cặp NST giới tính.
 Theo dữ liệu đề ra cặp Aa và Bb tuân theo quy lt liên kết khơng hồn tồn, Dd di
truyền độc lập với 2 cặp Aa và Bb.
Cách giải
Xét riêng gen trên cặp NST giới tính ta có:
P: X DX d x X DY
F1 : ¼ XDXD : ¼ XDXd ;¼ XDY : ¼ Xd Y
3 Đỏ : 1 trắng .
Xét chung các cặp tính trạng trên 2 cặp NST ta có:
Trong tổng số các ruồi ở F1, ruồi thân xám, cánh dài, mắt đỏ chiếm tỉ lệ 52,5%
(A-; B-; D- ) = x (A- ; B- ) x 3/4 D- = 52,5%

-> (A- ; B- ) = 0,525 : 3/4 = 0,7
(A-; B-) = 0,5+ aa/bb = 0,7

 aa/bb = 0,7 - 0,5 = 0,2
F1 tỉ lệ ruồi đực thân đen, cánh cụt, mắt đỏ: 0,2 aa/bb x 1/4 XDY = 0,05 = 5%
Kết luận :
Với phương pháp giải này có thể giải nhanh những bài tốn tích hợp nhiều quy luật
di truyền với những kiểu gen phức tạp mà nếu sử dụng các phương pháp thông thường
trước đây phải mất rất nhiều thời gian và cũng khá vất vả mới có thể có đáp số chính xác.
V .Kiểm chứng – so sánh :
Học kì I năm học 2012 -2013, Khi luyện thi thi HSG chuyên đề bài tập phần quy
luật di truyền , tơi có chia nhóm ơn thi ĐH thành 2 nhóm
1 nhóm thực nghiệm gồm, 1 nhóm đối chứng cho đề tài của mình với 3 dạng bài tập ,tôi
đã thu được kết quả sau :

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Dạng 1 (%)
G
< TB

Dạng 2(%)
K

TB G

Lớp đối 10
chứng

20

20

50 30
25

Lớp
thực
nghiệm

30

40 60
5

20
10

Dạng 3(%)
K

TB G

10

K

35 10

45
20

15 30
15

TB
15

35

25
20

Đặc biệt qua kì thi đại học các năm ln có số HS đạt điểm 5 trở lên > 50% số tham
gia thi, trong đó năm nào cũng có HS đạt điểm 9 mơn sinh.
Trong các kì thi HSG cấp tỉnh năm nào cũng có HS đạt giải cao và số HS dạt giải có
nhiều năm > 80%, đặc biệt với các dạng bài tập này các em rất tự tin và không bỏ lỡ cơ
hội ghi điểm.
Kết quả cụ thể về thi HSG qua các năm tơi trực tiếp dạy :
Thi MTCT

Kì thi HSG T3

Năm
2009

2008- Chưa tham gia thi

Có 4 giải trong đó cao nhất là

giải Ba

Năm
2010

2009- Có 3/5 em đạt giải

Có 5/6 em đạt giải trong đó
có 2 giải Ba

Cao nhất giải Nhì
( 17,5 điểm)

Năm
2011

2010- Có 3/4 em đạt giải trong đó Có 7/7 em đạt giải trong đó
có 2 giải Ba
có giải Nhì
HS có điểm
15,75điểm.

Năm
2012

cao

nhất

2011- 5/5 giải: 1 Nhất, 3 ba, 1 KK. 7/9 HS đạt giải.

LUAN VAN CHAT LUONG download : add


Cao nhất 18/20điểm
Năm
2013

2012- 4/4 em đạt giải :2 Nhì, 5/8 HS đạt giải : 1 Nhì, 2Ba,
1Ba,1KK
2KK

C. Kết luận
Qua nhiều năm liên tục giảng dạy chương trình sinh học 12 (2007 – 2008) , (2008
-2009) , (2009 – 2010)( 2010-2011), (2011- 2012), (2012- 2013) ,
luyện thi Đại học cũng như bồi dưỡng học sinh giỏi tại trường THPT
Cẩm Thuỷ3 , khả năng tiếp thu và vận dụng của học sinh để giải các bài đã mang lại
những kết quả nhất định dù rằng Cẩm Thuỷ 3 là Trường THPT vùng cao với khơng ít
những khó khăn nhất định.
+ Số học sinh hiểu bài và vận dụng giải bài tập có hiệu quả cao dần thể hiện ở số
lượng cũng như chất lượng học sinh giỏi cấp tỉnh tăng theo hàng năm, trong đó có cả giải
Nhất , Nhì. Số lượng cũng như điểm thi của học sinh khối B vào các trường Đại học , cao
đẳng tăng trong đó có những HS đậu ĐH với điểm 8, điểm 9 môn sinh.
Nhiều HS tỏ ra rất vững vàng với những bài tập liên quan đến phương pháp đề cập
trong SKKN và hứng thú hơn với môn sinh học.
Tôi tin rằng không có phương pháp nào là hiệu quả tuyệt đối, mỗi người thầy khi
dạy khơng chỉ tìm ra phương pháp giải hay cho HS áp dụng, mà quan trọng hơn là phải
truyền đựơc sự đam mê, u thích mơ học từ đó kích thích khả năng tư duy sáng tạo để
HS có thể tự tìm ra những phương pháp giải hay phù hợp với năng lực của bản thân.
SKKN được viết hoàn toàn theo suy nghĩ chủ quan từ cá nhân nên cịn có những hạn

chế nhất định. Rất mong nhận được sự góp ý chân tình của đồng nghiệp để SKKN được
hồn thiện hơn.
Tơi xin chân thành cảm ơn !

LUAN VAN CHAT LUONG download : add