Múa Rô băm - một thời vàng son trong đời sống tinh thần của người Khmer xưa potx

Múa Rô băm - một thời vàng
son trong đời sống tinh thần
của người Khmer xưa

Có thể nói trong các loại hình nghệ thuật của người Khmer xưa, Rô băm là loại
kịch múa được cho là đã đạt đến một trình độ nghệ thuật rực rỡ. Người ta còn liên
tưởng Rô băm của người Khmer với nghệ thuật hát Tuồng của người Kinh: tinh
tuý đấy nhưng số công chúng có mỹ cảm và trình độ thưởng thức không nhiều…”
Múa Rô băm của người Khmer
Đôi nét về điệu múa Rô băm
Rô băm còn gọi “Rom Rô băm” là loại kịch múa cổ điển sân khấu cung đình của
người Khmer xưa. Nếu Dù-kê có thể truyền tải những vấn đề của cuộc sống đương
đại thì Rô băm chuyên về diễn tả những “chuyện xưa tích cũ”.
Điệu Rô băm được các nghệ sĩ múa chuyên nghiệp biểu diễn những động tác và tư
thế của đôi bàn tay, trong tư thế phối hợp nhịp nhàng, uyển chuyển, uốn cong của
toàn thân. Người xem cảm thấy bâng khuâng, thương nhớ các nàng Apsara (vũ nữ
thiên đình) mà hình ảnh tuyệt vời còn lung linh trên mặt đá; với sức mạnh khái
quát thể hiện tính chất trang nghiêm sùng kính của truyền thống tôn giáo và cung
đình từ thời xa xưa… thể hiện ý tình sâu kín nhất của các nhân vật. Muốn đạt được
trình độ đó, nhiều nghệ sỹ phải trải qua nhiều năm rèn luyện.
Trong vở diễn Rô băm thường có hai tuyến nhân vật vua, hoàng tử, công chúa…
không mang mặt nạ. Và ngược lại những nhân vật mang mặt nạ gồm nhiều loại,
nhưng nổi bật nhất là vai chằn – Yeak- đại diện cho phái ác. Ngoài ra, trong vở
diễn Rô băm cũng thường có vai hề xuất hiện để gây cười làm vui nhộn sân khấu”.

Rô băm – Loại hình nghệ thuật độc đáo của người
Khmer ở Kiên Giang
Sân khấu Rô băm ngoài động tác múa, còn dùng lời nói, lời hát để giải thích các
tình tiết, sự kiện, hành động của diễn viên. Nội dung thường là tích cổ như vở

Riêm kê trích từ anh hùng ca Ấn độ Ramayana… Nhân vật trở thành mẫu người lý
tưởng của người Khmer như nàng Sêđa xinh đẹp thuỷ chung, hoàng tử Rama tài
giỏi nhưng gặp nhiều chuyện gian truân, khổ ải. Khỉ thần Hanuman có nhiều pháp
thuật cao cường… Các vở khác như Ra Ta Na Vông, Linh Thôn… cũng đều đượm
tinh thần Phật giáo “Ở hiền gặp lành”, làm việc ác ắt phải đền tội.
Âm nhạc Rô băm ngoài phần hát còn có nhạc đệm gồm trống “Cồn” và kèn
Slayrom. Đây là dàn nhạc chủ yếu gây không khí cổ động cho đêm diễn và đệm
múa, có âm lượng lớn, diễn tấu như: trống thúc mạnh mẽ trong những màn chiến
đấu, khi khóc than thì cất lên tiếng kèn nghe thật ai oán….
Theo các nghệ nhân thì Rô băm xưa kia thường biểu diễn ngay dưới đất, có rải rơm
lên trên, ánh sáng đốt bằng dầu mù u. Ngày nay sân khấu được dựng trên bục cao
cho khán giả dễ coi, ánh sáng được thay bằng điện. Đạo cụ cho diễn viên được
trang bị khá hơn. Phông màn thường vẽ cung vua hay cảnh rừng già. Phía trước có
kê một cái bàn con với ít ghế nhỏ. Màn chỉ được kéo lên một lần trong suốt vở
diễn. Mỗi khi chuyển cảnh “ông Bầu” giới thiệu qua cảnh tiếp để người xem dễ
theo dõi.
Một thời hoàng kim
Những năm thập niên 60 của thế kỷ XX là khoảng thời gian hoàng kim nhất của
Rô băm. Hàng năm các đoàn nghệ thuật Rô băm thường đi lưu diễn ở đám làm
phước, các chùa… Đoàn đi diễn đến đâu đều được bà con Khmer địa phương “hậu
đãi” lo nơi ăn chốn ở đàng hoàng. Các diễn viên hết lòng đem tài năng nghệ thuật
ra phục vụ công chúng. Nhiều đêm diễn trăng sáng, mưa trái mùa lâm râm, tiếng
ếch nhái oang oang khắp đồng và nhảy loạn xạ trên sân cỏ nhưng bà con vẫn nhiệt
tình, chăm chú, say mê xem đoàn diễn hết đêm này đến đêm khác.
Múa Rôbăm không dễ như một số loại hình khác. Ðể có diễn viên, đoàn Rôbăm
Bưng Chông phải đào tạo từ khi các diễn viên ở độ tuổi 10 - 12 chứ khi trẻ đã lớn
khó tập lắm. Còn để múa được, phải tập liên tục ít nhất là ba tháng. Ðiều đặc biệt
của loại hình nghệ thuật này là cho đến nay vẫn chưa có trường đào tạo nên phần
lớn tự đào tạo tại lò nhà mà thôi. Vì thế, chỉ có ai thật sự yêu nghề, dám hy sinh
cho nghề mới theo nổi. Và, có lẽ vì vậy mà ngày càng ít người đến với Rôbăm.

Xã hội hiện đại kéo theo các loại hình nghệ thuật phát triển rầm rộ. Những đêm
diễn Rô Băm trong sân chùa, trên những cánh đồng sau thu hoạch, hay trong các lễ
hội truyền thống của người Khmer Nam bộ đã dần thưa khán giả và đi vào quên
lãng. Rô Băm là bộ môn nghệ thuật thuộc di sản văn hóa của đồng bào Khmer. Tuy
nhiên, không phải ai cũng đủ trình độ để thưởng thức Rô Băm, do tính sử thi ẩn
chứa trong loại hình nghệ thuật này. Tính triết lý khắt khe, nhân văn cổ điển trong
từng vở diễn Rô Băm luôn được đề cao.
Do đó, nó đòi hỏi người xem phải có kiến thức và am tường bộ môn nghệ thuật
này. Muốn Rô băm không bị thất truyền, thì cần có sự quan tâm hỗ trợ từ nhiều
phía. Ngành chủ quản phải trực tiếp chỉ đạo và thực hiện việc sưu tầm, đào tạo lớp
diễn viên trẻ múa dẻo. Đặc biệt, ở các phum sóc nếu có điều kiện nên khuyến
khích thành lập các đội Rô Băm quần chúng để giao lưu rộng rãi.
Trong xu hướng hiện nay, người ta quay về với cội nguồn, nhiều loại hình văn hóa
dân gian đã được công nhận di sản văn hóa của thế giới như Cồng chiêng (Tây
Nguyên), Hát Quan họ (Bắc Ninh), múa Hoa Đăng (cung đình Huế), Hát Xoan, ca
trù Rô băm, cũng rất xứng đáng là kiệt tác trong kho tàng văn hóa của dân tộc vì
các loại hình này đã tồn tại khá lâu và vẫn được nhiều người ưa thích./.