Cồng chiêng - Nét độc đáo trong đời sống tinh thần của người K’ho Mạ, Bình Thuận

Cồng chiêng - Nét độc đáo trong đời sống tinh thần của
người K’ho Mạ, Bình Thuận









Người K’ho ở Bình Thuận không nhiều, chỉ tập trung ở 3 xã vùng cao Hàm Thuận Bắc
và xã Phan Sơn của Bắc Bình. Người K’ho Bình Thuận có nguồn gốc chủ yếu là người
K’ho Mạ ở Lâm Đồng. Trong quá trình di dân do chiến tranh, do làm ăn theo tập quán du
canh du cư trước đây, họ đến Bình Thuận sinh sống và hình thành những buôn làng với
cuộc sống định cư ngày nay.

Với người K’ho Mạ, con trâu, cái ché, bộ cồng chiêng là 3 tài sản quý giá nhất khẳng
định sự giàu có, danh giá của một gia đình, tộc họ. Ngày xưa, chỉ có những nhà giàu mới
sắm nổi bộ cồng chiêng để đánh trong các dịp lễ hội, khi nhà có tiệc, có giỗ. Đây cũng là
3 vật không thể thiếu trong các lễ cưới ngày xưa. Bộ cồng chiêng của người K’ho Mạ
gồm 6 cái do 6 người đánh, gọi là Cing Vor (cing= chiêng). Mỗi cái chiêng là một nốt
nhạc khác nhau. Chiếc thứ nhất có tên là Cing me, chiếc thứ 2 là Cing rlul, chiêng thứ 3
là Cing ndơn, chiêng thứ 4 là Cing trơ, thứ 5 là Cing tru và chiêng thứ 6 có tên gọi là
Cing kou trong ngôn ngữ của người K’ho mạ. Điểm đặc biệt khiến cho cồng chiêng của
người K’ho Mạ khác với cồng chiêng của các dân tộc khác là chiêng này có hình dáng
bằng phẳng, giữa không có núm và người đánh dùng tay không chứ không dùng dùi. Bộ
chiêng 6 của người K’ho Mạ được đánh với 3 điệu nhạc cơ bản là điệu Cing Vor, điệu
Dalbiêp Dalglon và điệu Tô kliêng. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, người K’ho còn
phát triển thêm một số điệu khác theo không khí của những buổi tiệc.

Người K’ho chỉ dùng bộ chiêng 6 của mình đánh trong các tiệc vui. Đặc biệt là lễ đâm
trâu. 6 người với 6 cái chiêng trên tay vừa đánh vừa múa xung quanh con trâu được
chuẩn bị cho buổi lễ. Đây cũng là dịp duy nhất chiêng được mang ra đánh ngoài trời. Còn
những lễ hội khác, chiêng chỉ được để trong nhà đánh. Người ta quan niệm khi mang
chiêng ra đánh ngoài trời mà không có con trâu, cây niêu thì sẽ bị trời phạt. Riêng trong
đám tang, người K’ho Mạ tuyệt đối không đánh chiêng.

Các làng K’ho của tỉnh hiện vẫn giữ được bộ chiêng 6. Già làng K’Liên ở Phan Sơn và
một số nghệ nhân khác như K’Long, K’Su Rai, K’Ba, K’Tùng, K’Riệp, K’Thành đều đã
bước sang tuổi 60-70 nhưng vẫn say sưa với những điệu chiêng trầm bổng mang âm
hưởng núi rừng. Với người K’ho, cồng chiêng là một thứ không thể thiếu trong các ngày
lễ, hội, trong những sinh hoạt cộng đồng. Chưa có một loại hình nào tham gia nhiều trong
đời sống tinh thần của họ bằng tiếng cồng, tiếng chiêng.

Ngày nay, vẫn còn khoảng 50% gia đình người K’ho ở Phan Sơn giữ chiêng. Tuy nhiên,
không có nhà nào có đủ bộ chiêng 6 cái mà mỗi nhà 1, 2 cái. Người giữ nhiều nhất như
già làng K’Liên thì cũng chỉ được 4 cái. Vì vậy bây giờ, tiếng chiêng 6 ít khi vang lên ở
các bản làng người K’Ho Mạ. Bởi muốn có đủ phải đi mượn từ các nhà khác. Mà phải
mượn cho khớp với bộ của nó thì mới có thể đánh được, lại phải tìm ra 6 người đánh
được chiêng.

Già làng K’Liên tư lự cho biết, mấy tháng trước, chúng tôi đi tham quan khu du lịch Lâm
Giang của huyện Lạc Dương- Lâm Đồng. Chúng tôi như được trở về cội nguồn khi được
thưởng thức những làn điệu trầm bổng của bộ chiêng 6 do khu du lịch đưa vào khai thác
làm dịch vụ phục vụ du khách.

Thực chất việc bảo tồn bộ cồng chiêng này hiện nay không khó đối với Bình Thuận. Già
làng K’Liên bảo trước mắt chỉ cần một ngôi nhà làm nơi tập trung. Sau đó sẽ gom tất cả
những cồng chiêng hiện có của các hộ gia đình về đây lưu giữ. Và nơi đây, già sẽ truyền
dạy cho lớp trẻ trong làng những âm điệu của cồng chiêng K’ho. Điều này tại sao không

khi mà mai đây, Phan Sơn sẽ nằm trên tuyến du lịch Đại Ninh. Nếu chúng ta bảo tồn và
đưa những nét độc đáo trong văn hóa cồng chiêng này vào phục vụ khách du lịch thì
không chỉ bảo tồn được bản sắc văn hóa mà du lịch sẽ thêm một loại hình mới, hấp dẫn
và lôi cuốn du khách.